Kalap go long lista

Kalap go long lista bilong ol tok

Wok Hat Tru Long Autim Gutnius Long Tesalonaika

Wok Hat Tru Long Autim Gutnius Long Tesalonaika

Wok Hat Tru Long Autim Gutnius Long Tesalonaika

Tesalonaika, nau ol i kolim olsem Thessaloníki o Salonika, em i wanpela naispela taun i stap long nambis long hap not-is bilong Grik. Long dispela biktaun, ol Kristen bilong pastaim i bin mekim bikpela wok tru na moa yet em Pol, em wanpela aposel God i salim i go long ol manmeri bilong ol narapela lain.—APOSEL 9:15; ROM 11:13.

LONG yia 50 C.E., Pol na poroman bilong em Sailas i go long Tesalonaika. Dispela em namba 2 raun bilong wok misineri bilong Pol, na em i namba 1 taim ol bai bringim gutnius bilong Krais i go long ples em nau ol i kolim Yurop.

Taim ol i kamap long Tesalonaika, ol i tingim yet samting i bin painim ol long Filipai, em nambawan biktaun bilong Masedonia we ol man i bin paitim na kalabusim ol. Bihain Pol i tokim ol Kristen long Tesalonaika olsem taim em i bin kam visitim ol long namba 1 taim, em i bin autim “gutnius bilong God” na em i bin “wok hat tru long mekim olsem.” (1 Tesalonaika 2:1, 2) Yu ting ol manmeri long Tesalonaika bai amamas long harim gutnius? Wanem samting bai kamap taim Pol na Sailas i autim tok long dispela taun? Yu ting gutpela samting bai kamap? Pastaim yumi ken kisim save long sampela samting bilong dispela taun.

Taun i Gat Planti Hevi Tru Long Bipo

Dispela nem Tesalonaika i kam long 2-pela tok Grik, mining bilong en “lain Tesali” na “winim pait,” na i makim pasin bilong wok hat na pait. Planti manmeri i bilip olsem long yia 352 B.C.E., King Filip Namba 2 bilong Masedonia, em papa bilong Bikpela King Aleksander, i bin daunim wanpela lain bilong sentral Grik long Tesali. Bilong tingim dispela pait em i bin winim, em i givim nem Tesalonike long wanpela bilong ol pikinini meri bilong em, na bihain dispela pikinini meri i maritim Kasanda, em man husat i bin kisim ples bilong Aleksander, em bikbrata bilong Tesalonike. Long 315 B.C.E., Kasanda i wokim wanpela taun long hap wes bilong Poin Khalkidhiki na givim nem bilong meri bilong em long dispela taun. Long dispela taim bipo, planti hevi tru i bin painim taun Tesalonaika.

Tesalonaika em wanpela taun i gat planti wok bisnis. Em i stap long solwara Ijien na em i gat naispela pasis. Long taim bilong gavman Rom, Tesalonaika i stap arere long bikrot Via Egnatia. Tesalonaika i stap long gutpela hap stret we planti sip i go i kam long en, na em i stap tu long bikrot em planti man i go i kam long en, olsem na em i stap senta tru bilong ol wok bisnis bilong Gavman Rom. Inap planti handret yia i gat planti wok bisnis long dispela taun, olsem na lain Got, lain Slav, lain Frank, lain Venisia, na lain Teki, ol i mangalim tru dispela taun. Sampela bilong ol i bin kisim dispela taun long rot bilong pait na kilim planti man i dai. Orait nau yumi ken stori long raun bilong Pol taim em i bin kirap wok hat tru long autim gutnius.

Pol i Kamap Long Tesalonaika

Taim Pol i kamap long wanpela nupela taun, em i save autim tok long ol Juda pastaim, long wanem, ol i save long Ol Rait Holi na dispela i opim rot bilong em long toktok wantaim ol na helpim ol long kliagut long gutnius. Wanpela saveman i ting dispela pasin Pol i mekim i soim olsem em i tingim tru ol wanlain bilong em o em i yusim ol Juda na ol man i aninit long God olsem “rot bilong kirapim wok bilong em namel long ol man bilong ol narapela lain.”—Aposel 17:2-4.

Olsem na taim Pol i kamap long Tesalonaika, em i go pastaim long sinagog na “em i toktok gut wantaim ol [Juda] long ol Rait Holi. Em i stori gut na yusim ol tok i stap pinis bilong kamapim ples klia olsem Krais i mas karim pen na em i mas kirap bek long dai. Na em i tok: ‘Dispela Jisas mi tokaut long en long yupela, dispela em i Krais.’”—Aposel 17:2, 3, 10.

Samting em Pol i stori long en—ol mak i kamapim klia Mesaia em i husat na wok bilong em—em samting i save kamapim tok pait. Long tingting bilong ol Juda, Mesaia em man husat bai strongim wok politik na kisim bek ol long han bilong ol Rom, olsem na ol i no wanbel long dispela tingting olsem Mesaia i bin karim pen na hevi na i dai. Bilong kirapim ol Juda long bilip, Pol i “toktok gut,” “stori gut,” na “yusim ol tok i stap pinis” long ol Rait Holi—em ol pasin i soim olsem em i mekim gut wok bilong skulim ol man. a Tasol ol manmeri i putim yau long tok bilong Pol, ol i mekim wanem taim em i autim dispela tok long ol?

Wok i Karim Kaikai, Tasol i Gat Planti Hevi

Sampela Juda na planti Grik husat i bin joinim lotu Juda na “planti bikmeri” tu, ol i bilip long tok bilong Pol. Dispela tok “bikmeri” i stret tru, long wanem, long Masedonia ol meri i gat namba na ol i save holim biknem insait long komiuniti. Ol i holim wok insait long gavman, ol i gat haus na graun, ol i gat sampela kain rait bilong mekim ol bikpela wok, na ol i save mekim wok bisnis. Ol man i bin sanapim tu ol stetiu samting bilong ol dispela meri bilong givim biknem long ol. Bisnismeri Lidia bilong Filipai i bin bilip long gutnius, na olsem tasol, planti bikmeri long Tesalonaika tu i bin mekim olsem, em ol meri insait long ol famili i gat biknem, na ol meri bilong ol man i gat namba.—Aposel 16:14, 15; 17:4.

Tasol ol Juda i jeles nogut tru. Ol i kisim ol “man nogut i save raun nating long maket na ol i bungim bikpela lain na kirapim bikpela raiot long taun.” (Aposel 17:5) Dispela lain i wanem kain lain? Wanpela saveman bilong Baibel i kolim ol olsem ol “yusles man na ol man i no gat nem.” Em i tok moa olsem: “I luk olsem ol i no laik save long samting Pol i toktok long en; ol i kirap nating tasol long pait na bagarapim nabaut ol samting.”

Dispela lain “i ran i go insait long haus bilong Jeson [em man i lukautim Pol], ol i laik holim Pol na Sailas na bringim ol i go long ol manmeri.” Tasol ol i no inap painim Pol, olsem na ol i go long ol man i gat bikpela namba tru insait long gavman. Na “ol i pulim Jeson na sampela brata i go long ol hetman bilong taun, na ol i singaut olsem: ‘Ol dispela man i kamapim hevi long olgeta hap graun na nau ol i stap long hia tu.’”—Aposel 17:5, 6.

Tesalonaika em i biktaun bilong Masedonia, olsem na ol manmeri i stap fri long bosim ol yet long mekim sampela samting. Olsem, ol i gat kaunsel bilong helpim ol long stretim ol hevi i kamap insait long dispela taun. “Ol hetman bilong dispela taun” b em ol man i gat namba na ol i holim wok bilong karimaut lo na pinisim ol hevi i kamap, em ol hevi we inap kirapim ol Rom long kam na rausim sampela fridom bilong ol manmeri bilong dispela taun. Olsem na ol hetman bilong dispela taun i no inap amamas long harim olsem ol dispela man bilong kamapim hevi i bagarapim bel isi bilong ol manmeri.

Bihain ol i sutim strongpela tok moa long ol olsem: “Olgeta dispela man i sakim lo bilong Sisar, ol i tok i gat narapela king, em Jisas.” (Aposel 17:7) Wanpela ripot i tok dispela i makim “pasin bilong birua na bikhet” long ol empera—ol empera “i no inap larim ol man i kolim nem bilong [narapela] king long ol provins ol i bosim sapos ol yet i no givim tok orait long dispela samting.” Na tu, Jisas em Pol i bin autim tok long em olsem em i King, ol man i bin sutim wankain tok long em olsem em i laik birua long gavman na ol Rom i bin kilim em i dai, na dispela i mekim na i luk olsem tru tru Jisas i laik birua long gavman.—Luk 23:2.

Ol hetman bilong taun i tingting planti na ol i no stap isi. Tasol ol i no gat evidens na ol i no inap painim man i kamapim hevi, olsem na ol i “tokim Jeson wantaim ol arapela man long baim kot na bihain ol i larim ol i go.” (Aposel 17:8, 9) Dispela inap makim wanpela kain pasin bilong baim kot we Jeson na ol arapela Kristen i tok promis olsem Pol bai lusim dispela taun na em i no inap kam bek gen na kamapim hevi. Ating Pol i tingim dispela samting taim em i tok olsem “Satan i pasim rot” bilong em long go bek gen long taun.—1 Tesalonaika 2:18.

Dispela hevi i bin kamap, olsem na long nait yet Pol na Sailas i lusim dispela hap na i go long Beria. Long Beria tu, wok autim tok bilong Pol i kamapim gutpela samting, tasol dispela i mekim na ol Juda long Tesalonaika husat i bin birua long em, ol i belhat nogut tru na ol i wokabaut inap 80 kilomita i go long Beria bilong kirapim ol man long birua na mekim nogut long Pol na Sailas. Pol i mas lusim Beria na i go long Atens, tasol em i mas wok hat yet long autim gutnius.—Aposel 17:10-14.

Hatwok Bilong Nupela Kongrigesen

I gutpela tru olsem ol i bin kirapim wanpela kongrigesen long Tesalonaika, tasol ol Kristen long dispela hap i karim hevi long ol man i birua long ol, na i gat ol narapela hevi tu. Ol i stap long taim we pasin haiden na pasin pamuk i pulap tru, na dispela i mekim na Pol i tingting planti. Olsem wanem ol Kristen inap karim dispela hevi?—1 Tesalonaika 2:17; 3:1, 2, 5.

Ol Kristen long Tesalonaika i save olsem taim ol i no bung moa wantaim ol olpela pren bilong ol long ol pati na ol wok lotu bilong ol, ol dispela pren bai belhat na i no laikim ol moa. (Jon 17:14) Long Tesalonaika i gat planti haus lotu bilong ol god bilong ol Grik olsem Sus, Artemis, Apolo, na sampela narapela god bilong ol Isip. Na tu, planti man i save lotuim Sisar, na olgeta manmeri i mas bihainim ol lo bilong em. Sapos ol i no laik bihainim, i olsem ol i bikhet long gavman Rom.

Pasin bilong lotuim ol imis i mekim na planti manmeri i insait tru long olkain pasin pamuk. Kabirus, god bilong Tesalonaika; god Dionisus na god Afrodaiti; na god Aisis bilong Isip, olgeta i gat wanpela samting i wankain, em olsem: bilong lotuim ol dispela god, ol man i save mekim pasin pamuk i pulap tru long olkain pasin sem na olkain amamas nogut na dring spak samting. Pasin bilong kisim namba 2 lain meri na pasin pamuk i kamap bikpela tru. Ol man i no tingim pasin pamuk olsem wanpela sin. Pasin bilong ol Rom i stiaim tingting bilong ol na olsem wanpela buk i tok, “planti man na meri long taun ol i stap bilong inapim tasol ol laik nogut bilong ol sitisen bilong taun—na ol dokta i tok ol man i no ken pasim dispela laik bilong ol.” Olsem na Pol i tokim ol Kristen long Tesalonaika long “sakim pasin pamuk” na abrusim “pasin bilong bel i kirap tru long slip wantaim narapela,” na “pasin i no klin.”—1 Tesalonaika 4:3-8.

Ol i Win

Ol Kristen long Tesalonaika i mas wok strong long lukautim bilip bilong ol. Ol i stap namel long ol manmeri husat i birua long ol, putim hevi long ol, bihainim pasin haiden, na mekim pasin pamuk. Maski i olsem, Pol i tok amamas long ol long ‘ol wok em bilip i kirapim ol long mekim, ol hatwok em pasin laikim i kirapim ol long mekim, pasin bilong ol long sanap strong,’ na wok ol i mekim bilong autim gutnius long planti hap.—1 Tesalonaika 1:3, 8.

Long 303 C.E., ol man i birua nogut tru long ol Kristen i stap long olgeta hap em Gavman Rom i bosim. Nambawan gopas bilong dispela pasin birua em Sisar Galerius, em i sindaun long Tesalonaika na em i wokim olkain haus i gat stail na bilasim gut taun. Ol dispela haus i bruk na sampela hap bilong ol i sanap yet long nau bilong ol turis long lukim.

Long nau, ol Witnes Bilong Jehova long Thessaloníki i save autim tok long ol manmeri long dispela hap, na planti taim ol i sanap long fran bilong ol dispela haus em dispela birua bilong ol Kristen bilong bipo i bin wokim. Bihain long yia 1900, i gat sampela haptaim we ol man i bin birua nogut tru long ol Witnes taim ol i mekim wok autim tok, tasol long nau i gat olsem 60 kongrigesen bilong ol Witnes long taun Thessaloníki. Dispela i soim olsem wok i bin kirap planti handret yia i go pinis we ol Kristen i bin wok hat long autim gutnius, dispela wok i go het yet long nau na i wok long kamapim ol gutpela samting.

[Ol Futnot]

a Ating Pol i bin yusim ol tok i stap nau long Song 22:7; 69:21; Aisaia 50:6; 53:2-7; na Daniel 9:26.

b Dispela tok i no stap long ol buk bilong tok Grik. Tasol long Tesalonaika ol i bin painim ol rait i kolim dispela tok, na sampela bilong ol dispela rait i bilong yia 100 B.C.E., na dispela i kamapim klia olsem stori bilong Buk Aposel em i tru.

[Mep long pes 18]

(Bilong save ol dispela rait i stap we long pes, lukim buk o magasin)

Via Egnatia

MASEDONIA

Filipai

Amfipolis

Tesalonaika

Beria

TESALI

Solwara Ijien

ATENS

[Ol Piksa long pes 20, 21]

Antap tru: Thessaloníki long nau

Antap: Ol simen haus na ples waswas bilong ol Rom long ples bung

[Ol Piksa long pes 21]

Raun haus klostu long ston wol bilong Galerius; piksa bilong Sisar Galerius; autim tok klostu long ston wol bilong Galerius

[Ol Piksa Kredit Lain long pes 18]

Head medallion: © Bibliothèque nationale de France; stone inscription: Thessalonica Archaeological Museum, copyright Hellenic Ministry of Culture and Tourism

[Piksa Kredit Lain long pes 20]

Two bottom left images: 16th Ephorate of Prehistoric and Classical Antiquities, copyright Hellenic Ministry of Culture and Tourism

[Piksa Kredit Lain long pes 21]

Middle image: Thessalonica Archaeological Museum, copyright Hellenic Ministry of Culture and Tourism