Si Coverdale kag ang Una nga Kompleto nga Biblia nga Naimprinta sa Ingles

ANG una nga kompleto nga Biblia nga naimprinta sa Ingles wala sing ngalan sang nag-translate sini nga si Miles Coverdale. Ang iya translation naimprinta sang 1535. Sina nga tion, napriso ang iya abyan nga si William Tyndale bangod sa pag-translate sang Biblia. Ginpatay si Tyndale pagkasunod nga tuig.

Ang isa ka bahin sang translation ni Coverdale nabase sa ginhimo ni Tyndale. Paano nga wala ginpatay si Coverdale bisan pa nga naimprinta na ang iya translation, samtang ang iban nga translator ginpatay? Ano ang hinimuan ni Coverdale?

Ginsab-ug ang mga Binhi

Si Miles Coverdale natawo sa Yorkshire, England, nga mahimo sang tuig 1488. Nag-eskwela sia sa Cambridge University kag nangin pari sang Romano Katoliko sang 1514. Napalig-on sia sang iya manunudlo nga si Robert Barnes nga makigbahin sa reporma. Nalagyo si Barnes sa Europa sang 1528. Pagligad sang 12 ka tuig, ginsunog si Barnes sang mga lider sang simbahan.

Sang 1528, nagwali si Coverdale sa simbahan batok sa mga ginahimo sang mga Katoliko nga indi suno sa Biblia pareho sang pagsimba sa imahen, pagkumpisar, kag Misa. Nalagyo sia pakadto sa Europa kag nagtener didto sing 11 ka tuig kay delikado na ang iya kabuhi.

Sang didto sia sa Hamburg, Germany, nagtener si Coverdale kay William Tyndale. Nagbuligay sila sa paghimo sang Biblia kay luyag nila nga mabasa ini sang mga tawo. Madamo sang natun-an si Coverdale kay Tyndale parte sa pag-translate sang Biblia.

Tion sa Pagbag-o

Sa sina man nga tion, ang kahimtangan sa England nagbag-o. Sang 1534, ginpamatukan ni Hari Henry VIII ang awtoridad sang papa sa Roma. Luyag man sang hari nga ipa-translate ang Biblia para mabasa sang mga tawo nga nagahambal sing Ingles. Sang ulihi, si Coverdale amo ang naghimo sini. Eksperto sa Ingles si Coverdale pero indi sia pareho sa iya abyan kag manunudlo nga si Tyndale, nga eksperto sa Hebreo kag Griego. Ginbag-o ni Coverdale ang translation ni Tyndale, halin sa Latin kag German nga mga bersion.

Sang 1535, gin-imprinta sa Europa ang Biblia ni Coverdale, isa ka tuig antes ginpatay si Tyndale. Ini nga Biblia may mensahe sang pagdayaw para kay Hari Henry. Ginpasalig ni Coverdale ang hari nga wala sing mga footnote ni Tyndale ang Biblia, kay ginakabig ini nga kontrobersial bangod nagalakip ini sang mga panudlo sang Iglesia Katolika nga indi suno sa Biblia. Gani ginpasugtan sang hari ang pagbalhag sang Biblia. Amo ini ang umpisa sang pagbag-o.

Sang 1537, duha pa ka bag-o nga edisyon sang Biblia ni Coverdale ang gin-imprinta sa England. Sina man nga tuig, ang bersion nga Matthew’s Bible gin-imprinta sa Antwerp. Ini nga Biblia kombinasyon sang hinimuan ni Tyndale kag ni Coverdale, kag gin-aprobahan ini ni Hari Henry.

 Wala madugay, narealisar sang panguna nga manuglaygay sang hari nga si Thomas Cromwell nga kinahanglan bag-uhon ang Matthew’s Bible. Ginsuportahan ini ni Cranmer, ang Arsobispo sang Canterbury. Gani ginhingyo niya liwat si Coverdale nga bag-uhon ang bug-os nga manuskrito sini. Sang 1539, ginpahanugutan ni Hari Henry ining ginbag-o nga bersion nga gintawag Great Bible bangod sa kadakuon sini. Dayon nag-order sia sang mga kopya sini para ibutang sa mga simbahan para mabasa sang tanan. Madamo ang nanamian sini nga Biblia.

Ang Ginpapanubli ni Coverdale

Sang napatay si Hari Henry VIII kag ginbuslan ni Edward VI, gintangdo si Coverdale nga obispo sang Exeter sang 1551. Pero sang ginbuslan ni Rayna Mary si Edward sang 1553, napilitan si Coverdale nga malagyo sa Denmark. Sang ulihi nagsaylo sia sa Switzerland, kag ginpadayon didto ang iya obra. Ginbalhag man niya ang tatlo ka Ingles nga edisyon nga gintawag ang Bag-ong Testamento, nga may Latin nga mga tinaga para matun-an sang mga klero.

Ang wala ginapaabot nga resulta sang Biblia ni Coverdale amo ang pagdula sang ngalan sang Dios nga “Jehova.” Si Tyndale naggamit sang ngalan sang Dios sing masobra 20 ka beses sa iya translation sang Hebreo nga Kasulatan. Sa libro nga Coverdale and His Bibles, si J. F. Mozley nagsiling: “Sang 1535 wala gid naggamit si Coverdale sang tinaga [nga Jehova].” Pero sang ulihi, ginlakip niya ang ngalan sang Dios, nga Jehova, sing tatlo ka beses sa Great Bible.

Pero ang Biblia ni Coverdale amo ang pinakauna nga Ingles nga Biblia nga may Tetragrammaton—ang apat ka Hebreo nga letra nga nagahuman sang ngalan sang Dios—sa ibabaw sang title page sini. Talalupangdon nga amo ini ang una nga Biblia nga nagtipon sang tanan nga Apokripal nga mga libro sa apendise sa baylo nga isal-ot ini sa mga libro sang Hebreong Kasulatan.

Madamo sang pinasahi nga ekspresyon kag mga tinaga ni Coverdale ang gingamit sang mga translator sang ulihi. Ang isa ka halimbawa sini amo ang “nalupyakan sang landong sang kamatayon” sa Salmo 23, bersikulo 4. Ang tinaga sa bersikulo 6 nga gin-translate sa Hiligaynon nga “kalooy,” nagalakip sang gugma kag pagkamainunungon sa Hebreo nga lenguahe. Suno kay Propesor S. L. Greenslade, “pinasahi [ini] nga tinaga nga nagapatuhay sa gugma sang Dios sa mga tawo sa kinaandan nga gugma kag kaluoy.” Ang New World Translation of the Holy Scriptures—With References nagagamit sang amo man nga tinaga, nga may footnote: “Ukon, ‘mainunungon nga gugma.’”

Ang Great Bible ni Coverdale “amo ang resulta sang tanan nga hinimuan sang mga translator sa Ingles nga Biblia . . . sugod nga nag-translate si Tyndale sang Bag-ong Testamento,” siling sang The Bibles of England. Sa amo, ang translation ni Coverdale nakabulig para mabasa sang mga tawo nga nagahambal sing Ingles sadto ang Biblia.

[Mga Retrato sa pahina 11]

Ang Tetragrammaton, sa wala, halin sa title page sang 1537 nga edisyon

[Picture Credit Line sa pahina 10]

From the book Our English Bible: Its Translations and Translators

[Picture Credit Line sa pahina 11]

Photo source: From The Holy Scriptures of the Olde and Newe Testamente With the Apocripha by Myles Coverdale