Skip to content

Skip to table of contents

Sena Mweelede Kusyoma Kuti Mbwaboneka Muntu Nomwamubona Ciindi Cakusaanguna Mbombubo Mbwabede?

Sena Mweelede Kusyoma Kuti Mbwaboneka Muntu Nomwamubona Ciindi Cakusaanguna Mbombubo Mbwabede?

Sena Mweelede Kusyoma Kuti Mbwaboneka Muntu Nomwamubona Ciindi Cakusaanguna Mbombubo Mbwabede?

KAKKEDE cakulikwaya muŋanda yakwe, dokota wakali kweebelela cipekupeku calo cakali kutondezya mweendelezi wamfwulumende wakucisi ca Ireland iwakali kubuzyigwa-buzyigwa. Dokota naakalangisisya kubusyu bwamweendelezi ooyu, wakabona cimwi cintu ncaakayeeyela kuti ngukkansa. Wakakulwaizya mweendelezi kuti akalangwe-langwe cakufwambaana.

Mweendelezi ooyu ncobeni wakajanika abulwazi bwakkansa. Dokota ooyu wakajisi clinical eye, nkokuti kucikonzya kuzyiba bulwazi kwiinda mukulanga buyo mbwaboneka mulwazi. Nokuba boobo, bamwi bayeeya kuti balijisi “clinical eye” caboola kumakani aakuzyiba muntu mbwabede, bube bwakwe alimwi ambwasyomeka.

Kwamyaka minji, bamwi basola kubelesya nzila yabasayaansi kutegwa bazyibe mbwabede muntu kwiinda mukulanga buyo mbwaboneka. Bbuku litegwa Encyclopædia Britannica lipandulula kuti, inzila eeyi yakuti physiognomy “nisayaansi yakukonzya kupandulula bube bwamuntu kwiinda mukulanga mbwalibonya kumeso naa bubambe bwamubili wakwe.” Mumwaanda wamwaka wa 19, bamwi basyaabusongo mumakani aabukkale bwabantu ba Francis Galton, ibeeninyina aba Charles Darwin, alimwi aba Cesare Lombroso basyaazibwene mukuzyiba milandu yazigwebenga, ibakucisi ca Italy, bakaamba nzila zikozyenye azyeezyi nzyobatakonzyi kuyeeya bantu banji.

Nokuba boobo, bantu banji basyoma kuti cilakonzyeka kuzyiba bwini mbwabede muntu kwiinda mukulanga buyo mbwaboneka. Sena mweelede kusyoma kuti mbwaboneka muntu nomwamubona ciindi cakusaanguna mbombubo mbwabede?

Kuyeeyela Muntu Mbwabede Kwiinda Mukulanga Ciwa

Cikozyanyo cibotu cakuyeeyela muntu mbwabede kwiinda mukulanga buyo mbwalibonya cilajanika mu Bbaibbele mubbuku lya Samuele Wakusaanguna. Jehova Leza wakalailila musinsimi Samuele kuti ananike umwi wamukwasyi wa Jese kuba mwami wakumbele wabana Israyeli. Tubala kuti: “Nibakasika, wakabona Eliabu, elyo wakati, Ncobeni nguuno munanike wa-Jehova waboneka lino kubusyu bwakwe. Pele Jehova wakamwaambila kuti, Utalangi ciwa cakwe nibuba bulamfu bwacimo cakwe, nkaambo ndamukaka. Nkaambo Jehova talangi mbuli mbwalanga muntu pe. Muntu ulabona busyu buyo, pele Jehova ulabona moyo.” Eeci cakaindulukwa alimwi akubana basankwa bambi ba Jese bali cisambomwe. Kumamanino, kwiindana ancaakali kuyeeya musinsimi alimwi a Jese, Leza wakasala mwana walusele—Davida—iwakali musankwa muniini alimwi kunyina wakali kuyeeyela kuti inga waletwa kuli Samuele.—1 Samuele 16:6-12.

Zyintu taziindene pe amazuba aano. Myaka misyoonto yainda, mucisi ca Germany, syaazibwene mukuzyiba milandu yazigwebenga wakavwuntauzya kwiinda mukubelesya basicikolo bakali kwiiya milawo bali 500. Kwakali basankwa bali 12 “beenzu.” Bantu aaba bakali kubikilizya mupati wamapulisa, sinkuta wamucilawo mumwenya, sikulanganya nkomwe yamali yacikolo cayunivesiti, mwiiminizi wambunga, bamaloya, bapati bankuta bamwi alimwi azigwebenga zyotatwe izyakajisi milandu. Basicikolo bakeelede kuzyiba beenzu ibakeelede kwaangwa, kuzyiba milandu njobakacita alimwi akuzyiba mulimo ngwaakali kubeleka mweenzu umwi aumwi kweelana ambwaakali kulibonya azyintu nzyobakaamba kuti nzyobakali kukkomanina kucita.

Ino ncinzi ncobakajana? Bakajana kuti mweelwe uutandila ku 75 pesenti wabasicikolo bakacikonzya kuzizyiba zigwebenga zyotatwe. Pele mweelwe waakati-kati uusika ku 60 pesenti wabasicikolo bakaamba beenzu bambi ibali 9, ibakajisi mpuwo mbotu kuti bakali zigwebenga. Akati kabasicikolo bali ciloba, omwe wakayeeyela sinkuta wamucilawo mumwenya kuti musambazi wamisamu iikola iitazumizyidwe, mpoonya sicikolo omwe akati kabasicikolo botatwe, wakayeeyela mupati wamapulisa kuti mubbi. Kulingaula kwiinda mukulanga buyo muntu mbwaboneka inga takuluzi. Nkaambo nzi?

Mulakonzya Kweenwa Ambwaboneka Muntu

Notwaswaangana amuntu ciindi cakusaanguna, tulamuyeeyela mbwabede kweelana azyakatucitikila kaindi calo citakonzyi kumujatikizya muntu ooyo ngotwabona. Mubukkale buli boobu, tujisi cilengwa cakuyeeyela muntu kweelana ambotuyeeya kuti mbwayelede kuba. Kunze lyakulanga buyo ciwa, muntu ulakonzya kuyeeyelwa mbwabede kwiinda mukuzyiba cisi nkwazwa, musyobo, mpuwo njajisi, naa bukombi bwakwe.

Ikuti kuyeeyela nkotumuyeeyela muntu ooyo kakuluzi, tulalilumbaizya kuti nzyotuyeeya zililuzi, tulasyoma kuti mbwaboneka muntu nomwamubona ciindi cakusaanguna mbombubo mbwabede. Nokuba boobo, kanji-kanji notwamuzyiba kabotu muntu, tulazyiba kuti mbotwali kumuyeeyela teensi mbwabede. Mpoonya inga tucita buti? Kuti katusyomeka, tweelede kwiileka mizeezo iitali kabotu njotujisi akuzyiba bwini. Ikuti tiitwacita oobo, tunakubalubizyila kapati bantu akaambo kakuti tubona kuti kuyeeya kwesu kujatikizya mbwabede muntu kweelana ambwalibonya kulisumpukide.

Kuyeeyela muntu mbwabede kwiinda mukulanga ciwa kulakonzya kuleta mapenzi, kutali buyo kumuntu uuyeeyelwa pele akumuntu ooyo uuyeeyela. Mucikozyanyo, mumwaanda wamyaka wakusaanguna, ba Juda banji bakakaka kusyoma kuti Jesu wakali Mesiya wakasyomezyedwe. Nkaambo nzi? Kwiinda mukulanga mbwaakali kulibonya, ncobakazyi buyo ncakuti wakali mwana wamubezi wamumunzi. Nokuba kuti bakagambwa amajwi aa Jesu aabusongo alimwi amilimo mipati, tiibakasyoma kuti taakali muntu buyo akaambo kamizeezo iitaluzi njobakajisi kale kujatikizya nguwe. Micito yabo yakapa kuti Jesu akakambaukile bantu bambi akwaamba kuti: “Musinsimi ulalemekwa kuli koonse, pele kutali mumunzi okwabo naa muŋanda yakwe.”—Matayo 13:54-58.

Ba Juda aaba bakali bamusyobo wakali kulindila Mesiya kwamyaka minji. Kukakilwa kuzyiba Mesiya ciindi naakasika akaambo kamizeezo njobakajisi kusaanguna, cakapa kuti basweekelwe kapati kumuuya. (Matayo 23:37-39) Lusalululo luli boobu lwakabacitikila abalo batobeli ba Jesu. Bantu banji tiibakali kusyoma kuti kabunga kasyoonto kabazubi banswi, ikakali kusampaulwa abantu bayiide alimwi abasololi bacikombelo cizyibidwe kapati kakali kukonzya kwaamba zyintu ziyandika kapati. Aabo bakazumanana kusyoma kuti balakonzya kuzyiba mbwabede muntu nobabonana ciindi cakusaanguna kwiinda mukulanga mbwaboneka bakasweekelwa coolwe citaliboteli cakuba batobeli ba Mwana wa Leza.—Johane 1:10-12.

Bantu Bamwi Bakacinca Mbobakali Kuyeeya

Kwakali bantu bamwi bakali kupona muciindi ca Jesu ibakali kulicesya kapati cakuti ciindi nibakalibonena zyintu zyaakacita Jesu bakacinca mbobakali kuyeeya. (Johane 7:45-52) Akati kabantu aaba, kwakali bamukwasyi wa Jesu banji balo kumatalikilo ibatakali kusyoma kuti umwi mumukwasyi wabo wakali kukonzya kuba Mesiya. (Johane 7:5) Cikkomanisya ncakuti, mukuyakwaciindi bakacinca mbobakali kuyeeya akutalika kumusyoma. (Milimo 1:14; 1 Bakolinto 9:5; Bagalatiya 1:19) Mbubwenya buyo, nikwakainda myaka iili mbwiibede mu Roma, baiminizi bamwi baba Juda bakali kuyanda kulimvwida nzyaakali kwaamba Paulo kwiinda kusyoma twaambo twakumvwa-mvwa buyo ntobakali kwaamba basinkondonyina Banakristo. Nibakamana kumvwa ncaakali kwaamba, bamwi bakaba basyomi.—Milimo 28:22-24.

Mazuba aano, bantu banji bajisi mizeezo iitali kabotu kujatikizya Bakamboni ba Jehova. Nkaambo nzi? Kanji-kanji, takuli kuti balacita oobo akaambo kakuti bakazilingula-lingula njiisyo zya Bakamboni ba Jehova akubona kuti tazili zyamu Magwalo. Pele nkaambo kazikombelo zyoonse zilyaamba kuti nzipati, aboobo banji tabayandi kusyoma kuti Bakamboni ba Jehova balakonzya kuba aakasimpe mumakani aabukombi. Mizeezo iili boobu, mbuli mbomuzyi kale ilikozyenye amizeezo njobakajisi bantu banji bamumwaanda wamyaka wakusaanguna kujatikizya Banakristo bakusaanguna.

Nokuba boobo, tacigambyi kuti aabo basoleka kutobela cikozyanyo ca Jesu balaambwa zyintu zitali kabotu naa zibi. Nkaambo nzi ncocitagambyi? Nkaambo Jesu wakabaambilila limwi basikumutobela bakwe bakasimpe kuti: “Muyoosulwa abantu boonse akaambo kazyina lyangu.” Pele wakabakulwaizya kuti: “Ooyo uuliyumya kusikila kumamanino nguuyoofwutulwa.”—Matayo 10:22.

Kwiinda mukutobela mulawo wa Jesu, mazuba aano Bakamboni ba Jehova balabeleka canguzu kukambaukila bantu boonse makani mabotu aa Bwami bwa Leza. (Matayo 28:19, 20) Aabo ibakakilalimwi kuswiilila, balibikka muntenda yakusowa coolwe cakujana nzila iitola kubuumi butamani. (Johane 17:3) Ino nywebo? Sena muyakutobela zyintu nzyomwabona ciindi cakusaanguna alimwi amizeezo iilubide njomujisi kale, naa muyakulisungula kulanga-langa bumboni camoyo woonse? Kamuyeeya kuti: Ciwa cileena alimwi azyintu nzyomwabona ciindi cakusaanguna zilakonzya kuti kazitali zyamasimpe, pele kulanga-langa bumboni camoyo woonse kulakonzya kumupa kujana zyintu zikkomanisya alimwi zigambya.—Milimo 17:10-12.

[Cifwanikiso icili apeeji 27]

Mizeezo yabo yakapa ba Juda banji kuti bamukake Jesu kuti ngu Mesiya

[Cifwanikiso icili apeeji 29]

Sena mizeezo njomujisi kujatikizya Bakamboni iiyeeme atwaambo twakumvwa-mvwa buyo naa atwaambo twamasimpe?