Mbon Aztec Ẹdidi Ata Christian

“Mme temple mmọ ẹma ẹwụre, ẹkabade ndon. Ẹma ẹsobo ndisọi mbiet mmọ ẹnyụn̄ ẹfọp mme n̄wed abasi mmọ. Edi mbon esịtikọt Mexico ke ẹkpokpono mme abasi eset emi.”—Las antiguas culturas mexicanas (Ido Mbon Mexico Eset).

MBON Aztec ẹkedi ekpri ekpụk emi ẹketode ebiet en̄wen ẹdidụn̄ ke Mexico ke n̄kpọ nte isua 800 emi ẹkebede. Ekpri ekpụk emi ama okpon akabade akwa obio ukara. Okposụkedi emi ukara mbon Aztec ọkọduọde ke ini mbon Spain ẹkekande Tenochtitlán ke 1521, mme owo ke ẹsụk ẹsesem usem mbon Aztec, oro edi, Nahuatl. N̄kpọ nte nditọ Mexico miliọn kiet ye ubak ẹsem usem emi. Emi n̄ko anam mme owo do ẹka iso ẹnịm ndusụk n̄kpọ oro mbon Aztec eset ẹkenịmde, nte Walter Krickeberg etịn̄de ke enyọn̄ emi. Nso idi ndusụk n̄kpọ oro mmọ ẹkenịmde?

Enyene-Ndịk Ido ye Mme Ido Emi Ẹmehede

Etie nte ido edinam mbon Aztec oro ẹtịmde ẹdiọn̄ọ edi mmọ ndisiwa owo. Mmọ ẹkesiwa owo sia ẹkenịmde ke utịn ayakpa edieke owo mînọhọ enye esịt ye iyịp owo. Diego Durán emi edide akwaowo ido ukpono Spain ọdọhọ ete ke ini mbon Aztec ẹkeyakde akwa temple Tenochtitlán ẹnọ ndem mmọ ke 1487, ke ẹma ẹwa se ibede owo 80,000 ke ufan̄ usen inan̄.

Kpa ye oro n̄kpọ emi eketekde mbon Spain esịt, idem ama akpa mmọ ndifiọk ke ediwak n̄kpọ eken emi mbon Aztec ẹnịmde ẹnyụn̄ ẹdi ukem ye se mbon Catholic ke Spain ẹnịmde ke akpanikọ. Ke uwụtn̄kpọ, mbon Aztec ẹsida ibokpot ẹnam mbiet abasi mmọ ẹnyụn̄ ẹta ke ini udia ọbọn̄ mmọ. Ndusụk ini mmọ ẹsinyụn̄ ẹta owo oro mmọ ẹkewade do. Mbon Aztec ẹsikama cross, ẹyarade idiọkn̄kpọ ẹnọ mme oku mmọ, ẹnyụn̄ ẹnịm nseknditọ baptism. Ekeme ndidi se mbon Aztec ẹnen̄erede ẹda ẹbiet mbon Catholic edi mmọ ndisikpono Tonantzin, eyenan̄wan emi mîfiọkke erenowo, kpa “Eka Mme Abasi” emi mbon Aztec ẹsikotde Ekpri Eka Nnyịn.

Ẹdọhọ ke obubịt Edisana Mary Mbon Catholic ke Guadalupe emi esemde usem Nahuatl ama owụt owo Aztec idem ke 1531 ke obot oro mbon Aztec ẹsituakde ibuot ẹnọ Tonantzin. Emi ama anam mbon Aztec ẹsọsọp ẹkabade ẹdi mbon Catholic. Ẹma ẹbọp itieuwa ẹnọ Edisana Mary emi ke itiat oro ẹkedade ẹbọp temple Tonantzin. Ke December 12, ediwak tọsịn mbon Mexico emi ẹsemde usem Nahuatl ẹsika do ẹketuak ibuot.

Mbon Nahuatl ẹsinam ediwak usọrọ ke mme obio mmọ ẹnọ ndisana owo mmọ, ndien ndusụk usọrọ emi ẹsibịghi ke ediwak usen m̀mê urua. N̄wed oro El universo de los aztecas (Ido Mbon Aztec) ọdọhọ ete ke mbon Aztec “ẹdọhọ ke mbon Catholic ndituak ibuot nnọ ndisana owo onyụn̄ etie nte se mmimọ ikesinamde mbemiso mbon Spain ẹkekande  mmimọ ke isua 1521.” Mbon Nahuatl n̄ko ẹsima n̄kpọ ibọk! Ke ini mmọ ẹdọn̄ọde, mmọ ẹsika ẹbịne mme ọkọkudọn̄ọ emi ẹsiyetde owo mmọn̄ ẹnyụn̄ ẹwade unam. Ke adianade do, ediwak owo ikaha n̄wed; mmọ ikemeke ndikot n̄wed ke usem Spain m̀mê Nahuatl. Owo isitịghi mmọ ke ntak emi mmọ ẹsọn̄ọde ẹyịre ke mme ido edinam mmọ ẹnyụn̄ ẹdide ọkpọikpọi ubuene.

Ẹda Akpanikọ Bible Ẹsọk Mbon Aztec

Mme Ntiense Jehovah ẹmedomo ndikwọrọ “eti mbụk obio ubọn̄” nnọ kpukpru owo ke Mexico ke ata ediwak isua. (Matthew 24:14) Ke isua 2000, itieutom Mme Ntiense Jehovah ke Mexico ama anam ndutịm man ẹtọn̄ọ ndikwọrọ ikọ nnọ kpukpru mbon oro ẹsemde usem Nahuatl ẹnyụn̄ ẹsiak esop ẹnọ mbon Nahuatl oro ẹkesidụkde mbono esop ke usem Spanish. Ẹma ẹtọn̄ọ itieutom ukabade n̄wed man ẹkabade mme n̄wed Bible ẹdọn̄ ke usem Nahuatl. Ẹma ẹsịn ukeme ẹkpep mbon oro ẹsemde usem Nahuatl ndikot nnyụn̄ n̄wewet usem mmọ. Nso idi utịp? Mme ifiọkutom emi ẹbụkde mi ẹmọn̄ ẹwụt.

Akpa usen emi n̄wan Aztec kiet okokopde utịn̄ikọ Bible ke usem Nahuatl, enye ama ọdọhọ ete: “Imodụk mbono esop ibe isua duop idahaemi, edi n̄kukụre se isinọde nnyịn n̄kọn̄ibuot edi emi nnyịn mîkopke usem Spanish ọfọn. Idahaemi editie nte itọn̄ọ uwem obufa!” Juan emi edide isua 60 ekpep Bible onyụn̄ odụk mbono esop ke usem Spanish ye n̄wan ye nditọ esie ke ofụri isua itiaita edi inamke n̄kọri ndomokiet. Edi ke enye ama ọkọtọn̄ọ ndikpep Bible ke usem Nahuatl, ikọyọhọke isua kiet, enye ama ana baptism nte kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah!

Emi owụt ke n̄kpọ iketịmke in̄wan̄a ediwak mbon Aztec emi ẹkesikopde ukwọrọikọ ke usem Spanish. Ndinịm mme mbono esop, mme mbono, nnyụn̄ nnyene mme n̄wed ke usem mmọ an̄wam mmọ ẹbọ akpanikọ Bible ẹnyụn̄ ẹtịm ẹkeme ndidiọn̄ọ se ẹyomde ẹto mmọ nte mme Christian.

Ndikan Mme Idomo

Mbon emi ẹkenamde n̄kọri ke esop Nahuatl ẹma ẹsobo mme idomo. Ke uwụtn̄kpọ, ẹsidomo ndinyịk mme owo ẹbuana ke mme usọrọ ido ukpono. Ke San Agustín Oapan, owo ikayakke Mme Ntiense Jehovah ẹkwọrọ ikọ ke ufọk ke ufọk. Mmọ ẹkekere ẹte ke emi ayanam mme owo ẹkûsunọ aba okụk ẹda ẹnam mme usọrọ ido ukpono. Ke ini Florencio ye nditọete Nahuatl ifan̄ ẹkekwọrọde ikọ, ẹma ẹmụm owo ita ke otu mmọ. Mme owo ẹma ẹsọsọp ẹdiboho man ẹtịn̄ se ẹkpenamde mmọ.

Florencio ọdọhọ ete: “Mmọ ẹkeyom ndiwot nnyịn ke ebe oro. Ndusụk owo ẹkedọhọ ẹbọp nnyịn ẹketop ẹsịn ke akpa man in̄wọn̄ mmọn̄ ikpa! Ẹma ẹdọn̄ nnyịn ke ufọk-n̄kpọkọbi okoneyo oro. Ndien ke ndan̄nsiere, Ntiense emi ekedide ekpeibet ye nditọete iba eken ẹma ẹdi ndision̄o nnyịn. Edi ẹma ẹmụm mmọ ẹdọn̄ ke ufọk-n̄kpọkọbi n̄ko. Ke akpatre, ukara ama edisana nnyịn ayak ete iwọrọ ke obio.” Kpa ye emi, isua kiet ke oro ebede, ẹma ẹsiak esop Mme Ntiense Jehovah do, ndien owo 17 do ẹna baptism, ke ini owo 50 ẹsidụkde mbono esop kpukpru ini.

Mbon emi ẹsemde Nahuatl ke obio Coapala ẹma ẹdọhọ Alberto emi edide kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah ẹte edidụk usọrọ obio. Enye ama esịn, ndien ẹma ẹsịn enye ke ufọk-n̄kpọkọbi. Ẹma ẹkot mbono obio, ndien ndusụk owo ẹkedọhọ ẹkeyịri enye ẹwot man ndịk anam owo ekededi emi oyomde nditre edinam obio ndụk ido ukpono Mme Ntiense Jehovah. Mme Ntiense en̄wen ẹma ẹyom usụn̄ nte ẹkpenamde ẹsana enye ẹyak, edi ẹma ẹmụm mbon oro n̄ko. Ke usọrọ oro ẹkenịmde urua kiet do ama okokụre, ẹma ẹsana kpukpru mmọ ẹyak. Nte ukọbọ okosụk akade iso, ama oyom ẹka ẹbịne ikpọ owo ukara ẹkeyom un̄wam, ndien ikpọ owo ẹma ẹnam ẹtre ukọbọ emi. Enem ndifiọk nte ke akpan owo emi ekesikọbọde Mme  Ntiense ama edikpep Bible onyụn̄ ana baptism. Esop Mme Ntiense do ke obio oro idahaemi.

N̄kpọ Adat Se Ẹkpen̄ede

Ediwak Ntiense ke ẹkpep usem Nahuatl sia ẹkụtde ke mbon oro ẹsemde usem emi ẹnen̄ede ẹma ndikop ukwọrọikọ. Edi mfịna edi nte ke mbon Nahuatl ẹsikop bụt etieti, inyụn̄ inen̄ekede ima nditịn̄ ikọ n̄kan̄ mmọ ye mme owo ke ntak ufen emi ẹkenọde mmọ. Mfịna efen edi nte ke ediwak usụn̄ ẹdu emi ẹsemde usem emi n̄ko.

Sonia emi esikwọrọde ikọ kpukpru ini etịn̄ se ikanamde enye ekpep usem Nahuatl ete: “N̄kpọ nte mbon Nahuatl 6,000 ẹdụn̄ ke n̄kpri ufọk emi ẹnyenede mbon ukpeme ẹnam utom ke mbọhọ nnyịn. Mmọ ẹsinyene mbọm tutu. Mma nti nte n̄kpọ ọkọfọnde ye mbon Nahuatl ke eset, mmesifụhọ etieti mban̄a mmọ sia mmọ ẹkedi mbon uku. Imọkwọrọ ikọ inọ mmọ ke usem Spanish ke isua 20 idahaemi, edi n̄kpọ ikenen̄ekede in̄wan̄a mmọ, mmọ ikonyụn̄ inyeneke udọn̄. Edi ke ini n̄kekpepde ikọ ifan̄ ke usem mmọ, mmọ ẹma ẹsima mi tutu. Mmọ ẹma ẹsikan mi ẹkụk man ẹkop se ntịn̄de. Mma ndọhọ mma kiet ke nyekpep enye ndikot n̄wed nnyụn̄ n̄wet n̄kpọ edieke enye ekpepde mi usem Nahuatl. Idahaemi mmọ ẹdidiọn̄ọ mi nte ‘Mma Nahuatl.’ Nditie nte isụn̄utom ke obio mi.” Mfịn, esop Mme Ntiense Jehovah odu do.

Maricela emi esikwọrọde ikọ n̄ko kpukpru ini ke esịn idem ekpep usem Nahuatl. Ke akpa enye ekesida usem Spanish ekpep Félix emi edide isua 70 Bible. Nte Maricela okosụk ekpepde Nahuatl, enye ama ọtọn̄ọ ndisida usem emi nneme nneme ye Félix. Emi ama enyene ata eti utịp. Afo ekere ke eketie Maricela didie ke idem ke ini Félix okobụpde enye ete: “Ndi Jehovah esikpan̄ utọn̄ ke ini mbọn̄de akam nnọ enye ke usem Nahuatl?” Esịt ama enem Félix ndifiọk ke Jehovah okokop kpukpru usem. Enye Félix esika mbono esop kpukpru ini kpa ye oro esidade enye hour kiet ye ubak ndisan̄a n̄kesịm do. Enye ana baptism idahaemi. Maricela ọdọhọ ete: “Esịt enem mi idahaemi nditiene angel emi enyenede nsinsi eti mbụk ntan̄a etop emi nnọ kpukpru owo!”—Ediyarade 14:6, 7.

Ke akpanikọ, n̄kpọ ẹnen̄ede “ẹdat se ẹkpen̄ede” ke obio Nahuatl. (John 4:35) Nnyịn ibọn̄ akam ite Jehovah Abasi aka iso anam mme owo ke kpukpru idụt, emi esịnede mbon Aztec, ẹdọk ẹdi obot ufọk esie man ẹdikpep usụn̄ esie.—Isaiah 2:2, 3.

[N̄wed ndise obio ke page 13]

(Ama oyom ndikụt nte enye enen̄erede etie, se idem n̄wed)

MEXICO

IBAT NDITỌ AZTEC KE OBIO KE OBIO

150,000

IYỌHỌKE 1,000