PIERWSZA drukowana kompletna Biblia w języku angielskim nie zawierała nazwiska tego, kto ją opracował. Był to Miles Coverdale, a jego przekład ukazał się w roku 1535. W tym czasie jego przyjaciel William Tyndale przebywał w więzieniu za pracę nad tłumaczeniem Biblii. W następnym roku Tyndale został stracony.

Przekład Coverdale’a był częściowo oparty na dorobku Tyndale’a. Jak to się stało, że Coverdale zdołał wydać Biblię i uniknąć losu innych współczesnych mu tłumaczy tej Księgi, którzy przypłacili swe starania życiem? I jakie były rezultaty jego wysiłków?

Rodzi się zamysł

Miles Coverdale przyszedł na świat w Yorkshire w Anglii, prawdopodobnie w roku 1488. Studiował na Uniwersytecie w Cambridge, a w 1514 roku został wyświęcony na księdza katolickiego. Pod wpływem swego nauczyciela Roberta Barnesa zapalił się do działań reformatorskich. W roku 1528 Barnes uciekł z Anglii na kontynent. Dwanaście lat później zginął na stosie, skazany przez przywódców kościelnych.

Przed rokiem 1528 Coverdale zaczął wygłaszać kazania, w których ganił niebiblijne katolickie praktyki, takie jak kult wizerunków, spowiedź i odprawianie mszy. Ponieważ jego życie znalazło się w niebezpieczeństwie, postanowił ratować się ucieczką. Zbiegł na kontynent, gdzie spędził jakieś siedem lat.

Coverdale udał się do Hamburga i zatrzymał u Tyndale’a. Obu mężczyznom przyświecał jeden cel — wydać Biblię zrozumiałą dla prostego ludu. Dzięki pracy z Tyndale’em Coverdale dużo się dowiedział o sztuce tłumaczenia Biblii.

Karta się odwraca

W międzyczasie w Anglii zachodziły zmiany. W roku 1534 król Henryk VIII otwarcie odrzucił zwierzchnictwo papieża. Zaczął też patrzeć przychylnym okiem na starania o udostępnienie Biblii ludowi Anglii. A właśnie do tego dążył Coverdale. Po mistrzowsku władał on angielszczyzną, ale brakowało mu umiejętności językowych, które posiadł jego przyjaciel i mentor Tyndale, świetnie znający hebrajski i grecki. Dlatego rewidując tłumaczenie Tyndale’a, Coverdale posiłkował się przekładami łacińskimi i niemieckimi.

Jego Biblia została wydana na kontynencie w roku 1535, rok przed egzekucją Tyndale’a. Zawierała brzmiącą nieco pochlebczo dedykację dla króla Henryka. Coverdale zapewnił króla, że z Biblii usunięto kontrowersyjne przypisy Tyndale’a, które obnażały niebiblijne nauki Kościoła katolickiego. Henryk wyraził więc zgodę na jej opublikowanie. Karta zaczęła się odwracać.

W roku 1537 Biblia Coverdale’a ukazała się w dwóch edycjach w Anglii. Tego samego roku w Antwerpii została wydana zaaprobowana przez Henryka VIII tak zwana Matthew’s  Bible (Biblia Mateusza) — będąca kompilacją prac Tyndale’a i Coverdale’a.

Główny doradca króla Thomas Cromwell, mający poparcie arcybiskupa Canterbury Cranmera, dostrzegł potrzebę zrewidowania przekładu Matthew’s Bible. Ponownie więc zwrócono się do Coverdale’a, by dokonał rewizji całego tekstu. W roku 1539 król Henryk autoryzował ten nowy przekład — ze względu na swe rozmiary nazwany Wielką Biblią — i polecił umieścić go w kościołach, żeby wszyscy mogli go czytać. Początkowo Biblia ta w całym kraju została przyjęta z entuzjazmem.

Spuścizna Coverdale’a

W roku 1551, już po śmierci Henryka i wstąpieniu na tron jego następcy Edwarda VI, Coverdale został biskupem Exeter. Gdy jednak w roku 1553 do władzy doszła katolicka królowa Maria, musiał zbiec do Danii. Później przeniósł się do Szwajcarii, gdzie kontynuował swą pracę. Opublikował też trzy angielskie wydania tak zwanego Nowego Testamentu z tekstem łacińskim, mające stanowić pomoc do studium dla duchownych.

Zaskakującą cechą Biblii Coverdale’a jest pominięcie imienia Bożego w formie „Jehowa”. Tyndale w swoim tłumaczeniu Pism Hebrajskich użył tego imienia ponad 20 razy. W książce Coverdale and His Bibles (Coverdale i jego Biblie) James Mozley zauważył: „W roku 1535 Coverdale całkowicie odrzucił to słowo [Jehowa]”. Ale później w Wielkiej Biblii trzykrotnie się nim posłużył.

Biblia Coverdale’a była jednak najwcześniejszym angielskim przekładem zawierającym u góry strony tytułowej tetragram — cztery hebrajskie litery tworzące imię Boże. Rzecz ciekawa, była to pierwsza Biblia, w której księgi apokryficzne nie występowały pomiędzy księgami Pism Hebrajskich, lecz zostały zebrane w formie dodatku.

Wiele słów i wyrażeń użytych po raz pierwszy przez Coverdale’a wykorzystali potem inni tłumacze. Przykładem może być Psalm 23, werset 4, gdzie występuje określenie „dolina cienia śmierci”. Z kolei w wersecie 6 pojawia się wyrażenie „lojalna życzliwość”, które zdaniem profesora Stanleya Greenslade’a jest szczególnym terminem odróżniającym miłość Boga do Jego sług od miłości w sensie ogólnym i od miłosierdzia. W Piśmie Świętym w Przekładzie Nowego Świata — z przypisami również użyto tego terminu, a w przypisie dodano wariant: „Lojalna miłość”.

Wielka Biblia Coverdale’a „była zwieńczeniem ogółu prac nad angielskimi przekładami Biblii, (...) począwszy od dnia, gdy Tyndale przystąpił do tłumaczenia Nowego Testamentu” — czytamy w książce The Bibles of England (Biblie Anglii). W gruncie rzeczy to dzięki tłumaczeniu Coverdale’a współcześni mu użytkownicy języka angielskiego zyskali możliwość czytania Biblii.

[Ilustracje na stronie 11]

Po lewej: tetragram na stronie tytułowej wydania z roku 1537

[Prawa własności]

Zdjęcia: Z The Holy Scriptures of the Olde and Newe Testamente With the Apocripha by Myles Coverdale

[Prawa własności do ilustracji, strona 10]

Z książki Our English Bible: Its Translations and Translators