Go na content

Go na table of contents

A no ben makriki fu preiki na Tesalonika

A no ben makriki fu preiki na Tesalonika

A no ben makriki fu preiki na Tesalonika

Tesalonika, di sma sabi now leki Tesaloniki noso Salonika, de na noord-owstusei fu Grikikondre. A abi wan lanpe pe bisnis e drai bun. A ben de prenspari na ini a historia fu den fosi yarihondro Kresten, spesrutu na a ten di na apostel Paulus ben e preiki gi den trakondre sma.​—TORI FU DEN APOSTEL 9:15; ROMESMA 11:13.

NA A ten fu a yari 50 Paulus nanga Silas di ben e preiki makandra nanga en, doro na Tesalonika. A ben de a di fu tu leisi di Paulus ben e teki waka leki zendeling èn dati na a fosi leisi taki den ben tyari a bun nyunsu fu Krestes, go na a kontren di sma sabi now leki Europa.

Di den doro na Tesalonika, den ben musu memre baka fa den kisi fonfon èn fa sma sroto den na Filipi, a moro prenspari foto fu Masedonia. Bakaten Paulus taigi den Tesalonikasma taki di a ben de na den, dan a ben preiki ’a bun nyunsu fu Gado, aladi sma ben e gens den srefisrefi’ (1 Tesalonikasma 2:1, 2). A ben o de moro makriki na Tesalonika? Fa a ben o go nanga a preikiwroko drape? Den ben o abi bun bakapisi? Meki wi taki fosi fu na owruten foto disi.

A historia fu a foto lai problema

A nen Tesalonika e sori yu kaba taki furu problema nanga feti ben de drape. A nen teki puru fu tu Griki wortu di wani taki „Tesaliasma” nanga „wini a strei”. Na ini 352 fosi Krestes, Kownu Filipus II fu Masedonia, a papa fu Aleksander a Bigiwan, go feti nanga wan lo na mindrisei fu Grikikondre na Tesalia. Furu sma e bribi taki a ben wini a feti dati. Den e taki dati a kownu gi wan fu den umapikin fu en a nen Tesalonisei fu memre taki a ben wini a feti. Bakaten, Tesalonisei trow nanga Kasander di ben tron kownu baka Aleksander, a brada fu Tesalonisei. Na ini 315 fosi Krestes, Kasander bow wan foto na west-sei fu na èilanti Kalsidisa èn a gi a foto disi a nen fu en wefi. Na ini a heri historia fu Tesalonika furu problema nanga feti ben de.

A ben de wan gudu foto di ben abi wan fu den moro bun lanpe na a Egeus Se. Di Rome ben de wan gran kownukondre, Tesalonika ben de na Egnatia Pasi di furu sma ben sabi. Fu di Tesalonika ben abi furu lanpe èn a ben abi pasi di sma ben kan teki fu go du bisnis, meki a ben de wan prenspari foto na ini a Gran Kownukondre Rome. Ala ten baka den Gotsma, den Slafiasma, den Franksma, den Feneisiasma nanga den Torkusma ben feti fu teki a foto disi abra. Sonwan fu den du disi nanga tranga èn den kiri furu sma. Ma meki wi go luku now fa a ben de di Paulus kisi furu problema di a bigin preiki a bun nyunsu drape.

Paulus doro na Tesalonika

Nofo tron te Paulus ben e doro na wan nyun foto, a ben go taki nanga den Dyu fosi, fu di den ben sabi Gado Buku èn na so a ben e yepi den fu kon frustan a bun nyunsu. Wan sabiman e taki dati kande Paulus ben e du disi fu di a ben e broko en ede nanga den kondreman fu en. Noso kande a ben e si den takimakandra nanga den Dyu èn nanga tra sma di ben e lespeki Gado, leki ’wan okasi fu preiki gi sma di no ben de Dyu’.​—Tori fu den apostel 17:2-4.

Sobun, di Paulus doro na Tesalonika, dan a go na a snoga, pe „a taki-go-taki-kon nanga [den Dyu] fu Gado Buku. A gebroiki den sani di skrifi na ini Gado Buku fu buweisi èn fu tyari kon na krin taki Krestes ben musu pina èn taki a ben musu kisi wan opobaka. A ben taki: ’A Yesus disi di mi e fruteri unu fu en, na en na Krestes.’”​—Tori fu den apostel 17:2, 3, 10.

Paulus ben sori suma ben de a Mesias èn sortu wroko a ben e du. Ma a tori disi tyari furu trobi kon. Fu di den Dyu ben prakseri taki a Mesias ben o feti gi den èn taki a ben o wini a strei, meki den no ben agri di den yere taki a ben o nyan pina. Fu meki den Dyu kisi wan tra denki, Paulus „taki-go-taki-kon” nanga den, a ’tyari sani kon na krin’ gi den èn a „gebroiki den sani di skrifi na ini Gado Buku fu buweisi” efu den sani di a ben taki ben de so trutru. Na so Paulus sori taki a ben de wan bun leriman. * Ma san den arkiman du di den yere den moi tori di Paulus fruteri den?

Bun bakapisi, aladi problema miti den

Wan tu Dyu, furu Grikisma di ben teki a Dyu bribi, nanga „furu fu den prenspari uma” arki a boskopu fu Paulus. Den wortu „prenspari uma” e fiti bun, bika den umasma fu Masedonia ben abi wan hei posisi. Den ben abi wan bun wroko na lanti, den ben abi gron, den ben abi furu reti leki borgu fu a kondre èn den ben e du bisnis. Ston monumenti ben de srefi fu gi den grani. Baka di Lidia, wan bisnis uma fu Filipi teki a tru bribi, furu prenspari uma fu Tesalonika di ben de fu bunbun famiri, noso di ben de wefi fu heihei man teki a tru bribi tu.​—Tori fu den apostel 16:14, 15; 17:4.

Ma den Dyu kon dyarusu so te, taki den tyari „wan tu ogri man di ben gwenti fu anga-anga na wowoyo kon makandra fu tyari dyugudyugu kon na ini a foto” (Tori fu den apostel 17:5). Suma ben de den sma disi? Wan sabiman fu Bijbel ben skrifi taki den ben e „libi wan yayolibi èn den ben de soso sma”. A ben e taki tu: „Soleki fa a sori, dan den no ben wani yere a boskopu trutru. Ma a gwenti ben de taki den ogri-ati sma disi ben kisi atibron esi-esi èn den ben e sutu faya gi tra sma fu go du ogri tu.”

Na den ogri-ati sma dati „broko go na ini na oso fu Yason [di ben teki Paulus nanga Silas na ini oso] fu suku den, so taki den ben kan tyari den go na dorosei na fesi den ipi-ipi sma”. Di den no feni Paulus den go na den tiriman. Ne „den srepi Yason nanga wan tu tra brada tyari go gi den tiriman fu a foto èn den bari: ’Den man disi di bruya sma na heri grontapu kon dyaso tu.’”​—Tori fu den apostel 17:5, 6.

Den tiriman fu Tesalonika, a mamafoto fu Masedonia, ben kisi primisi fu teki den eigi bosroiti. Den ben abi wan sortu asamblei di ben e kon makandra fu luku den afersi fu den borgu. Den „tiriman fu a foto” * ben de heihei man di ben musu sorgu taki sani waka bun drape èn taki nowan sani pasa di ben o meki den tiriman fu Rome kon na ini a tori. Na so fasi den no ben lasi den grani di den ben abi. Sobun, den no ben o breiti fu yere taki den „trobiman” disi tyari dyugudyugu kon.

Ne den taki a seryusu sani disi: „Den man disi e pasa den wèt fu Grankownu, fu di den e taki dati wan tra kownu de di nen Yesus” (Tori fu den apostel 17:7). Wan buku e taki dati a kan abi fu du nanga „na opo di sma ben e opo densrefi” teige den grankownu di „no ben wani taki sma na ini den difrenti kontren fu den kari a nen fu wan [tra] kownu, boiti te den ben e gi sma primisi fu du dati”. Wan tra sani na taki den tiriman fu Rome ben kiri Yesus, di Paulus ben e si leki kownu, fu di den ben taki dati Yesus meki sma opo densrefi teige den. Iya, a ben gersi leki den sani di sma ben taki fu Paulus ben tru.​—Lukas 23:2.

Den tiriman fu a foto ben mandi trutru. Ma den no ben abi nofo buweisi èn den no ben man feni Paulus. Sobun, „baka di den meki Yason nanga den trawan pai wan hei butu, den meki den gowe” (Tori fu den apostel 17:8, 9). Kande disi ben de wan sortu butu di ben musu gi den tiriman a dyaranti taki Yason nanga den tra Kresten ben o meki taki Paulus gowe libi a foto èn taki a no ben o drai kon baka fu meki dyugudyugu. Kande Paulus ben taki fu a sani disi di a skrifi taki „Satan tapu pasi gi [en]” èn taki a tapu en fu no go baka na a foto.​—1 Tesalonikasma 2:18.

Fu dati ede den brada seni Paulus nanga Silas go na Bereya na netiyuru. Di Paulus preiki na Bereya, a ben abi bun bakapisi drape tu, ma den Dyu gensman na Tesalonika ati bron so te, taki den waka 80 kilometer go na Bereya fu sutu faya gi den sma drape èn fu meki sma gens Paulus. Syatu baka dati Paulus ben de na pasi baka fu go na Ateine, ma a ben o tan kisi problema fu a bun nyunsu ede.​—Tori fu den apostel 17:10-14.

Wan nyun gemeente di ben kisi furu problema

Koloku taki wan gemeente ben de now na Tesalonika. Ma den Kresten drape no ben o kisi fu du nomo nanga gens. Den ben e libi na ini wan foto pe sma ben e anbegi falsi gado èn ben e du hurudu. Disi meki taki Paulus ben e broko en ede nanga den brada drape. Fa a ben o go nanga den?​—1 Tesalonikasma 2:17; 3:1, 2, 5.

Den Kresten na Tesalonika ben sabi taki te den no ben o moksi moro nanga den sma fu a foto èn te den no ben o bumui moro nanga a bribi fu den, dan den owru mati fu den ben o mandi nanga den èn den ati ben o bron srefi nanga den (Yohanes 17:14). Furu santa presi ben de tu na Tesalonika pe sma ben e anbegi den Griki gado leki Seus, Artemis, Apolo nanga wan tu gado fu Egepte. Na ini a heri kondre, sma ben e anbegi a grankownu èn den Tesalonikasma ben musu du disi tu. Te den no ben o du dati, dan sma ben o denki taki den opo densrefi teige den tiriman fu Rome.

Fu di sma ben e anbegi falsi gado, meki furu fu den ben e libi wan yayolibi. Wan fu den gado disi ben de Kabirus, di sma ben e si leki wan gado di ben e kibri Tesalonika. Yu ben abi Dionisiyus, Afroditus nanga Isis fu Egepte tu. Ala leisi te sma ben e anbegi den gado disi, den ben abi furu seks èn den ben e kon drungu pasa marki. Den ben libi nanga makandra sondro fu trow èn den ben e seri den skin gi moni. Sma no ben si hurudu leki wan sondu èn den ben teki furu sani abra fu den Romesma. Wan sabiman e taki dati „furu mansma nanga umasma drape ben de klariklari fu plisi den sekslostu fu trawan. Datra ben gi sma a rai fu no hori densrefi, ma fu tan kowru den lostu fu den.” Wi kan frustan taki Paulus ben gi Kresten drape a rai fu ’no du hurudu’, fu no „meki gridi sekslostu basi” den èn fu no „libi wan doti libi”.​—1 Tesalonikasma 4:3-8.

Den wini a strei

Den Kresten na Tesalonika ben musu feti gi a bribi fu den. Sma ben e gens den èn den ben kisi furu problema. Den ben libi tu na ini wan kontren pe sma ben e anbegi falsi gado èn pe den ben du hurudu. Ma toku Paulus ben e prèise den gi ’a wroko di den ben e du fu di den ben abi bribi, gi a muiti di den ben e du fu di den ben abi lobi èn gi a fasi fa den ben e horidoro’. A ben sori den tu taki a ben breiti nanga a muiti di den ben e du fu preiki a bun nyunsu na ala sei.​—1 Tesalonikasma 1:3, 8.

Na ini a yari 303, sma na ini a Gran Kownukondre Rome ben e frufolgu den Kresten na wan ogri-ati fasi. Grankownu Galeriyus ben de a moro bigi feanti fu den. A ben e libi na Tesalonika èn a ben bow furu moi gebow drape. Te now ete sma kan go luku sonwan fu den gebow disi di kon de wan brokopresi.

Na ini a ten disi, Yehovah Kotoigi na Tesaloniki e preiki gi den sma drape. Nofo tron den e du disi na fesi den gebow di Galeriyus ben bow. Na ini a di fu 20 yarihondro a pasa furu leisi taki sma fu a foto disi gens den Kotoigi na wan ogri-ati fasi te den ben e preiki. Aladi dati ben de so, toku yu abi 60 gemeente fu den Kotoigi na ini a kontren disi now èn den e preiki fayafaya. Di den Kotoigi bigin preiki a bun nyunsu furu yarihondro pasa, den ben kisi furu problema èn te na a dei fu tide a de so. Ma toku den e tan du muiti fu preiki èn den abi bun bakapisi.

[Futuwortu]

^ paragraaf 16 Den wortu disi no de fu feni na ini Griki buku. Ma na ini a kontren fu Tesalonika, sma feni owruten sani pe den wortu disi skrifi na tapu. Sonwan fu den sani disi ben de fu a yarihondro fosi Krestes èn den e horibaka gi san skrifi na ini Tori fu den apostel.

[Karta na tapu bladzijde 18]

(Efu yu wani si pe den sani disi skrifi, luku a tijdschrift)

Egnatia Pasi

MASEDONIA

Filipi

Amfipolis

Tesalonika

Bereya

TESALI

Egeus Se

ATEINE

[Prenki na tapu bladzijde 20, 21]

Te na tapusei: Tesaloniki fu now

Na tapusei: gadri nanga wan Rome wasi-oso na a wowoyo

[Prenki na tapu bladzijde 21]

Wan lontu oso krosibei fu a Galeriyus-bo; popki fu grankownu Galeriyus; preiki krosibei fu a Galeriyus-bo

[Sma di abi a reti fu a prenki na tapu bladzijde 18]

Head medallion: © Bibliothèque nationale de France; stone inscription: Thessalonica Archaeological Museum, copyright Hellenic Ministry of Culture and Tourism

[Sma di abi a reti fu a prenki na tapu bladzijde 20]

Two bottom left images: 16th Ephorate of Prehistoric and Classical Antiquities, copyright Hellenic Ministry of Culture and Tourism

[Sma di abi a reti fu a prenki na tapu bladzijde 21]

Middle image: Thessalonica Archaeological Museum, copyright Hellenic Ministry of Culture and Tourism