Tumu Kiristtaaneti Xoossaa Qaalaa Bonchoosona
Tumu Kiristtaaneti Xoossaa Qaalaa Bonchoosona
‘Ne qaalay tuma.’ —YOH. 17:17.
HA QOFAA AKEEKA
Yerusalaamen 49 M.Ln shiiqido shiiqoy, woosa keettaa kaalettiyaageetuugaappe dummatiyoy aybiinee?
Xoossaa Qaalau exatida, 5tta-15tta xeetu layttan deˈida issoti issoti oonee?
Ammanettida Kiristtaaneti 19tta xeetu layttaa wurssettaa heeran Geeshsha Maxaafaa xannaˈidoy ayba ogiyaanee, hegee goˈˈiya oge gididoy aybissee?
1. Ne deˈuwan beˈidobaappe, Yihoowa Markkati hara haymaanootetuppe dummatiyo waannabatuppe issuwaa yoota.
NEENI Yihoowa Markkatuppe issuwaara koyro tobbido ufayssiyaabaa qoppa. He tobbidobaappe ay hassayay? Daroti, ‘Taani oychido oysha ubbaa zaaranau Yihoowa Markkay Geeshsha Maxaafaa goˈettidoogan keehippe ufayttaas’ yaagana danddayoosona. Xoossay saˈau ay halchidaakko, nuuni hayqqiyo wode waaniyaakko, qassi hayqqidaageetuyyo ayba hidootay deˈiyaakko akeekidoogan keehippe ufayttida!
2. Neeni Geeshsha Maxaafaa nashshiyo gaasotuppe issoti issoti awugeetee?
2 Gidikkokka, xinaatiyan sinttau sugiyo wode, Geeshsha Maxaafay deˈuwaa, hayquwaanne sintta wodiyaa xeelliyaagan nuuni oychiyo oyshaa zaariyoogaa xalla gidennan hara darobaa oyqqidoogaa akeekida. Geeshsha Maxaafay alamiyan deˈiya ay maxaafappenne aaruwan goˈˈiyoogaa akeekida. I zoriyoobay ay wodenne goˈˈiyaaba; qassi he zoriyaa minttidi kaalliyaageeti ufayssiyaanne injje deˈuwaa deˈoosona. (Mazamure 1:1-3 nabbaba.) Tumu Kiristtaaneti Geeshsha Maxaafaa ubbatoo “Xoossaa kiitadan ekkidoogaappe attin, asa kiitadan” ekkibookkona. (1 Tas. 2:13) Kase hanettidabaa qanttan zaarettiyoogee, Xoossaa Qaalaa tumuppe bonchiyaageetunne bonchennaageetu giddon deˈiya dummatettaa qonccissees.
KIRQQI GI METIDABAY GIIGIIS
3. Koyro xeetu layttan deˈida Kiristtaanetu issippetettau hirggissiyaabi aybi merettidee, hegee kirqqi gi metidaba gididoy aybissee?
3 Ayhuda gidenna, qaxxarettibeenna asati ayyaanan tiyettiyoogee doommido, giishin Qornneliyoosi ayyaanan tiyettido wodiyaappe doommidi 13 laytta giddon, Kiristtaane gubaaˈiyaa issippetettau hirggissiya issi metoy merettiis. Kiristtaane ammanuwaa kaalliya, Ayhuda gidenna asatu qooday gujji gujji biis. He asatu giddon attumaageeti xammaqettanaappe kase Ayhuda wogaadan qaxxarettana koshshii? Ayhuda gidida urau hegee zaaranau metiya oysha. Higgiyaa kaalliya Ayhudati, Ayhuda gidenna uraara issippetetta medhiyoogee attoshin, eta soonne gelokkona. Kiristtaane gidida Ayhudati bantta kase haymaanootiyaa aggido gishshau, wolqqaama yedetay eta gakkiis. Eti Ayhuda gidenna, qaxxarettibeennaageetuura yametikko, hegee Ayhuda higgiyaa kaalliyaageetinne Kiristtaaneti kaseegaappe aaruwan maayettennaadaaninne Kiristtaaneta asay toochanaadan oottees.—Gal. 2:11-14.
4. Kirqqi gi metida yohuwaa giigissanau shiiqidaageeti oonee, issi uri he shiiquwaa xeelliyaagan woygidi oychana danddayii?
4 Qaxxarettida Ayhuda gidida, Yesuusi kiittidoogeetinne Yerusalaamen deˈiya cimati 49 M.Ln, “hegaa zorettanau shiiqidosona.” (Oos. 15:6) Eti shiiqidoy, haymaanootiyaara gayttida, keehi koshshennabaa salettiya hanotan tobbanaassa gidennan, Geeshsha Maxaafaa timirttiyaa ufayssiya hanotan tobbanaassa. SHiiqida ubbay ba qofaa qofaa yootiis. Eti issi ura qofaa kaallidi woy asa lagiyoogaa bessiya ogiyan kuuyanee? Aawatettay deˈiyo cimati Kiristtaanetuyyo Israaˈeele biittan deˈiya hanotay giigana gakkanaashin kuuyennan takkanee? Woy maayettanaassi giidi, shiiqida asati likke giidi ammaniyoobaa aggibayanee?
5. Yerusalaamen 49 M.Ln shiiqido shiiqoy, woosa keettaa kaalettiyaageetuugaappe dummatiyo waannabati aybee aybee?
5 Ha wodiyan haymaanootiyaa kaalettiya asatu shiiqotun maayettanau giidi bantta ammaniyoobaa aggi bayiyoogeenne issooti issooti bantta qofaa ammananaadan harata giddiyoogee meeze gididaba. SHin Yerusalaamen shiiqida asati hegaadan oottibookkona. Harabay qassi, eti ubbaykka kuushsha qofaa maayidosona. Hegaadan waanidi hanidee? He shiiquwan deˈiyaageetu qofay dumma dumma gidikkokka, eti ubbaykka Xoossaa Qaalaa bonchiyoonne he metiyaabaa giigissanau Geeshsha Maxaafaa goˈettido gishshataassa.—Mazamure 119:97-101 nabbaba.
6, 7. Qaxxaraa xeelliyaagan merettida metiyaabaa giigissanau Geeshsha Maxaafay maaddidoy ayba ogiyaanee?
6 He metiyaabaa giigissanau maaddida xiqisee Amoxa 9:11, 12. He xiqisiyaappe ekettida qofay, Oosuwaa 15:16-18n hagaadan gees: “Hagaappe guyyiyan, sa7an de7iya hara asai ubbainne tabaa gidanau taani xeesido Aihuda gidenna asai ubbai [“asaappe attidaageeti,” NW] Godaa koyana mala, taani simmana. Taani kolettidi kunddida keettadan hanida Daawita kawotettaa denttana. Qolettidaagaakka zaarada keexxana; taani naa77anttuwaa essana.”
7 SHin issi uri, ‘He xiqisee Ayhuda gidenna Kiristtaaneti qaxxarettana bessennaagaa yootenna’ yaagana danddayees. Hegee tuma; shin Kiristtaane gidida Ayhudati qofaa akeekidosona. Eti Ayhuda gidenna, qaxxarettida asata ‘he biitta asadan,’ giishin Ayhuda gidenna asadan gidennan ishadan xeelloosona. (Kes. 12:48, 49) Leemisuwau, Bagsteri Septujentiyaa birshshidoogan Asttiri 8:17y, “Ayhuda gidennaageetuppe daroti qaxxarettidi Ayhuda gididosona” yaagees. Yaatiyo gishshau, Israaˈeela asaappe attidaageeti (Ayhudatinne Ayhuda haymaanootiyau laamettida qaxxarettidaageeti) qaxxarettibeenna, ‘Ayhuda gidenna asaara’ issippe Xoossaabaa gidiya issi dere gidanaagaa Geeshsha Maxaafay kasetidi yootido wode, ay qonccissiyaakko erettidaba. Kiristtaane gidana koyiya, Ayhuda gidenna asati qaxxarettana koshshenna.
8. Ayhuda Kiristtaaneti kuuyanau xalana koshshidoy aybissee?
8 Xoossaa Qaalaynne a ayyaanay he ashkke Kiristtaaneti ‘issi wozanan bantta qofaa qachanaadan’ maaddiis. (Oos. 15:25) He kuuyidobay Kiristtaane gidida Ayhudati kaseegaappe aaruwan yedetettanaadan oottana danddayikkonne, Geeshsha Maxaafaa qofaadan kuuyidobaa ammanettida asati wozanappe kaafidosona.—Oos. 16:4, 5.
DUMMATETTAY QONCCIDI ERETTIIS
9. Tumu goynuwaa hambbalaashida issi waannabay aybee, hegee hambbalaashido, Kiristtaane ammanuwan keehippe koshshiyaabatuppe issoy aybee?
9 Kiitettida PHauloosi, Kiitettidaageeti hayqqi simmin Kiristtaane ammanoy worddo timirttiyan hambbalaashettanaagaa kasetidi yootiis. (2 Tasalonqqe 2:3, 7 nabbaba.) “Tumu timirttiyaa” baxuuxi oyqqenna asatuppe issoti issoti aawatettay deˈiyoogeeta. (2 Xim. 4:3) PHauloosi ba wodiyan deˈiya cimatussi, “kaalliyaageetakka bantta geeduwaa kaalettanau wordduwaa haasayiya asati [eta] giddoppe denddanaagaa” yootiis. (Oos. 20:30) Zi Niwu Insaykiloppiidiyaa Biritaanikaa geetettiya maxaafay geella qofaa qoppanaadan oottida issi waannabaa hagaadan giis: “Giriike palasppatu timirttiyaa amaridaagaa tamaarida Kiristtaaneti bantta ammanuwaa he palasppatu qofaadan qonccissana koshshiyaabadan qoppidosona; eti hegaadan oottidoy, bantta eran nashettanaassanne eeqau goynniya, tamaarida asata Kiristtaane oottanaassa.” Eti eeqau goynniyaageetu qofan hambbalaashido, Kiristtaane ammanuwan keehippe koshshiya timirttetuppe issoy Yesuus Kiristtoosa oonatettaa. Geeshsha Maxaafay a Xoossaa Naˈaa giyaaba gidikkonne, Giriike palasppatu timirttiyaa dosiya asay Xoossa gees.
10. Kiristtoosa oonatettaa xeelliyaagan denddida yohoy giigana danddayiyoy ayba ogiyaanee?
10 Woosa keettaa kaalettiyaageeti shiiqido daro shiiqotun he qofan palamettidosona. SHiiqidaageeti Geeshsha Maxaafaappe koyidaba gidiyaakko he qofay sohuwaara giigana danddayees, shin daroti hegee koshshiyaabadan qoppibookkona. Etappe daroti ubba shiiqanaappe kase bantta qofaa qachidosona; shiiquwaappe simminkka bantta qofaa yaa minttidosona. He shiiqotun kuuyidobaaninne qonccissidoban Geeshsha Maxaafaappe ayba qofanne ekkibookkona.
11. Woosa keettaa Aawata giyoogeetuyyo imettida xoqqa sohoy aybee, hegaadan hanidoy aybissee?
11 Eti Geeshsha Maxaafaa loytti pilggibeennay aybissee? CHarles Friman giyo eranchay, “Yesuusi Xoossaa Aawaappe guuxxiyoogaa bessiya, i yootido darobaa phalqqiya naqaashaa shiishshanau,” Yesuusi Xoossa giidi ammaniyaageeti metootidoogaa yootiis. Hegaappe denddidaagan, woosa keettaa wogaynne guyyeppe denddida, aawatettay deˈiyoogeetu qofay wonggeliyaa sohuwaa ekkiis. Hanno gakkanaassi, haymaanootiyaa asttamaaretuppe daroti ayyaanay kaalettibeenna, Woosa Keettaa Aawata giyoogeetu qofaa Xoossaa Qaalaappe xoqqu oottidi xeelloosona! Neeni woosa keettaa timirttiyaa tamaariya uraara Sillaasiyaabaa haasayidaba gidikko, hegaa akeekennan aggakka.
12. Rooma kawoy gattido iita sugettay aybee?
12 He shiiqotun Roma kawotussi deˈiya maatay keehippe gita. Niiqiyaa shiiquwaa xeelliyaagan, Richard E. Rubenstteyn giyo Profeeseree hagaadan giidi xaafiis: “Qosxxenxxinoosi [qeeseti] qoppidoogaappe aaruwan eta ufayssiisinne dureyiis. He ooratta kawoy kowotoosappe issi laytta kumennan, eta woosa keettaa ubbaa zaariis woykko wotti yeggi keexxiis, qassi eta eta kase oosuwaunne maatau zaariis . . . I kase eeqaa goynuwaa qeesetuyyo imettiya maataa Kiristtaane haymaanootiyaa asttamaaretuyyo immiis.” Hegaappe denddidaagan, “Niiqiyaa shiiquwan kuuyidoban kaalettanau—ubba kuuyidobaa laammanau Qosxxenxxinoosayyo gita maatay deˈees.” CHarles Frimani, kawoy he shiiquwaappe simmin woosa keettaa bolli kaseegaappe aaruwan aawatiyoogaa doommidoogaa xaafiis. I woosa keettau aawatettaa immiis; qassi eti tamaarissiyooban ba qofaa gujjiis.—Yaaqooba 4:4 nabbaba.
13. Woosa keettaa kaalettiyaageeti, Geeshsha Maxaafay tamaarissiyo qoncce qofaa ekkennaadan oottidabi ayba gaada qoppay?
13 Woosa keettaa kaalettiyaageeti tumuppe Yesuus Kiristtoosi oonakko eranau metootidaba gidikkokka, coo asa gididaageetuppe daroti hegaadan metootibookkona. Eti kawoy immiyo miishshan duretanau woy woosa keettan sunttettanau koyenna gishshau, issibaa Geeshsha Maxaafay qonccissiyo ogiyan akeekana danddayoosona. Taarikee bessiyoogaadan, eti hegaadan oottidosona. Coo asaa xeelliyaagan, he wode deˈida Niisa biittaa qeesee Girigoori hagaadan gi boriis: “Maayuwaa bayzziyaageeti, miishshaa laammiyaageetinne suuqiyan zalˈˈiyaageeti ubbay haymaanoote erancha. Neeni ne miishshaa gatiyaa oychikko, issi issi palasppati Naˈay Aawaappe dummatiyo ogiyaa yootoosona. Neeni daabbuwaa gatiyaa oychiyaaba gidikko, Aaway Naˈaappe darees giidi zaaroosona. Bollaa meecettiyo sohoy giigidaakkonne eranau neeni koyikko, Naˈay aybinne baynnasaappe merettidoogaa yootoosona.” Woosa keettaa asttamaaretuugaappe dumma ogiyan, coo asay hegaa mala qofaa Xoossaa Qaalaa goˈettidi qonccissees. Girigoorinne a laggeti he asati giyoobaa siyidaba gidiyaakko loˈˈo shin!
‘GISTTEENNE ZARDDOY’ ISSIPPE DICCEES
14. Tumuppe ayyaanan tiyettida amarida Kiristtaaneti koyro xeetu layttaappe doommidi saˈaa bolli ubbatoo deˈoosona gaana danddayiyoy aybissee?
14 Koyro xeetu layttaappe doommidi ubba wode saˈaa bolli tumuppe ayyaanan tiyettida, amarida Kiristtaaneti deˈanaagaa Yesuusa leemisoy qonccissees. I eta “zardduwaa” giddon dicciya ‘gisttiyan’ leemisiis. (Maa. 13:30) Ay asati woy awugaa citay ayyaanan tiyettida, gisttiyan leemisettidaageetu baggakko erana danddayennaba gidikkokka, xalan Xoossaa Qaalaayyo exatidanne Geeshsha Maxaafan baynna, woosa keettay tamaarissiyo timirttiyaa qoncciyaa kessida asati ubbatoo deˈiyoogaa shaakki erana danddayoos. Ane amarida leemisota beˈoos.
15, 16. Xoossaa Qaalaa bonchidaageetuppe issoti issoti oonee?
15 Paransaayen, Liyonsa katamaa phaaphaasetu halaqay Agobarddi (779-840 M.L.) misiliyau goynniyoogee, geeshshatu sunttan woosa keettaa essiyoogeenne Geeshsha Maxaafan baynna, woosa keettay oottiyoobay bessennaba gidiyoogaa yootiis. A wode deˈida, phaaphaasiyaa Kilodeesi woosa keettaa wogaa kaalliyoogaa aggiigiis; qassi geeshshatukko woossiyoogeenne dumma dumma miishshatuyyo goynniyoogee bessennaagaa yootiis. Paransaaye biittan Tuure kataman daaqoonetu halaqaa Berengaryuusi 11tta xeetu layttan, qurbaanee Yesuusa ashuwaunne suuttau laamettees giidi Kaatoliketi tamaarissiyoobaa ammaniyoogaa aggido gishshau bohettiis. Hegaa bollikka, i Geeshsha Maxaafay woosa keettaa wogaappe aadhiyoogaa mintti ammanees.
16 Geeshsha Maxaafaa tumaa siiqiya naaˈˈu asati, Brwe katamaa Piterinne Lozane katamaa Heneri 12tta xeetu layttan deˈidosona. Guutta naata xammaqiyoogaa, qurbaanee Yesuusa ashuwaunne suuttau laamettees giyoogaa, hayqqida asau woossiyoogaanne masqqaliyau goynniyoogaa mala, Kaatoliketi tamaarissiyoobay Geeshsha Maxaafaara maayettenna gishshau, Piteri qeese gidiyoogaa aggibayiis. Pitera 1140n i ammaniyoobaa gaasuwan woridosona. Malakusee Heneri woosa keettay oottiyo shori baynnabaynne Geeshsha Maxaafaara moggennabay bessennaba gidiyoogaa yootiis. I 1148ppe doommidi hayqqana gakkanaashin qasho keettan takkiis.
17. Waldoynne a kaalliyaageeti keehippe koshshiyaabaa ay ay oottidonaa?
17 Brwe katamaa Piteri woosaa keettaa borido gishshau paxa deˈishin a taman xuuggidi woriyo wode heeran, guyyeppe Geeshsha Maxaafaa tumay aakkanaadan keehippe maaddida issi asi yelettiis. I Valdesa woykko Walda geetettidi bantta soo asaa sunttan xeesettees. * I Brwe katamaa Piteredaaninne Lozane katamaa Heneredan haymaanoote erancha gidenna; i ba aquwaa aggi bayidi, tohossa arshsho bagga Paransaayen daro asay haasayiyo qaalan Geeshsha Maxaafaappe amaridaagee birshshettiyo hanotaa giigissiis. Geeshsha Maxaafaa qofaa bantta qaalan siyidoogan issoti issoti keehippe ufayttido gishshau, bantta aquwaa aggi bayidi bantta deˈuwan Geeshsha Maxaafaa tumaa haratussi yootidosona. Hegee woosa keettaa keehippe yiilloyiis. Guyyeppe Waldansseta geetettida, mishettidi sabbakiya he asata 1184n phaaphaasee bohiis; qassi qeesee eta eta sooppe yedettiis. Hegee Geeshsha Maxaafaa qofaa hara heeran sabbakanau maaddiis. Walda, Brwe katamaa Piteranne Lozane katamaa Henera kaalliyaageetinne woosa keettay tamaarissiyoobaa maayenna harati, guyyeppe Awurooppan daro heeran deˈidosona. Hegaappe simmin deˈiya xeetu layttatun Geeshsha Maxaafaa tumau exatida harati denddidosona: Jon Wiklif (1330-1384 heeran), Wiiliyam Tindel (1494-1536 heeran), Henri Griwnne (1781-1862) Jorj Storz (1796-1879).
“XOOSSAA QAALAI QASHETTENNA”
18. Geeshsha Maxaafaa minttidi xannaˈiyaageeti 19tta xeetu layttan Geeshsha Maxaafaa xannaˈido ogiyaa, qassi hegee goˈˈiya oge gididoy aybissakko qonccissa.
18 Geeshsha Maxaafaa tumaa morkketi ay keena baaxetikkokka, tumay aakkennaadan oottana danddayibookkona. Naaˈˈantto Ximootiyoosa 2:9y, “Xoossaa qaalai qashettenna” yaagees. Geeshsha Maxaafaa minttidi xannaˈiya amarida asati 1870n tumaa koyiyoogaa doommidosona. Eti xannaˈiyoy ayba ogiyaanee? Issi uri issibaa oychin, he oyshaa issippe tobboosona. He qofaara gayttiya xiqiseta ubbaa pilggoosona; yaatidi he xiqiseti moggottiyo hanotaa akeekiyo wode, kuuyidobaa haasayidi hegaa xaafi oyqqoosona. Koyro xeetu layttan deˈida kiitettidaageetinne cimati oottidoogaadan, 19tta xeetu layttaa wurssettaa heeran deˈida, ayyaanaaban nuuyyo mayzza aawa mala gidida ammanettida he asati bantta ammanoy Geeshsha Maxaafaara keehippe mogganaadan murttidoogaa eriyoogee nena minttettennee?
19. Layttaa xiqisee 2012gee woygiyaagee, qassi hegee bessiyaaba gididoy aybissee?
19 Ha wodiyankka nu ammanuwau tuussay Geeshsha Maxaafaa. Yihoowa Markkata Bollaara Heemmiyaagee hegaa akeekidi, Yesuusi ammanettidi, ‘Ne qaalay tuma’ yaagidoogee 2012n layttaa xiqise gidanaadan dooriis. (Yoh. 17:17) Xoossan nashettanau koyiya ooninne tuman simerettana bessiyo gishshau, nuuni ubbaykka Xoossaa Qaalaa kaaletuwaa ubbatoo kaallanau baaxetiyaageeta gidoos.
[Tohossa qofaa]
^ MENT. 17 Valdesi issi issitoo Piyer Valdesa woykko Piter Walda geetettiyaaba gidikkokka, a waanna sunttay erettenna.
[Oyshata]
[Sinttaa 12n deʼiya misiliyaa qonccissuwaa]
‘Ne qaalay tuma’ yaagiyaagee 2012 laytta xiqise. —Yohaannisa 17:17
[Sinttaa 11n deʼiya misiliyaa qonccissuwaa]
Walda
[Sinttaa 11n deʼiya misiliyaa qonccissuwaa]
Wiklifa
[Sinttaa 11n deʼiya misiliyaa qonccissuwaa]
Tindela
[Sinttaa 11n deʼiya misiliyaa qonccissuwaa]
Griwa
[Sinttaa 11n deʼiya misiliyaa qonccissuwaa]
Storza
