Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Ralɛ Ne Kulo Kɛ Ɔye Selɛ Ne Ɔkile

Ralɛ Ne Kulo Kɛ Ɔye Selɛ Ne Ɔkile

Ralɛ Ne Kulo Kɛ Ɔye Selɛ Ne Ɔkile

“Awie biala ɛnze Selɛ ne sonla holɛ kɛ Ralɛ ne nee bɛdabɛ mɔɔ Ralɛ ne kulo kɛ ɔye ye ɔkile bɛ la ala.”—LUKU 10:22.

KƐZI ƐBAYE Ɔ NLOA Ɛ?

Duzu ati a ɛnee Gyisɛse a bahola aye ɔ Ze ahile kpalɛ ɛ?

Kɛzi Gyisɛse yele ɔ Ze hilele awie mɔ ɛ?

Adenle boni azo a ɛbahola wɔazukoa Gyisɛse wɔaye Selɛ ne wɔahile ɛ?

1, 2. Kpuyia boni a ɔ nloa ɛyelɛ yɛ se maa menli dɔɔnwo a? Duzu ati ɔ?

NYAMENLE a le nwane? Ɛhye le kpuyia mɔɔ ɔ nloa ɛyelɛ yɛ se maa menli dɔɔnwo a. Kɛ neazo la, menli dɔɔnwo mɔɔ ka kɛ bɛle Keleseɛnema la, die di kɛ Nyamenle le Nsa-Ko. Bɛka kɛ menli ɛnrɛhola ɛnrɛde edwɛkɛ ɛhye abo ɛlɛ. Buluku kɛlɛvolɛ bie mɔɔ ɔle ɛsɔfo la hɛlɛle kɛ bɛngola bɛngilehile Nsa-Ko Nyamenle ngilehilelɛ ne anu ɔluakɛ ninyɛne bie wɔ ɛkɛ mɔɔ sonla ɛngola ɛnde ɔ bo a. Bie mɔ die ngakyihakyililɛ ne di. Bɛka kɛ Nyamenle biala ɛnle ɛkɛ, na ninyɛne mɔɔ yɛ nwanwane mɔɔ yɛnwu ye wɔ abɔdeɛ nu la kɔsɔɔti rale arɛlevilɛ nu. Charles Darwin anga kɛ Nyamenle ɛnle ɛkɛ. Ɔhanle kɛ alesama ɛngola ɛnde kɛzi Nyamenle mumua ne de la abo kpalɛ.

2 Ɔnva nwo diedi mɔɔ menli dɔɔnwo lɛ la, bɛlɛ Nyamenle anwo kpuyia dɔɔnwo. Noko akee, dɔɔnwo gyakyi kɛ bɛbakpondɛ Nyamenle ɔluakɛ bɛ kunlu ɛndwo mualɛ mɔɔ bɛfa bɛmaa bɛ la anwo. Seetan “ɛzi [menli mɔɔ ɛnlie ɛnli la] adwenle ne anye.” (2 Kɔl. 4:4) Yemɔti, ɔnyɛ nwanwane kɛ menli dɔɔnwo adwenle ɛdu ɛfonyia na bɛnnwu nɔhalɛ ne mɔɔ fane Nyamenle, Selɛ ne mɔɔ bɔle anwuma nee aze anwo la a!—Aye. 45:18.

3. (a) Nwane a ɛye Selɛ ne ɛhile yɛ a? (b) Kpuyia boni mɔ a yɛbabua a?

3 Ɔhyia kɛ menli sukoa Nyamenle anwo nɔhalɛ ne. Duzu ati ɔ? Ɔluakɛ “awie biala mɔɔ kɛbɔ [Gyihova] duma” la banyia ngoane. (Wulo. 10:13) Saa yɛbahola yɛabɔ Nyamenle duma a, ɔwɔ kɛ yɛnwu Sonla holɛ ko mɔɔ ɔde la. Gyisɛse Kelaese hilehilele ye ɛdoavolɛ ne mɔ nɔhalɛ ɛhye mɔ mɔɔ anwo hyia la. Ɔyele Selɛ ne ɔhilele bɛ. (Bɛgenga Luku 10:22.) Yɛbanyia kpuyia mɔɔ doɔdoa zo la anwo mualɛ wɔ edwɛkɛ ɛhye anu: Duzu ati a Gyisɛse holale yele Selɛ ne hilele dɛlale awie biala ɛ? Kɛzi Gyisɛse yɛle ye ɛ? Na kɛzi yɛbahola yɛazukoa Gyisɛse yɛaye Selɛ ne yɛahile anzɛɛ yɛaha Ɔ nwo edwɛkɛ yɛahile awie mɔ ɛ?

GYISƐSE KELAESE YELE SELƐ NE HILELE

4, 5. Duzu ati a ɛnee Gyisɛse bahola aye ɔ Ze ahile kpalɛ ɛ?

4 Ɛnee Gyisɛse a bahola amaa menli anwu Selɛ ne kpalɛ a. Duzu ati ɔ? Ɔluakɛ kolaa na bɛabɔ ninyɛne mɔɔ ɛha kɔsɔɔti la, ɛnee bɛbɔ Gyisɛse na ɔwɔ anwuma. Ɔle “Nyamenle Ara kokye.” (Dwɔn 1:14; 3:18) Ɛnee Gyisɛse nee ɔ Ze angome a wɔ ɛkɛ kolaa na bɛabɔ ninyɛne mɔɔ ɛha la a, na ɔ Ze manle Ɔ nye hɔle ɔ nwo kpalɛ. Kɛmɔ bɛvale ɛvolɛ dɔɔnwo bɛlile adwelie la ati, Gyisɛse zukoale ɔ Ze nee Ye subane ne mɔ anwo ninyɛne dɔɔnwo. Mekɛ mɔɔ bɛ agɔnwolɛvalɛ ne anu yɛle se la, ɛlɔlɛ mɔɔ bɛlɛ bɛmaa bɛ nwo la noko anu mianle. (Dwɔn 5:20; 14:31) Nea kɛzi Gyisɛse bazukoa ɔ Ze subane ne anwo ninyɛne dɔɔnwo a!—Bɛgenga Kɔlɔsaema 1:15-17.

5 Selɛ ne kpale Ralɛ ne kɛ Ye kpɔmanvolɛ, anzɛɛ “Nyamenle Edwɛkɛ.” (Yek. 19:13) Yemɔti Gyisɛse angome a bɛmanle ye gyima titile kɛ ɔye Selɛ ne ɔhile a. Zɔhane ati, Dwɔn hɛlɛle kɛ “Edwɛkɛ ne,” Gyisɛse, de “Selɛ ne anwo ɛkɛ.” (Dwɔn 1:1, 18) Bie a ɛnee ninyɛne mɔɔ bɛta bɛyɛ ye wɔ aleɛlilɛ mekɛ nu la a ɛnee wɔ Dwɔn adwenle nu a. Ɛnee bɛmaa nyɛvolɛ ne mɔ tɛnla bikye nwolɛ kpalɛ amaa bɛahola bɛali adwelie. Zɔhane ala a Ralɛ ne mɔɔ ɔde Selɛ ne “anwo ɛkɛ” la, maa ɔnyia adenle ɔ nee Selɛ ne di adwelie kɔ moa a.

6, 7. Kɛzi agɔnwolɛvalɛ mɔɔ ɛnee wɔ Gyihova nee Gyisɛse avinli la anu yɛle se ɛ?

6 Ralɛ ne hanle kɛ: “Memaa ɔ nye die” anzɛɛ Nyamenle anye die me nwo dahuu. (Bɛgenga Mrɛlɛbulɛ 8:22, 23, 30, 31.) Agɔnwolɛvalɛ mɔɔ wɔ Selɛ nee Ralɛ avinli la anu kɔ zo yɛ se dahuu. Bɛbɔle nu bɛyɛle gyima, na ɔmanle Gyisɛse zukoale Selɛ ne subane ne mɔ. Mekɛ mɔɔ bɛbɔle abɔdeɛ mɔɔ ze nrɛlɛbɛ mɔɔ ɛha la, Ralɛ ne nwunle kɛzi Gyihova nee ko biala lile la, na ɔmanle ɛlɔlɛ nee ɛbulɛ mɔɔ ɔlɛ ɔmaa ɔ Ze la yɛle kpole.

7 Mekɛ mɔɔ Seetan dwazole tiale adenle mɔɔ Gyihova lɛ di tumi bɔbɔ la, Ralɛ ne holale zukoale kɛzi Gyihova lale ɛlɔlɛ, pɛlepɛlelilɛ, nrɛlɛbɛ, nee tumi ali wɔ mekɛ mɔɔ Ɔyiale tɛnlabelɛ mɔɔ anu yɛ se la. Ɛhye boale Gyisɛse manle ɔzukoale kɛzi ɔbali ngyegyelɛ mɔɔ ɛnee ɔbayia ye wɔ ye azɛlɛ ye azo ɛzonlenlɛ gyima ne anu anwo gyima la.—Dwɔn 5:19.

8. Adenle boni azo a edwɛkɛ mɔɔ fane Gyisɛse anwo la boa yɛ maa yɛsukoa Selɛ ne anwo ninyɛne dɔɔnwo a?

8 Kɛmɔ ɛnee Gyisɛse nee Gyihova lɛ agɔnwolɛvalɛ kpalɛ la ati, ɔholale ɔyele Selɛ ne ɔhilele ɔdɛlale awie biala. Adenle kpalɛ mɔɔ yɛbahola yɛalua zo yɛazukoa Selɛ ne anwo debie la a le kɛ yɛkɛzukoa mɔɔ ɔ Ra kokye ne hilehilele na ɔyɛle la. Kɛ neazo la, saa yɛkenga “ɛhulolɛ” anzɛɛ ɛlɔlɛ nwo edwɛkɛ wɔ edwɛbohilelɛ buluku nu a, asoo ɛhye angome bamaa yɛade mɔɔ ɛlɔlɛ kile la abo kpalɛ? Anrɛɛ ɔbayɛ se. Noko saa yɛdwenle Baebolo ne anu edwɛkɛ mɔɔ kile kɛzi Gyisɛse yɛle ye ɛzonlenlɛ gyima ne la anwo a, yɛnwu kɛzi ɔboale awie mɔ la na yɛkola yɛte mɔɔ edwɛkɛ “Nyamenle le ɛhulolɛ” kile la abo kpalɛ. (1 Dwɔn 4:8, 16) Tɛ ɛlɔlɛ angome a Gyisɛse lale ye ali hilele ye ɛdoavolɛ ne mɔ a. Ɔlale Nyamenle subane mɔɔ ɛha la noko ali ɔhilele bɛ wɔ mekɛ mɔɔ ɛnee ɔwɔ azɛlɛ ye azo la.

KƐZI GYISƐSE YELE Ɔ ZE HILELE LA

9. (a) Ndenle nwiɔ boni mɔ azo a Gyisɛse luale yele ɔ Ze hilele ye ɛdoavolɛ ne mɔ a? (b) Ka ndonwo ne mɔɔ Gyisɛse vale lile gyima yele ɔ Ze hilele la.

9 Kɛzi Gyisɛse yele Selɛ ne hilele ye ɛdoavolɛ ne mɔ nee menli mɔɔ nzinlii rayɛle ye ɛdoavolɛma la ɛ? Ɔluale ndenle nwiɔ azo: ye ngilehilelɛ nee ye ɛbɛlabɔlɛ. Mɔɔ lumua la, yɛbazukoa Gyisɛse ngilehilelɛ ne anwo debie. Mɔɔ Gyisɛse hilehilele ye ɛdoavolɛ ne mɔ la maa yɛnwu ɔ Ze ndenle, ye adwenle, nee ye nganeɛdelɛ. Kɛ neazo la, Gyisɛse vale ɔ Ze dole awie mɔɔ lɛ mboane dɔɔnwo la anwo. Ko minlinle. Na kɛmɔ ɔkulo ko biala edwɛkɛ la ati, ɔgyakyile mboane ekpunli ne ɛkɛ ɔhɔkpondɛle ko ne mɔɔ ɛminli la. Gyisɛse hanle kɛ saa ɔnwu ye a, “ɔdi fɛlɛko kpole wɔ nwo ɔtɛla abulahɔnla nee ngɔnla ne mɔɔ bɛamminli la.” Duzu ati a Gyisɛse yɛle ndonwo ɛhye a? Ɔhilehilele nu kɛ: “Zɔhane ala noko yɛɛ bɛ Ze mɔɔ wɔ anwuma la ɛmkpondɛ kɛ ngakula ɛhye mɔ anu ko minli a.” (Mat. 18:12-14) Duzu a ɛbahola wɔazukoa wɔavi ndonwo ɛhye anu wɔ Gyihova anwo a? Ɔdwu mekɛ ne bie a, ɛbade nganeɛ kɛ ɛ nwo ɛngyia yɛɛ bɛ rɛle ɛvi wɔ. Noko kakye kɛ, wɔ anwuma Selɛ ne anye die ɛ nwo na ɔdwenle ɛ nwo. Ɔbu wɔ kɛ ɛle “ngakula ɛhye mɔ anu ko.”

10. Kɛzi Gyisɛse luale ye ɛbɛlabɔlɛ zo yele ɔ Ze hilele ɛ?

10 Adenle mɔɔ tɔ zo nwiɔ mɔɔ Gyisɛse luale zo yele ɔ Ze hilele ye ɛdoavolɛ ne mɔ la a le ye ɛbɛlabɔlɛ. Yemɔti a mekɛ mɔɔ ɛzoanvolɛ Felepe bizale Gyisɛse kɛ: “Kile yɛ Selɛ ne” la, Gyisɛse hanle kɛ: “Awie mɔɔ ɛnwu me la ɛnwu Selɛ ne” la. (Dwɔn 14:8, 9) Adenle mɔɔ Gyisɛse luale zo lale ɔ Ze subane ne bie ali la anwo neazo bie ɛne. Mekɛ bie mɔɔ nrenya bie mɔɔ ɛnee “kokobɛ ɛgua ɔ nwo amuala la” zɛlɛle Gyisɛse kɛ ɔyɛ ye ayile la, ɔhanle kɛ: “Mekulo! Ɛ nwo ɛza!” Mɔɔ ɔ nwo zale la, kokobɛvolɛ ne nwunle kɛ Gyihova a manle Gyisɛse tumi manle ɔyɛle ye ayile a. (Luku 5:12, 13) Bieko, mekɛ mɔɔ Lazalɛse wule la, bie a ɛdoavolɛ ne mɔ nwunle kɛzi Selɛ ne te nganeɛ wɔ mekɛ mɔɔ “nyane kpole hanle [Gyisɛse] manle alɔbɔlɛ hunle ye” na “Gyisɛse zunle” la. Ɔwɔ nuhua kɛ ɛnee Gyisɛse ze kɛ ɔbadwazo Lazalɛse ɛdeɛ, noko ɔlile nyane ne mɔɔ ɛnee Lazalɛse abusua ne nee ɔ gɔnwo mɔ ɛlɛdi la bie. (Dwɔn 11:32-35, 40-43) Bie a ɛ nye die Baebolo ne anu edwɛkɛ bie mɔɔ fane Gyisɛse anwo mɔɔ ɔmaa ɛnwu kɛzi Selɛ ne da anwunvɔnezelɛ ali la anwo.

11. (a) Mekɛ mɔɔ Gyisɛse dele ɛzonlenlɛ sua ne anwo la, duzu a ɔlale ye ali wɔ ɔ Ze anwo a? (b) Duzu ati a ɛhye kyekye yɛ rɛle a?

11 Saa ɛkenga kɛzi Gyisɛse dele ɛzonlenlɛ sua ne anwo la a, duzu a ɛsukoa ɛfi nu a? Suzu mɔɔ zile la anwo nea: Gyisɛse vale nyɛma yɛle empele na ɔvale ɔvoanle menli mɔɔ ɛnee ɛlɛtɔne mboane nee nlankɛ wɔ ɛzonlenlɛ sua ne anu la. Akee ɔbutubutule ɛkponle ne mɔ mɔɔ bɛlɛfa bɛazenza ezukoa ne la ɔmanle ezukoa ne zandele sua ne anu. (Dwɔn 2:13-17) Nyɛleɛ ɛhye manle ɛdoavolɛ ne mɔ hakyele Belemgbunli Devidi ngapezo ne mɔɔ se: “Wɔ Ɛzonlenlɛ Sua ne anwo ɛhulolɛ sɔ kɛ senle wɔ me nu” la. (Edw. 69:9) Mɔɔ Gyisɛse yɛle la kile kɛ ɛnee ɔkulo kɛ ɔgyinla nɔhalɛ ɛzonlenlɛ ne anzi. Saa ɛkenga edwɛkɛ ɛhye a, ɛnwu Gyihova subane ne wɔ Gyisɛse anu ɔ? Ɔmaa yɛkakye kɛ tɛ tumi mɔɔ Gyihova hyia nwo na yeaye ɛtanelilɛ yeavi azɛlɛ ye azo la angome a ɔlɛ a, emomu, eza ɔkulo kɛ ɔye ɔfi ɛkɛ bɔkɔɔ. Suzu nganeɛ mɔɔ Gyihova bade wɔ amumuyɛ mɔɔ ɛbu azɛlɛ ye azo la anwo nea! Nganeɛ mɔɔ Gyihova nee Gyisɛse te ye wɔ tɛnlabelɛ ne anwo la, kyekye yɛ rɛle wɔ mekɛ mɔɔ bɛkɛbua yɛ mgbɔvodɛne bie la.

12, 13. Duzu a ɛbahola wɔalua kɛzi Gyisɛse nee ye ɛdoavolɛ ne mɔ lile la azo wɔazukoa ye wɔ Gyihova anwo a?

12 Bɛmaa yɛzuzu kɛzi Gyisɛse nee ye ɛdoavolɛ ne mɔ luale la noko anwo. Bɛhɔle zo bɛzule mɔɔ le kpole wɔ bɛ avinli la anwo kpolera. (Mak. 9:33-35; 10:43; Luku 9:46) Ɔluakɛ ɛnee Gyisɛse nee ɔ Ze ɛdɛnla ɛhyɛ la ati, ɛnee ɔze kɛzi Gyihova te nganeɛ wɔ anwomemaazo nwo la. (2 Sam. 22:28; Edw. 138:6) Yeanga ye zɔ, ɛnee Gyisɛse ɛnwu Seetan Abɔnsam anwomemaazo nyɛleɛ ne. Seetan le angomedi mɔɔ ɔdwenle ɔ ngomekye ɔ nwo a. Ɛhye ati, Gyisɛse bali nyane wɔ mekɛ mɔɔ ɔnwunle kɛ ye ɛdoavolɛ ne mɔ mɔɔ yetete bɛ la ɛlɛda anwomemaazo ali la. Ɛnee bɛ boɛyɛlɛ ala a bɛdwenle nwo a! Ɔnwunle subane ɛhye wɔ menli mɔɔ yekpa bɛ kɛ ye ɛzoanvolɛma la bɔbɔ anwo! Bɛlale anwomemaazo ali toonwo ɔhɔdwule Gyisɛse ewule mekɛ nu. (Luku 22:24-27) Noko Gyisɛse hɔle zo denrɛle bɛ wɔ atiakunlukɛnlɛma adenle zo. Ɛnee ɔlɛ anyelazo kɛ ɔbadwu mekɛ ne bie la bɛbabɛlɛ bɛ nwo aze kɛ ɔdaye la.—Fel. 2:5-8.

13 Ɛkola ɛnwu Gyihova subane wɔ kɛzi Gyisɛse zukoale ɔ Ze na ɔvale abotane ɔdenrɛdenrɛle ye ɛdoavolɛ ne mɔ la anu ɔ? Ɛkola ɛdua mɔɔ Gyisɛse hanle nee mɔɔ ɔyɛle la azo ɛsukoa Selɛ ne anwo debie ɔ? Ɔ Ze ɛmkpo ye menli ɔnva nwo kɛ ɔyɛ a bɛfo la. Nyamenle subane ne mɔ anwo debie mɔɔ yɛze la boa yɛ maa yɛnu yɛ nwo na yɛsɛlɛ ɛtanefakyɛ yɛfi Gyihova ɛkɛ wɔ mekɛ mɔɔ yɛkɛvo la.

ƐNEE RALƐ NE KULO KƐ ƆYE Ɔ ZE ƆKILE

14. Kɛzi Gyisɛse lale ye ali kɛ ɔkulo kɛ ɔye ɔ Ze ɔkile awie mɔ ɛ?

14 Kɛmɔ tumima dɔɔnwo kulo kɛ bɛnea menli nwo zo dahuu la ati, bɛngile bɛ ninyɛne mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛkile bɛ la. Ɛnee Gyisɛse ɛnle zɔ. Ɛnee Gyisɛse kulo kɛ ɔboa awie mɔ ɔmaa bɛsukoa Selɛ ne anwo debie, yemɔti ɔyele debie biala mɔɔ ɛnee ɔhyia kɛ bɛnwu ye wɔ Gyihova anwo la ɔhilele bɛ. (Bɛgenga Mateyu 11:27.) Eza Gyisɛse ɛmaa “yɛ ndelebɛbo mɔɔ yɛfa yɛnwu nɔhalɛ Nyamenle [Gyihova] ne” la. (1 Dwɔn 5:20) Duzu a ɛhye kile a? Gyisɛse boale ye ɛdoavolɛma ne ɔmanle bɛdele mɔɔ ɔhilehilele bɛ wɔ Selɛ ne anwo la abo. Yeangilehile ninyɛne mɔɔ menli ɛnde ɔ bo na ɔmmaa bɛnnwu Selɛ ne, mɔɔ bie a le Nsa-Ko ngilehilelɛ ne la.

15. Duzu ati a Gyisɛse anga ninyɛne mɔɔ ɔze ye wɔ ɔ Ze anwo la amuala angile ye ɛdoavolɛ ne mɔ ɛ?

15 Asoo Gyisɛse yele debie biala mɔɔ ɔze ye wɔ ɔ Ze anwo la ɔhilele? Kyɛkyɛ, ɔlale nrɛlɛbɛ ali kɛ yeanga debie biala mɔɔ ɔze ye la yeangile ye ɛdoavolɛ ne mɔ la. (Bɛgenga Dwɔn 16:12.) Kɛmɔti ɛ? Ɔluakɛ ɛnee ye ɛdoavolɛ ne mɔ ɛnrɛhola edwɛkɛ ne amuala “anu sɔ” wɔ zɔhane mekɛ ne. Noko Gyisɛse hanle kɛ saa “boavolɛ ne” ba a ɔbaye ninyɛne dɔɔnwo ali yeahile bɛ. Boavolɛ ɛhye a le sunsum nwuanzanwuanza ne, mɔɔ “ɔbamaa bɛanwu nɔhalɛ ne amuala” la. (Dwɔn 16:7, 13) Awovolɛ mɔɔ ze nrɛlɛbɛ la ɛnrɛha debie biala ɛnrɛhile bɛ mra kɔkpula kɛ bɛbayɛ mgbanyinli mɔɔ bɛbahola bɛade edwɛkɛ ne abo la. Yemɔti kɛmɔ awovolɛ mɔɔ ze nrɛlɛbɛ yɛ la, Gyisɛse hendɛle mekɛ mɔɔ ye ɛdoavolɛ ne mɔɔ bahola ade Selɛ ne anwo edwɛkɛ dɔɔnwo abo kpalɛ la. Ɛnee Gyisɛse ati akunlu le kɛnlɛma, na ɛnee ɔze kɛ ninyɛne bie mɔ wɔ ɛkɛ mɔɔ ye ɛdoavolɛ ne mɔ ɛnrɛhola ye yɛ a.

SUKOA GYISƐSE BOA AWIE MƆ MAA BƐNWU GYIHOVA

16, 17. Duzu ati a ɛkola ɛda Selɛ ne ali ɛkile awie mɔ ɛ?

16 Saa ɛze awie na ɛnwu kɛ ɔlɛ subane kpalɛ mɔɔ ɛ nye die nwo a, asoo ɛnrɛha ɔ nwo edwɛkɛ ɛnrɛhile awie mɔ? Gyisɛse hanle ɔ Ze anwo edwɛkɛ hilele awie mɔ wɔ mekɛ mɔɔ ɛnee ɔwɔ azɛlɛ ye azo la. (Dwɔn 17:25, 26) Yɛdayɛ noko yɛbahola yɛayɛ zɔ na yɛamaa menli anwu Gyihova ɔ?

17 Kɛmɔ yɛnwu ye la, ɛnee Gyisɛse ze ɔ Ze anwo edwɛkɛ dɔɔnwo tɛla awie biala. Noko ɔnyianle ɛhulolɛ kɛ ɔbahile awie mɔ ninyɛne mɔɔ ɔze la bie, bɔbɔ ɔboale ye ɛdoavolɛ ne mɔ ɔmanle bɛdele ɔ Ze subane ngakyile ne mɔ abo kpalɛ. Gyisɛse ɛboa yɛ yemaa yɛnwu yɛ Ze ne wɔ adenle mɔɔ menli dɔɔnwo ɛnze la azo. Nea anyezɔlɛ mɔɔ yɛnyia kɛ ɛnee Gyisɛse lɛ ɛhulolɛ kɛ ɔbala ɔ Ze ali yeahile yɛ ɔlua ye ngilehilelɛ nee ye ɛbɛlabɔlɛ zo a! Ɔle nwolɛ adenle kpole mɔɔ yɛnyia kɛ yɛnwu Gyihova a. (Gyɛ. 9:24; 1 Kɔl. 1:31) Mɔdenle mɔɔ yɛbɔle kɛ yɛbanwu Gyihova la ɛmaa yehwe yebikye yɛ. Yemɔti, yɛbahola yɛahilehile awie mɔ Gyihova anwo ninyɛne mɔɔ yɛze la. Kɛzi yɛbayɛ ɛhye ɛ?

18, 19. Kɛzi ɛbahola wɔaye Selɛ ne wɔahile awie mɔ ɛ? Kilehile nu.

18 Saa yɛsukoa Gyisɛse ɔlua yɛ edwɛkɛhanlɛ nee yɛɛ nyɛleɛ zo a, ɛnee yɛlɛda Selɛ ne ali yɛahile awie mɔ. Ɔwɔ kɛ yɛkakye kɛ menli dɔɔnwo mɔɔ yɛyia bɛ daselɛlilɛ nu la ɛnze Nyamenle. Bie a ɛnee bɛnlɛ Nyamenle anwo adwenle mɔɔ tenrɛ ɔlua adalɛ ngilehilelɛ mɔɔ bɛnyianle ye la ati. Yɛbahola yɛavi Baebolo ne anu yɛahile bɛ Nyamenle duma, bodane mɔɔ ɔlɛ ɔmaa alesama nee ye subane. Eza Baebolo nu edwɛkɛ bie mɔ boa yɛ maa yɛte Nyamenle subane ngakyile ne mɔ abo wɔ adenle fofolɛ zo. Yɛbahola yɛaha mɔɔ yɛkɛzukoa la anwo edwɛkɛ yɛahile asafo ne anu amra yɛava yɛamaa bɛ anwosesebɛ.

19 Yɛbahola yɛazukoa Gyisɛse yɛalua yɛ ɛbɛlabɔlɛ zo yɛaye Selɛ ne yeahile. Saa menli nwu ye wɔ yɛ ɛbɛlabɔlɛ nu kɛ yɛkulo Kelaese a, ɔbamaa bɛahwe bɛabikye Gyisɛse nee ɔ Ze. (Ɛfɛ. 5:1, 2) Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo tu yɛ folɛ kɛ: “Ɛhye ati, bɛva me gyakɛ, kɛmɔ meva Kelaese agyakɛ la.” (1 Kɔl. 11:1) Nea nwolɛ adenle kpole mɔɔ yɛnyia kɛ yɛbalua yɛ ɛbɛlabɔlɛ zo yɛamaa menli anwu Gyihova a! Bɛmaa yɛ kɔsɔɔti yɛhɔ zo yɛzukoa Gyisɛse ɔlua Selɛ ne mɔɔ yɛbamaa menli anwu ye la azo.

[Debiezukoalɛ kpuyia ne mɔ]