Ankan kxpulakni

Ankan kliputsan

Aztecas xala uku katsimakgo xaxlikana

Aztecas xala uku katsimakgo xaxlikana

Aztecas xala uku katsimakgo xaxlikana

«Sputkgolh templos, laktsu laktsu lakgolh, kamasputuka ídolos chu kalhkuyuka libros, pero xalakgmakgan xdioseskan antiya wi kxnakujkan tiku chuwinankgo atanu tachuwin.» (Las antiguas culturas mexicanas)

AZTECAS xalak México, tiku ksiglo XIII ka xlapulakgo chu alistalh tliwakga kachikin wankgolh chuna la xwanit incas, xalak Perú. Pero, kkata 1521 españoles katlajakgolh aztecas akxni akgchipakgolh Tenochtitlán. Maski chuna ni masputukgolh xtachuwinkan: náhuatl. * Tachuwin Náhuatl nitu sputma xlakata akgtum millón aitat tiku chuwinankgo chu kʼakgkukitsis estados xalak México chuna chuwinankan. Nina sputa tuku xkanajlakgo aztecas xlakata lamakgolhku tiku chuwinankgo náhuatl, chuna la lichuwinalh Walter Krickeberg nema wi talhman. ¿Tuku uma nema xkanajlakgo?

Tuku xkanajlakgo aztecas chu españoles

Max tuku tlakg lakgapaskan xlakata aztecas wa pi xkamakamaxkikgo latamanin xdioseskan. Xlakpuwankgo pi komo ni xmaxkikgolh xkgalhni chu xnaku latamanin Chichini xʼama niy. Chuna la wan fraile xalak españa Diego Durán, kaj akgtati kilhtamaku, liwaka tatipuxam mil latamanin tiku kamakgnika akxni masastika xalanka templo Tenochtitlán, kkata 1487.

Maski akxni minkgolh xalak españa lu nitlan akxilhkgolh uma tuku xtlawakgo aztecas, pero akxilhkgolh pi lhuwa tuku xkanajlakgo aztecas xtalakxtum xwanit tuku xkanajlakgo españoles. Akgtum liʼakxilhtit, aztecas na xtlawakgo comunión niku xwakgo laktsu xamuñeco xdioseskan nema xlitatlawanit kuxi. Xmin kilhtamaku na xwakgo xliwakan tiku xmakamastakgo. Na xmaklakaskinkgo cruz chu na xwanikgo tuku nitlan xtlawakgonit tiku xkapulalin xtakanajla, na xkaʼakgmunukgo lakgskgatan. Pero tuku tlakg xtachuna wa pi xkanajlakgo chatum virgen «Xtse Dioses», chu aztecas xwanikgo Tonantzin, uma wamputun «Kintsekan».

Wankan pi kkata 1531, ksipi niku aztecas xkakninanikgo dios Tonantzin, wi tiku tasiyanilh tiku wanikgo Virgen de Guadalupe, smalala xwanit chu xchuwinan náhuatl. Xlakata chuna xkanajlakgo aztecas ni tuwa xkalakgpalinikgolh xtakanajlakan. Alistalh tlawanikgolh aktsu kapilla niku xwi xtemplo Tonantzin. Asta la uku, kata kata 12 xla diciembre ankgo kbasílica lu lhuwa miles tiku xalak México chu lhuwa ankgo tiku chuwinankgo náhuatl.

Anta niku lamakgolh tiku chuwinankgo náhuatl, o nahuas, mapaskuanikgo santo tuku litalakgapasa xkachikinkan, nema asta akglhuwa kilhtamaku makgapala o asta semanas. Libro El universo de los aztecas wan pi tuku tlawakgo «na xtachuna la xkakninanikgo ksantoskan akxni nina xmin [Hernán] Cortés». Wa xlakata xtasmaninkan nahuas kgalhi tuku xla taskuwan. Akxni tatatlakgo lakgankgo skuwananin, xlakata nakamakpalhkgo chu namakamastakgo animales. Nachuna, klhuwa kachikinin nila likgalhtawakgakgo xaʼespañol chu náhuatl. Kalakgmakgankan xlakata nitu kgalhikgo tumin chu ni makgxtakgkgo xtalismaninkan chu xtachuwinkan.

Kamasiyanikan tuku xlikana masiya Biblia tiku chuwinankgo náhuatl

Akglhuwata kata, xtatayananin Jehová xalak México liskujkgonit xlakata nakamakatsinikgo putum latamanin «xatlan tamakatsinin xla tapakgsin» (Mateo 24:14). Kata 2000, sucursal xalak México xla xtatayananin Jehová lakkaxwilikgolh xlakata xkalitachuwinanka xlimapakgsin Dios kxtachuwinkan chu xkalakkaxwilika congregaciones kʼuma tachuwin xlakata anta xtamakxtumikgolh tiku xʼankgo kxaʼespañol. Nachuna, lakkaxwilika tiku xmatitaxtikgolh likgalhtawakga kʼuma tachuwin. Lhuwa tuku tatlawama xlakata nakamasiyanikan tiku chuwinankgo náhuatl xlakata nakatsinikgo kgalhtawakgakgo chu nakatsinikgo tsokgnankgo kxtachuwinkan. Kaʼakxilhwi la kitaxtuma.

Akxni chatum puskat náhuatl xlimakgtumku kgaxmatli pi taʼakgchuwin tamatitaxtilh kxtachuwin wa: «Takgatsilha akgkaw kata kminaw ktamakxtumit chu lu xakliʼakkatsanaw xlakata ni xakakgatekgsaw español. ¡Pero la uku kmakgkatsiyaw la kaj ktsukuparaw latamayaw!». Chatum chixku tiku kgalhi 60 kata wanikan Juan, akgtsayan kata la katakgalhtawakgama chu kataʼan xpuskat chu xkamanan ktamakxtumit kxaʼespañol, pero nila xtamunu. Alistalh tsukuka makgalhtawakgekan kxtachuwin chu ni takgatsilh akgtum kata tamunulh.

Chuna la limasiya tuku lichuwinaw, lhuwa tiku xkalitachuwinankanit Dios kxaʼespañol ni liwana xʼakgatekgskgonit. La uku, xlakata ankgo kxalaktsu chu kxalaklanka tamakxtumit chu kgalhikgo likgalhtawakga kxtachuwinkan, makgamakglhtinankgolh tuku xaxlikana chu akgatekgskgonit tuku xlitlawatkan kstalaninanin Cristo.

Nitu kamachokgo

Pero tuwa kitaxtunit xlakata talichuwinama Dios ktachuwin náhuatl. Akgtum liʼakxilhtit, kachikinin lakaskinkgo pi namakgtapakgsikgo paskua nema tatlawa anta. Anta kSan Agustín Oapan, ni xlakaskinkan xtalichuwinalh Dios, xlakata xlakpuwankgo pi nialh xʼamakgo mastakgo tumin xlakata xpaskuajkan. Akgtum kilhtamaku, akxni xlichuwinamakgo Dios Florencio chu makgapitsi xTatayananin Jehová xalak uma kachikin tiku chuwinankgo náhuatl, kgalhtutu kachipaka. Kaj akgpuxam minuto titaxtulh tunkun tamakxtumikgolh latamanin xlakata xwankgolh tuku xʼamakgo katlawanikgo.

Florencio wan: «Xkinkamakgniputunkgoyan. Makgapitsi xwankgo pi xkinkachikan chu xkinkamakankan kkgalhtuchokgo. Tantaskaka ktanuw kpulachin. Lichali, chatum xTatayana Jehová tiku licenciado xwanit, katamilh amakgapitsi natalan xlakata xkinkamakgtayakgon; pero na katamaknuka kpulachin. Mapakgsinanin kinkamakgxtakgkgon pero kinkawanikgon pi nialh anta xaktawilaw kkachikin». Maski chuna kaʼakgspulalh, akxni titaxtulh akgtum kata kʼuma kachikin tawi akgtum congregación chu kgalhakutujun xtamunukgonit chu xtastokgkgo 50 latamanin.

Anta kCoapala niku chuwinankan náhuatl, xwi chatum xtatayana Jehová wanikan Alberto. Tamaknuka kpulachin xlakata ni makgtlawaputulh akgtum paskua xalak kachikin. Tamakxtumikgolh xalak kachikin, chu xwankgo pi xchiwakaka xlakata xlistaktayakgolh tiku xlakgpaliputunkgolh xtakanajlakan chu xmakgxtakgputunkgolh talismanin xalak kachikin. Xmakgtayaputunkgo amakgapitsi xtatayananin Jehová pero na kachipaka. Kamakgxtakgka akxni sputli paskua nema makgapalalh akgtum semana. Pero xlakata chuntiya xkaputsastalanikgo latamanin, kamakgtayakgolh xanapuxkun mapakgsinanin xlakata nialh xkaputsastalanika. Tiku tlakg xkaputsastalani tsukulh kgalhtawakga chu tamunulh. La uku anan akgtum congregación kʼuma kachikin.

Kapukuxtun lhmukukuta, na lixkganatta

Xlakata lhuwa anankgo tiku chuwinankgo náhuatl, lhuwa xtatayananin Jehová katsinimakgo uma tachuwin maski tuwa. Nahuas maxanankgo chu ni chuwinamputunkgo xtachuwinkan xlakata lhuwa latamanin kalakgmakgankgo. Nachuna, talakgpali tsinu la chuwinankan kʼakgatunu kachikin.

Sonia, chatum tiku putum kilhtamaku lichuwinan Dios, lichuwinan tuku xlakata tsukulh katsini náhuatl. Xla wan: «Lakatsu kkinchik wi niku lhtatakgo tiku makgskujmakgo chu max akgchaxan mil nahuas wilakgo. Lu nitlan klimakgkatsi xlakata nahuas lu nitlan la wilakgo chu kalakgmakgankan maski xapulana akgtum lanka kachikin xwanit, niku na anta minitanchaw. Maski akgpuxam kata la xakkalitachuwinamaw Dios kxaʼespañol, ni liwana xkinkaʼakgatakgsnikgoyan chu ni lu xkgaxmatputunkgo. Pero akxni kkatsinilh makgapitsi tachuwin, tsukukgolh kinkgaxmatnikgo. Asta xkilitastilikgo xlakata nakinkgaxmatnikgo. Akgtum kilhtamaku, kwanilh chatum puskat pi xakama masiyani letra komo xkimasiyanilh náhuatl. Putum latamanin tiku wilakgo anta kililakgapaskgo “puskat tiku chuwinan náhuatl”. Kmakgkatsi pi akit misionera anta kkinkachikin.» Kʼuma kachikin wi akgtum congregación tiku chuwinankgo náhuatl.

Maricela, achatum tiku putum kilhtamaku lichuwinan Dios, na liskujma xlakata nakatsini uma tachuwin, xlimakgalhtawakge Biblia kxaʼespañol chatum chixku wanikan Félix nema kgalhi 70 kata chu chuwinan náhuatl. Akxni tlakg katsinitilhalh náhuatl, tsukulh makgalhtawakge uma chixku kxtachuwin chu makgtayalh. Lu makgapaxuwalh akxni uma chixku kgalhskilh: «¿Kgaxmata Dios kiʼoración akxni náhuatl kxakgatli?». ¡Lu paxuwalh Félix akxni katsilh pi Jehová akgatekgsa putum tachuwin! Maski tlawan akgtiy hora a itat xlakata nalichan niku tamakxtumikan, ni makgatsankga tamakxtumit, chu la uku xTatayana Jehová chu tamununita. Maricela wan: «¡Lu kpaxuwa xlakata kmakgtayama ángel tiku lin xalakwan xalaksasti kputum kachikinin!» (Apocalipsis [Revelación] 14:6, 7).

Tuku lama ktachuwin náhuatl liwana limasiya pi «nkapukuxtun, sampi lhmukukuta, na lixkganatta» (Juan 4:35). Skiniyaw Jehová pi kakalimilh putum latamanin, nachuna aztecas, xlakata naʼankgo ksipi chu nakamasiyani xlakata xtiji (Isaías 2:2, 3).

[Nota nema wi kpágina]

^ párr. 3 Náhuatl anta minitancha ktachuwin yutoazteca, tachuwin hopis, shoshone chu comanches xalak Norteamérica. Lhuwa tachuwin nema tamaklakaskin knáhuatl na tamaklakaskin kxaʼespañol la aguacate, chocolate, coyote, tomate chu kʼatanu tachuwin na maklakaskinkgo.

[Map xla página 13]

(Xlakata nakatsiya la tasiya kaʼakxilhti likgalhtawakga)

KʼMÉXICO

NÁHUATL NEMA WILAKGO KʼAKGATUNU ESTADO

150,000

NI CHAN 1,000