ข้ามไปยังเนื้อหา

ข้ามไปยังสารบัญ

พระเยซูคริสต์—คำถามที่ได้รับคำตอบ

พระเยซูคริสต์—คำถามที่ได้รับคำตอบ

พระ​เยซู​คริสต์—คำ​ถาม​ที่​ได้​รับ​คำ​ตอบ

“ผู้​คน​พูด​กัน​ว่า​เรา​เป็น​ผู้​ใด?”—ลูกา 9:18

พระ​เยซู​ตรัส​ถาม​สาวก​เช่น​นั้น​เพราะ​พระองค์​รู้​ว่า​ผู้​คน​คิด​กัน​ไป​ต่าง ๆ นานา​เกี่ยว​กับ​พระองค์. แต่​ที่​จริง​ไม่​มี​เหตุ​ผล​ที่​จะ​สงสัย​ใน​เรื่อง​นี้​เลย. พระ​เยซู​ไม่​ได้​ปลีก​ตัว​อยู่​อย่าง​สันโดษ​หรือ​ทำ​ตัว​หลบ ๆ ซ่อน ๆ. พระองค์​ใช้​ชีวิต​อย่าง​เปิด​เผย​เหมือน​ผู้​คน​ทั่ว​ไป​ใน​เมือง​และ​หมู่​บ้าน​ต่าง ๆ. พระ​เยซู​ประกาศ​และ​สั่ง​สอน​ตาม​ที่​สาธารณะ​เพราะ​พระองค์​ต้องการ​ให้​ผู้​คน​รู้​ความ​จริง​เกี่ยว​กับ​พระองค์.—ลูกา 8:1

เรา​จะ​รู้​ความ​จริง​เกี่ยว​กับ​พระ​เยซู​ได้​โดย​สังเกต​คำ​ตรัส​และ​การ​กระทำ​ของ​พระองค์​ที่​บันทึก​ไว้​ใน​กิตติคุณ​สี่​เล่ม​คือ มัดธาย มาระโก ลูกา และ​โยฮัน. บันทึก​ที่​มี​ขึ้น​โดย​การ​ดล​ใจ​เหล่า​นี้​เป็น​แหล่ง​ข้อมูล​สำคัญ​ที่​จะ​ตอบ​คำ​ถาม​ของ​เรา​เกี่ยว​กับ​พระ​เยซู. *โยฮัน 17:17

คำ​ถาม: พระ​เยซู​เป็น​บุคคล​จริง​ใน​ประวัติศาสตร์​ไหม?

คำ​ตอบ: ใช่. นัก​ประวัติศาสตร์​หลาย​คน​รวม​ทั้ง​โยเซฟุส​และ​ทาซิทุส​ซึ่ง​มี​ชีวิต​อยู่​ใน​ศตวรรษ​แรก​ต่าง​ก็​กล่าว​ว่า​พระ​เยซู​เป็น​บุคคล​จริง​ใน​ประวัติศาสตร์. ที่​สำคัญ​กว่า​นั้น กิตติคุณ​ทั้ง​สี่​เล่ม​ให้​หลักฐาน​ที่​น่า​เชื่อถือ​ว่า​พระ​เยซู​เป็น​บุคคล​จริง​ไม่​ใช่​บุคคล​ใน​นิยาย. บันทึก​เหล่า​นั้น​ให้​ราย​ละเอียด​ที่​เฉพาะ​เจาะจง​ใน​เรื่อง​เวลา​และ​สถาน​ที่. ตัว​อย่าง​เช่น ลูกา ผู้​เขียน​กิตติคุณ​ระบุ​ชื่อ​ผู้​มี​อำนาจ​ปกครอง​บ้าน​เมือง​เจ็ด​คน​ซึ่ง​นัก​ประวัติศาสตร์​ของ​โลก​ยืน​ยัน​ว่า​เป็น​บุคคล​จริง และ​ข้อมูล​เหล่า​นั้น​ช่วย​ให้​คำนวณ​ได้​ว่า​พระ​เยซู​ทรง​เริ่ม​งาน​ประกาศ​สั่ง​สอน​ใน​ปี​ใด.—ลูกา 3:1, 2, 23

หลักฐาน​ที่​ว่า​พระ​เยซู​เป็น​บุคคล​จริง​ใน​ประวัติศาสตร์​มี​น้ำหนัก​มาก. หนังสือ​หลักฐาน​ทาง​ประวัติศาสตร์​เกี่ยว​กับ​พระ​เยซู (ภาษา​อังกฤษ) กล่าว​ว่า “นัก​วิชาการ​ส่วน​ใหญ่​ยอม​รับ​ว่า​บุรุษ​ที่​รู้​จัก​กัน​ใน​ชื่อ​เยซู​แห่ง​นาซาเรท​เคย​มี​ชีวิต​อยู่​จริง​ใน​ศตวรรษ​แรก.”

คำ​ถาม: พระ​เยซู​เป็น​พระเจ้า​จริง​ไหม?

คำ​ตอบ: ไม่. พระ​เยซู​ไม่​เคย​ถือ​ว่า​พระองค์​เท่า​เทียม​กับ​พระเจ้า. ตรง​กัน​ข้าม พระ​เยซู​แสดง​ให้​เห็น​หลาย​ครั้ง​หลาย​หน​ว่า​พระองค์​มี​ฐานะ​ต่ำ​กว่า​พระ​ยะโฮวา. * ตัว​อย่าง​เช่น พระ​เยซู​เรียก​พระ​ยะโฮวา​ว่า “พระเจ้า​ของ​ข้าพเจ้า” และ “พระเจ้า​เที่ยง​แท้​องค์​เดียว.” (มัดธาย 27:46; โยฮัน 17:3) พระ​เยซู​คง​ไม่​ตรัส​เช่น​นั้น​ถ้า​พระองค์​ไม่​ได้​อยู่​ใน​ฐานะ​ต่ำ​กว่า​พระเจ้า. หาก​ใคร​คน​หนึ่ง​เรียก​นาย​จ้าง​ของ​เขา​ว่า “เจ้านาย” หรือ “หัวหน้า” นั่น​ย่อม​แสดง​ชัด​ว่า​เขา​ถือ​ว่า​ตัว​เอง​มี​ฐานะ​ต่ำต้อย​กว่า​นาย​จ้าง.

นอก​จาก​นั้น พระ​เยซู​ทรง​บอก​ให้​รู้​ว่า​พระองค์​ไม่​ได้​เป็น​บุคคล​เดียว​กับ​พระเจ้า. พระ​เยซู​เคย​ตรัส​กับ​พวก​ผู้​ต่อ​ต้าน​ที่​ท้าทาย​อำนาจ​พระองค์​ดัง​นี้: “ใน​พระ​บัญญัติ​ของ​พวก​เจ้า​เอง​ก็​มี​เขียน​ไว้​เช่น​กัน​ว่า ‘คำ​ให้​การ​ของ​พยาน​สอง​ปาก​จึง​จะ​เชื่อถือ​ได้.’ เรา​เป็น​พยาน​ให้​ตัว​เอง และ​พระ​บิดา​ผู้​ทรง​ใช้​เรา​มา​ก็​เป็น​พยาน​ให้​เรา.” (โยฮัน 8:17, 18) เห็น​ได้​ชัด​ว่า พระ​เยซู​ต้อง​ไม่​ใช่​บุคคล​เดียว​กับ​พระ​ยะโฮวา ไม่​เช่น​นั้น​จะ​ถือ​ว่า​เป็น​พยาน​สอง ปาก​ได้​อย่าง​ไร? *

คำ​ถาม: พระ​เยซู​เป็น​เพียง​คน​ดี​คน​หนึ่ง​ไหม?

คำ​ตอบ: ไม่. พระองค์​เป็น​ยิ่ง​กว่า​นั้น. พระ​เยซู​เข้าใจ​ดี​ว่า​พระองค์​มี​บทบาท​สำคัญ​หลาย​อย่าง​ใน​การ​ทำ​ให้​พระ​ประสงค์​ของ​พระเจ้า​บรรลุ​ผล​สำเร็จ. ต่อ​ไป​นี้​เป็น​บทบาท​บาง​อย่าง​ของ​พระองค์:

“พระ​บุตร​องค์​เดียว​ของ​พระเจ้า.” (โยฮัน 3:18) พระ​เยซู​ทรง​รู้​ว่า​พระองค์​มา​จาก​ไหน. ที่​จริง พระองค์​เคย​มี​ชีวิต​อยู่​นาน​แล้ว​ก่อน​มา​ประสูติ​บน​แผ่นดิน​โลก. พระองค์​ตรัส​ว่า “เรา​ลง​มา​จาก​สวรรค์.” (โยฮัน 6:38) พระ​เยซู​เป็น​ผู้​แรก​ที่​พระเจ้า​ทรง​สร้าง​ขึ้น​และ​ทรง​ช่วย​พระเจ้า​สร้าง​สิ่ง​อื่น​ทั้ง​หมด. เนื่อง​จาก​พระ​เยซู​เป็น​ผู้​เดียว​ที่​พระเจ้า​สร้าง​ขึ้น​โดย​ตรง จึง​เหมาะ​สม​แล้ว​ที่​พระองค์​ถูก​เรียก​ว่า “พระ​บุตร​องค์​เดียว​ของ​พระเจ้า.”—โยฮัน 1:3, 14; โกโลซาย 1:15, 16

“บุตร​มนุษย์.” (มัดธาย 8:20) มี​หลาย​ครั้ง​ที่​พระ​เยซู​ทรง​เรียก​พระองค์​เอง​ว่า “บุตร​มนุษย์” ซึ่ง​เป็น​คำ​ที่​ปรากฏ​ใน​หนังสือ​กิตติคุณ​ราว ๆ 80 ครั้ง. คำ​นี้​บอก​ให้​รู้​ว่า​พระ​เยซู​ทรง​เป็น​มนุษย์​จริง ๆ ไม่​ใช่​พระเจ้า​ที่​แบ่ง​ภาค​มา​เกิด. พระ​บุตร​องค์​เดียว​ของ​พระเจ้า​มา​เกิด​เป็น​มนุษย์​ได้​อย่าง​ไร? พระ​ยะโฮวา​ทรง​ใช้​พระ​วิญญาณ​บริสุทธิ์​ของ​พระองค์​ย้าย​ชีวิต​ของ​พระ​บุตร​มา​ปฏิสนธิ​ใน​ครรภ์​ของ​หญิง​พรหมจารี​ชาว​ยิว​ชื่อ​มาเรีย. ด้วย​เหตุ​นี้ พระ​เยซู​จึง​ประสูติ​เป็น​มนุษย์​ที่​สมบูรณ์​ปราศจาก​บาป.—มัดธาย 1:18; ลูกา 1:35; โยฮัน 8:46

“อาจารย์.” (โยฮัน 13:13) พระ​เยซู​แสดง​ให้​เห็น​ชัดเจน​ว่า​งาน​ที่​พระเจ้า​มอบหมาย​ให้​พระองค์​ทำ​คือ “สอน . . . และ​ประกาศ​ข่าว​ดี” เรื่อง​ราชอาณาจักร​ของ​พระเจ้า. (มัดธาย 4:23; ลูกา 4:43) พระองค์​ทรง​อธิบาย​ด้วย​ถ้อย​คำ​ที่​ชัดเจน​และ​เรียบ​ง่าย​ว่า​ราชอาณาจักร​ของ​พระเจ้า​คือ​อะไร​และ​จะ​ทำ​ให้​พระ​ประสงค์​ของ​พระ​ยะโฮวา​สำเร็จ​โดย​วิธี​ใด.—มัดธาย 6:9, 10

“พระ​วาทะ.” (โยฮัน 1:1) พระ​เยซู​ทรง​เป็น​โฆษก​ของ​พระเจ้า​ซึ่ง​มี​หน้า​ที่​ถ่ายทอด​ข่าวสาร​และ​พระ​บัญชา​จาก​พระเจ้า​แก่​คน​อื่น ๆ. พระ​ยะโฮวา​ทรง​ใช้​พระ​เยซู​ให้​นำ​ข่าวสาร​มา​บอก​มนุษย์​บน​แผ่นดิน​โลก.—โยฮัน 7:16, 17

คำ​ถาม: พระ​เยซู​เป็น​พระ​มาซีฮา​ที่​พระเจ้า​สัญญา​ไว้​ไหม?

คำ​ตอบ: ใช่. คำ​พยากรณ์​ใน​คัมภีร์​ไบเบิล​บอก​ล่วง​หน้า​เรื่อง​การ​เสด็จ​มา​ของ​พระ​มาซีฮา​หรือ​พระ​คริสต์ ซึ่ง​หมาย​ถึง “ผู้​ถูก​เจิม.” พระ​มาซีฮา​ตาม​คำ​สัญญา​นี้​จะ​มี​บทบาท​สำคัญ​ใน​การ​ทำ​ให้​พระ​ประสงค์​ของ​พระ​ยะโฮวา​สำเร็จ​เป็น​จริง. หญิง​ชาว​ซะมาเรีย​คน​หนึ่ง​เคย​ทูล​พระ​เยซู​ว่า “ฉัน​รู้​ว่า​พระ​มาซีฮา​ที่​เรียก​ว่า​พระ​คริสต์​กำลัง​จะ​มา.” พระ​เยซู​ตรัส​กับ​เธอ​ตรง ๆ ว่า “เรา​ซึ่ง​พูด​กับ​เจ้า​อยู่​คือ​ผู้​นั้น.”—โยฮัน 4:25, 26

มี​หลักฐาน​ใด​ไหม​ที่​บ่ง​ชี้​อย่าง​ชัดเจน​ว่า​พระ​เยซู​คือ​พระ​มาซีฮา? มี​หลักฐาน​สาม​ด้าน​ซึ่ง​รวม​กัน​เป็น​ข้อ​พิสูจน์​ที่​มี​น้ำหนัก​มาก และ​หลักฐาน​เหล่า​นี้​เปรียบ​ได้​กับ​ลาย​นิ้ว​มือ​ซึ่ง​ต้อง​เป็น​ของ​บุคคล​เพียง​คน​เดียว. หลักฐาน​ต่าง ๆ ชี้​ว่า​พระ​เยซู​เป็น​พระ​มาซีฮา​ไหม? ขอ​พิจารณา:

เชื้อ​สาย​ของ​พระองค์. คัมภีร์​ไบเบิล​พยากรณ์​ว่า​พระ​มาซีฮา​จะ​สืบ​เชื้อ​สาย​มา​จาก​อับราฮาม​โดย​ทาง​เชื้อ​วงศ์​ของ​ดาวิด. (เยเนซิศ 22:18; บทเพลง​สรรเสริญ 132:11, 12) พระ​เยซู​ทรง​มา​ประสูติ​ตรง​ตาม​คำ​พยากรณ์​นั้น​จริง ๆ.—มัดธาย 1:1-16; ลูกา 3:23-38

คำ​พยากรณ์​ที่​สำเร็จ​เป็น​จริง. พระ​คัมภีร์​ภาค​ภาษา​ฮีบรู​มี​คำ​พยากรณ์​มาก​มาย​เกี่ยว​กับ​ชีวิต​ของ​พระ​มาซีฮา​ระหว่าง​ที่​อยู่​บน​แผ่นดิน​โลก รวม​ทั้ง​ราย​ละเอียด​เกี่ยว​กับ​การ​ประสูติ​และ​การ​สิ้น​พระ​ชนม์​ด้วย. พระ​เยซู​ทรง​ทำ​ให้​คำ​พยากรณ์​ทุก​ข้อ​สำเร็จ. ตัว​อย่าง​เช่น พระองค์​ประสูติ​ใน​เมือง​เบทเลเฮม (มีคา 5:2; ลูกา 2:4-11) พระองค์​ถูก​เรียก​ออก​จาก​อียิปต์ (โฮเซอา 11:1; มัดธาย 2:15) และ​พระองค์​ถูก​ประหาร​โดย​ไม่​มี​กระดูก​ชิ้น​ใด​แตก​หัก (บทเพลง​สรรเสริญ 34:20; โยฮัน 19:33, 36). ไม่​มี​ทาง​เป็น​ไป​ได้​เลย​ที่​พระ​เยซู​จะ​ควบคุม​ชีวิต​ของ​พระองค์​ให้​เป็น​ไป​ตาม​คำ​พยากรณ์​ทุก​ข้อ​ที่​กล่าว​ไว้​เกี่ยว​กับ​พระ​มาซีฮา. *

คำ​ยืน​ยัน​จาก​พระเจ้า​เอง. ตอน​ที่​พระ​เยซู​ประสูติ พระเจ้า​ได้​ส่ง​ทูตสวรรค์​ไป​บอก​คน​เลี้ยง​แกะ​ว่า​พระ​มาซีฮา​มา​ประสูติ​แล้ว. (ลูกา 2:10-14) ใน​ช่วง​ที่​พระ​เยซู​ประกาศ​สั่ง​สอน มี​หลาย​ครั้ง​ที่​พระเจ้า​ตรัส​จาก​สวรรค์​เพื่อ​แสดง​ความ​พอ​พระทัย​ใน​พระ​เยซู. (มัดธาย 3:16, 17; 17:1-5) พระ​ยะโฮวา​ทรง​ให้​อำนาจ​พระ​เยซู​ทำ​การ​อัศจรรย์​หลาย​อย่าง​ที่​น่า​ทึ่ง​ซึ่ง​เป็น​หลักฐาน​เพิ่ม​เติม​ว่า​พระ​เยซู​คือ​พระ​มาซีฮา.—กิจการ 10:38

คำ​ถาม: ทำไม​พระ​เยซู​ต้อง​ทน​ทุกข์​และ​สิ้น​พระ​ชนม์?

คำ​ตอบ: เนื่อง​จาก​พระ​เยซู​ไม่​มี​บาป พระองค์​จึง​ไม่​สม​ควร​ต้อง​ทน​ทุกข์. นอก​จาก​นั้น พระองค์​ไม่​สม​ควร​ถูก​ตรึง​บน​หลัก​เยี่ยง​อาชญากร​และ​ถูก​ทิ้ง​ให้​ตาย​ใน​สภาพ​ที่​น่า​อัปยศ. แต่​พระ​เยซู​ทราบ​ล่วง​หน้า​ว่า​สิ่ง​เหล่า​นี้​จะ​ต้อง​เกิด​ขึ้น​และ​ทรง​ยอม​ทน​ทุกข์​ทรมาน​จน​สิ้น​พระ​ชนม์​ด้วย​ความ​เต็ม​พระทัย.—มัดธาย 20:17-19; 1 เปโตร 2:21-23

คำ​พยากรณ์​เกี่ยว​กับ​พระ​มาซีฮา​บอก​ล่วง​หน้า​ว่า​พระ​มาซีฮา​จะ​ต้อง​ทน​ทุกข์​และ​สิ้น​พระ​ชนม์​เพื่อ​ปิด​คลุม​บาป​ของ​คน​อื่น ๆ. (ยะซายา 53:5; ดานิเอล 9:24, 26) พระ​เยซู​เอง​ตรัส​ว่า พระองค์​มา “สละ​ชีวิต​เป็น​ค่า​ไถ่​เพื่อ​คน​เป็น​อัน​มาก.” (มัดธาย 20:28) คน​ที่​เชื่อ​และ​ยอม​รับ​คุณค่า​แห่ง​เครื่อง​บูชา​ไถ่​ของ​พระองค์​จะ​มี​โอกาส​รอด​พ้น​จาก​บาป​และ​ความ​ตาย​และ​มี​ชีวิต​อยู่​ตลอด​ไป​บน​แผ่นดิน​โลก​ที่​เป็น​อุทยาน. *โยฮัน 3:16; 1 โยฮัน 4:9, 10

คำ​ถาม: เรา​จะ​เชื่อ​ได้​จริง ๆ ไหม​ว่า​พระ​เยซู​ได้​รับ​การ​ปลุก​ให้​เป็น​ขึ้น​จาก​ตาย?

คำ​ตอบ: ใช่. พระ​เยซู​ทรง​มั่น​ใจ​ว่า​พระองค์​จะ​เป็น​ขึ้น​จาก​ตาย. (มัดธาย 16:21) แต่​น่า​สังเกต​ว่า ทั้ง​พระ​เยซู​และ​ผู้​เขียน​คัมภีร์​ไบเบิล​ไม่​เคย​กล่าว​ว่า​พระ​เยซู​จะ​ฟื้น​ขึ้น​จาก​ตาย​ด้วย​พระองค์​เอง. การ​กลับ​เป็น​ขึ้น​จาก​ตาย​อาจ​เป็น​เรื่อง​เหลือเชื่อ. แต่​คัมภีร์​ไบเบิล​กล่าว​ว่า “พระเจ้า​ทรง​ปลุก​พระองค์​ให้​คืน​พระ​ชนม์​โดย​ทรง​ปลด​เครื่อง​พันธนาการ​แห่ง​ความ​ตาย​ออก.” (กิจการ 2:24) ถ้า​เรา​ยอม​รับ​ว่า​มี​พระเจ้า​และ​เชื่อ​ว่า​พระองค์​เป็น​ผู้​สร้าง​สรรพสิ่ง เรา​ก็​มี​เหตุ​ผล​ทุก​ประการ​ที่​จะ​มั่น​ใจ​ว่า​พระองค์​สามารถ​ปลุก​พระ​บุตร​ของ​พระองค์​ให้​เป็น​ขึ้น​จาก​ตาย​ได้.—ฮีบรู 3:4

มี​หลักฐาน​ใด ๆ ไหม​ที่​ยืน​ยัน​ว่า​พระ​เยซู​ได้​รับ​การ​ปลุก​ให้​เป็น​ขึ้น​จาก​ตาย? ให้​เรา​พิจารณา​หลักฐาน​ต่อ​ไป​นี้.

พยาน​ที่​เห็น​เหตุ​การณ์. หลัง​จาก​พระ​เยซู​สิ้น​พระ​ชนม์​ประมาณ 22 ปี อัครสาวก​เปาโล​เขียน​ว่า​มี​มาก​กว่า 500 คน​ที่​ได้​เห็น​พระ​เยซู​หลัง​จาก​พระองค์​เป็น​ขึ้น​จาก​ตาย และ​คน​เหล่า​นั้น​ยัง​มี​ชีวิต​อยู่​ตอน​ที่​เปาโล​เขียน​เรื่อง​นี้. (1 โครินท์ 15:6) คำ​ให้​การ​ของ​พยาน​หนึ่ง​หรือ​สอง​คน​อาจ​ไม่​มี​น้ำหนัก​พอ แต่​ใคร​จะ​กล้า​ปฏิเสธ​คำ​ยืน​ยัน​ของ​พยาน​ที่​เห็น​เหตุ​การณ์​ถึง 500 คน?

พยาน​ที่​เชื่อถือ​ได้. สาวก​รุ่น​แรก​ของ​พระ​เยซู​ซึ่ง​เป็น​ผู้​ที่​รู้​ความ​จริง​ทั้ง​หมด​ได้​ประกาศ​อย่าง​กล้า​หาญ​ว่า​พระ​เยซู​เป็น​ขึ้น​จาก​ตาย​แล้ว. (กิจการ 2:29-32; 3:13-15) ที่​จริง พวก​เขา​ถือ​ว่า​ความ​เชื่อ​เรื่อง​การ​กลับ​เป็น​ขึ้น​จาก​ตาย​ของ​พระ​เยซู​เป็น​แก่น​แท้​ของ​ศาสนา​คริสเตียน. (1 โครินท์ 15:12-19) สาวก​เหล่า​นั้น​เต็ม​ใจ​สละ​ชีวิต​ของ​ตน​แทน​ที่​จะ​ปฏิเสธ​ความ​เชื่อ​ใน​พระ​เยซู. (กิจการ 7:51-60; 12:1, 2) มี​ใคร​หรือ​ที่​จะ​ยอม​ตาย​เพื่อ​ความ​เชื่อ​ที่​เขา​รู้​ว่า​ไม่​เป็น​ความ​จริง?

เรา​ได้​พิจารณา​คำ​ตอบ​จาก​คัมภีร์​ไบเบิล​สำหรับ​หก​คำ​ถาม​สำคัญ​เกี่ยว​กับ​พระ​เยซู​ไป​แล้ว. คำ​ตอบ​เหล่า​นี้​บอก​ชัดเจน​ว่า​พระ​เยซู​เป็น​ใคร. แต่​การ​รู้​คำ​ตอบ​เป็น​เรื่อง​สำคัญ​จริง ๆ ไหม? พูด​อีก​อย่าง​หนึ่ง​คือ การ​ที่​คุณ​เชื่อ​หรือ​ไม่​เชื่อ​เรื่อง​พระ​เยซู​จะ​มี​ผล​ต่อ​ชีวิต​คุณ​ไหม?

[เชิงอรรถ]

^ วรรค 4 สำหรับ​คำ​อธิบาย​ที่​ว่า​หนังสือ​กิตติคุณ​ของ​คัมภีร์​ไบเบิล​แตกต่าง​อย่าง​ไร​จาก​เรื่อง​โกหก​ที่​แต่ง​ขึ้น​เกี่ยว​กับ​พระ​เยซู โปรด​ดู​บทความ “กิตติคุณ​นอก​สารบบ—ความ​จริง​ที่​ถูก​ปิด​ซ่อน​เกี่ยว​กับ​พระ​เยซู​หรือ?” ใน​หน้า 18-19.

^ วรรค 9 ยะโฮวา​คือ​พระ​นาม​ของ​พระเจ้า​ตาม​ที่​บอก​ไว้​ใน​คัมภีร์​ไบเบิล.

^ วรรค 10 สำหรับ​ราย​ละเอียด​เพิ่ม​เติม​ใน​เรื่อง​นี้ โปรด​ดู​บทความ “การ​สนทนา​กับ​เพื่อน​บ้าน—พระ​เยซู​เป็น​พระเจ้า​ไหม?” ใน​หน้า 20-22.

^ วรรค 21 สำหรับ​ตัว​อย่าง​คำ​พยากรณ์​ที่​พระ​เยซู​ทำ​ให้​สำเร็จ​เป็น​จริง โปรด​ดู​หนังสือ​คัมภีร์​ไบเบิล​สอน​อะไร​จริง​ๆ? หน้า 200.

^ วรรค 25 สำหรับ​ราย​ละเอียด​เพิ่ม​เติม​เกี่ยว​กับ​คุณค่า​แห่ง​เครื่อง​บูชา​ไถ่​ของ​พระ​เยซู โปรด​ดู​บท 5 ของ​หนังสือ​คัมภีร์​ไบเบิล​สอน​อะไร​จริง​ๆ?