ข้ามไปยังเนื้อหา

ข้ามไปยังสารบัญ

การติดต่อกับผีปิศาจมีอันตรายไหม?

การติดต่อกับผีปิศาจมีอันตรายไหม?

การ​ติด​ต่อ​กับ​ผี​ปิศาจ​มี​อันตราย​ไหม?

ตั้ง​แต่​เป็น​เด็ก บาร์บารา *มัก​จะ​เห็น​ภาพ​และ​ได้​ยิน​เสียง​ต่าง ๆ ซึ่ง​ทำ​ให้​เธอ​เชื่อ​ว่า​สามารถ​ติด​ต่อ​กับ​ญาติ​ที่​ตาย​ไป​แล้ว​ได้. บาร์บารา​กับ​โยอาคิม​สามี​ของ​เธอ​ชอบ​อ่าน​หนังสือ​เกี่ยว​กับ​ศาสตร์​ลี้​ลับ และ​กลาย​เป็น​หมอดู​ไพ่​ทาโรต์​ที่​ทำนาย​ได้​อย่าง​แม่นยำ. อาชีพ​นี้​ดู​จะ​ไป​ได้​ดี​ที​เดียว และ​พวก​เขา​ก็​หา​เงิน​ได้​มาก​จริง ๆ. วัน​หนึ่ง ไพ่​ทาโรต์​เตือน​ว่า​จะ​มี​คน​นำ​ภัย​มา​ให้​พวก​เขา และ​ยัง​บอก​ด้วย​ว่า​พวก​เขา​จะ​ป้องกัน​ตัว​อย่าง​ไร.

แม้​ดู​เหมือน​ว่า​แทบ​จะ​ไม่​มี​ใคร​ใน​ทุก​วัน​นี้​เชื่อ​เรื่อง​ไสยศาสตร์​กัน​แล้ว แต่​ผู้​คน​มาก​มาย​ยัง​คง​สนใจ​เรื่อง​อำนาจ​ลี้​ลับ. ผู้​คน​ทั่ว​โลก​สวม​เครื่องราง​ของ​ขลัง เล่น​กระดาน​ผี และ​ไป​หา​คน​ทรง​เพื่อ​ให้​ทำนาย​อนาคต​หรือ​ขอ​ให้​ช่วย​ปก​ป้อง​พวก​เขา​จาก​สิ่ง​ชั่ว​ร้าย. บทความ​ชื่อ “แลปทอป​กับ​ลูซิเฟอร์” ใน​นิตยสาร​โฟคุส​ของ​เยอรมนี​กล่าว​ว่า “อินเทอร์เน็ต​ทำ​ให้​ผู้​คน​หัน​มา​สนใจ​เรื่อง​พ่อมด​หมอ​ผี​กัน​อีก​ครั้ง.”

คุณ​รู้​ไหม​ว่า​คัมภีร์​ไบเบิล​กล่าว​อย่าง​ไร​เกี่ยว​กับ​การ​ติด​ต่อ​กับ​ผี​ปิศาจ? คำ​สอน​ของ​พระ​คัมภีร์​ใน​เรื่อง​นี้​อาจ​ทำ​ให้​คุณ​แปลก​ใจ​ก็​ได้.

คัมภีร์​ไบเบิล​กล่าว​อย่าง​ไร​เกี่ยว​กับ​การ​ติด​ต่อ​กับ​ผี​ปิศาจ?

กฎหมาย​ที่​พระเจ้า​ประทาน​แก่​ประชาชน​ของ​พระองค์​ใน​อิสราเอล​โบราณ​กล่าว​ไว้​ว่า “อย่า​ให้​ผู้​ใด​ใน​ท่ามกลาง​เจ้า​ทั้ง​หลาย . . . กระทำ​เสี่ยง​ทาย​หรือ​ดู​ฤกษ์​ยาม, และ​อย่า​ให้​มี​หมอดู​จับ​ยาม​หรือ​แม่มด อย่า​ให้​มี​คน​ทำ​อาคม​ต่าง ๆ, หรือ​คน​ที่​ปรึกษา​หารือ​กับ​ผี​ทั้ง​ปวง, หรือ​ผู้​แสดง​เวทมนตร์, หรือ​พูด​จา​กับ​ผี​ผู้​ตาย. ด้วย​ผู้​ที่​ทำ​การ​เหล่า​นี้​เป็น​ที่​พระ​ยะโฮวา​ทรง​เกลียด​ชัง.” (พระ​บัญญัติ 18:10-12) ทำไม​กฎหมาย​ของ​พระเจ้า​จึง​ห้าม​ไม่​ให้​ยุ่ง​เกี่ยว​กับ​สิ่ง​เหล่า​นี้​โดย​เด็ดขาด?

จาก​ประสบการณ์​ที่​ยก​มา​ตอน​ต้น หลาย​คน​เชื่อ​ว่า​คน​เป็น​สามารถ​ติด​ต่อ​กับ​คน​ตาย​ได้​และ​เชื่อ​ว่า​ข้อมูล​ที่​เขา​ได้​รับ​นั้น​มา​จาก​คน​ตาย. ความ​เชื่อ​เช่น​นี้​มี​ต้นตอ​มา​จาก​คำ​สอน​ของ​หลาย​ศาสนา​ที่​ว่า คน​ตาย​แล้ว​ยัง​มี​ชีวิต​อยู่​ต่อ​ไป​ใน​แดน​วิญญาณ. แต่​ตรง​กัน​ข้าม​กับ​คำ​สอน​เหล่า​นี้ คัมภีร์​ไบเบิล​กล่าว​อย่าง​ชัดเจน​ว่า “คน​ตาย​แล้ว​ก็​ไม่​รู้​อะไร​เลย.” (ท่าน​ผู้​ประกาศ 9:​5) คัมภีร์​ไบเบิล​อธิบาย​ว่า​คน​ตาย​เหมือน​กับ​คน​ที่​นอน​หลับ​สนิท เขา​ไม่​สามารถ​รับ​รู้​สิ่ง​ใด ๆ ที่​เกิด​ขึ้น​รอบ​ตัว​เขา. * (มัดธาย 9:18, 24; โยฮัน 11:11-14) คุณ​อาจ​ถาม​ว่า ถ้า​เป็น​เช่น​นั้น​ทำไม​เรา​จึง​ได้​ยิน​บาง​คน​เล่า​ว่า​เขา​สามารถ​ติด​ต่อ​กับ​คน​ตาย​ได้? อะไร​ที่​ช่วย​พวก​เขา​ให้​ทำ​เช่น​นั้น?

การ​ติด​ต่อ​กับ​โลก​วิญญาณ

บันทึก​ใน​หนังสือ​กิตติคุณ​แสดง​ว่า​ตอน​ที่​พระ​เยซู​อยู่​บน​แผ่นดิน​โลก พระองค์​เคย​พูด​กับ​พวก​กาย​วิญญาณ. มาระโก 1:23, 24 รายงาน​ว่า “กาย​วิญญาณ​โสโครก” บอก​พระ​เยซู​ว่า “ข้า​รู้​ดี​ว่า​ท่าน​เป็น​ใคร.” แน่นอน​ว่า พวก​กาย​วิญญาณ​ย่อม​รู้​จัก​คุณ​ด้วย. แต่​คุณ​รู้​จัก​พวก​เขา​ไหม?

ก่อน​ที่​พระเจ้า​จะ​สร้าง​มนุษย์ พระองค์​ได้​สร้าง​บุตร​ที่​เป็น​กาย​วิญญาณ​หรือ​ทูตสวรรค์​จำนวน​มาก​มาย. (โยบ 38:4-7) ทูตสวรรค์​เหล่า​นี้​มี​ฐานะ​สูง​ส่ง​กว่า​มนุษย์. (ฮีบรู 2:6, 7) พวก​เขา​มี​ฤทธิ์​อำนาจ มี​สติ​ปัญญา​ล้ำ​เลิศ และ​ถูก​สร้าง​ขึ้น​เพื่อ​ทำ​ตาม​พระ​ประสงค์​ของ​พระเจ้า. ผู้​ประพันธ์​เพลง​สรรเสริญ​ร้อง​ว่า “ดูกร​ทูตสวรรค์​ทั้ง​หลาย, จง​สรรเสริญ​พระ​ยะโฮวา​เถิด, คือ​ทูต​ผู้​มี​กำลัง​มาก, ผู้​ปฏิบัติ​ตาม​พระ​ดำรัส​ของ​พระองค์.”—บทเพลง​สรรเสริญ 103:20

คัมภีร์​ไบเบิล​บอก​ให้​รู้​ว่า​ต่อ​มา​ทูตสวรรค์​บาง​องค์​ได้​เริ่ม​ติด​ต่อ​กับ​มนุษย์​โดย​พลการ. เพื่อ​จุด​ประสงค์​อะไร? ทูตสวรรค์​องค์​แรก​ที่​ติด​ต่อ​กับ​มนุษย์​ได้​ล่อ​ลวง​อาดาม​กับ​ฮาวา​มนุษย์​คู่​แรก​ให้​กบฏ​ต่อ​พระเจ้า​ผู้​สร้าง​พวก​เขา. เมื่อ​ทำ​เช่น​นั้น ทูตสวรรค์​องค์​นี้​ได้​ทำ​ให้​ตัว​เอง​กลาย​เป็น​ซาตาน​พญา​มาร ผู้​หมิ่น​ประมาท​และ​ต่อ​ต้าน​พระเจ้า.—เยเนซิศ 3:1-6

ต่อ​มา ทูตสวรรค์​อีก​หลาย​องค์ “ได้​ละ​ทิ้ง​ที่​อยู่​อัน​ควร​ของ​ตน” ใน​สวรรค์. พวก​เขา​แปลง​กาย​เป็น​มนุษย์​มา​อยู่​กิน​กับ​ผู้​หญิง​สวย ๆ บน​แผ่นดิน​โลก. (ยูดา 6; เยเนซิศ 6:1, 2) ทูตสวรรค์​ที่​ทรยศ​เหล่า​นี้​กับ​ลูก​ของ​พวก​เขา​ที่​เกิด​จาก​มนุษย์​สร้าง​ความ​เดือดร้อน​ให้​แก่​มนุษยชาติ​ถึง​ขนาด​ที่​ทั่ว​ทั้ง​โลก “เต็ม​ไป​ด้วย​การ​ชั่ว​ร้าย.” คุณ​อาจ​เคย​ได้​ยิน​เรื่อง​ราว​ใน​คัมภีร์​ไบเบิล​ที่​กล่าว​ว่า​พระเจ้า​ได้​กวาด​ล้าง​คน​เหล่า​นั้น​ที่​ชั่ว​ช้า​และ​ชอบ​ใช้​ความ​รุนแรง​โดย​ให้​มี​น้ำ​ท่วม​ใหญ่​ใน​สมัย​โนอาห์.—เยเนซิศ 6:3, 4, 11-13

เมื่อ​โลก​ถูก​น้ำ​ท่วม เหล่า​กาย​วิญญาณ​ก็​จำ​ต้อง​ทิ้ง​ร่าง​มนุษย์​และ​กลับ​สู่​แดน​วิญญาณ. แต่​พระ​ผู้​สร้าง​ไม่​อนุญาต​ให้​พวก​เขา​กลับ​ไป​ยัง “ที่​อยู่” เดิม​ของ​ตน. พวก​เขา​ถูก​จำกัด​บริเวณ​และ​อยู่​ใน​สภาพ​ที่​ตก​ต่ำ​ซึ่ง​เปรียบ​ได้​กับ “ขุม​ที่​มืด​ทึบ.” (2 เปโตร 2:4, 5) คัมภีร์​ไบเบิล​เรียก​ทูตสวรรค์​ที่​กบฏ​เหล่า​นี้​ว่า “พวก​ปิศาจ.” (ยาโกโบ 2:19) พวก​มัน​คือ​อำนาจ​ที่​อยู่​เบื้อง​หลัง​ศาสตร์​ลี้​ลับ.

พวก​ปิศาจ​ต้องการ​อะไร?

จุด​ประสงค์​ประการ​แรก​ที่​พวก​วิญญาณ​ชั่ว​ติด​ต่อ​กับ​มนุษย์​คือ​เพื่อ​ทำ​ให้​มนุษย์​เลิก​นมัสการ​พระ​ยะโฮวา พระเจ้า​องค์​เที่ยง​แท้. ความ​สามารถ​และ​พลัง​วิเศษ​ที่​ผู้​ใช้​เวทมนตร์​คาถา​อ้าง​ว่า​มี​อยู่​ใน​ตัว แท้​จริง​แล้ว​เป็น​เพียง​สิ่ง​ที่​ทำ​ให้​คน​ลุ่มหลง​และ​ไม่​สนใจ​ที่​จะ​รับ​ความ​รู้​ถ่องแท้​เกี่ยว​กับ​พระเจ้า​และ​สร้าง​สัมพันธภาพ​ที่​ใกล้​ชิด​กับ​พระองค์.

จุด​ประสงค์​ประการ​ที่​สอง​ของ​พวก​ปิศาจ​เห็น​ได้​จาก​สิ่ง​ที่​ซาตาน​หัวหน้า​ของ​พวก​มัน​ได้​ทำ​กับ​พระ​เยซู. ซาตาน​เสนอ​ว่า​จะ​ยก “อาณาจักร​ทั้ง​หมด​ของ​โลก​กับ​ความ​รุ่ง​โรจน์​ของ​อาณาจักร​เหล่า​นั้น” ให้​พระ​เยซู. ซาตาน​ต้องการ​อะไร​ตอบ​แทน? มัน​พูด​กับ​พระองค์​ว่า “หมอบ​ลง​นมัสการ​เรา​สัก​ครั้ง.” เห็น​ได้​ชัด​ว่า ซาตาน​กับ​พวก​ปิศาจ​ต้องการ​ให้​ผู้​คน​นมัสการ​มัน. แต่​พระ​เยซู​ไม่​คิด​ที่​จะ​ละ​ทิ้ง​พระเจ้า​และ​การ​นมัสการ​แท้.—มัดธาย 4:8-10

ทุก​วัน​นี้ พวก​วิญญาณ​ชั่ว​อาจ​ไม่​ได้​มา​พูด​กับ​มนุษย์​โดย​ตรง​อย่าง​ที่​มัน​ทำ​กับ​พระ​เยซู. แต่​พวก​มัน​พยายาม​ล่อ​ลวง​คน​ที่​ไม่​ระวัง​ตัว​ด้วย​เหยื่อ​หลาก​หลาย​รูป​แบบ​ที่​ดู​เหมือน​ไม่​มี​พิษ​มี​ภัย เช่น ลูก​แก้ว ใบ​ชา ไพ่​ทาโรต์ ลูก​ตุ้ม และ​การ​ดู​ดวง​ชะตา​ราศี. อย่า​ได้​หลง​ไป​กับ​สิ่ง​เหล่า​นี้​เป็น​อัน​ขาด! กิจ​ปฏิบัติ​เหล่า​นี้​ไม่​ได้​เป็น​เพียง​ช่อง​ทาง​ที่​ทำ​ให้​คุณ​ได้​สัมผัส​กับ​โลก​ลี้​ลับ​เหนือ​ธรรมชาติ. แต่​พวก​วิญญาณ​ชั่ว​ใช้​ศาสตร์​ลี้​ลับ​ที่​น่า​ตื่น​ตา​ตื่น​ใจ​เหล่า​นี้​เพื่อ​ล่อ​ลวง​หรือ​ดัก​จับ​มนุษย์ โดย​มุ่ง​หวัง​ที่​จะ​เบน​ความ​สนใจ​ของ​พวก​เขา​ไป​จาก​การ​นมัสการ​พระ​ยะโฮวา. เมื่อ​ความ​พยายาม​ของ​มัน​ไม่​เป็น​ผล​สำเร็จ พวก​วิญญาณ​ชั่ว​ก็​มัก​จะ​คอย​รังควาน​และ​ก่อ​ความ​เดือดร้อน​ให้​แก่​คน​เหล่า​นั้น​ที่​ติด​อยู่​ใน​กับดัก​ของ​มัน. หาก​คุณ​กำลัง​ตก​อยู่​ใน​สถานการณ์​เช่น​นี้ คุณ​จะ​ทำ​อะไร​ได้​บ้าง​เพื่อ​หลุด​พ้น​จาก​อิทธิพล​ของ​มัน?

หลุด​พ้น​จาก​อำนาจ​ของ​ผี​ปิศาจ

เห็น​ได้​ชัด​ว่า​กาย​วิญญาณ​ที่​ติด​ต่อ​กับ​มนุษย์​นั้น​เป็น​ศัตรู​ของ​พระเจ้า​และ​กำลัง​จะ​ถูก​ทำลาย​ใน​อีก​ไม่​ช้า. (ยูดา 6) พวก​มัน​หลอก​ลวง​และ​โกหก​ผู้​คน​โดย​สวม​รอย​เป็น​คน​ตาย. คุณ​จะ​รู้สึก​อย่าง​ไร​ถ้า​คุณ​มา​รู้​ว่า​คน​ที่​คุณ​คิด​ว่า​เป็น​เพื่อน แท้​จริง​แล้ว​เป็น​คน​โกหก​หลอก​ลวง​และ​คิด​แต่​จะ​ทำ​ให้​คุณ​ประสบ​สิ่ง​เลว​ร้าย? คุณ​จะ​ทำ​อย่าง​ไร​ถ้า​รู้​ว่า​คน​ที่​คุณ​กำลัง​ติด​ต่อ​คบหา​ทาง​อินเทอร์เน็ต​แท้​จริง​แล้ว​เป็น​นัก​ล่า​เหยื่อ​ทาง​เพศ? แต่​การ​เข้า​ไป​เกี่ยว​ข้อง​กับ​พวก​ปิศาจ​เป็น​อันตราย​ยิ่ง​กว่า​นั้น​อีก. คุณ​จำเป็น​ต้อง​ทำ​ทุก​วิถี​ทาง​เพื่อ​เลิก​ยุ่ง​เกี่ยว​กับ​สิ่ง​เหล่า​นี้. คุณ​จะ​ทำ​อย่าง​ไร?

หลัง​จาก​ชาว​เมือง​เอเฟโซส์​บาง​คน​ใน​สมัย​โบราณ​ได้​เรียน​รู้​ว่า​พระ​คัมภีร์​สอน​อย่าง​ไร​เกี่ยว​กับ​ศาสตร์​ลี้​ลับ พวก​เขา​ก็​รู้​ว่า​จำเป็น​ต้อง​ทำลาย​หนังสือ​เกี่ยว​กับ​เวทมนตร์​คาถา​ทั้ง​หมด​ที่​พวก​เขา​มี แม้​ว่า​หนังสือ​เหล่า​นั้น​จะ​มี​ราคา​แพง​มาก. พวก​เขา “นำ​ม้วน​หนังสือ​ของ​ตน​มา​เผา​รวม​กัน​ต่อ​หน้า​ทุก​คน.” (กิจการ 19:19, 20) ทุก​วัน​นี้ วัตถุ​สิ่ง​ของ​ที่​เกี่ยว​ข้อง​กับ​ศาสตร์​ลี้​ลับ​ไม่​ได้​มี​เพียง​หนังสือ เครื่องราง กระดาน​ผี หรือ​สิ่ง​ของ​ทำนอง​นี้​เท่า​นั้น แต่​ยัง​รวม​ถึง​สื่อ​ทาง​อิเล็กทรอนิกส์​ด้วย. จง​หนี​ให้​ไกล​จาก​สิ่ง​ใด​ก็​ตาม​ที่​อาจ​เป็น​ช่อง​ทาง​ที่​จะ​พา​คุณ​ไป​สู่​โลก​ของ​วิญญาณ​ชั่ว.

ขอ​ให้​นึก​ถึง​โยอาคิม​กับ​บาร์บารา​สอง​สามี​ภรรยา​ที่​กล่าว​ถึง​ใน​ตอน​ต้น​ของ​บทความ​นี้. เมื่อ​ดู​จาก​ไพ่​ทาโรต์ พวก​เขา​เข้าใจ​ว่า​จะ​มี​คน​นำ​ภัย​มา​ให้​ที่​บ้าน​และ​พวก​เขา​ต้อง​ไม่​ฟัง​หรือ​รับ​สิ่ง​ใด​จาก​คน​เหล่า​นั้น. อย่าง​ไร​ก็​ตาม เมื่อ​คอนนี​กับ​กุด​รุน​พยาน​พระ​ยะโฮวา​สอง​คน​มา​หา​พวก​เขา​ที่​บ้าน​และ​บอก​ว่า​มี​ข่าว​ดี​เกี่ยว​กับ​พระเจ้า​มา​ให้ พวก​เขา​ก็​ตัดสิน​ใจ​ว่า​จะ​รับ​ฟัง​เธอ​ทั้ง​สอง. ระหว่าง​ที่​พูด​คุย​กัน​หลาย​เรื่อง​รวม​ทั้ง​เรื่อง​การ​ติด​ต่อ​กับ​ผี​ปิศาจ คอนนี​กับ​กุด​รุน​ได้​ชี้​ให้​พวก​เขา​ดู​จาก​พระ​คัมภีร์​ว่า​ความ​จริง​เกี่ยว​กับ​เรื่อง​นี้​เป็น​อย่าง​ไร. แล้ว​การ​ศึกษา​คัมภีร์​ไบเบิล​เป็น​ประจำ​ก็​เริ่ม​ขึ้น.

หลัง​จาก​นั้น​ไม่​นาน โยอาคิม​กับ​บาร์บารา​ตัดสิน​ใจ​ว่า​จะ​เลิก​เกี่ยว​ข้อง​กับ​พวก​ปิศาจ​โดย​เด็ดขาด. พยาน​ฯ อธิบาย​ว่า​พวก​วิญญาณ​ชั่ว​จะ​โกรธ​ถ้า​พวก​เขา​ทำ​เช่น​นั้น. แล้ว​โยอาคิม​กับ​บาร์บารา​ก็​ถูก​ผี​ปิศาจ​เล่น​งาน​อย่าง​หนัก​จริง ๆ. มี​อยู่​ช่วง​หนึ่ง พวก​เขา​ต้อง​นอน​หวาด​ผวา​ทุก​คืน แต่​เมื่อ​ย้าย​ออก​จาก​บ้าน​หลัง​นั้น​สถานการณ์​ก็​ดี​ขึ้น. ตลอด​เวลา​ที่​ถูก​ปิศาจ​รังควาน​นี้ ทั้ง​สอง​ยัง​เชื่อ​มั่น​ใน​คำ​กล่าว​ของ​พระ​คัมภีร์​ที่​ฟิลิปปอย 4:13 ที่​ว่า “ข้าพเจ้า​มี​กำลัง​สำหรับ​ทุก​สิ่ง​โดย​พระองค์​ผู้​ทรง​ประทาน​กำลัง​แก่​ข้าพเจ้า.” พระ​ยะโฮวา​ทรง​อวย​พร​ความ​ตั้งใจ​จริง​ของ​เขา​ทั้ง​สอง แล้ว​ใน​ที่​สุด​พวก​วิญญาณ​ชั่ว​ก็​เลิก​ตาม​รังควาน​พวก​เขา. ทุก​วัน​นี้ โยอาคิม​กับ​บาร์บารา​รับใช้​พระ​ยะโฮวา​พระเจ้า​องค์​เที่ยง​แท้​อย่าง​มี​ความ​สุข.

พระ​คัมภีร์​กระตุ้น​เตือน​ทุก​คน​ที่​ต้องการ​ได้​รับ​พระ​พร​จาก​พระ​ยะโฮวา​ดัง​นี้: “จง​ยอม​อยู่​ใต้​อำนาจ​พระเจ้า แต่​จง​ต่อ​สู้​พญา​มาร แล้ว​มัน​จะ​หนี​ไป​จาก​พวก​ท่าน. จง​เข้า​ไป​ใกล้​พระเจ้า แล้ว​พระองค์​จะ​ทรง​เข้า​มา​ใกล้​พวก​ท่าน.” (ยาโกโบ 4:7, 8) พระ​ยะโฮวา​พระเจ้า​สามารถ​ช่วย​คุณ​ให้​หลุด​พ้น​จาก​อิทธิพล​ของ​ผี​ปิศาจ​และ​พระองค์​จะ​ทำ​เช่น​นั้น​ถ้า​คุณ​ต้องการ​ให้​พระองค์​ช่วย. เมื่อ​โยอาคิม​กับ​บาร์บารา​หวน​คิด​ถึง​ช่วง​ที่​ต้อง​ต่อ​สู้​เพื่อ​หลุด​พ้น​จาก​อำนาจ​ของ​ผี​ปิศาจ พวก​เขา​เห็น​ด้วย​อย่าง​เต็ม​ที่​กับ​ถ้อย​คำ​ใน​บทเพลง​สรรเสริญ 121:2 (ล.ม.) ที่​ว่า “ความ​ช่วยเหลือ​สำหรับ​ข้าพเจ้า​มา​จาก​พระ​ยะโฮวา.”

[เชิงอรรถ]

^ วรรค 2 ชื่อ​ใน​บทความ​นี้​เป็น​ชื่อ​สมมุติ.

^ วรรค 7 สำหรับ​คำ​อธิบาย​เรื่อง​สภาพ​ของ​คน​ตาย โปรด​ดู​บท 6 เรื่อง “คน​ตาย​แล้ว​ไป​ไหน?” ใน​หนังสือ​คัมภีร์​ไบเบิล​สอน​อะไร​จริง​ๆ? จัด​พิมพ์​โดย​พยาน​พระ​ยะโฮวา.

[คำ​โปรย​หน้า 21]

ศาสตร์​ลี้​ลับ​ทำ​ให้​ผู้​คน​ไม่​สนใจ​ที่​จะ​สร้าง​สัมพันธภาพ​ที่​ใกล้​ชิด​กับ​พระเจ้า

[คำ​โปรย​หน้า 22]

“จง​เข้า​ไป​ใกล้​พระเจ้า แล้ว​พระองค์​จะ​ทรง​เข้า​มา​ใกล้​พวก​ท่าน.”—ยาโกโบ 4:8