Lusansu Twalongoka ‘Mbumba’ Muna Salu Kiavauka

LWA OLIVIER RANDRIAMORA

“Nzeye owu wa sakalela, nzeye mpe owu wa wokelela: muna konso diambu yo muna mambu mawonso, yalongok’owu wa yukuta, y’owu wa mona nzala, . . . Nlenda vanga mawonso muna ndion’okunkùmikanga.”—Fili. 4:12, 13.

TUKA kolo mvovo miami mia Paulu wa ntumwa mikunkasakesanga yo Oly wa nkaz’ame. Nze Paulu, twalongoka ‘mbumba’ ya bunda Yave e vuvu ekolo tukunsadilanga oku Madagascar.

Vava Mbangi za Yave bayantika longoka Nkand’a Nzambi yo ngw’andi Oly muna mvu a 1982, mono yo Oly nzitikila twakala. I bosi, mono yo Oly twatambulwila longoka mpe Nkand’a Nzambi. Twakazala muna mvu a 1983 yo vubwa muna mvu a 1985. Vana vau twayantika sala se aviti a nzila a nsadisi. Muna ngonde a Yuli ya mvu a 1986, twayantika sala se aviti a nzila a ngonde ke ngonde.

Muna ngonde a Setemba ya mvu a 1987, twayantika sala se aviti a nzila a espesiale. Kuna lubantiku lwa salu kieto twafilwa ku mbanza mosi yakete ina kuna node ya Madagascar. Muna mbanza yayina ke mwakala nkutakani ko. Tezo kia makanda 18 mena oku Madagascar ye ulolo wa fu ya kisi nsi. Kana una vo Malgaxe i nding’a luyalu lwa Madagascar, o nkangu ndinga zakaka mpe bevovanga. Muna kuma kiaki, twabaka nzengo za longoka ndinga ivovwanga muna zunga kieto kiampa. Ediadi diafilanga wantu muna kututambula.

Kuna lubantiku, konso kia Lumingu yafilanga elongi dia nkangu wawonso, kansi, kuna mfoko Oly kaka wasikanga makonzo. Yeto wole kaka twakalanga muna lukutakanu. Twakalanga mpe ye lukutakanu lwa Sikola ya Salu kia Kimfumu, Oly wafilanga elongi nze yandi omokenanga yo muntu. Twavevoka vava nkengi a zunga katuvovesa vo twasoba e mpila twavangilanga tukutakanu.

Wau vo fulu yatwikila nkanda ke ya bundwanga vuvu ko, diampasi diakala mu tambula lusadisu lwa nzimbu. Muna kuma kiaki, twalongoka owu wa kondwa. Lumbu kimosi, ke twakala ye nzimbu zafwana ko za bakila ekalu kimana twenda kuna lukutakanu lwa zunga lwavangamena muna mbanza yakala tezo kia 130 ma kilometa. Twasungamena luludiku katuvana mpangi eto wa nkwikizi ona wavova vo: “Nuzayisanga kwa Yave mawonso ma zingu kieno. Kadi salu kiandi nusalanga.” Muna kuma kiaki, twasamba yo baka nzengo zakwendela kiamalu. Vava twakubamanga mu vaika, mpangi mosi wayiza kutukingula yo kutuvana lukau lwa nzimbu zafwana muna bakila ekalu.

SALU KIA NKENGI A ZUNGA

Muna ngonde Fevelelo ya mvu a 1991 yatumbikwa se nkengi a zunga. O lutangu lwa ateleki muna buka kieto lwawokela mu 9, i bosi 3  muna yau bavubwa. Tezo kia wantu 50 twakalanga muna lukutakanu. Vava yalongwa salu kia nkengi a zunga, twayenda sadila muna mbanz’a Antananarivo. Muna mvu a 1993, twayenda sadila kuna zunga kia este. E zingu muna zunga kiakina kiaswaswana kikilu ye kia mbanza.

Kiamalu twakangalelanga muna lwaka muna nkutakani ye buka yakaka, ezak’entangwa twakangalanga 145 dia kilometa muna mfinda zazala ye miongo. Lekwa yakete kaka twanatanga. Kansi, nze una twavanganga muna lumbu yayina, konso ntangwa diavavanga vo akengi a zunga basonga slide mun’elongi dia nkangu wawonso, zitu diayingi twanatanga. Oly wanatanga makina ma slide, mono yanatanga bateria ya kalu.

Nkumbu miayingi, muna lwaka mu nkutakani zakaka 40 ma kilometa twakangalanga muna lumbu. Twamantanga yo kulumuka miongo, sauka nkoko yo kangalela muna ndimba miazala ye nteba. Kana una vo twavanganga wawonso mu lwaka muna vata tulenda leka, ezak’e ntangwa, mu nzila twalekanga. Ezak’e ntangwa twalombanga fulu kia leka kwa wantu twalembi zaya. Vava twasololanga fulu kia leka, twalambanga madia. Oly wadevanga kinzu yo kwenda teka maza kuna nkoko wakala lukufi. Mono mpe yadevanga sengele muna tiama nkuni. Mawonso mama, ntangwa yayingi madianga. Ezak’e ntangwa, twasumbanga e nsusu ina twavondanga yo toma lamba.

Vava twamanisanga o dia, twatekanga diaka maza ma yowela. Ezak’e ntangwa, mu kuku twalekanga. Vava mvula yanokanga, twakokamanga vana yaka muna lembi yondalala mu kuma kia nzo yanokanga.

Twavanganga ngolo za sila umbangi kw’awonso batutambulanga. Konso zunga twayendanga, mpangi zeto z’Akristu batusonganga ngemba ye toma kututambula. Luyangalalu lwau muna nkingula zeto, lwatusadisanga mu vilakana konso mpasi twamonanga muna nzila.

Vava twananginanga muna nzo za mpangi zeto z’Akristu, twakalanga ye kiese kia kubasadisa muna salu ya nzo. Ediadi, diabasadisanga muna kutuyikama mu salu kia umbangi. Ke twavavanga nkembo ko ngatu madia mantalu mana ke balendanga sumba ko ampangi ana batutambulanga.

KINGULA BUKA

Twakala ye kiese kia kingula buka yakala ye mpangi basalanga kwayingi. Nkumbu miayingi ke twakalanga ye ntangwa ko ‘yavunda kana nkutu fiakete.’ (Maku 6:31) Muna buka kimosi, mpangi mosi ye nkaz’andi, babokela alongoki au awonso a Nkand’a Nzambi muna nzo, tezo kia 40 m’alongoki bayiza kimana twalongoka yau. Oly ye mpangi ankento balongoka ye 20 m’alongoki, mono ye mpangi eyakala twalongoka mpe yo wantu 20. Vava twafokolanga longoka ye mosi, vana vau wakaka wakotanga. I bosi, twavunda kimana twenda ku lukutakanu, kuna mfoko a lukutakanu twayantika diaka longoka ye wantu awaya. Mu ola nana ya fuku twafokola.

Yeto awonso twavaika muna ola ya nana mu mene mu kwenda kingula buka kiakaka. Twavwata nlele miankulu yeto awonso. Vava twakangala tini kianda muna mfinda, twalwaka muna vata diadina mu ola 12. Vana vau twavwata nlele miambote yo yantika sila umbangi muna nzo ye nzo.  Wau vo nzo zakete kaka zakala muna vata diadina ye ateleki ayingi twakala, miniti 30 kaka twavanga muna sila umbangi e vata diawonso. I bosi, twayenda mu vata dia landa. Vava twamanisa sila umbangi, twavutuka kuna vata dina twatuka. Kuna lubantiku, twakendalala. Kana una vo twakangala ola zayingi, ola imosi kaka twasala muna sila umbangi muna nzo ye nzo. Kansi, ampangi bazingilanga muna zunga kiakina ke bakendalala ko. Bakwamanana ye kiese.

Buka kimosi kuna zunga kia Taviranambo lukufi kiakala ye mongo. Mpangi mosi y’esi nzo andi bazingilanga muna zunga kiakina. Mu nzo ya suku dimosi kaka bazingilanga. Vana ndambu vakala ye nzo yakaka yakete ina bavangilanga tukutakanu. Vava mpangi ndioyo katumona, wayantika boka mu ndinga ngolo vo, “Ampangi!” Muntu mosi vana ntandu a mongo wakaka watambulwila vo “Ingeta.” Mpangi eto wavova diaka vo, “O nkengi a zunga wizidi!” O muntu ndiona wavutula vo “Elo.” E nsangu zamwangana kwa wantu akaka bazingilanga mu zunga yanda. Ke kolo ko, wantu bayantika lwaka, vava lukutakanu lwayantika vioka 100 wantu twakala.

MPASI ZA BAKA MAKALU

Muna mvu a 1996, twafilwa mu zunga kia miongo kiakala lukufi ye mbanza Antananarivo. E zunga kiaki mpe kiakala ye nkakalakani zandi. Ke kiakotanga makalu mayingi ko malenda nata wantu muna fulu yakaka. Twavewa kiyekwa kia kingula buka yakala kuna Beankàna (Besakay) tezo kia 240 ma kilometa ye mbanza Antananarivo. Vava twawizana yo nati ekalu dimosi, twabaka nzila yo kwenda kuna zunga kiakina. Wantu 30 twakala mun’ekalu, akaka bavwanda vana ntandu, akaka muna kati.

Ke twakangala kolo kiayingi ko ekalu diafwa, muna kuma kiaki twakangalela kiamalu. Vava twadiata kolo kianda, kalu diakaka diampwena dialwaka. Kana una vo ekalu diazala diakala, nati ekalu waningama. Twamanta mun’ekalu yo kwendela watelama. I bosi twalwaka va nkoko umosi, kansi e kiamvu vangululwa kiavangululwanga. Twakulumuka diaka yo kwendela kiamalu, i bosi twalwaka mu vata dimosi diakete dia zingilanga aviti a nzila a espesiale. Kana una vo ke diakala muna nkubika ya kubakingula ko, twasala yau ntangwa yandá muna salu kia umbangi ekolo  twavingilanga kiamvu kiamanisa yo baka ekalu diakaka.

Lumingu lwa mvimba lwavioka i bosi twabaka ekalu mu kwenda lwaka muna vata diakala buka kina twayenda kingula. E nzila yazala ye mawulu manene. Nkumbu miayingi twasadisanga muna nunguna ekalu mu nzila yakala ye maza malwakanga muna makungunu, ezak’e ntangwa twabwanga muna nzila. Muna mene-mene, twavunda muna vata dimosi diakete. Twakatuka muna nzil’a makalu yo kota muna nzila ya nzenga yazala ye nteba, twaviokela muna mpatu za loso yo lwaka kuna zunga twayendanga.

Wau vo i nkumbu antete twakingula zunga kiakina, twabaka nzengo za sila umbangi kw’avati a nsengo muna mpatu za loso yo kubayuvula fulu Mbangi za Yave bazingilanga. Ekwe kiese twamona wau twazaya vo avati a nsengo awaya i mpangi zeto za mwanda!

KASAKESA AKAKA BAKOTA MU SALU KIA NTANGWA KE NTANGWA

Vioka mvu miayingi, tukalanga ye kiese kia kasakesa akaka bakota mu salu kia ntangwa ke ntangwa yo mona nluta mia salu kiaki. Vava twakingula nkutakani mosi yakala ye vwa dia aviti a nzila a ngonde ke ngonde, twabakasakesa kimana bakala y’ekani dia sadisa ateleki akaka bakota mpe mu salu kia mviti a nzila a ngonde ke ngonde. Vava twavutuka kingula nkutakani yayina vioka ngonde sambanu, lutangu lwa aviti a nzila a ngonde ke ngonde lwawokela mu 22. Mpangi zole z’akento aviti a nzila, bakasakesa mase mau ana basalanga s’akuluntu kimana bakota muna salu kia kimviti a nzila a ngonde ke ngonde. Mpangi zazi bakota mu salu kiaki yo kasakesa nkuluntu w’etatu kimana kabayikama. Ke kolo ko, nkuluntu w’etatu watumbikwa se mviti a nzila a espesiale. I bosi, wayantika salu kia nkengi a zunga yo nkaz’andi. Adieyi tuvova mu kuma kia akuluntu wole akaka? Mosi wayantika sala salu kia nkengi a zunga, wakaka wakivana kuna mvevo muna salu kia tunga Maseka ma Kintinu.

Lumbu yawonso tuvutulanga matondo muna lusadisu lwa Yave, kadi tuzeye wo vo ka tulendi vanga konso diambu ko muna ngolo za yeto kibeni. Dialudi, ezak’e ntangwa tuyoyanga yo yela, kansi tukalanga ye kiese vava tuyindulanga nluta mia salu kieto. Yave owokesanga e salu kiandi. Tuna ye kiese kia yikama salu kiaki, owau tusalanga se aviti a nzila a espesiale. Elo, twalongoka ‘mbumba’ a bundanga e vuvu muna Yave ‘on’okutukumikanga.’

[Mvovo mia Sina muna lukaya lwa 6]

Twalongoka ‘mbumba’ a bundanga e vuvu muna Yave

[Nenga kia Nsi/​Mafoto zina muna lukaya lwa 4]

Madagascar iyikilwanga vo Sanga Kiampwena Kiambwaki, i sanga kiayá kisundidi ovonga ova nza. E ntoto muna sanga kiaki wambwaki ye kiazala ye vangwa ya mpila mu mpila ya mioyo

[Foto ina muna lukaya lwa 5]

O kangala i diambu diasunda mpasi twawanana diau

[Mafoto zina muna lukaya lwa 5]

Tuyangalelanga longoka Nkand’a Nzambi yo wantu