Yehova “E Usokolola Inkama”

“Cine cine Lesa wenu imwe ni Lesa uwacila tulesa tonse kabili ni Shikulu wa shamfumu kabili e usokolola inkama.”—DAN. 2:47.

KUTI MWAYASUKA SHANI?

Fintu nshi ifya ku ntanshi ifyo Yehova atusokolwela?

Mabuteko nshi 6 aya kubalilapo ayo imitwe ya ciswango yemininako?

Ni mwi umo iciswango ne cimpanshanya ico Nebukadnesari amwene fyapalana?

1, 2. Finshi ifyo Yehova atusokolwela kabili mulandu nshi?

MA BUTEKO nshi ayakalateka icalo conse ilyo Ubufumu bwa kwa Lesa bukafumyapo amabuteko ya bantunse? Twalishiba icasuko pantu Yehova Lesa, “usokolola inkama” alitweba. Ukupitila mu fyalembele kasesema Daniele no mutumwa Yohane, Lesa alilenga twaishiba aya amabuteko.

² Yehova alisokolwele kuli Daniele na Yohane ifimonwa fya fiswango ne fyo fyali no kukonkana ukuteka. Na kabili alyebele Daniele ubupilibulo bwa ciloto ca cimpashanya icikalamba ica cela. Yehova alengele ukuti aya malyashi yalembwe mu Baibolo pa kuti na ifwe twasambililako. (Rom. 15:4) Ico acitile ifi kufwaya ukukosha isubilo lyesu ilya kuti mu kwangufyanya Ubufumu bwakwe buli no konaula ama buteko yonse aya bantunse.—Dan. 2:44.

3. Pa kuti tumfwikishe ubusesemo, cinshi ico tulingile ukubalilapo ukwishiba kabili mulandu nshi?

³ Ifyalembele Daniele na Yohane tafisokolola fye ishamfumu 8 nelyo amabuteko ya bantunse, lelo filalanga ne nshita ilyo aya mabufumu yakalateka. Pa kuti twingomfwikisha aya masesemo tulingile ukwishiba ubupilibulo bwa busesemo bwa kubalilapo ubwalembwa mu Baibolo. Mulandu nshi? Pantu ukufikilishiwa kwa ubu busesemo eko amalembo yonse aya mu Baibolo yalandapo kabili e pashimpwa amasesemo yonse.

UMWANA WA NSOKA NE CISWANGO

4. Bushe umwana wa mwanakashi nani, kabili finshi uyu umwana akacita?

⁴ Ilyo fye Adamu na Efa bapondweke mu Edeni, Yehova asobele ukuti “umwanakashi” akakwata “umwana.” *  (Belengeni Ukutendeka 3:15.) Ulya mwana, ali no kufwanta icisoka, Satana, ku mutwe. Pa numa, Yehova asokolwele ukuti umwana ali no kufyalilwa muli Abrahamu kabili ali no kufuma mu luko lwa Israele mu musumba wa Yudea na kabili ali no kuba intuntunko ya Mfumu Davidi. (Ukute. 22:15-18; 49:10; Amalu. 89:3, 4; Luka 1:30-33) Yesu Kristu e mwana umukalamba muli ubu ubusesemo. (Gal. 3:16) E lyo Abena Kristu basubwa e bana na bambi aba muli ubu busesemo. (Gal. 3:26-29) Yesu na basubwa e bapanga ubuteko ubwa Bufumu bwa kwa Lesa, ubo Lesa akabomfya ukushonaula Satana.—Luka 12:32; Rom. 16:20.

5, 6. (a) Mabufumu yanga ayakwatisha amaka ayo Daniele na Yohane balandilepo? (b) Finshi imitwe ya ciswango iyalondololwa mwi buku lya Ukusokolola iimininako?

⁵ Ubusesemo bwa kubalilapo ubwalandilwe mu Edeni bwalandile no kuti Satana ali no kukwata “umwana.” Umwana wa kwa Satana ali no kupata nelyo ukuba umulwani wa mwana wa mwanakashi. Bushe umwana wa nsoka ni bani? Bantu bonse abapashanya Satana ukupata Lesa na babomfi bakwe. Ukutula fye na kale, Satana alabomfya uyu mwana mu tubungwe twa mapolitiki na mu mabuteko. (Luka 4:5, 6) Na lyo line, mabuteko fye ayanono ayaimina abantu ba kwa Lesa cibe bena Israele ba ku kale nelyo Abena Kristu basubwa ilelo. Ici cilatwafwa ukumfwikisha ico ifimonwa fya kwa Daniele na Yohane fyalandila fye pa mabuteko 8 ayakwatisha amaka.

⁶ Ku kupwa kwa myaka ya ba 100 C.E., Yesu uwabuukile ku bafwa alengele umutumwa Yohane ukumona ifimonwa fya kupapusha. (Ukus. 1:1) Mu cimonwa cimo, Yohane amwene Kaseebanya uwaimininweko ne cing’wena icaiminine mu mbali ya bemba umukalamba. (Belengeni Ukusokolola 13:1, 2.) Na kabili Yohane amwene iciswango icakatama cilefuma muli bemba kabili Kaseebanya acipeele amaka ayakalamba. Pa numa, malaika aebele Yohane ukuti imitwe 7 iya ciswango icakashika ce, icimpashanya ca ciswango icalembwa pa Ukusokolola 13:1, cimininako “imfumu 7” nangu ama buteko. (Ukus. 13:1, 14, 15; 17:3, 9, 10) Ilyo Yohane alelemba, ninshi imfumu 5 shaliwa kale, imfumu imo e yaleteka e lyo imbi ninshi “tailaisa.” Bushe mabufumu nshi ayakwatisha amaka ayo Yohane amwene? Natulande pa fyo umutwe umo umo uwa ciswango walondololwa mwi buuku lya Ukusokolola. Twalalanda na pa fyo Daniele alembele ifingatwafwa ukwishiba aya mabufumu nangu ca kuti alembele pali aya mabufumu ninshi yambi tayalabako.

 IMITWE YA KUBALILAPO IBILI BUTEKO BWA EGUPTI NO BWA ASIRIA

7. Cinshi umutwe wa kubalilapo wimininako kabili mulandu nshi?

⁷ Umutwe wa kubalilapo uwa ciswango wimininako Egupti. Mulandu nshi? Pantu Egupti e calo cakwatishe amaka icabalilepo ukupata abantu ba kwa Lesa. Intuntuko sha kwa Abrahamu umo umwana wa mu busesemo uwa mwanakashi ali no kufyalilwa, balifulile nga nshi mu Egupti. Abena Egupti batampile ukucusha abena Israele. Satana alefwaya ukulofya abantu ba kwa Lesa ninshi no mwana wa mu busesemo talaisa. Acitile shani? Alengele Farao ukufwaya ukulofya abana baume bonse aba bena Israele. Yehova tasuminishe ifyo Farao alefwaya ukucita kabili alilubwile abena Israele mu busha mu Egupti. (Ukufu. 1:15-20; 14:13) Pa numa, Yehova alengele abena Israele ukwikala bwino mu Calo ca Bulayo.

8. Bushe umutwe walenga bubili wimininako cinshi, kabili finshi balepanga ukucita?

⁸ Umutwe wa bubili uwa ciswango wimininako ubufumu bwa Asiria. Ubu bufumu bwa maka nabo bwalefwaya ukulofya abantu ba kwa Lesa. Ca cine, Yehova alibomfeshe abena Asiria ukukanda ubufumu bwa mikowa 10 pa mulandu wa kuti balepepa utulubi kabili balimupondokele. Lelo abena Asiria balefwaya ukonaula Yerusalemu pantu Satana alefwaya ukulofya umutande wa bufumu umwali no kufyalilwa Yesu. Filya abena Asiria balefwaya ukucita te fyo Yehova alefwaya, e co alipuswishe abantu bakwe aba cishinka ilyo aonawile abena Asiria.—2 Isha. 19:32-35; Esa. 10:5, 6, 12-15.

UMUTWE WALENGA BUTATU BUTEKO BWA BABILONI

9, 10. (a) Finshi Yehova asuminishe abena Babiloni ukucita? (b) Pa kuti ubusesemo bufikilishiwe, finshi fyali no kucitika?

⁹ Umutwe walenga butatu uwa ciswango uo Yohane amwene wimininako ubufumu bwa Babiloni. Yehova alisuminishe abena Babiloni ukonaula Yerusalemu no kusenda abantu bakwe muli bunkole. Ilyo ifi tafilacitika, Yehova alisokele abena Israele bacipondoka ukuti bali no kukandwa. (2 Isha. 20:16-18) Alilandile ukuti imfumu sha bantunse ishaleikala pa “cipuna ca bufumu ica kwa Yehova” mu Yerusalemu shali no kufumishiwapo. (1 Imila. 29:23) Na lyo line, Yehova alilaile ukuti intuntuko ya Mfumu Davidi uwakwete “insambu” sha kuteka, e wali no kwisaba imfumu.—Esek. 21:25-27.

¹⁰ Ubusesemo na bumbi bwalilandile ukuti abaYuda bakalapepela mwi tempele mu Yerusalemu ilyo Mesia walaiwa nelyo Uwasubwa, ali no kwisa. (Dan. 9:24-27) Ubusesemo ubwalembelwe kale ilyo abena Israele bashilabasenda ubusha mu Babiloni, bwalandile ukuti Mesia ali no kufyalilwa mu Betelehemu. (Mika 5:2) Pa kuti aya masesemo yafikilishiwe, abaYuda bali no kulubulwa mu busha no kubwelela ku calo cabo no kutendeka ukukuula itempele na kabili. Lelo ifunde lya bena Babiloni talyalesuminisha ukulubula abasha. Nomba cali no kuba shani pa kuti abaYuda balubulwe? Yehova alyebele ba kasesema ifyo cali no kuba.—Amose 3:7.

11. Ubuteko bwa bena Babiloni bwimininwako na finshi? (Moneni futunoti.)

¹¹ Kasesema Daniele ali pa basendelwe ubusha ku Babiloni. (Dan. 1:1-6) Yehova alimubomfeshe ukusokolola ifyo amabufumu ayakwatishe amaka yali no kukonkana ukuteka. Pa kusokolola ishi nkaama Yehova na kabili abomfeshe ifintu fyapusanapusana. Ku ca kumwenako, alengele Imfumu ya bena Babiloni Nebukadnesari ukulota iciloto ca cimpashanya icikalamba icapangilwe ne fyela ifyapusanapusana. (Belengeni Daniele 2:1, 19, 31-38.) Yehova asokolwele muli Daniele ukuti umutwe wa golde waleimininako Ubuteko bwa bena  Babiloni. * Ubufumu bwakwatishe amaka ubwakonkele pa buteko bwa Babiloni bwaleimininwako ne cifuba na maboko ifya silfere. Buteko nshi ubu bwine kabili bwali no kuteka shani abantu ba kwa Lesa?

UMUTWE WALENGA BUNE BUTEKO BWA MADAI NA PERSIA

12, 13. (a) Finshi Yehova asokolwele pa lwa kucimfiwa kwa buteko bwa Babiloni? (b) Cinshi twingalandila ukuti ubuteko bwa Madai na Persia e mutwe walenga 4 uwa ciswango?

¹² Ukucila pa myaka 100 ninshi Daniele talafyalwa, Yehova asokolwelele muli kasesema Esaya icalo cakwatishe amaka icali no kucimfya Babiloni. Yehova talandile fye pa fyo umusumba wa Babiloni wali no kucimfiwa lelo alilandile ne shina lya muntu uwali no ku-ucimfya. Iyi ntungulushi ali ni Sailasi, uwa ku Persia. (Esa. 44:28–45:2) Na kabili Daniele amwene ifimonwa fibili ifyalelanda pa buteko bwa bena Madai na Persia. Mu cimonwa cimo, ubufumu bwaleimininwako ne nama iyaba nga bere iyatundamine lubali lumo kabili yaebelwe ukulya “iminofu iingi.” (Dan. 7:5) Mu cimonwa cimbi, Daniele amwene amabuteko yabili ayaumene akapi ayaimininweko na sukusuku uwa nsengo shibili.—Dan. 8:3, 20.

¹³ Yehova abomfeshe ubuteko bwa bena Madai na Persia ukufikilisha ubusesemo ilyo bacimfishe Babiloni no kubwesesha abena Israele ku calo cabo. (2 Imila. 36:22, 23) Nangu cibe ifyo, kwashele fye panono, ubu ubufumu nga bwalilofeshe abantu ba kwa Lesa. Ibuuku lya kwa Estere lilanda pali Hamani, cilolo mukalamba uwa bena Persia uwalefwaya ukulofya abantu ba kwa Lesa. Alefwaisha ukulofya abaYuda bonse abaleikala mu Persia ica kuti alitantike no bushiku ilyo ali no kubalofya. Na kabili, Yehova alicingilile abantu bakwe ku bantu ba kwa Satana abakwete ulupato. (Este. 1:1-3; 3:8, 9; 8:3, 9-14) Kanshi ubuteko bwa Madai na Persia e mutwe uwalenga 4 uwa ciswango icalumbulwa mu Ukusokolola.

UMUTWE WALENGA 5 BUTEKO BWA GRISI

14, 15. Fyebo nshi Yehova asokolwele pa Buteko bwa Grisi?

¹⁴ Umutwe walenga 5 uwa ciswango uwalandwapo mwi buuku lya Ukusokolola wimininako ubuteko bwa Grisi. Nga fintu Daniele asokolwele ilyo alelondolola ubupilibulo bwa ciloto ca kwa Nebukadnesari, atile ifumo na matanta ifya mukuba ifya cimpashanya fimininako ubuteko bwa Grisi. Na kabili, Daniele alimwene ifimonwa fibili ifyalelondolola bwino ifyo ubu buteko bwali no kuba e lyo ne fyo kateka walumbuka na o ali no kuba.

¹⁵ Mu cimonwa cimo, Daniele amwene icinama icaba nge mbwili na mapindo yane, caleimininako ubuteko bwa Grisi ubwali no kucimfya amabuteko yambi mukwangufyanya. (Dan. 7:6) Mu cimonwa na cimbi, Daniele alondolwele ifyo sawe uwakwete ulusengo lumo ulukalamba aipeye mu kwangufyanya sukusuku uwakwete insengo shibili. Sukusuku aleimininako ubuteko bwa Madai na Persia. Yehova aebele Daniele ukuti sawe aleimininako ubuteko bwa Grisi kabili ulusengo ulukalamba lwaleiminako imfumu imo iya mu Grisi. Daniele na kabili alandile ukuti ulusengo ulukalamba lwali no kukontoka e lyo apo lwakontweke pali no kumenena insengo shimbi 4 ishinono. Nangu ca kuti ubu ubusesemo bwalembelwe imyaka iingi ilyo ubuteko bwa Grisi bushilatendeka ukuteeka, fyonse ifyo Yehova alandile fyalicitike. Alekisanda Mukalamba, imfumu iyalumbwike iya bena Grisi yaimiine abena Madai na Persia. Ulu ulusengo ulwaleimininako  Alekisanda Mukalamba lwalikontweke ninshi ali fye ne myaka 32 ilyo ubuteko bwakwe bwali sana na maka. Lyena bamushika bakwe 4 balyakene ubufumu.—Belengeni Daniele 8:20-22.

16. Finshi Antiochus 4 acitile?

¹⁶ Pa numa ya kucimfya ubuteko bwa bena Persia, ubuteko bwa Grisi e bwatendeke ukuteka abantu ba kwa Lesa. Pali iyi nshita, ninshi abaYuda balibwelelamo kale ku Calo ca Bulayo kabili ninshi balikuula ne tempele cipya cipya mu Yerusalemu. Bali bacili bantu ba kwa Lesa abasalwa kabili itempele ilyo bakuulile lyali licili cifulo ico balepepelapo Lesa wa cine. Nangu cali ifi, mu myaka ya ba 100 B.C.E., ubuteko bwa Grisi nelyo umutwe walenga 5 uwa ciswango walisanshile abantu ba kwa Lesa. Antiochus 4, umo pa bapyene pa bufumu bwa kwa Alexander ubwa-akanishiwe, alibikile icipailo ca cisenshi pe tempele mu Yerusalemu kabili bonse abalekonka imipepele ya baYuda balebepaya. Ala ulu lwali lupato ulwakwete abana bamo aba kwa Satana! Tapapitile ne nshita, ubuteko bwa Grisi balibufumishepo. Nomba buteko nshi bwali no kuba umutwe walenga 6 uwa ciswango?

ROMA E UMUTWE WALENGA 6 ‘UWA KUTIINYA KABILI UWA KUSAKAMIKA’

17. Finshi umutwe walenga 6 wafikilishe sana ifyalembwa pa Ukutendeka 3:15?

¹⁷ Ubuteko bwa Roma e bwakwatishe amaka ilyo Yohane amwene icimonwa ca ciswango. (Ukus. 17:10) Uyu umutwe uwalenga 6 e wafikilishe sana ubusesemo bwalembwa pa Ukutendeka 3:15. Satana abomfeshe abakalamba aba mu buteko bwa bena Roma ukusuma umwana “ku citende.” Bamusumine shani? Bapeele Yesu umulandu wa bufi kabili balimwipeye. (Mat. 27:26) Lelo icilonda calipolele pantu Yehova alibushishe Yesu ku bafwa.

18. (a) Luko nshi ulupya ulo Yehova asalile kabili mulandu nshi? (b) Bushe umwana wa nsoka atwalilile shani ukupata umwana wa mwanakashi?

¹⁸ Intungulushi sha mapepo isha mu Israele shaumene akapi no buteko bwa bena Roma pa kuti bepaye Yesu kabili abengi aba muli ulu uluko, balikeene Yesu. E co Yehova akanine abena Israele. (Mat. 23:38; Imil. 2:22, 23) E calengele ukuti asale uluko ulupya “Israele wa kwa Lesa.” (Gal. 3:26-29; 6:16) Ulu uluko lwali cilonganino ca Bena Krisitu abasubwa, icapangilwe na baYuda e lyo na Bena fyalo. (Efes. 2:11-18) Ilyo Yesu afwile no kubushiwa, umwana wa nsoka atwalilile ukupata umwana wa mwanakashi. Pa miku iingi, ubuteko bwa bena Roma bwalefwaya ukwipaya Abena Kristu basubwa, e kutila abana bambi aba mu busesemo. *

19. (a) Bushe Daniele alondolwele shani ubuteko bwakwatishe amaka ubwalenga 6? (b) Finshi tukasambilila mu cipande cikakonkapo?

¹⁹ Mu ciloto ico Daniele alondolwelele Nebukadnesari, ubuteko bwa bena Roma bwaimininwako na molu ya cela. (Dan. 2:33) Na kabili Daniele amwene icimonwa icalondolwele bwino ubuteko bwa bena Roma e lyo no buteko ubwali no kufuma mu Roma kabili ubwali no kukwata sana amaka. (Belengeni Daniele 7:7, 8.) Pa myaka iingi, abalwani ba buteko bwa bena Roma balemona kwati ubu buteko bwali ‘ubwa kutiinya kabili ubwa kusakamika kabili ubwa maka ayakalamba.’ Lelo ubusesemo bwalandile ukuti “insengo 10” shali no kumena muli ubu buteko kabili lumo pali ishi nsengo lwali no kulumbuka. Bushe ishi nsengo 10 ni bani kabili finshi twingeshibilako ulusengo ulunono? Ni mwi umo ulusengo ulunono lwapalana ne cimpashanya icikalamba ico Nebukadnesari amwene? Icipande cili pe bula 14 cikalondolola.

[Amafutunoti]

[Ifipusho]