Jehovah Edi “Andiyarade Mme Ndịben̄kpọ”

“Ke akpanikọ, Abasi mbufo edi Abasi mme abasi ye Ọbọn̄ ndidem ye Andiyarade mme ndịben̄kpọ.”—DAN. 2:47.

DIDIE KE AFO ỌKPỌBỌRỌ?

Nso ọyọhọ ntọt oro aban̄ade ini iso ke Jehovah ayarade ọnọ nnyịn?

Mmanie ke ibuot kiet esịm itiokiet ke idiọk unam oro ẹda ẹban̄a?

Nso ebuana ke idiọk unam enyene ye akwa mbiet oro Nebuchadnezzar okokụtde?

1, 2. Nso ke Jehovah ayarade ọnọ nnyịn, ndien ntak emi enye anamde emi?

 EWE ukara ererimbot edikara isọn̄ ke ini Obio Ubọn̄ Abasi edisobode ukara owo? Nnyịn imọfiọk ukara ererimbot emi edikarade ini oro koro Jehovah Abasi, “Andiyarade mme ndịben̄kpọ,” ayarade n̄kpọ emi ọnọ nnyịn. Enye ada se prọfet Daniel ye apostle John ẹkewetde anam nnyịn ifiọk n̄kpọ emi.

² Jehovah ama owụt Daniel ye John nsio nsio n̄kukụt emi ẹban̄ade ndiọi unam. Enye ama etịn̄ n̄ko ọnọ Daniel se ndap esie emi aban̄ade akwa mbiet ọwọrọde. Jehovah akanam ẹwet n̄kpọ emi ẹnịm ẹnọ nnyịn man ikpadia ufọn. (Rome 15:4) Enye akanam emi man nnyịn inen̄ede inyene idotenyịn nte ke ibịghike Obio Ubọn̄ imọ ọmọn̄ osobo kpukpru ukara owo.—Dan. 2:44.

3. Nso ke ana ibem iso ifiọk edieke iyomde ndifiọk se ntịn̄nnịm ikọ Bible ọwọrọde, ndien ntak-a?

³ Ntịn̄nnịm ikọ Daniel ye John ẹnam nnyịn ifiọk ndidem m̀mê ukara itiaita, ẹnyụn̄ ẹnam ifiọk n̄ko nte mmọ ẹdiwọrọde idi ke adiana ke adiana. Edi ana ibem iso ifiọk se akpa ntịn̄nnịm ikọ Bible ọwọrọde mbemiso ikemede ndifiọk se mme ntịn̄nnịm ikọ emi ẹwọrọde. Ntak edide ntre? Koro kpukpru se ẹwetde ke Bible ye mme ntịn̄nnịm ikọ Bible ẹnyene n̄kpọ ndinam ye akpa ntịn̄nnịm ikọ emi.

MFRI URỤKIKỌT YE IDIỌK UNAM

4. Mmanie ẹsịne ke otu mfri n̄wan, ndien nso ke mfri emi edinam?

⁴ Ke Adam ye Eve ẹma ẹkesọn̄ ibuot ye Jehovah ke In̄wan̄ Eden, Jehovah ama ọn̄wọn̄ọ ete ke “n̄wan”  eyenyene “mfri.” * (Kot Genesis 3:15.) Mfri emi eyedịghi urụkikọt, kpa Satan, ke ibuot. Jehovah ama etịn̄ nte ini akakade ke mfri emi edito ubon Abraham, oto idụt Israel, oto Judah, oto ubon Edidem David. (Gen. 22:15-18; 49:10; Ps. 89:3, 4; Luke 1:30-33) Christ Jesus edi akpan ubak mfri oro. (Gal. 3:16) Mme Christian emi ẹyetde aran ẹdi udiana ubak mfri emi. (Gal. 3:26-29) Jesus ye mbon emi ẹyetde aran ẹdiana kiet ẹnam Obio Ubọn̄ Abasi, kpa n̄kpọ emi Abasi edidade inuak Satan.—Luke 12:32; Rome 16:20.

5, 6. (a) Ikpọ ukara ifan̄ ke Daniel ye John ẹtịn̄ ẹban̄a? (b) Nso ke ibuot idiọk unam oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke Ediyarade ẹda ẹban̄a?

⁵ Akpa ntịn̄nnịm ikọ oro ẹketịn̄de ke Eden do ama owụt n̄ko ke Satan eyenyene “mfri.” Mfri esie ayasua mfri n̄wan. Mmanie ẹsịne ke otu mfri urụkikọt emi? Kpukpru mbon oro ẹtienede Satan ẹsua Abasi ẹnyụn̄ ẹbiọn̄ọde ikọt Esie. Ke ofụri emana, Satan esitịm mfri esie esịn ke nsio nsio n̄ka ukaraidem m̀mê obio ubọn̄. (Luke 4:5, 6) Edi ibat ibat ukara owo ẹnen̄ede ẹnyene n̄kpọ ndinam ye ikọt Abasi, edide idụt Israel m̀mê esop mme Christian oro ẹyetde aran. Ntak emi ndifiọk n̄kpọ emi edide akpan n̄kpọ? Koro emi ayanam nnyịn ifiọk ntak emi n̄kukụt Daniel ye eke John ẹtịn̄de n̄kpọ ẹban̄a ikpọ ukara itiaita kpọt.

⁶ Ke n̄kpọ nte isua tọsịn iba emi ẹkebede, Jesus oro Abasi akanamde eset ama ọnọ apostle John nsio nsio n̄kukụt emi akpade owo idem. (Edi. 1:1) Ke kiet ke otu n̄kukụt oro, John ama okụt dragon, emi adade aban̄a Devil, nte adade ke mben akwa inyan̄. (Kot Ediyarade 13:1, 2.) John ama okụt n̄ko enyene-ndịk idiọk unam nte ọwọrọde ke inyan̄ oro, Devil onyụn̄ ọnọ enye akwa odudu edikara. Nte ini akakade, angel ama asian John ke ibuot itiaba ke ididuot idiọk unam oro, emi edide mbiet idiọk unam oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke Ediyarade 13:1, ada aban̄a “ndidem [m̀mê ukara] itiaba.” (Edi. 13:14, 15; 17:3, 9, 10) Ke ini John ekewetde n̄kpọ emi, ndidem ition ẹma ẹduọn̄ọ, kiet ke okosụk akakara, ndien kiet ‘ikedịghe kan̄a.’ Mmanie ẹdi mme obio ubọn̄, m̀mê ukara ererimbot emi? Ẹyak ineme iban̄a ibuot idiọk unam emi kiet kiet oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke Ediyarade. Iyokụt n̄ko nte se Daniel ekewetde  anamde inen̄ede ifiọk n̄kpọ iban̄a ediwak ke otu obio ubọn̄ emi. Ẹkewet ndusụk n̄kpọ emi ata ediwak isua mbemiso mme obio ubọn̄ emi ẹtọn̄ọde ukara.

AKPA YE UDIANA IBUOT ẸDA ẸBAN̄A EGYPT YE ASSYRIA

7. Nso ke akpa ibuot ada aban̄a, ndien ntak-a?

⁷ Akpa ibuot idiọk unam oro ada aban̄a Egypt. Ntak-a? Koro Egypt ekedi akpa ukara ererimbot emi akasuade ikọt Abasi. Nditọ Abraham—emi akanade mfri n̄wan oto mmọ—ẹma ẹwak etieti ke Egypt. Ekem Egypt ama efịk Israel. Satan ama odomo ndisobo ikọt Abasi ofụri ofụri mbemiso mfri akamanade. Didie? Ke ndisịn udọn̄ nnọ Pharaoh owot kpukpru n̄kpri nditọ irenowo Israel. Jehovah ama ọbiọn̄ọ uduak oro onyụn̄ afak ikọt esie osio ke ufụn Egypt. (Ex. 1:15-20; 14:13) Ekem enye ama anam Israel edi idụt ke Isọn̄ Un̄wọn̄ọ.

8. Mmanie ẹdi udiana ibuot, ndien nso ke mmọ ẹkeyom ndinam?

⁸ Udiana ibuot idiọk unam oro ada aban̄a Assyria. Ọkpọsọn̄ obio ubọn̄ emi n̄ko ama odomo ndisobo ikọt Abasi ofụri ofụri. Edi akpanikọ ke Jehovah ama ada Assyria nte isụn̄utom esie amia obio ubọn̄ esien duop ufen ke ntak ukpono ndem ye nsọn̄ibuot. Edi ekem Assyria ama an̄wana ye Jerusalem. Etie nte Satan okoyom ndisobo ufọk ubọn̄ emi akanade Jesus oto. Idịghe se Jehovah ọkọdọn̄de Assyria edi oro, ndien enye ama anyan̄a mme anam-akpanikọ ikọt esie ke utịbe utịbe usụn̄ ke ndisobo udịmekọn̄ Assyria.—2 Ndi. 19:32-35; Isa. 10:5, 6, 12-15.

BABYLON EDI ỌYỌHỌ IBUOT ITA

9, 10. (a) Nso ke Jehovah akayak mbon Babylon ẹnam? (b) Nso ikenyene nditịbe edieke akanade ntịn̄nnịm ikọ osu?

⁹ Ọyọhọ ibuot ita ke idiọk unam oro John okokụtde ada aban̄a obio ubọn̄ emi ibuot obio esie ekedide Babylon. Jehovah ama ayak mbon Babylon ẹkan Jerusalem ẹnyụn̄ ẹtan̄ ikọt esie ẹka ntan̄mfep. Nte ededi, mbemiso Jehovah akayakde ẹsuene Jerusalem ntem, enye ama odụri nditọ Israel oro ẹkesọn̄de ibuot utọn̄ ete ke se idiwọrọde mmọ edi oro. (2 Ndi. 20:16-18) Enye ama etịn̄ ke ini ke edi emi ndidem mîditiehe aba ke “ebekpo Jehovah” ke Jerusalem. (1 Chron. 29:23) Edi Jehovah ama ọn̄wọn̄ọ n̄ko ke owo emi otode ubon Edidem David, kpa enye emi “enyenede unen oro ekemde ye ibet” eyedi edida ukara.—Ezek. 21:25-27.

¹⁰ Ntịn̄nnịm ikọ en̄wen ama ọdọhọ ke mme Jew ẹdisụk ẹtuak ibuot ke temple ke Jerusalem ke ini Messiah, m̀mê Enye Oro Ẹyetde Aran, edidide. (Dan. 9:24-27) Ẹma ẹdọhọ ke ntịn̄nnịm ikọ emi ẹkewetde mbemiso ẹketan̄de Israel ẹka ntan̄mfep ke Babylon ẹte ke owo emi edimana ke Bethlehem. (Mic. 5:2) Edieke akanade mme ntịn̄nnịm ikọ oro ẹsu, akana ẹfak mme Jew ẹsio ke ntan̄mfep, ẹyak mmọ ẹfiak ẹnyọn̄ idụt mmọ, ẹnyụn̄ ẹfiak ẹbọp temple. Edi ikedịghe ido Babylon ndisana mbuotekọn̄ nyak. Ẹkenyene ndinam utọ n̄kpọ oro didie? Jehovah ama ayarade ibọrọ ọnọ mme prọfet esie.—Amos 3:7.

11. Mme idiọn̄ọ ewe ke ntịn̄nnịm ikọ Daniel ye John ẹda ẹban̄a Ukara Babylon? (Se ikọ idakisọn̄.)

¹¹ Prọfet Daniel ekesịne ke otu mbon oro ẹketan̄de ẹka ntan̄mfep ke Babylon. (Dan. 1:1-6) Jehovah ama ada enye ayarade mme obio ubọn̄ oro ẹditienede Babylon ke adiana ke adiana. Jehovah akada nsio nsio idiọn̄ọ ayarade mme ndịben̄kpọ emi. Ke uwụtn̄kpọ, enye ama anam Edidem Nebuchadnezzar emi akakarade Babylon adaba ndap.  Ke ndap oro, enye ama okụt akamba mbiet emi mbakidem esie ẹdide nsio nsio n̄kpọ. (Kot Daniel 2:1, 19, 31-38.) Jehovah ama ada Daniel ayarade ete ke ibuot mbiet oro, emi edide gold ada aban̄a Ukara Babylon. * Ikpanesịt ye ubọk emi ẹdide silver ẹda ẹban̄a ukara ererimbot emi editienede Babylon. Mmanie ke mmọ ẹkedi, ndien didie ke mmọ ẹkenam n̄kpọ ye ikọt Abasi?

MEDIA YE PERSIA ẸDI ỌYỌHỌ IBUOT INAN̄

12, 13. (a) Nso ke Jehovah akayarade aban̄a nte ẹdikande Babylon? (b) Ntak emi Media ye Persia ẹdotde ndidi ọyọhọ ibuot inan̄ ke idiọk unam oro?

¹² Ke se ibede isua ikie mbemiso eyo Daniel, Jehovah ama ada prọfet Isaiah ayarade ọyọhọ ntọt oro aban̄ade ukara ererimbot emi edikande Babylon. Jehovah ama ayarade nte ẹdikande Babylon ye enyịn̄ owo emi edikande enye. Andikara oro ekedi Cyrus, owo Persia. (Isa. 44:28–45:2) Ẹma ẹnọ Daniel n̄kukụt iba en̄wen emi ẹban̄ade Obio Ukara Media ye Persia. Ke kiet ke otu n̄kukụt oro, bear emi ẹmenerede enye ke n̄kan̄ kiet akada aban̄a obio ubọn̄ oro. Ẹma ẹdọhọ enye ẹte ‘ata ediwak unam.’ (Dan. 7:5) Ke n̄kukụt en̄wen, Daniel okokụt ke okukịm erọn̄ emi enyenede nnụk iba ada aban̄a adiana-iba ukara ererimbot emi.—Dan. 8:3, 20.

¹³ Jehovah ama ada Obio Ukara Media ye Persia osu ntịn̄nnịm ikọ ke ndikan Babylon nnyụn̄ nnam nditọ Israel ẹfiak ẹnyọn̄ọ idụt mmọ. (2 Chron. 36:22, 23) Edi kpa ukara emi okoyom ndisobo ikọt Abasi mfep ofụri ofụri. N̄wed Esther etịn̄ aban̄a odu emi Haman, akpan isụn̄utom Persia, okodụkde. Enye ama odiomi man ẹwot kpukpru mme Jew emi ẹkedude ke akaka Obio Ukara Persia onyụn̄ enịm akpan usen emi ẹdinamde emi. Mîkpekedịghe un̄wam Jehovah, usua mfri Satan akpakanam ẹsobo ikọt Esie ẹfep. (Esther 1:1-3; 3:8, 9; 8:3, 9-14) Ke ntre, Media ye Persia odot ndidi ọyọhọ ibuot inan̄ ke idiọk unam n̄wed Ediyarade.

GREECE EDI ỌYỌHỌ IBUOT ITION

14, 15. Nso ọyọhọ ntọt ke Jehovah akayarade aban̄a Obio Ukara Greece eset?

¹⁴ Ọyọhọ ibuot ition ke idiọk unam n̄wed Ediyarade ada aban̄a Greece. Nte Daniel eketịn̄de ke ini enye eketịn̄de ndap Nebuchadnezzar, idịbi ye ifụhi okpoho akamba mbiet oro ẹda n̄ko ẹban̄a ukara emi. Ẹma ẹnọ Daniel n̄ko n̄kukụt iba emi ẹnọde ọyọhọ ntọt ẹban̄a nte obio ukara emi etiede ye edidem esie emi ọwọrọde etop akan.

¹⁵ Ke n̄kukụt kiet, Daniel ama okụt anawụri ekpe emi enyenede mba inan̄. Anawụri ekpe emi akada aban̄a Greece emi edikande mme idụt en̄wen usọp usọp. (Dan. 7:6) Ke n̄kukụt en̄wen, Daniel ama etịn̄ nte ebot emi enyenede akamba nnụk kiet owotde okukịm erọn̄ emi enyenede nnụk iba, Media ye Persia, usọp usọp. Jehovah ọkọdọhọ Daniel ke ebot oro ada aban̄a Greece ndien ke akamba nnụk oro ada aban̄a kiet ke otu ndidem esie. Daniel ama aka iso etịn̄ ete ke ẹyebụn̄ akamba nnụk oro ndien ke n̄kpri nnụk inan̄ ẹyetịbe ke itie esie. Okposụkedi emi ẹkewetde ntịn̄nnịm ikọ emi n̄kpọ nte isua ikie iba mbemiso Greece akakabarede edi ukara ererimbot, kpukpru se ẹketịn̄de ama osu. Akwa Alexander, akakan ke otu ndidem Greece eset, akada iso ke ndin̄wana ye Media ye Persia. Nnụk emi  ama obụn̄ọ ke ini Alexander akakpade ke mbuari. Enye ekedi isua 32 kpọt onyụn̄ enen̄ede okop odudu. Ke oro ebede, mme etubom ekọn̄ esie ẹma ẹkara nsio nsio ikpehe obio ubọn̄ esie.—Kot Daniel 8:20-22.

16. Nso ke Antiochus IV akanam?

¹⁶ Ke Greece ama akakan Persia, enye ama akara idụt ikọt Abasi. Etisịm ini emi, mme Jew ẹma ẹfiak ẹnyọn̄ọ Isọn̄ Un̄wọn̄ọ ẹnyụn̄ ẹfiak ẹbọp temple ke Jerusalem. Mmọ ẹkesụk ẹdi edimek ikọt Abasi ndien temple oro ẹkefiakde ẹbọp okosụk edi ebiet utuakibuot akpanikọ. Edi ke n̄kpọ nte isua 2,200 emi ẹkebede, Greece, ọyọhọ ibuot ition ke idiọk unam oro, ama an̄wana ye ikọt Abasi. Antiochus IV, kiet ke otu mbon oro ẹkedade mme ikpehe obio ukara Alexander ẹnyene, ama ọbọp itieuwa ndem ke isọn̄ temple ke Jerusalem onyụn̄ ọdọhọ ke ẹyewot owo ekededi eke edituakde ibuot ke ido mme Jew. Nso usua ke mfri Satan akasua ikọt Abasi ntem! Edi ikebịghike Greece ikedịghe aba ukara ererimbot sia ẹma ẹkan enye. Mmanie ẹkenyene ndidi idiọk unam?

ROME EKEDI ỌYỌHỌ IBUOT ITIOKIET, “ENYENE UTEN̄E ONYỤN̄ ENYENE NDỊK”

17. Nso akpan udeme ke ọyọhọ ibuot itiokiet ekenyene ke ndisu Genesis 3:15?

¹⁷ Rome ekedi ukara ererimbot ke ini emi ẹkenọde John n̄kukụt oro aban̄ade idiọk unam. (Edi. 17:10) Ọyọhọ ibuot itiokiet oro ama enyene akpan udeme ke ndisu ntịn̄nnịm ikọ oro ẹwetde ke Genesis 3:15. Satan ama ada ikpọ mbon ukara Rome anuak mfri oro “nditịn̄ikpat.” Didie? Mmọ ẹma ẹdori Jesus ikọ ẹte ke an̄wana ye ukara mmimọ, ẹkpe ikpe ẹnọ enye, ẹnyụn̄ ẹwot enye. (Matt. 27:26) Edi ikebịghike unan oro ama akpa sia Jehovah ama anam Jesus eset.

18. (a) Ewe obufa idụt ke Jehovah ekemek, ndien ntak-a? (b) Didie ke mfri urụkikọt akaka iso ndisua mfri n̄wan?

¹⁸ Mme adaiso ido ukpono Israel ẹma ẹdụk odu ye Rome ẹban̄a Jesus, ndien ata ediwak owo ke Israel n̄ko ikoyomke Jesus. Ke ntem, Jehovah ikadaha aba idụt Israel nte ikọt esie. (Matt. 23:38; Utom 2:22, 23) Enye ama emek obufa idụt, kpa “Israel Abasi.” (Gal. 3:26-29; 6:16) Idụt oro ekedi esop mme Christian oro ẹyetde aran, emi mme Jew ye mme Gentile ẹnamde. (Eph. 2:11-18) Ke Jesus ama akakpa onyụn̄ eset, mfri urụkikọt ama aka iso ndisua mfri n̄wan. Rome ama odomo ebe ini kiet ndisobo ofụri esop Christian, kpa udiana ubak mfri oro, mfep ofụri ofụri. *

19. (a) Daniel ọdọhọ ke ọyọhọ ukara ererimbot itiokiet etie didie? (b) Nso ke idineme ke ibuotikọ en̄wen?

¹⁹ Ke ndap oro Daniel akasiakde ọnọ Nebuchadnezzar, ẹdọhọ ke ukot ukwak ada aban̄a Rome. (Dan. 2:33) Daniel n̄ko ama okụt n̄kukụt oro enen̄erede etịn̄ nte Obio Ukara Rome etiede ye enye oro editode Rome iwọrọ. (Kot Daniel 7:7, 8.) Ke ata ediwak isua, mme asua Rome ẹkeda nte ke Rome “enyene uten̄e onyụn̄ enyene ndịk onyụn̄ okop odudu etieti.” Nte ededi, ntịn̄nnịm ikọ oro ọkọdọhọ ke “nnụk duop” oro ẹdiwọrọ ito obio ukara emi. Ekem “ekpri nnụk efen” ọyọwọrọ n̄ko onyụn̄ okop odudu akan nnụk eken. Mmanie ẹdi nnụk duop emi, ndien mmanie ẹdi ekpri nnụk oro? Ewe ikpehe ke akwa mbiet Nebuchadnezzar edi ukem ye ekpri nnụk oro? Iyọbọrọ mme mbụme emi ke ibuotikọ oro odude ke page 14.

[Mme Ikọ Idakisọn̄]

[Mme Mbụme Ukpepn̄kpọ]