Ũkunyanĩri​—Nĩ Kĩmenyithia Gĩa Kũmakania Kĩa Mahinda!

‘Ithuĩ-rĩ, tũrĩ andũ arĩa mendete kũgĩe thayũ, o na arĩa ehokeku.’​—2 SAM. 20:19.

WĨRIRIKANIE MAŨNDŨ MAYA:

Nĩ ũndũ ũrĩkũ wa gũtũkaania tũngĩĩruta kuumana na ũkunyanĩri wa Delila, Abisalomu, na Judasi Mũisikariota?

Tũngĩĩgerekania atĩa na wĩhokeku ũrĩa woonanirio nĩ Jonathani na Petero?

Tũngĩtũũra atĩa tũrĩ ehokeku harĩ ũrĩa tũhikanĩtie nake na harĩ Jehova?

1-3. (a) Kĩmenyithia kĩmwe gĩa kũmakania kĩa mahinda nĩ kĩrĩkũ, na gĩkoniĩ maũndũ marĩkũ? (b) Nĩ ciũria irĩkũ ithatũ tũgũcokia?

 NĨ ŨNDŨ ũrĩkũ ũhaanaine harĩ Delila, Abisalomu, na Judasi Mũisikariota? Othe nĩ maagire wĩhokeku—Delila harĩ Mũtiirĩrĩri Bũrũri Samsoni, ũrĩa wamwendete; Abisalomu harĩ ithe, Mũthamaki Daudi; Judasi harĩ Mwathi wake, Kristo Jesu. Ciĩko ciao njũru, nĩ ciareheire andũ angĩ thĩna mũnene! No tũrabatara gwĩciria ũhoro wao nĩkĩ?

² Mũtungi ũmwe wa mabuku oigĩte atĩ ũkunyanĩri nĩ ũũru ũmwe ũingĩhĩte mũno rĩu. Ũndũ ũcio ti wa kũgegania. Akĩheana kĩmenyithia kĩa “ithirĩro rĩa mahinda maya,” Jesu oigire ũũ: ‘Aingĩ nĩ makaaneana kana makunyanĩre mũndũ na ũrĩa ũngĩ.’ (Mat. 24:3, 10) “Gũkunyanĩra” nĩ “kũneana mũndũ moko-inĩ ma thũ, na njĩra ya waara kana waagi wa wĩhokeku.” Waagi ũcio wa wĩhokeku ũronania tũratũũra ‘matukũ ma kũrigĩrĩria’ marĩa Paulo aarathĩte atĩ andũ mangĩgaakorũo ‘matarĩ ehokeku, akunyanĩri.’ (2 Tim. 3:1, 2, 4) O na gũtuĩka atungi a mabuku na a thenema kaingĩ nĩ monanagia na makagathĩrĩria ciĩko cia ũrĩa ng’ũũrũ thĩinĩ wa mabuku na thenema, ma nĩ atĩ ũkunyanĩri ũrehaga ruo na mĩnyamaro ũtũũro-inĩ. Hatarĩ nganja, ciĩko icio nĩ kĩmenyithia gĩa kũmakania kĩa mahinda!

³ Nĩ maũndũ marĩkũ tũngĩĩruta kuumana na Bibilia megiĩ andũ acio mataarĩ ehokeku a tene? Nĩ cionereria irĩkũ cia andũ moonanirie wĩrutĩri wao harĩ arĩa angĩ tũngĩĩgerekania nacio? Na twagĩrĩirũo gũtũũria wĩhokeku witũ harĩ a? Rekei tuone.

CIONERERIA CIA GŨTŨKAANIA CIA TENE

4. Delila aakunyanĩire Samsoni atĩa, na nĩkĩ ũcio warĩ ũndũ wa kũnyararĩka mũno?

⁴ Mbere wĩcirie ũhoro wa njũhĩga ĩrĩa yetagwo Delila,  ĩyo Samsoni aatumĩte ndũgũ nayo. Samsoni aarĩ na muoroto wa gũtongoria mbaara kwerekera Afilisti akĩrũĩrĩra andũ a Ngai. Tondũ hihi nĩ maamenyete Delila ndaarĩ mwĩhokeku harĩ Samsoni, anene atano a Afilisti maamwĩrĩire ihaki inene nĩguo amatuĩrĩrie kũrĩa hinya wake mũnene woimaga mahote kũmũniina. Delila ũcio waarĩ na mũhaaha wa mbia nĩ eetĩkĩrire, no aageria gũtuĩria hitho ya Samsoni maita matatũ, agĩturuma ihiga. Agĩthiĩ na mbere kũmũhatĩrĩria na ‘ũhoro ũrĩa aamwĩraga, akĩmũringĩrĩria mũno.’ Mũthia-inĩ, “ngoro yake [Samsoni] ĩkĩya kũigua ũũru o ta angĩenda gũkua.” Kwoguo akĩmumbũrĩra atĩ njuĩrĩ yake ndĩrĩ yenjwo, na ĩngĩenjwo hinya wake no gũthira. a Delila amenya ũguo, akĩenjithia Samsoni njuĩrĩ rĩrĩa aamũkometie igũrũ rĩa magũrũ make, agĩcoka akĩmũneana kũrĩ thũ ciake imwĩke o ũrĩa wothe ingĩendire. (Atiir. 16:4, 5, 15-21) Kaĩ nĩ eekire ũndũ wa kũnyararĩka-ĩ! Delila aakunyanĩire mũndũ wamwendete, no ũndũ tu wa mũkoroko.

5. (a) Abisalomu onanirie waagi wa wĩhokeku harĩ Daudi atĩa, na gwĩka ũguo kuonanirie ũndũ ũrĩkũ ũmwĩgiĩ? (b) Daudi aiguire atĩa nĩ ũndũ wa Ahithofeli kũmũkunyanĩra?

⁵ Ningĩ wĩcirie ũhoro wa Abisalomu ũrĩa waahũthagĩra waara. Tondũ wa kwenda ũnene mũno, eehotorete kuoya gĩtĩ kĩa ũnene gĩa ithe, Mũthamaki Daudi na hinya. Abisalomu aambire ‘kũgucĩrĩria ngoro cia andũ a Isiraeli’ na njĩra ya kwĩyendithĩrĩria harĩ o, akamaheaga ciĩranĩro cia maheeni na kũmoonia wendo wa ũrambu. Aamahĩmbagĩria na akamamumunya, ta aarũmbũyanagia nao mũno na mabataro mao. (2 Sam. 15:2-6) Abisalomu o na nĩ aatahire Ahithofeli mũndũ wehoketwo mũno nĩ Daudi, ũrĩa wacokire gũtuĩka mũkunyanĩri na akĩnyitanĩra kũgarũra wathani wake. (2 Sam. 15:31) Thaburi-inĩ ya 3 na ya 55, Daudi nĩ ataarĩirie ũrĩa waagi ũcio wa wĩhokeku wamũhutirie. (Thab. 3:1-8; thoma Thaburi 55:12-14.) Abisalomu onanirie ategwĩtigĩra o na hanini atĩ ndaatĩĩte ũnene wa Ngai, rĩrĩa aabangire na waara kũgarũra mũthamaki mũthuure nĩ Jehova. (1 Maũ. 28:5) Mũthia-inĩ agĩtoorio, na Daudi agĩthiĩ na mbere gwathana arĩ mũitĩrĩrie maguta wa Jehova.

6. Judasi aakunyanĩire Jesu atĩa, na rĩĩtwa Judasi rĩkuruhithanagio na ũndũ ũrĩkũ?

⁶ Rĩu wĩcirie ũrĩa Judasi Mũisikariota ũrĩa warĩ mũkunyanĩri eekire Kristo. Bathaka-inĩ ya mũthia ĩrĩa Jesu aakũngũĩire na atũmwo ake 12, aameerire ũũ: “Ngũmwĩra atĩrĩ na ma, atĩ ũmwe wanyu nĩarĩngunyanĩra.” (Mat. 26:21) Thutha-inĩ ũtukũ o ũcio, marĩ mũgũnda-inĩ wa Gethisemane, Jesu eerire Petero, Jakubu, na Johana ũũ: “Onei, ũrĩa ũkũngunyanĩra arĩ hakuhĩ.” Kahinda-inĩ o kau, Judasi akĩmaumĩrĩra arĩ hamwe na arĩa aanyitanagĩra nao “agĩthiĩ o rĩmwe kũrĩ Jesu, akĩmũũria atĩrĩ, Ũkĩrĩ mũhoro, Rabii? Akĩmũmumunya.” (Mat. 26:46-50; Luk. 22:47, 52) Judasi ‘aaneanire kana agĩkunyanĩra thakame ĩtaarĩ na ũũru’ ya Jesu kũrĩ thũ cia Kristo. Hihi nĩ ũĩ Judasi ũcio mwendi-mbia eekire ũguo nĩkĩ? No ũndũ wa tũcunjĩ mĩrongo ĩtatũ tu twa betha! (Mat. 27:3-5) Kuuma hĩndĩ ĩyo rĩĩtwa Judasi rĩkuruhithanagio na “mũkunyanĩri,” na makĩria mũndũ ũkunyanagĩra ũrĩa ũngĩ etuĩte mũratawe. b

7. Tweruta atĩa kuumana na ũtũũro wa (a) Abisalomu na Judasi na (b) Delila?

⁷ Tweruta ũndũ ũrĩkũ kuumana na cionereria icio cia gũtũkaania? Abisalomu na Judasi maakuire gĩkuũ gĩa thoni, nĩ ũndũ wa gũkunyanĩra andũ maaitĩrĩirio maguta nĩ Jehova. (2 Sam. 18:9, 14-17; Atũm. 1:18-20) Rĩĩtwa rĩa Delila rĩgũtũũra rĩkuruhithanĩtio na ũrĩa ng’ũũrũ na wendo wa  maheeni. (Thab. 119:158) Githĩ ti ũndũ wa bata tũrege mwerekera o wothe tũngĩkorũo naguo wa gũkoroka kana kwenda ũnene, ũrĩa ũngĩtũma twage gwĩtĩkĩrĩka nĩ Jehova! Cionereria icio githĩ itiratũruta na njĩra nene bata wa kũrega mwerekera ũcio mũũru wa kwaga wĩhokeku?

WĨGEREKANIE NA ARĨA MOONANIRIE WĨHOKEKU

8, 9. (a) Jonathani onanirie wĩhokeku wake harĩ Daudi nĩkĩ? (b) Tũngĩĩgerekania atĩa na Jonathani?

⁸ Bibilia ningĩ nĩ ĩheanaga ũhoro wa andũ aingĩ maarĩ ehokeku. Rekei twarĩrĩrie erĩ ao tuone tũngĩĩruta atĩa kuumana nao, twambĩrĩirie na mũthuri ũmwe waarĩ mwĩhokeku harĩ Daudi. Jonathani, mũriũ wa Mũthamaki Saulu ũrĩa warĩ mũkũrũ, nĩ ũhũthũ nĩwe ũngĩagaire gĩtĩ gĩa ũthamaki kĩa Isiraeli—tiga nĩ ũndũ ũmwe. Jehova aathuurire Daudi atuĩke mũthamaki ũrĩa ũngĩarũmĩrĩire wa Isiraeli. Jonathani agĩtĩĩa itua rĩa Ngai. Ndaarekire ũiru ũtũme one Daudi arĩ thũ. Handũ ha ũguo, ‘ngoro yake nĩ yaciaranire mũno na ngoro ya Daudi’ rĩrĩa aamuonirie wĩhokeku wake. O na akĩhe Daudi nguo ciake, rũhiũ, ũta, na mũcibi wake kũmuonia nĩ amwĩhokera ũnene. (1 Sam. 18:1-4) Jonathani eekire ũrĩa wothe angĩahotire nĩguo ‘omĩrĩrie Daudi,’ o na agĩkinyĩrĩra kũingĩria muoyo wake ũgwati-inĩ agĩtetera Daudi harĩ Saulu. Jonathani eerire Daudi ũũ agwatĩirie: “Nĩũgatuĩka mũthamaki wa gũthamakĩra Isiraeli, na niĩ nduĩke wa thutha waku.” (1 Sam. 20:30-34; 23:16, 17) Nĩkĩo Jonathani akua, Daudi onanirie kĩeha na wendo mũnene ũrĩa aarĩ naguo harĩ we rwĩmbo-inĩ rwake agĩcakaya.—2 Sam. 1:17, 26.

⁹ Jonathani ndaataaganĩirie wĩhokeku-inĩ wake. Eenyihĩirie Jehova, Mũnene wa Igũrũ na Thĩ biũ, na akĩnyita Daudi mbaru tondũ nĩwe waitĩrĩirio maguta nĩ Ngai. Ũmũthĩ naguo-rĩ, o na angĩkorũo tũtiĩhokeirũo wĩra wa mwanya thĩinĩ wa kĩũngano, twagĩrĩirũo nĩ kũnyita mbaru ariũ a Ithe witũ arĩa maheetwo wĩra wa gũtongoria gatagatĩ-inĩ gaitũ twĩyendeire.—1 Thes. 5:12, 13; Ahib. 13:17, 24.

10, 11. (a) Petero aaikarire arĩ mwĩhokeku harĩ Jesu nĩkĩ? (b) Tũngĩĩgerekania na Petero atĩa, na twagĩrĩirũo kũigua tũgĩtindĩkwo gwĩka atĩa?

¹⁰ Kĩonereria kĩngĩ kĩega tũkwarĩrĩria nĩ kĩa mũtũmwo Petero, ũrĩa woonanirie wĩhokeku wake harĩ Jesu. Rĩrĩa Kristo aahũthĩrire ciugo iratua nda ngerekano-inĩ agĩtĩtĩrithia bata wa kuonania wĩtĩkio harĩ thakame na mwĩrĩ wake, ũrĩa ũngĩarutirũo ũrĩ igongona, arutwo aingĩ nĩ maarakaririo nĩ ciugo icio na makĩmũtiga. (Joh. 6:53-60, 66) Nĩ ũndũ ũcio, Jesu akĩhũgũkĩra atũmwo ake arĩa 12 akĩmoria: ‘Nĩ mũkwenda gũthiĩ, o na inyuĩ?’ Petero nĩwe wamũcokeirie akiuga: “Mwathani, tũgĩthiĩ kũrĩ ũ? Wee wĩ na ndeto cia muoyo wa tene na tene. Na ithuĩ nĩtwĩtĩkĩtie, tũkamenya  nĩwe Ũrĩa Mũtheru wa Ngai.” (Joh. 6:67-69) Hihi ũguo nĩ kuuga atĩ Petero nĩ aataũkĩirũo biũ nĩ ũrĩa wothe Jesu aakoretwo aaria wĩgiĩ igongona rĩrĩa angĩarutire? Kwahoteka tiguo. O na kũrĩ ũguo, Petero nĩ aatuĩte itua rĩa gũikara arĩ mwĩhokeku harĩ Mũriũ wa Ngai mũitĩrĩrie maguta.

¹¹ Petero ndaigana gwĩciria atĩ Jesu no mũhaka akorũo nĩ aahĩtĩtie, na atĩ angĩaheirũo ihinda nĩ angĩagarũrire ũrĩa oigĩte. Ĩ-hĩĩ, Petero eetĩkĩrĩte arĩ na wĩnyihia atĩ, Jesu aarĩ na “ndeto cia muoyo wa tene na tene.” Ĩ ithuĩ ũmũthĩ, rĩrĩa twacemania na ũndũ tũtarataũkĩrũo nĩguo kana ũtaratwarana na mwĩcirĩrie witũ mabuku-inĩ ma Gĩkristiano marĩa moimĩte kũrĩ ‘mũrori indo ũrĩa mwĩhokeku-rĩ,’ hihi twĩkaga atĩa? Twagĩrĩirũo kwĩrutanĩria mũno gũtaũkĩrũo nĩ ũndũ ũcio handũ ha gũtanya atĩ nĩ kũrĩgĩa na ũgarũrũku ũringaine na mawoni maitũ.—Thoma Luka 12:42.

TŨŨRA ŨRĨ MWĨHOKEKU HARĨ ŨRĨA MŨHIKANĨTIE NAKE

12, 13. Ũkunyanĩri ũngĩona kaanya atĩa thĩinĩ wa kĩhiko, na nĩkĩ mĩaka ya mũndũ ti kĩĩgwatio gĩa gwĩtĩkĩria ũndũ ũcio?

¹² Ũkunyanĩri wa mũthemba o wothe nĩ gĩĩko kĩũru, na ndwagĩrĩirũo gwĩtĩkĩrio ũthũkie thayũ na ũrũmwe wa famĩlĩ ya Gĩkristiano na wa kĩũngano. Tũrĩ na ũndũ ũcio meciria-inĩ, rekei twarĩrĩrie ũrĩa tũngĩtũũria wĩhokeku witũ harĩ ũrĩa tũhikanĩtie nake na harĩ Ngai witũ.

¹³ Ũtharia nĩ mũthemba ũmwe wa ũkunyanĩri ũrehaga ruo rũnene mũno. Mũndũ ũratharia atigaga gũkorũo arĩ mwĩhokeku harĩ ũrĩa mahikanĩtie nake, akaambĩrĩria kwenda mũndũ ũngĩ. Ũcio wakunyanĩrũo agatiganĩrio o rĩmwe—ũtũũro wake ũkaagithio kĩene. Hihi ũndũ ũcio wĩkĩkaga atĩa harĩ andũ erĩ makoretwo mendaine? Kaingĩ, ikinya rĩa mbere rĩrĩa rĩerekagĩria andũ mahikanĩtie ũndũ-inĩ ũcio nĩ gũikara maraihanĩrĩirie ngoro. Profesa wa maũndũ megiĩ mĩikaranĩrie ya andũ, Gabriella Turnaturi, aataarĩirie atĩ gũikaraga “rĩmwe twĩrutĩire biũ thĩinĩ wa kĩhiko na rĩmwe tũkaaga kwĩrutĩra, nĩho ũkunyanĩri wonagĩra kaanya.” Mũndũ gũikara araihanĩrĩirie ũguo na ũrĩa mahikanĩtie nake nĩ ũndũ wĩkĩkaga harĩ amwe o na marĩ mĩaka ya gatagatĩ-inĩ. Kwa ngerekano, mũthuri wa mĩaka 50 agate mũtumia wake maikaranĩtie mĩaka 25 nĩguo oyane na mũtumia ũngĩ araigua akĩĩrirĩria. Amwe megwatagia atĩ macio nĩ mathĩna ma mĩaka ya gatagatĩ-inĩ. No handũ ha kũgeria kuonania ta ũndũ ũcio ũtangĩĩthemeka, rekei tũwĩte ũrĩa kũrĩ—ũcio nĩ ũkunyanĩri wa mĩaka ya gatagatĩ-inĩ. c

14. (a) Jehova aiguaga atĩa kũngĩgĩa ũrĩa ng’ũũrũ thĩinĩ wa kĩhiko? (b) Jesu oigire atĩa ũhoro-inĩ wĩgiĩ wĩhokeku thĩinĩ wa kĩhiko?

¹⁴ Jehova aiguaga atĩa nĩ ũndũ wa arĩa matigaga arĩa mahikanĩtie nao hatarĩ mũthingi wa Kĩĩmaandĩko? Ngai witũ nĩ ‘athũire ndigano,’ na nĩ aarĩtie ciugo nditũ nĩ ũndũ wa arĩa mekaga arĩa mahikanĩtie nao maũndũ moru na makamate. (Thoma Malaki 2:13-16.) O ta Ithe, Jesu aarutanire atĩ mũndũ ndangĩingata kana ate ũrĩa mahikanĩtie nake hatarĩ ihĩtia na atue hatirĩ ũndũ mũũru eka.—Thoma Mathayo 19:3-6, 9.

15. Arĩa marĩ thĩinĩ wa kĩhiko mangĩĩkĩra hinya wĩhokeku wao harĩ arĩa mahikanĩtie nao atĩa?

¹⁵ Hihi arĩa marĩ thĩinĩ wa kĩhiko mangĩtũũria atĩa wĩhokeku harĩ arĩa mahikanĩtie nao? Kiugo kĩa Ngai kiugaga ũũ: ‘Kenagio nĩ mũhiki [kana mũthuri] wa wanake waku’ ningĩ “Mũtumia [kana mũthuri] waku, ũcio mwendaine nake tũũraniai nake.” (Thim. 5:18; Koh. 9:9) O ũrĩa andũ mahikanĩtie marathiĩ makũrĩte, no  mũhaka “makuhanĩrĩrie biũ” kĩĩmwĩrĩ na kĩĩmeciria kĩhiko-inĩ kĩao. Ũguo nĩ kuuga o mũndũ agathikĩrĩria ũrĩa ũngĩ, na makahũthagĩra ihinda hamwe, na o mũndũ agakuhĩrĩria ũrĩa ũngĩ. No mũhaka merutanĩrie gũtũũria kĩhiko kĩao, na ũkuruhanu wao na Jehova. Nĩguo mahote gwĩka ũguo, marabatara kwĩrutaga Bibilia hamwe, kũhunjagia hamwe kaingĩ, na kũhoyaga Jehova irathimo marĩ hamwe.

TŨŨRA ŨRĨ MWĨHOKEKU HARĨ JEHOVA

16, 17. (a) Wĩhokeku witũ harĩ Ngai ũngĩingĩrio kĩgerio-inĩ atĩa thĩinĩ wa famĩlĩ na kĩũngano? (b) Nĩ kĩonereria kĩrĩkũ kĩronania atĩ gwathĩkĩra watho wa Ngai wa kwaga kũnyitanĩra na andũ a famĩlĩ arĩa maingatĩtwo kĩũngano-inĩ no kũrehe moimĩrĩro mega?

¹⁶ Kũrĩ andũ amwe thĩinĩ wa kĩũngano maaneka mehia maritũ na magĩkaanio ‘kũgwatĩirio, nĩ getha matuĩke andũ agima ũhoro-inĩ wa gwĩtĩkia.’ (Tit. 1:13) Mĩthiĩre ya amwe ao ĩgĩtũma maingatwo thiritũ-inĩ ya Gĩkristiano. Kũrũngwo kũu nĩ gũteithĩtie arĩa “mamenyeretio nakuo” gũcokereria kĩĩroho. (Ahib. 12:11) Ĩ angĩkorũo nĩ harĩ mũndũ wa famĩlĩ iitũ kana mũrata wa hakuhĩ ũingatĩtwo? Hau wĩhokeku witũ ũrĩ kĩgerio-inĩ, ti harĩ mũndũ ũcio, no nĩ harĩ Ngai. Jehova nĩ aratwĩrorera one kana nĩ tũkũrũmĩrĩra watho wake wa kwaga kũnyitanĩra na mũndũ o wothe ũingatĩtwo kĩũngano-inĩ.—Thoma 1 Akorintho 5:11-13.

¹⁷ Wĩcirie ũhoro wa kĩonereria kĩmwe kĩronania ũguni ũrĩa ũngĩoneka famĩlĩ ĩngĩrũmia watho wa Jehova wa kwaga kũnyitanĩra na andũ a famĩlĩ arĩa maingatĩtwo. Mwanake ũmwe nĩ aaingatirũo kĩũngano-inĩ kwa ihinda rĩa mĩaka ikũmi, ihinda-inĩ rĩu ithe, nyina, na ariũ ana a nyina ‘magĩtiga gũthiaga thiritũ’ nake. Rĩmwe na rĩmwe, nĩ aageragia kwĩingĩria maũndũ-inĩ mao, no wega nĩ atĩ, o ũmwe wao thĩinĩ wa famĩlĩ aikaraga agwatĩirie hatarĩ ũngĩenda gũkuruhana nake. Thutha wa gũcokio, oigire atĩ hĩndĩ ciothe nĩ aaiguaga akĩĩrirĩria kũnyitanĩra na famĩlĩ yao, na makĩria ũtukũ rĩrĩa arĩ wiki. No oigire atĩ, korũo famĩlĩ yao nĩ yathire na mbere kũnyitanĩra nake o hanini tu, angĩaikarire we aiganĩire. Ĩndĩ, tondũ ndaaragĩrio o na hanini nĩ andũ a famĩlĩ yao, kũhĩahĩa kũu gwa kwenda gũkorũo hamwe nao, nĩ ũndũ ũmwe wamũtindĩkire gũcokia ũkuruhanu wake na Jehova. Geria gwĩciria ũndũ ũcio ũngĩkaagerio uune watho wa Ngai wa kwaga kũnyitanĩra na andũ a famĩlĩ arĩa maingatĩtwo kĩũngano-inĩ.

18. Thutha wa gũthuthuria ũguni wa wĩhokeku ũkĩringithanio na moimĩrĩro ma waagi wa wĩhokeku-rĩ, itua rĩaku nĩ rĩrĩkũ?

¹⁸ Tũratũũra thĩ ĩiyũire ũrĩa ng’ũũrũ, na waagi wa wĩhokeku. Ĩndĩ, thĩinĩ wa kĩũngano gĩa Gĩkristiano, nĩ kũrĩ cionereria nyingĩ cia andũ ehokeku tũngĩĩgerekania nao. Mĩthiĩre yao ũtũũro-inĩ nĩ ta yanagĩrĩra ĩkoiga: ‘Ithuĩ-rĩ, tũrĩ andũ arĩa mendete kũgĩe thayũ, o na arĩa ehokeku.’ (2 Sam. 20:19) Kĩrekei ithuothe tũtũũrie wĩhokeku witũ harĩ Ngai na harĩ mũndũ na ũrĩa ũngĩ.

[Ũhoro wa Magũrũ-inĩ]

[Ciũria cia Wĩruti]

 [Mbica karatathi-inĩ ka 16]

Petero aarĩ mwĩhokeku harĩ Mũriũ wa Ngai mũitĩrĩrie maguta o na gũtuĩka angĩ nĩ maamũregire