Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Shi kɛya he ni ato saneyitsei lɛ anaa yɛ lɛ

Ani Ole?

Ani Ole?

Ani Ole?

Mɛni Yesu tsɔɔ beni ekɛɛ okɛ mɔ lɛ aya shitoi enyɔ lɛ?

Yesu wie yɛ e-Gɔŋ nɔ Shiɛmɔ ni ale waa lɛ mli akɛ: “Kɛji mɔ ko aaanyɛ onɔ akɛ okɛ lɛ anyiɛ shitoo kome lɛ, okɛ lɛ aya enyɔ.” (Mateo 5:41, Ga Biblia hee) Eeenyɛ efee akɛ mɛi ni boɔ Yesu toi lɛ yɔse akɛ, eewie maŋbii anɔ ni maŋ onukpa ko nyɛɔ koni amɛtsu nitsumɔ ko lɛ he.

Yɛ klɛŋklɛŋ afii 100 Ŋ.B. lɛ, no mli lɛ Israel maŋ lɛ yɛ Roma nɔyeli shishi. Romabii lɛ nyɛɔ gbɔmɛi kɛ kooloi fɛɛ anɔ ni amɛtsu nitsumɔ ko, loo amɛshɔ̃ɔ nɔ fɛɛ nɔ ni amɛsusuɔ akɛ ehe miihia kɛjɛɔ mɛi adɛŋ koni akɛtsu maŋ nitsumɔ ko he nii oya. Ákɛ nɔkwɛmɔnɔ lɛ, Roma asraafoi lɛ nyɛ Simon Kireenenyo lɛ nɔ koni etere Yesu sɛŋmɔtso lɛ kɛya he ni abaasɛŋ Yesu yɛ lɛ. (Mateo 27:32) Yudafoi lɛ naa nɔnyɛi nɛɛ akɛ yiwalɛ nifeemɔ, amɛsumɔɔɔ kwraa, ni ewoɔ amɛmli la waa.

Wɔleee he ni anyɛɔ maŋbii lɛ anɔ akɛ amɛtere jatsu ko kɛyashi. Shi ekã shi faŋŋ akɛ amɛsumɔŋ ni amɛya fe bɔ ni abiɔ ni amɛfee lɛ. No hewɔ lɛ, beni Yesu kɛɛ etoibɔlɔi lɛ yɛ mfonirifeemɔŋ akɛ amɛya shitoi enyɔ lɛ, no mli lɛ eebi ni amɛtsu nitsumɔi ni eteee shi ewooo Nyɔŋmɔ mla ni maŋ onukpai lɛ biɔ ni amɛtsu lɛ ní amɛkagbigbili amɛmli.—Marko 12:17.

Namɔ ji Ana ni atsĩ etã yɛ Sanekpakpai lɛ amli lɛ?

Beni ayeɔ Yesu sane lɛ, awie Ana (Ananus) he akɛ eji ‘osɔfonukpa.’ (Luka 3:2; Yohane 18:13; Bɔfoi lɛ Asaji 4:6, Ga Biblia hee) Yɛ anɔkwale mli lɛ, no mli lɛ Ana ji Kaiafa ni ji Israel osɔfonukpa fe fɛɛ lɛ shaanuu, ni Ana diɛŋtsɛ hu sɔmɔ akɛ osɔfonukpa fe fɛɛ kɛjɛ aaafee afi 6 loo afi 7 Ŋ.B. kɛyashi Roma nɔyelɔ Valerius Gratus bakpa lɛ yɛ afi 15 Ŋ.B. Eyɛ mli akɛ Ana sɔmɔɔɔ dɔŋŋ akɛ osɔfonukpa fe fɛɛ moŋ, shi atee nɔ abu lɛ akɛ mɔ ni hiɛ gbɛnaa wulu yɛ Israel. Ebihii lɛ ateŋ enumɔ kɛ ebiyoo wu hu basɔmɔ akɛ osɔfonukpai fe fɛɛ.

Bei abɔ ni maŋ ko yeee Israel maŋ lɛ nɔ lɛ, kɛ́ mɔ ko ji osɔfonukpa fe fɛɛ lɛ, esɔmɔɔ ewala beaŋ fɛɛ. (4 Mose 35:25) Kɛlɛ, beni Roma yeɔ Israel nɔ lɛ, no mli lɛ Roma amraloi lɛ kɛ mɛi ni Roma nɔyeli lɛ ehole amɛ maŋtsɛmɛi lɛ ji mɛi ni woɔ mɔ ko osɔfonukpa fe fɛɛ, ni amɛkpaa mɔ lɛ be fɛɛ be ni amɛsumɔɔ. Yinɔsaneŋmalɔ Flavius Josephus bɔ amaniɛ akɛ Quirinius, ni eji Roma amralo ni yeɔ Syria nɔ lɛ kpa nuu ko ni atsɛɔ lɛ Joazar osɔfonukpa fe fɛɛ yeli yɛ afi 6 loo afi 7 Ŋ.B., ni ewo Ana osɔfonukpa fe fɛɛ. Shi etamɔ nɔ ni nɔyelɔi ni ji wɔŋjalɔi nɛɛ kwɛ jogbaŋŋ ni amɛhole osɔfonukpai hei lɛ kɛjɛ osɔfoi lɛ ateŋ.

Ale Ana weku lɛ akɛ amɛhiɛ kɔ̃ɔ nii anɔ waa, ni amɛyɛ nii kpɔtɔɔ. Eeenyɛ efee akɛ amɛ pɛ amɛhɔɔ nibii ni akɛshãa afɔle yɛ sɔlemɔwe lɛ, tamɔ okpoi, tooi, mu, kɛ wein, ni no ha amɛná nii waa nakai lɛ. Josephus wie akɛ, no mli lɛ Ana binuu ni atsɛɔ lɛ Ananus (Anania) lɛ yɛ “tsuji ni ji akpatsɛmɛi, ni nyɛɔ mɛi anɔ̃ amɛheɔ mlijaa nyɔŋma ni esa akɛ akɛha osɔfoi lɛ; ni mɛi ni kɛhaaa lɛ, amɛyiɔ amɛ tete.”