Jehova Nĩwe “Mũguũria wa Maũndũ ma Hitho”

“Ti-itherũ Ngai wanyu nĩwe ũkĩrĩtie ngai iria ingĩ ciothe hinya, na nowe Mwathani wa athamaki. Ningĩ nowe mũguũranĩria maũndũ ma hitho.”​—DAN. 2:47.

ŨNGĨCOKIA ATĨA?

Nĩ maũndũ marĩkũ Jehova atũguũrĩirie megiĩ ihinda rĩũkĩte?

Mĩtwe ya mbere ĩtandatũ ya nyamũ ĩrĩa ndĩani ĩrũgamĩrĩire kĩĩ?

Nĩ ũkuruhanu ũrĩkũ ũrĩ ho gatagatĩ-inĩ ka nyamũ ĩrĩa ndĩani na mũhianano ũrĩa woonirũo nĩ Nebukadinezaru?

1, 2. Nĩ maũndũ marĩkũ Jehova atũguũrĩirie, na ekĩte ũguo nĩkĩ?

 NĨ MOTHAMAKI marĩkũ magaakorũo magĩathana gũkũ thĩ rĩrĩa Ũthamaki wa Ngai ũkaaniina wathani wa andũ? Nĩ tũũĩ macokio— Jehova Ngai, ‘Mũguũria wa maũndũ ma hitho nĩ atũguũrĩirie.’ Atũhotithĩtie gũkũũrana mothamaki macio kũgerera maandĩko ma mũnabii Danieli o na mũtũmwo Johana.

² Jehova aaguũrĩirie athuri acio cioneki cigana ũna ciĩgiĩ ũrĩa nyamũ ingĩkarũmanĩrĩra. Ningĩ nĩ aataarĩirie Danieli ũrĩa kĩroto kĩa mũhianano ũrĩa mũnene wa cuma kĩonanagia. Jehova aatigĩrĩire atĩ ũhoro ũcio nĩ wandĩkwo thĩinĩ wa Bibilia nĩguo ithuĩ tũkaagunĩka. (Rom. 15:4) Eekire ũguo nĩguo ekĩre hinya kĩĩrĩgĩrĩro giitũ atĩ ica ikuhĩ Ũthamaki wake nĩ ũrĩhehenja mothamaki mothe ma andũ.—Dan. 2:44.

3. Nĩguo tũtaũkĩrũo wega nĩ ũrathi-rĩ, tũrabatara kwamba gũtaũkĩrũo nĩ ũndũ ũrĩkũ, na nĩkĩ?

³ Ũhoro ũrĩa Danieli na Johana maandĩkire ũngĩnyitithanio-rĩ, to kuonania wonanĩtie athamaki anana, kana wathani wa andũ, ĩndĩ nĩ wonanĩtie o na ũrĩa mangĩkaarũmanĩrĩra. O na kũrĩ ũguo, nĩguo tũtaũkĩrũo wega nĩ morathi macio, no twambire tũtaũkĩrũo nĩ ũrathi wa mbere ũrĩa wandĩkĩtwo thĩinĩ wa Bibilia. Nĩkĩ? Tondũ kũhinga kwa ũrathi ũcio nĩguo ũhoro ũrĩa ũnyitithanĩtie Bibilia ĩrĩ yothe. Na njĩra ĩngĩ-rĩ, nĩ taarĩ ruo rũrigi rũrĩa ũrathi ũrĩa ũngĩ wothe wĩhocetie.

RŨCIARO RWA NYOKA NA NYAMŨ NDĨANI

4. Mbeũ ya mũtumia nĩa, na mbeũ ĩyo ĩgeeka ũndũ ũrĩkũ?

⁴ Kahinda kanini thutha wa ũremi ũrĩa wa Edeni, Jehova eeranĩire atĩ “mũndũ mũka” nĩ angĩagĩire na  “mbeũ” kana rũciaro. a (Thoma Kĩambĩrĩria 3:15.) Mbeũ ĩyo nĩ ĩngĩkaagũtha nyoka, kana Shaitani, mũtwe. Thutha-inĩ Jehova nĩ aaguũririe atĩ mbeũ ĩyo ĩngĩkoimana na Iburahimu, rũrĩrĩ-inĩ rwa Israeli, mũhĩrĩga-inĩ wa Juda, ĩrĩ rũciaro rwa Mũthamaki Daudi. (Kĩam. 22:15-18; 49:10; Thab. 89:3, 4; Luk. 1:30-33) Wa mbere harĩ rũciaro rũu nĩ Kristo Jesu. (Gal. 3:16) Gĩcunjĩ gĩa kerĩ kĩa mbeũ ĩyo nĩ arĩa aitĩrĩrie maguta thĩinĩ wa kĩũngano gĩa Gĩkristiano. (Gal. 3:26-29) Jesu hamwe na acio aitĩrĩrie maguta nĩo marĩ thĩinĩ wa Ũthamaki wa Ngai, ũrĩa Ngai akaahũthĩra kũniina Shaitani.—Luk. 12:32; Rom. 16:20.

5, 6. (a) Nĩ mothamaki maigana manene Danieli na Johana monanĩtie? (b) Mĩtwe ya nyamũ ĩrĩa ya Kũguũrĩrio ĩrũgamĩrĩire kĩĩ?

⁵ Ũrathi ũcio wa mbere mũgũnda-inĩ wa Edeni ningĩ nĩ woigĩte atĩ Shaitani nĩ angĩkagĩa na “mbeũ.” Mbeũ yake nĩ ĩngĩkonania ũthũ, kwerekera mbeũ ya mũtumia. Nĩa a mbeũ ya nyoka? Nĩ arĩa othe makoragwo na ũthũ ta wa Shaitani kwerekera Ngai na magakararia andũ ake. Hĩndĩ ĩrĩa yothe hĩtũku, Shaitani akoretwo abangĩte mbeũ yake thĩinĩ wa mothamaki kana ciama cia gĩũteti. (Luk. 4:5, 6) O na kũrĩ ũguo, no mothamaki manini tu ma andũ makoretwo na ũgucania mũnene harĩ andũ a Ngai, rũrĩrĩ rwa Isiraeli kana kĩũngano kĩa Akristiano aitĩrĩrie maguta. Ũndũ ũcio nĩ wa bata nĩkĩ? Tondũ nĩ ũtũteithagia kũmenya kĩrĩa gĩatũmire cioneki cia Danieli na Johana itaarĩrie ũhoro wa mothamaki manana tu.

⁶ Mũthia-inĩ wa karine ya mbere ya Mahinda Maitũ (M.M.), Jesu e igũrũ nĩ onirie mũtũmwo Johana cioneki cia kũmakania. (Kũg. 1:1) Kĩoneki-inĩ kĩmwe gĩacio, Johana onire Mũcukani, ahaana ndamathia, arũngiĩ hũgũrũrũ-inĩ cia iria inene. (Thoma Kũguũrĩrio 13:1, 2.) Ningĩ Johana nĩ onire nyamũ ya magegania ĩkiuma thĩinĩ wa iria rĩu na ĩkĩheo hinya mũingĩ nĩ Mũcukani. Thutha-inĩ mũraika ũmwe nĩ eerire Johana atĩ mĩtwe mũgwanja ya nyamũ ĩyo ndune, o ĩyo yarĩ mũhianano wa nyamũ ĩrĩa ya Kũguũrĩrio 13:1, ĩrũgamĩrĩire “athamaki mũgwanja,” kana thirikari. (Kũg. 13:14, 15; 17:3, 9, 10) Johana akĩandĩka ũhoro ũcio, atano ao nĩ maarĩkĩtie kwehera, ũmwe aarĩ wathani-inĩ, nake ũmwe ‘ndaakoretwo okĩte.’ Mothamaki macio kana thirikari cia thĩ nĩ marĩkũ? Rekei twarĩrĩrie o ũmwe wa mĩtwe ya nyamũ ĩyo itaarĩirio thĩinĩ wa Kũguũrĩrio. Ningĩ nĩ tũkuona ũrĩa maandĩko ma  Danieli maaheanĩte ũhoro makĩria wĩgiĩ maingĩ ma mothamaki macio, mĩaka magana maingĩ mbere ya mokĩte.

MISIRI NA ASHURI —MĨTWE ĨRĨA ĨĨRĨ YA MBERE

7. Mũtwe wa mbere ũrũgamĩrĩire kĩĩ, na nĩkĩ?

⁷ Mũtwe wa mbere wa nyamũ ĩyo ũrũgamĩrĩire Misiri. Nĩkĩ? Tondũ Misiri nĩyo yaarĩ ũthamaki wa mbere mũnene kuonania ũthũ kwerekera andũ a Ngai. Njiarũa cia Iburahimu—ũrĩa rũciaro rwa mũtumia rũngĩoimanire nake—nĩ ciaingĩhire mũno irĩ Misiri. Misiri ĩgĩcoka ĩkĩhinyĩrĩria ciana cia Isiraeli. Shaitani nĩ aageririe kũniina andũ a Ngai mbeũ ĩyo ĩtanakinya. Na njĩra ĩrĩkũ? Na njĩra ya gwĩkĩra Firauni meciria ma kũniina twana tuothe twa tũhĩĩ twa Isiraeli. No Jehova agĩthararia njama ĩyo, na akĩhonokia andũ ake kuuma ũkombo wa Misiri. (Tham. 1:15-20; 14:13) Thutha ũcio agĩtũma Aisiraeli magaacĩre Bũrũri-inĩ wa Kĩĩranĩro.

8. Mũtwe wa kerĩ ũrũgamĩrĩire kĩĩ, na wageririe gwĩka ũndũ ũrĩkũ?

⁸ Mũtwe wa kerĩ wa nyamũ ĩyo ũrũgamĩrĩire Ashuri. Ũthamaki ũcio warĩ hinya o naguo nĩ wageririe kũniina andũ a Ngai. Nĩ ma, Jehova nĩ aahũthĩrire Ashuri kũhũũra ũthamaki wa makabira marĩa ikũmi nĩ ũndũ wa ũremi na gũthathaiya ngai cia maheeni. Ĩndĩ, Ashuri yacokire ĩgĩtharĩkĩra Jerusalemu. No kũhoteke Shaitani aarĩ na muoroto wa kũniina mbarĩ ĩrĩa Jesu angĩoimanire nayo. Tharĩkĩro ĩyo ndĩarĩ muoroto-inĩ wa Jehova, nĩ ũndũ ũcio akĩhonokia andũ ake ehokeku na njĩra ya kĩama rĩrĩa aaniniire acio mamatharĩkĩire.—2 Ath. 19:32-35; Isa. 10:5, 6, 12-15.

BABULONI—MŨTWE ŨRĨA WA GATATŨ

9, 10. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ Jehova eetĩkĩririe Ababuloni meke? (b) Nĩguo ũrathi ũhinge, nĩ ũndũ ũrĩkũ warĩ o mũhaka wĩkĩke?

⁹ Mũtwe wa gatatũ wa nyamũ ĩyo Johana onire ũrũgamĩrĩire ũthamaki ũrĩa warĩ na gĩikaro kĩnene Babuloni. Jehova nĩ eetĩkĩririe andũ a Babuloni magũithie Jerusalemu na matware andũ akuo ũkombo-inĩ. No mbere ya gwĩtĩkĩria maconorithio, Jehova nĩ aahete Aisiraeli acio aremi mũkaana atĩ nĩ mangĩonire thĩna. (2 Ath. 20:16-18) Nĩ aarathĩte atĩ athamaki a andũ arĩa maatuĩkaga maikaragĩra “gĩtĩ gĩa ũthamaki kĩa Jehova” kũu Jerusalemu nĩ mangĩeheririo. (1 Maũ. 29:23) O na kũrĩ ũguo, Jehova ningĩ nĩ eeranĩire atĩ mũndũ wa rũciaro rwa Mũthamaki Daudi, ‘ũrĩa warĩ na kĩhooto,’ nĩ angĩokire na acokie ũthamaki ũcio.—Ezek. 21:25-27.

¹⁰ Ũrathi ũngĩ woonanĩtie atĩ Ayahudi no mangĩathiaga hekarũ-inĩ ya Jerusalemu gũthathaiya rĩrĩa Mesia, kana Ũrĩa Mũitĩrĩrie maguta angĩokire. (Dan. 9:24-27) Harĩ ũrathi ũmwe waandĩkĩtwo mbere ya Aisiraeli gũtwarũo ũkombo-inĩ wa Babuloni, woigĩte atĩ mũndũ ũcio angĩaciarĩirũo Bethilehemu. (Mik. 5:2) Nĩguo morathi macio mahinge, no mũhaka Ayahudi mangĩarutirũo ũkombo-inĩ macoke bũrũri wao, na make hekarũ rĩngĩ. No ndwarĩ mũtugo wa Babuloni kũrekereria arĩa yanyita mĩgwate. Hihi ũndũ ũcio ũngĩatooririo atĩa? Jehova nĩ aaguũririe anabii ake ũrĩa kũngĩathire.—Amos 3:7.

11. Ũthamaki wa Babuloni wonanĩtio na njĩra irĩkũ itiganĩte? (Rora kohoro ka magũrũ-inĩ.)

¹¹ Mũnabii Danieli nĩ ũmwe wa andũ arĩa maatwarirũo ũkombo-inĩ Babuloni. (Dan. 1:1-6) Jehova nĩ aamũhũthĩrire kũguũria ũrĩa mothamaki mangĩarũmanĩrĩire thutha wa ũthamaki ũcio wa thĩ. Jehova aahũthĩrire indo ciigana ũna ngũũrani kũguũria hitho icio. Kwa ngerekano-rĩ, nĩ aatũmire Nebukadinezaru Mũthamaki wa Babuloni arote kĩroto kĩgiĩ mũhianano mũnene waathondeketwo na cuma mĩthemba itiganĩte. (Thoma Danieli 2:1, 19, 31-38.) Jehova nĩ aaguũririe kũgerera Danieli atĩ  mũtwe wa thahabu wa mũhianano ũcio warũgamĩrĩire Ũthamaki wa Babuloni. b Ũthamaki wa thĩ ũrĩa waarũmĩrĩire Babuloni waarũgamĩrĩirũo nĩ gĩthũri na moko ma betha. Hihi ũthamaki ũcio ũngĩarĩ ũrĩkũ, na ũngĩekire andũ a Ngai atĩa?

MEDIA NA PERISIA —MŨTWE ŨRĨA WA KANA

12, 13. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ Jehova aaguũririe wĩgiĩ kũhootwo kwa Babuloni? (b) Nĩkĩ Media na Perisia nĩ yagĩrĩire kuonanio ĩrĩ mũtwe wa kana wa nyamũ ĩyo ndĩani?

¹² Mĩaka makĩria ma igana rĩmwe mbere ya hĩndĩ ya Danieli, Jehova nĩ aaguũririe kũgerera mũnabii ũcio ũhoro wĩgiĩ thirikari ya thĩ ĩrĩa ĩngĩatooririe Babuloni. Jehova ndaaguũrĩtie o ũrĩa itũũra rĩa Babuloni rĩngĩahootirũo, ĩndĩ nĩ nginya rĩĩtwa rĩa ũrĩa ũngĩarĩtooririe. Mũthamaki ũcio aarĩ Kurusu, Mũperisia. (Isa. 44:28–45:2) Danieli nĩ aacokire akĩonio cioneki ingĩ igĩrĩ ciĩgiĩ Thirikari ya Thĩ ya Media na Perisia. Kĩmwe kĩonanagia ũthamaki ũcio ũtariĩ ta nduba ĩyoete mwena ũmwe na igũrũ. Ĩkĩĩrũo “ũkĩra wĩrĩĩre nyama nyingĩ.” (Dan. 7:5) Kĩoneki-inĩ kĩu kĩngĩ Danieli onire ũthamaki ũcio wa thĩ ũhaananĩtio na ndũrũme yarĩ na hĩa igĩrĩ.—Dan. 8:3, 20.

¹³ Jehova nĩ aahũthĩrire thirikari ĩyo ya Amedia na Aperesia kũhingia ũrathi rĩrĩa yahagũranirie Babuloni na ĩgĩcokia Aisiraeli bũrũri-inĩ wao. (2 Maũ. 36:22, 23) Ĩndĩ, thutha-inĩ ũthamaki ũcio warĩ hakuhĩ kũniina andũ a Ngai. Ibuku rĩa Bibilia rĩa Esiteri nĩ rĩonanagia ũrĩa njama yabangirũo nĩ mũnene wa Perisia wetagwo Hamani. Aabangĩte kũniina Ayahudi othe arĩa maatũũraga kũndũ guothe kũrĩa Aperisia maathanaga, na agĩthagathaga mũthenya ũrĩa njũragano ĩyo ya kũniina rũrĩrĩ ĩngĩekĩkire. No nĩ ũndũ wa Jehova kuoya ikinya, o rĩngĩ andũ Ake makĩgitĩrũo kuumana na rũthũũro rwa mbeũ ya Shaitani. (Esit. 1:1-3; 3:8, 9; 8:3, 9-14) Kwoguo ũthamaki wa Media na Perisia nĩ wonanĩtio ũrĩa kwagĩrĩire ũrĩ mũtwe wa kana wa nyamũ ndĩani ĩrĩa ya Kũguũrĩrio.

ŨYUNANI—MŨTWE ŨRĨA WA GATANO

14, 15. Nĩ maũndũ marĩkũ Jehova aaguũrĩtie megiĩ Ũyunani ya tene?

¹⁴ Mũtwe wa gatano wa nyamũ ĩyo ya Kũguũrĩrio ũrũgamĩrĩire Ũyunani. O ta ũrĩa Danieli aaguũrĩtie hau kabere rĩrĩa aataũrĩire Nebukadinezaru kĩroto gĩake, ũthamaki oro ũcio ũrũgamĩrĩirũo nĩ nda na ciero cia gĩcango cia mũhianano ũcio. Ningĩ Danieli nĩ onirio cioneki igĩrĩ ciarĩ na ũhoro wĩgiĩ ũrĩa thirikari ĩyo ĩngĩakorirũo ĩtariĩ na mũthamaki wayo ũrĩa ũngĩarĩ na igweta makĩria.

¹⁵ Kĩoneki-inĩ kĩmwe, Danieli onire Ũyunani ĩhaana ta ngarĩ yarĩ na mathagu mana, kuonania atĩ ũthamaki ũcio ũngĩagĩire na ũhootani wa narua. (Dan. 7:6) Kĩoneki-inĩ kĩu kĩngĩ, Danieli agĩtaarĩria ũrĩa kĩrũhĩ kana thenge yarĩ na rũhĩa rũmwe rũnene yoragire narua ndũrũme ya hĩa igĩrĩ, nĩyo Media na Perisia. Jehova eerire Danieli atĩ thenge ĩyo yarũgamĩrĩire Ũyunani naruo rũhĩa rũu rũnene rũkarũgamĩrĩra mũthamaki ũmwe waguo. Danieli no aandĩkĩte atĩ rũhĩa rũu rũnene nĩ rũngĩoinĩkire nacio ingĩ inya nyinya-nyinyi icoke ithenya rĩaruo. O na gũtuĩka ũrathi ũcio waandĩkirũo mĩaka magana maingĩ mbere ya Ũyunani kwambĩrĩria gwathana, maũndũ maguo mothe nĩ maahingire. Aleksanda ũrĩa Mũnene, mũthamaki ũrĩa warĩ igweta makĩria Ũyunani-inĩ ya tene, nĩwe watongoretie magĩtharĩkĩra Media na Perisia. No rũhĩa rũu ruoinĩkire narua, rĩrĩa mũthamaki ũcio aakuire o hĩndĩ ĩrĩa aakoretwo agĩa na ũhoti mũnene arĩ na ũkũrũ wa  mĩaka 32 tu. Thutha-inĩ, ũthamaki wake wagayanirũo nĩ anene ake ana a ita.—Thoma Danieli 8:20-22.

16. Antiochus wa Kana eekire atĩa?

¹⁶ Thutha wa kũhoota Perisia, thirikari ya Ũyunani nĩ yathamakĩire andũ a Ngai. Gũkinyĩria hĩndĩ ĩyo, Ayahudi nĩ maacoketio Bũrũri wa Kĩĩranĩro na magaaka hekarũ rĩngĩ thĩinĩ wa Jerusalemu. Maarĩ andũ arĩa Ngai aathuurĩte o na hĩndĩ ĩyo, na hekarũ ĩyo maakire noyo yarĩ gĩikaro kĩnene kĩa ũthathaiya wa ma. O na kũrĩ ũguo, thĩinĩ wa karine ya kerĩ M.M.M., Ũyunani, mũtwe ũrĩa wa gatano wa nyamũ ĩrĩa ndĩani, nĩ yatharĩkĩire andũ a Ngai. Antiochus wa Kana, ũmwe wa arĩa maagaire ũthamaki wa Aleksanda wagayũkana, aathondekire kĩgongona kĩa ngai cia maheeni hekarũ-inĩ kũu Jerusalemu na akĩheana mũkaana atĩ mũndũ angĩarũmĩrĩire ndini ya Kĩyahudi nĩ angĩoragirũo. Githĩ gĩĩko kĩu kĩa mbeũ ya Shaitani gĩtiarĩ kĩa rũthũro rũnene! Thutha wa ihinda inini Ũyunani ĩgĩtoorio ĩgĩtiga gũtuĩka thirikari nene ya thĩ. Hihi nĩ ũthamaki ũrĩkũ ũngĩatuĩkire mũtwe wa gatandatũ wa nyamũ ĩyo ndĩani?

ROMA—MŨTWE ŨRĨA WA GATANDATŨ, WA ‘KŨMAKANIA NA GŨTUA NDA’

17. Mũtwe wa gatandatũ warĩ na itemi rĩrĩkũ harĩ kũhingia ũrathi wa Kĩambĩrĩria 3:15?

¹⁷ Roma nĩyo yaarĩ thirikari nene rĩrĩa Johana onire kĩoneki kĩa nyamũ ĩrĩa ndĩani. (Kũg. 17:10) Mũtwe ũcio wa gatandatũ warĩ na itemi rĩa mwanya harĩ kũhinga kwa ũrathi ũrĩa wa Kĩambĩrĩria 3:15. Shaitani aahũthĩrire atongoria a Roma kũringa mbeũ ĩrĩa yeranĩirũo iringa rĩa “ndiira” rĩrĩa rĩamĩagithirie hinya gwa kahinda. Na njĩra ĩrĩkũ? Maacirithirie Jesu na thitango cia maheeni na makĩmũraga. (Mat. 27:26) No iringa rĩu rĩahonire o narua amu Jehova nĩ aariũkirie Jesu.

18. (a) Nĩ rũũrĩrĩ rũrĩkũ rũerũ Jehova aathurire, na nĩkĩ? (b) Mbeũ ya nyoka yathire na mbere kuonania ũthũ kwerekera mbeũ ya mũtumia atĩa?

¹⁸ Atongoria a ndini a Isiraeli maathondekire njama na Aroma kwerekera Jesu, na andũ arĩa aingĩ rũũrĩrĩ-inĩ rũu makĩmũrega. Kwoguo Jehova akĩrega Aisiraeli a kĩĩmwĩrĩ matuĩke andũ ake. (Mat. 23:38; Atũm. 2:22, 23) Agĩthuura rũũrĩrĩ rũerũ “Aisiraeli arĩa a Ngai.” (Gal. 3:26-29; 6:16) Rũũrĩrĩ rũu nĩ kĩũngano kĩa Akristiano aitĩrĩrie maguta Ayahudi o hamwe na andũ a Ndũrĩrĩ. (Ef. 2:11-18) Thutha wa Jesu gũkua na kũriũkio, mbeũ ya nyoka no yaathire na mbere kuonania ũthũ kwerekera mbeũ ya mũtumia. Roma nĩ yageririe maita maingĩ kũniina kĩũngano gĩa Gĩkristiano, o kĩo gĩcunjĩ gĩa kerĩ kĩa mbeũ ĩyo. c

19. (a) Danieli atarĩirie atĩa thirikari ya gatandatũ ya thĩ? (b) Gĩcunjĩ kĩngĩ gĩkaarĩrĩria kĩĩ?

¹⁹ Kĩroto-inĩ kĩrĩa Danieli aataũrĩire Nebukadinezaru, Roma yahaananĩtio na magũrũ ma kĩgera. (Dan. 2:33) Danieli ningĩ nĩ onire kĩoneki gĩataaragĩria wega Wathani wa Roma ona nginya ũthamaki wa thĩ ũrĩa ũngĩoimanire na Roma. (Thoma Danieli 7:7, 8.) Gwa karine nyingĩ-rĩ, Roma yoonagwo nĩ thũ ciayo ĩrĩ ya ‘kũmakania na gũtua nda mũno nĩ ũrĩa yarĩ na hinya mũkĩru.’ O na kũrĩ ũguo, ũrathi ũcio woigĩte atĩ “hĩa ikũmi” nĩ ingĩoimĩrire harĩ ũthamaki ũcio na rũmwe rwacio rũgĩe na hinya mũnene. Hĩa icio ikũmi nĩ kĩĩ, na rũhĩa rũu rũnini rũrũgamĩrĩire kĩĩ? Rũhĩa rũu rũnini rũringaine na njĩra ĩrĩkũ na ũhoro ũrĩa ũtaarĩirio wĩgiĩ mũhianano ũrĩa woonirũo nĩ Nebukadinezaru? Gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrĩ karatathi-inĩ ga 16 nĩ kĩarĩrĩirie macokio ma ciũria icio.

[Mohoro ma magũrũ-inĩ]

[Ciũria cia Wĩruti]