Yehowa Kele Mumonisi ya “Mambu ya Kinsweki”

“Nzambi na nge me luta banzambi yonso na nene, yandi kele ntotila ya bantotila, yandi muntu ke songaka mambu ya kinsweki.”​—DAN. 2:47.

INKI MVUTU NGE TAPESA?

Yehowa monisaka na beto inki mambu na yina metala bilumbu kekwisa?

Ba-ntu sambanu ya ntete ya mbisi ya mfinda kemonisa nki?

Inki kuwakana kele na kati ya mbisi ya mfinda ti kiteki yina Nabukodonozore monaka?

1, 2. Inki mambu Yehowa memonisaka na beto mpi sambu na nki yandi mesalaka buna?

INKI bimfumu tavanda na luyalu ntangu Kimfumu ya Nzambi tafwa bimfumu ya bantu? Beto mezaba mvutu​—Yehowa Nzambi, mumonisi ya “mambu ya kinsweki” muntu kezabisa beto yo. Yandi kesadisa beto na kuzaba baluyalu yango na nsadisa ya masonuku yina mbikudi Daniele mpi ntumwa Yoane sonikaka.

² Na nzila ya bambonameso, Yehowa monisaka Daniele mpi Yoane bambisi yina vandaka kuyingana. Dyaka, yandi zabisaka Daniele ntendula ya ndosi yina yandi monaka kiteki ya nene ya kibende. Yehowa sonikisaka masolo yina na Biblia mpi taninaka yo sambu na mambote na beto. (Roma 15:4) Yandi salaka buna sambu na kukumisa kivuvu na beto ngolo nde, kubika fyoti Kimfumu na yandi tafwa baluyalu yonso ya bantu.​—Dan. 2:44.

3. Sambu na kubakisa mbote-mbote mbikudulu, inki beto fwete bakisa ntete mpi sambu na nki?

³ Mbikudulu ya Daniele mpi ya Yoane ketubila kaka ve bantotila to baluyalu nana, kansi yo kemonisa mpi mutindu yo tabasika mpi talandana. Kansi, beto lenda bakisa bambikudulu yango na sikisiki yonso kaka kana beto kebakisa mbote-mbote ntendula ya mbikudulu ya ntete ya kele na Biblia. Sambu na nki? Sambu ntu-dyambu ya Biblia ya mvimba mesimbama na kulungana ya mbikudulu yina. Na kutuba ya mbote, mbikudulu ya ntete kele bonso nsinga yina bambikudulu yonso yankaka mekangamaka na yo.

NKUNA YA NYOKA MPI MBISI YA MFINDA

4. Banani kele na kati ya nkuna ya nkento mpi nkuna yango tasala nki?

⁴ Ntangu fyoti na nima ya kukolama yina basikaka na Edeni, Yehowa silaka nde, “nkento” mosi tabasisa  nkuna. * (Tanga Kuyantika 3:15.) Nsukansuka, nkuna yina tanyata nyoka, Satana, na ntu. Na nima, Yehowa monisaka nde nkuna yina tabasika na dikanda ya Abrahami, tavanda muntu ya insi ya Izraele, Muyuda mpi mutekolo ya Ntotila Davidi. (Kuy. 22:15-18; 49:10; Nk. 89:4, 5; Luka 1:30-33) Yezu Kristu vandaka kitini ya ntete ya nkuna yina. (Gal. 3:16) Bapakulami yina kele na dibundu ya Bukristu kele kitini ya zole ya nkuna. (Gal. 3:26-29) Yezu mpi bapakulami yai kesala Kimfumu ya Nzambi, ngidika yina Nzambi tasadila sambu na kufwa Satana.​—Luka 12:32; Roma 16:20.

5, 6. (a) Daniele mpi Yoane tubilaka bangolo ya nene ikwa? (b) Ba-ntu ya mbisi ya mfinda yina Kusonga ketubila kemonisa nki?

⁵ Mbikudulu ya ntete yina Nzambi pesaka na Edeni tubaka mpi nde Satana tabasisa nkuna. Nkuna na yandi tamonisa kimbeni, to tamenga, nkuna ya nkento. Banani kele na kati ya nkuna ya nyoka? Bantu yonso yina kemengaka Nzambi mpi ketelaminaka bantu na yandi. Na disolo ya luzingu ya bantu, nkuna ya Satana memonanaka na bimvuka ya politiki ya mutindu na mutindu to na bimfumu. (Luka 4:5, 6) Kansi, bimfumu fyoti mpamba nwanisaka bantu ya Nzambi, mu mbandu dikanda ya Izraele to dibundu ya Bakristu bapakulami. Sambu na nki dyambu yai kele mfunu? Sambu yo ketubila kikuma yina bambonameso ya Daniele mpi ya Yoane ketubila kaka bangolo nana ya nene.

⁶ Na nsuka ya mvu-nkama ya ntete T.B., Yezu yina futumukaka monisaka ntumwa Yoane bambonameso mingi ya kuyituka. (Kus. 1:1) Na mbonameso mosi, Yoane monaka dragoni, yina vandaka kumonisa Dyabulu, metelama na lweka ya nzadi-mungwa ya nene. (Tanga Kusonga 13:1, 2.) Yoane monaka mpi mbisi mosi ya kuyituka yina basikaka na nzadi-mungwa mpi Dyabulu pesaka yo kiyeka ya nene. Na nima, wanzyo mosi zabisaka Yoane nde ba-ntu nsambwadi ya mbisi ya mbwaki, yina kele kifwanisu ya mbisi yina Kusonga 13:1 ketubila, kemonisa ‘bantotila to baluyalu nsambwadi.’ (Kus. 13:14, 15; 17:3, 9, 10) Ntangu Yoane vandaka kusonika mambu yai, ba-ntu tanu vandaka mebwa dezia, ntu mosi vandaka na luyalu mpi ntu yankaka vandaka mebasika “ntete ve.” Bimfumu to bangolo yina ya nsi-ntoto kele nki? Bika beto tadila ntu mosi mosi ya mbisi yina mukanda ya Kusonga ketubila. Beto tamona mpi mutindu mambu yina Daniele sonikaka sambu na bimfumu yai kepesa beto dyaka bantendula ya mayele; mpi beto tamona nde yandi sonikaka mambu yango ziku bamvu-nkama  mingi na ntwala nde bimfumu yango kubasika.

EZIPTE MPI ASIRIA—BA-NTU ZOLE YA NTETE

7. Ntu ya ntete kemonisa nki mpi sambu na nki?

⁷ Ezipte vandaka kumonisa ntu ya ntete ya mbisi yina. Sambu na nki? Sambu Ezipte vandaka ngolo ya ntete ya nene yina mengaka mpi nyokulaka bantu ya Nzambi. Bana ya Abrahami​—nzila yina nkuna ya nkento zolaka kubasika—​kumaka mingi na Ezipte. Na nima, Ezipte yantikaka kunyokula bantu ya Izraele. Satana salaka ngolo sambu na kufwa bantu ya Nzambi na ntwala nde nkuna kubasika. Inki mutindu? Na kupusaka Farao na kufwa bana yonso ya babakala ya Izraele. Yehowa pesaka ve nzila nde dyambu yina kusalama mpi yandi katulaka bantu na yandi na kimpika na Ezipte. (Kub. 1:15-20; 14:13) Na nima, yandi pesaka bantu ya Izraele Ntoto ya Lusilu.

8. Ntu ya zole kemonisa nki mpi yo mekaka kusala nki?

⁸ Ntu ya zole ya mbisi kemonisa Asiria. Kimfumu yai ya ngolo mekaka kufwa bantu ya Nzambi. Yo kele kyeleka nde Yehowa sadilaka Asiria sambu na kupesa ndola na kimfumu ya bikanda kumi ya Izraele sambu bo kolamaka mpi sambilaka biteki. Kansi na nima, Asiria nwanisaka Yeruzalemi. Ziku Satana vandaka ti lukanu ya kufwa dikanda ya kimfumu yina nsukansuka Yezu zolaka kubasika. Mvita yina vandaka ve na lukanu ya Yehowa, yo yina na mutindu ya kuyituka, Yehowa gulusaka bantu na yandi ya kwikama ntangu yandi fwaka basoda yina.​—2 Bant. 19:32-35; Yez. 10:5, 6, 12-15.

BABILONE​—NTU YA TATU

9, 10. (a) Yehowa pesaka bantu ya Babilone nzila ya kusala nki? (b) Sambu mbikudulu kulungana, yo lombaka nde nki mambu kusalama?

⁹ Ntu ya tatu ya mbisi yina Yoane monaka vandaka kumonisa kimfumu yina ntu-mbanza na yo vandaka Babilone. Yehowa pesaka nzila nde bantu ya Babilone kununga Yeruzalemi mpi kunata bantu na yo na kimpika. Kansi, na ntwala nde dyambu yai kusalama, Yehowa kebisaka bantu ya Izraele yina kukolamaka nde mpasi tabwila bo. (2 Bant. 20:16-18) Yehowa songaka bantu ya Izraele nde yandi tapesa dyaka ve bantotila na bo nzila ya kuvanda na ‘kiti na yandi ya kimfumu’ na Yeruzalemi. (1 Bans. 29:23) Ata mpidina, Yehowa silaka mpi nde mutekolo mosi ya Ntotila Davidi yina yandi “solaka” takwisa mpi tabaka kiyeka yina.​—Ezek. 21:30-32.

¹⁰ Mbikudulu yankaka monisaka nde Bayuda tasambaka kaka na tempelo ya Yeruzalemi tii ntangu Mesia ya lusilu to Mupakulami takwisa. (Dan. 9:24-27) Mbikudulu yankaka, yina bo sonikaka na ntwala nde bantu ya Izraele kukwenda na kimpika na Babilone, monisaka nde Mesia tabutuka na Betelemi. (Mis. 5:1) Sambu bambikudulu yina kulungana, yo lombaka nde Bayuda kukatuka na kimpika, kuvutuka na bwala na bo mpi kutunga dyaka tempelo. Kansi sambu bantu ya Babilone pesaka ve bantu ya Izraele kimpwanza, inki mutindu dyambu yai ya mpasi zolaka kusalama? Yehowa monisaka mvutu na bambikudi na yandi.​—Am. 3:7.

11. Inki bidimbu kemonisa Kintinu ya Babilone? (Tala noti na nsi ya lutiti.)

¹¹ Mbikudi Daniele vandaka na kati ya bampika yina kwendaka na Babilone. (Dan. 1:1-6) Yehowa monisaka na Daniele bimfumu yankaka ya kulandana yina zolaka kubasika na nima ya Babilone. Yehowa sadilaka bidimbu ya kuswaswana sambu kumonisa binsweki yai. Mu mbandu, yandi monisaka Nabukodonozore Ntotila ya Babilone ndosi ya kiteki mosi ya nene ya mesalama ti bibende ya kuswaswana. (Tanga Daniele 2:1, 19, 31-38.) Na nzila ya Daniele, Yehowa monisaka nde ntu ya wolo ya kiteki vandaka kumonisa Kintinu ya  Babilone. * Ntulu ti maboko ya arza vandaka kumonisa ngolo ya nsi-ntoto yina zolaka kubasika na nima ya Babilone. Ngolo yango kuvandaka nki mpi nki mutindu yo zolaka kusadila bantu ya Nzambi mambu?

MEDO-PERSIA​—NTU YA IYA

12, 13. (a) Inki Yehowa monisaka na yina metala kubwa ya Babilone? (b) Sambu na nki beto lenda tuba nde ntu ya iya ya mbisi ya mfinda vandaka kumonisa Medo-Persia?

¹² Bamvula kuluta nkama na ntwala ya bilumbu ya Daniele, Yehowa monisaka na nzila ya mbikudi Yezaya ngolo ya nsi-ntoto yina zolaka kununga Babilone. Yehowa monisaka kaka ve mutindu yina ngolo yango zolaka kununga mbanza Babilone kansi mpi zina ya muntu yina zolaka kununga yo. Muntu yango vandaka Sirusi, ya insi ya Persia. (Yez. 44:28–45:2) Daniele monaka bambonameso zole yankaka sambu na Medo-Persia Ngolo ya Nsi-Ntoto. Na mbonameso ya ntete, urse yina basikaka na lweka mosi buna vandaka kumonisa kimfumu yina. Bo zabisaka urse na ‘kudya misuni mingi.’ (Dan. 7:5) Na mbonameso ya zole, Daniele monaka dimeme mosi ya bakala yina vandaka ti bibongo zole mpi yo vandaka kumonisa bangolo yai zole.​—Dan. 8:3, 20.

¹³ Yehowa sadilaka Kintinu ya Medo-Persia sambu na kulungisa mbikudulu ya kununga Babilone mpi kuvutula bantu ya Izraele na bwala na bo. (2 Bans. 36:22, 23) Kansi na nima, ngolo yai salaka yonso sambu na kufwa bantu ya Nzambi. Mukanda ya Estere kemonisa ngindu ya mbi yina Amani kilandi ya mfumu ya Persia vandaka ti yo. Yandi yidikaka mambu sambu na kufwa Bayuda yonso yina vandaka kuzinga na Kintinu ya Persia mpi yandi tulaka kilumbu mosi ya sikisiki yina bo zolaka kufwa bo. Kansi, Yehowa taninaka dyaka bantu na yandi na maboko ya nkuna ya Satana, mbeni na bo. (Est. 1:1-3; 3:8, 9; 8:3, 9-14) Yo yina, beto lenda tuba mpenza nde ntu ya iya ya mbisi ya mukanda ya Kusonga vandaka kumonisa kintinu ya Medo-Persia.

GRESE​—NTU YA TANU

14, 15. Inki mambu Yehowa monisaka na yina metala Kintinu ya Grese?

¹⁴ Ntu ya tanu ya mbisi ya mfinda ya mukanda ya Kusonga kemonisa Grese. Na ndosi yina Daniele tendudilaka Nabukodonozore, yandi monisaka nde divumu ti bambendi ya bronze ya kiteki vandaka kumonisa ngolo yai. Daniele monaka mpi bambonameso zole yina pesaka bantendula ya mfunu na yina metala kimfumu ya Grese mpi mfumu na yo yina vandaka ngolo mingi.

¹⁵ Na mbonameso mosi, Daniele monaka nkoi yina vandaka ti mapapu iya mpi yo vandaka kumonisa Grese yina zolaka kununga bansi yankaka kukonda kusukinina. (Dan. 7:6) Na mbonameso yankaka, Daniele tubilaka mutindu nkombo mosi yina vandaka ti kibongo mosi ya ngolo fwaka dimeme ya bakala yina vandaka ti bibongo zole, Medo-Persia. Yehowa zabisaka Daniele nde nkombo vandaka kumonisa Grese mpi kibongo ya nda vandaka kumonisa mosi ya bantotila na yo. Na nima, Daniele sonikaka nde kibongo ya nda tabukana mpi bibongo iya ya fyoti-fyoti tabasika na kisika na yo. Ata nkutu Daniele sonikaka mbikudulu yai bamvula mingi na ntwala nde Grese kukuma ngolo ya nene ya nsi-ntoto, mambu yonso lunganaka. Alexandre le Grand, ntotila ya kuluta ngolo ya Grese, twadisaka kimvuka ya basoda yina nwanisaka Medo-Persia. Ata mpidina, kibongo yina bukanaka nswalu, ntangu ntotila yai ya nene fwaka na nsungi ya bamvula nana ya luyalu  na yandi mpi yandi vandaka kaka ti bamvula 32. Na nima, basoda na yandi iya kabulaka kimfumu na yandi.​—Tanga Daniele 8:20-22.

16. Inki mambu Antiochus IV salaka?

¹⁶ Na nima ya kununga Persia, Grese yantikaka kuyala Izraele. Na ntangu yina, Bayuda vutukaka dezia na Ntoto ya Lusilu mpi tungaka dyaka tempelo ya Yeruzalemi. Bo vandaka kaka bantu yina Nzambi solaka mpi tempelo yina bo tungaka dyaka vandaka kaka kisika ya lusambu ya kyeleka. Kansi, na mvu-nkama ya zole N.T.B., Grese, ntu ya tanu ya mbisi ya mfinda, nwanisaka bantu ya Nzambi. Antiochus IV, mosi ya basoda iya yina kabulaka kimfumu ya Alexandre, tungaka mesa-kimenga mosi ya mimpani na kibansala ya tempelo ya Yeruzalemi mpi vandaka kupesa ndola ya lufwa na bantu yina vandaka kusambila Nzambi ya Bayuda. Dyambu yai monisaka mpenza nde nkuna ya Satana vandaka kumenga bantu ya Nzambi! Kansi, ntangu fyoti na nima ngolo yankaka ya nsi-ntoto yingaka Grese. Inki ngolo zolaka kumonisa ntu ya sambanu ya mbisi yina ya mfinda?

ROMA​—NTU YA SAMBANU MPI ‘MBISI YA BOMA’

17. Ntu ya sambanu lungisaka inki kitini ya mfunu ya Kuyantika 3:15?

¹⁷ Roma vandaka ngolo ya nsi-ntoto ntangu Yoane monaka mbonameso ya mbisi ya mfinda. (Kus. 17:10) Ntu yai ya sambanu lungisaka kitini ya mfunu ya mbikudulu yina kele na Kuyantika 3:15. Satana sadilaka basoda ya Roma sambu na kutatika nkuna na kisingini sambu na mwa ntangu. Inki mutindu? Bo kusilaka Yezu mambu ya luvunu nde yandi vandaka kunwanisa luyalu na bo mpi bo fwaka yandi. (Mat. 27:26) Kansi, mputa yina manaka nswalu sambu Yehowa futumunaka Yezu.

18. (a) Yehowa ponaka nki dikanda ya mpa mpi sambu na nki? (b) Inki mutindu nkuna ya nyoka landaka kumenga nkuna ya nkento?

¹⁸ Bantwadisi ya mabundu ya Izraele wakanaka ti Roma sambu na kufwa Yezu mpi bantu mingi ya Izraele buyaka yandi. Yo yina, Yehowa buyaka bantu ya Izraele ya kinsuni, na kuvanda bantu na yandi. (Mat. 23:38; Bis. 2:22, 23) Ebuna, yandi ponaka dikanda mosi ya mpa, “Israele ya Nzambi.” (Gal. 3:26-29; 6:16) Dikanda yango vandaka dibundu ya Bakristu bapakulami yina salamaka na Bayuda mpi Bantu ya Makanda. (Ef. 2:11-18) Na nima ya lufwa mpi ya lufutumuku ya Yezu, nkuna ya nyoka landaka kumenga nkuna ya nkento. Mbala mingi, Roma vandaka kusala bikesa sambu na kufwa dibundu ya Bukristu, yina vandaka kitini ya zole ya nkuna. *

19. (a) Inki mutindu Daniele tubilaka ngolo ya sambanu ya ntoto ya mvimba? (b) Disolo yina kelanda tapesa bamvutu na nki bangyufula?

¹⁹ Na ndosi yina Daniele tendudilaka Nabukodonozore, makulu ya kibende vandaka kumonisa Roma. (Dan. 2:33) Daniele monaka mpi mbonameso mosi yina vandaka kutubila kaka ve Kintinu ya Roma kansi mpi ngolo ya nsi-ntoto yina zolaka kubasika na kati na yo. (Tanga Daniele 7:7, 8.) Na nsungi ya bamvula mingi, Roma vandaka kumonana bonso ‘mbisi mosi ya boma mpi ya ngolo mingi’ sambu na bambeni na yandi. Kansi, mbikudulu tubaka nde “bibongo kumi” tabasika na kintinu yai. Na nima, kibongo yankaka tabasika mpi takuma ngolo mingi kuluta bibongo yina yankaka. Bibongo yai kumi kemonisa nki mpi kibongo ya fyoti kele nki? Na kiteki ya nene yina Nabukodonozore monaka na ndosi, kibongo ya fyoti mefwanana ti nki kitini? Disolo yina kele na lutiti 16 tapesa bamvutu.

[Banoti na nsi ya lutiti]

[Bangyufula ya disolo ya kulonguka]