Raica sara na lewena

Raica na lewenivola

Era sa Mai Lotu vaKarisito Dina na Aztec Nikua

Era sa Mai Lotu vaKarisito Dina na Aztec Nikua

Era sa Mai Lotu vaKarisito Dina na Aztec Nikua

“Era kasura na valenisoro, sa vuki me kuvu kei na dravusa, era rusa na matakau, vakamai na ivola ni lotu, ia se dei tu ga e lomadra na Idia na nodra kalou ena gauna makawa.”​—Las antiguas culturas mexicanas (Nodra iVakarau Vakavanua na Kai Mexico ena Gauna Makawa).

ERA vakaitikotiko e Mexico na Aztec, era toki kina na yavusa lailai qori ena ika13 ni senitiuri, a qai dua na matanitu kaukaua me vakataki ira na Incas mai Peru. A bale ena 1521 na nodra matanitu na Aztec ni ravuta o Hernán Cortés mai Sipeni na koroturaga o Tenochtitlán, ia se sega ga ni yali na nodra vosa na Aztec na vosa vakaNahuatl. * Se ra vosataka tiko ga e rauta ni dua veimama na milioni na itaukei ena rauta ni 15 na vanua e Mexico. Qori na vuna se maroroi tu ga kina eso na nodra vakabauta makawa na Aztec, dua vei ira a cavuta na dauvakadidike o Walter Krickeberg ena itekivu ni ulutaga qo. Na cava eso na ka era vakabauta?

Malewa ia e Kilai Vinaka

Na ivakarau vakavanua era kilai levu duadua kina na Aztec ya na nodra cabori na tamata me isoro. E yavutaki qori ena nodra vakabauta ni na mate na matanisiga ke sega ni vakani ena uto kei na dra ni tamata. A kaya e dua na vakailesilesi ni lotu Katolika mai Sipeni o Diego Durán nira cabori e sivia na 80,000 na tamata ena loma ga ni va na siga ena solevu a vakatabui kina na valenisoro levu e Tenochtitlán ena 1487.

Era vakasisilataka na kai Sipeni na veika a yaco qori, ia era kurabuitaka ni levu na ka era vakabauta na Aztec e tautauvata kei na vakabauta vaKatolika ena nodra vanua. Me kena ivakaraitaki e dua na nodra ivakarau ni komunio na Aztec e dau laukana kina na ivakatakarakara ni nodra kalou e caka ena sila. E dau laukana tale ga ena so na gauna na lewedra na tamata era cabori me isoro. O ira na Aztec era vakayagataka na kauveilatai, era vakatutusa ra papitaisotaki ira tale ga na gonelalai. Ia e kurabuitaki nira tautauvata vinaka sara ena nona sokaloutaki o Tonantzin, na marama daulato e “Tinadra na Kalou,” era dau vakatokai koya na Aztec me Neimami Nana Lailai.

A tukuni ni rairai vua e dua na itaukei ni dua na iwase kei Merika (Aztec Indian) ena 1531 na marama daulato ni Guadalupe e baloa qai vosa vakaNahuatl, a yaco qori ena delana era dau sokaloutaki Tonantzin kina na Aztec. Qori e vakatotolotaka na nodra tavuki ina lotu Katolika na Aztec. Na burekalou e qaravi kina na marama daulato qori a tara ena yavu ni valenisoro e sokaloutaki kina o Tonantzin. E drau vakaudolu na daulotu mai Mexico qai levu era vosa vakaNahuatl era dau sikova na valenilotu levu ena 12 Tiseba.

Ena nodra itikotiko tu yawa ena veiulunivanua, o ira na vosa vakaNahuatl era dau cakava e vica vata na solevu me baleti ira na nodra sanito, eso na solevu qori e dau caka tu me vica na siga se vakamacawa sara. E tukuna na ivola El universo de los aztecas (Nodra Vuravura na Aztec) ni o ira na itaukei era “sema na nodra sokaloutaki na sanito ni lotu Katolika kei na solevu a dau caka tu ni bera na gauna i Cortés.” Era dau vakatevoro tale ga o ira era vosa vakaNahuatl. Nira tauvimate, era lakovi ira na dauveivakabulai era dau veivakasavasavataki qai cabora na isoro manumanu. Ia e levu era sega ni kila na wilivola kei na volavola; e levu era sega ni rawa ni wilika na vosa vakaSipeni se vakaNahuatl. Era dau vakaduiduitaki nira kubeta toka ga na nodra itovo vakavanua kei na nodra vosa ra qai dravudravua vakalevu.

Vulica na ka Dina ena iVolatabu

Era saga ena vica vata na yabaki na iVakadinadina i Jiova e Mexico mera vunautaka vei ira na tamata na “itukutuku vinaka ni matanitu.” (Maciu 24:14) A tekivutaka e dua na sasaga na valenivolavola ni tabana ni iVakadinadina i Jiova mai Mexico ena 2000 mera vunau sara ga ena vosa vakaNahuatl, mera tauyavutaka tale ga na ivavakoso ena vosa qori me yaga vei ira era dau tiko ena soqoni ena vosa vakaSipeni. A tuvanaki tale ga e dua na ilawalawa mera vakadewataka na ivola vakaivolatabu ena vosa vakaNahuatl. A sagai tale ga mera vakavulici na kila na vosa vakaNahuatl mera wiliwili ra qai volavola ena nodra vosa. Na cava e laurai ena sasaga qori? Raica mada eso na irogo qo.

A kaya e dua na marama itaukei ena gauna e rogoca kina ena imatai ni gauna na ivunau vakaivolatabu ena vosa vakaNahuatl: “Ena tini na yabaki keimami soqoni voli kina, e dau mosi ga na ulu ni oti na soqoni ni keimami sega ni kila vinaka na vosa vakaSipeni. Ia qo e vaka ga e tekivu vou na neimami bula!” O Juan sa yabaki onosagavulu a vuli iVolatabu tu me walu na yabaki qai dau lako ena soqoni kei ratou na nona veitinani, ia e sega ni toso vinaka sara. Ni tekivu vuli iVolatabu ena vosa vakaNahuatl, se bera ni dua na yabaki sa papitaiso me iVakadinadina i Jiova!

E laurai ena irogo qori ni levu era vulica ena imatai ni gauna na iVolatabu ena vosa vakaSipeni, ia era sega ni kila vinaka sara na kena ibalebale. Ia ni vakayacori ena nodra vosa na soqoni, soqo lelevu, qai tabaki tale ga na ivola ena nodra vosa e vukei ira sara ga mera ciqoma na ka dina ena iVolatabu, ra kila tale ga na nodra itavi vaKarisito.

Veika e Vakalatilati

A tiko eso na ituvaki e vakalatilati ena nodra toso vakayalo o ira era vosa vakaNahuatl. Me kena ivakaraitaki, dua na ka na nodra dauvakasaurarataki mera vakaitavi ena soqo vakalotu. Era sega ni vakatarai na iVakadinadina i Jiova e San Agustín Oapan mera vunau e veivale. E leqataki ni na tarova na nodra cau na lewenivanua ena solevu e dau caka ena vanua oya. Ni vunau tiko o Florencio kei na dua na ilala iVakadinadina ena vosa vakaNahuatl, eratou vesu e le tolu. Ena loma ga ni 20 na miniti era soqoni mai e dua na ilawalawa mera vakatulewataka na ka me caka vei ratou.

“Era vinakata me keitou vakamatei sara ga ena gauna ya,” e nanuma lesu o Florencio. “Eso era kaya me keitou vesu qai kolotaki e wai me keitou luvu! Keitou bogi dua e valeniveivesu. Ena siga tarava a mai vukei keitou e dua na neitou itokani e loya kei na rua tale na tagane eratou iVakadinadina, ratou bala tale ga e valeniveivesu. Keitou mani sere qai vakaroti keitou na ivakalesilesi me keitou biubiu mai na taoni oya.” Ni oti na veika keitou sotava qori a tauyavu ena yabaki tarava e dua na ivavakoso, era lewena e 17 na iVakadinadina papitaiso qai rauta ni lewe 50 era tiko ena soqoni.

Ena dua tale na itikotiko era vosa vakaNahuatl o Coapala, a sureti e dua na iVakadinadina o Alberto me vakaitavi ena dua na solevu e dau caka ena vanua oya. A sega ni vakadonuya qai bala e valeniveivesu. Era mani bose na lewenikoro ra qai kailavaka eso me vakaliligi me vakarerei ira era via lewena na nona lotu ra qai sega ni via vakaitavi ena ivakarau vakavanua. Era vesu tale ga eso na iVakadinadina era saga mera sereki koya mai valeniveivesu. Era qai sere kece ni oti e dua na macawa ni solevu. Ni sega ni cegu na veivakacacani ena vinakati na nodra veivuke na iliuliu torocake, mani tau na lewa me muduki na veivakacacani. A qai yaco e dua na ka totoka, a ciqoma na ka dina ena iVolatabu o koya sara ga e liutaka tiko na veitusaqati, sega ni dede sa papitaiso. Nikua sa tiko e dua na ivavakoso ena taoni oya.

Matua me Tamusuki

Ni laurai na tubu e rawa ni yaco ena yalava era vosa vakaNahuatl, era sa vulica tiko na vosa qori e levu na iVakadinadina. Ia e dredre ga nira dau mamadua o ira era vosa vakaNahuatl, era sega tale ga ni vakayagataka na nodra vosa ena vuku ni veika e dau caka vei ira. E levu tale ga kena vosanivanua na vosa vakaNahuatl.

A vakamacalataka o Sonia e dua e cakacaka vakaitalatala vakatabakidua na ka e uqeti koya me vulica na vosa vakaNahuatl. E kaya: “Era toki voleka mai ena noqu itikotiko e rauta ni 6,000 era vosa vakaNahuatl mera mai cakacaka, e sega ni vinaka sara na nodra vale qai yadravi tu. E sega ni dua me vukei ira ra qai vakaloloma tu. E vakararawataki au sara ga na ituvaki qori niu kila nira dau mamarau o ira na vosa vakaNahuatl, e tekivu tale ga mai vei ira na neimami ivakarau vakavanua. Keimami a vunau tiko vei ira ena vosa vakaSipeni me rauta ni 20 na yabaki, ia era sega ni kila vinaka se taleitaka sara. Ia niu vulica e vica na nodra vosa, e tekivu sara na neimami veivosaki. Era wavokiti au mera vakarorogo. Au lomasoli meu vakavulica e dua na marama me wiliwili qai volavola ke vakavulici au ena vosa vakaNahuatl. Sa ra kilai au ena itikotiko qori me ‘marama e kila nodra vosa.’ Au vaka ga na daukaulotu ena noqu vanua.” Sa dua tiko na ivavakoso ena vosa vakaNahuatl ena yasayasa qori.

A saga me vulica na vosa vakaNahuatl o Maricela e dua tale ga na marama e cakacaka vakaitalatala vakatabakidua. A tekivu vakavulica na iVolatabu ena vosa vakaSipeni vei Félix e yabaki 70. Ni sa vulica e levu na vosa vakaNahuatl, sa qai vakamacalataka eso na ka vei Félix ena nona vosa. A yaga dina qori. Dua na ka nona marau o Maricela ni taroga o Félix, “E dau rogoca o Jiova na noqu vosa vakaNahuatl vua?” A marautaka o Félix na nona vulica ni o Jiova e kila na vosa kece. E sega ni dau via calata o Félix na soqoni, dina ga ni dau taubale me dua veimama na aua. Nikua sa papitaiso me dua na iVakadinadina. A kaya o Maricela, “Au marau dina meu tokona na agilosi e kacivaka tiko na itukutuku vinaka vei ira na tamata kece!”​—Vakatakila 14:6, 7.

Io, sa “matua vinaka tu me tamusuki” na yalava ena vosa vakaNahuatl. (Joni 4:35) E nuitaki ni na sureti ira tiko ga mai na veimatanitu na Kalou o Jiova, wili kina o ira na Aztec nikua era yalovinaka, mera lako ena nona ulunivanua mera vakavulici ena nona sala.​—Aisea 2:2, 3.

[iVakamacala e ra]

^ para. 3 Qo e dua vei ira na vosa vakaUto-Aztec, era vosataka na yavusa me vaka na Hopi, Shoshone, kei na Comanche ena Vualiku kei Merika. E levu na vosa vakaNahuatl sa vakayagataki tu nikua ena vosa vakavalagi, me vaka na avacado, chocolate, coyote, kei na tomato.

[Mape ena tabana e 13]

(Raica tale na ivola)

SITI O MEXICO

IWILIWILI NI AZTEC ENA DUA NA YASANA

150,000

SE SE SEGA NI YACOVA NA 1,000