Jehova Ki “Yena Ya Patulula Makunutu”

“Luli, Mulimu wa mina ki Mulimu wa milimu, ni Mulena wa malena; ki Yena ya patulula makunutu.”—DAN. 2:47.

MU KONA KU ALABA CWAÑI?

Jehova u lu patululezi litaba mañi ze ka ezahala kwapili?

Litoho ze silezi za pili za sibatana li yemelañi?

Ki likalulo lifi za sibatana ni za siswaniso sa naa boni Nebukadenezare mwa tolo ze talusa nto ye swana?

1, 2. Ki lika mañi za lu patululezi Jehova, mi ki kabakalañi?

PILI Mubuso wa Mulimu u si ka sinya kale mibuso ya batu kaufela, ki ufi mubuso o ka ba o maata ka ku fitisisa mwa lifasi? Lwa ziba kalabo kakuli Jehova Mulimu ki “Yena ya patulula makunutu” mi u lu patululezi ona ka litaba za naa ñozi mupolofita Daniele ni muapositola Joani.

² Jehova naa patululezi Daniele ni Joani lipono ze ñata za libatana. Hape naa taluselize Daniele ze ne si talusa siswaniso se situna sa sipi sa mwa tolo ya hae ya bupolofita. Jehova naa boni teñi kuli lipono zeo za ñolwa ilikuli lu ipalele zona mwa Bibele. (Maro. 15:4) Jehova naa bata kuli lu be ni sepo ye tiile ya kuli Mubuso wa hae u tuha u sinya lipuso kaufela za batu.—Dan. 2:44.

3. Kuli lu kone ku utwisisa bupolofita bo bu mwa Bibele, ki nto mañi ye lu tokwa ku utwisisa pili, mi ki kabakalañi?

³ Bupolofita bwa Daniele ni bwa Joani bu patulula litaba za malena ba 8 kamba mibuso ya batu ni mo ne i ka tatamanela mibuso yeo. Kono lu kona ku utwisisa hande bupolofita bo haiba lu utwisisa pili bupolofita bwa pili mwa Bibele. Libaka? Kakuli Bibele mukatumbi ni bupolofita kaufela bo bu ñozwi mwateñi bu simuluha kwa bupolofita bwa pili.

PEU YA NOHA NI SIBATANA

4. Ki bo mañi ba ba li kalulo ya peu ya musali, mi peu yeo i ka ezañi?

⁴ Hamulahonyana wa petuhelo ya mwa simu ya Edeni, Jehova naa sepisize kuli “musali” naa ka tahisa “peu.” * (Mu bale Genese 3:15.) Peu yeo ne i ka “pyata” toho ya noha yena Satani. Jehova hasamulaho naa patuluzi kuli peu yeo ne i ka zwelela ku Abrahama, ni mwa  sicaba sa Isilaele, ni mwa lusika lwa Juda, ni mwa lusika lwa Mulena Davida. (Gen. 22:15-18; 49:10; Samu 89:3, 4; Luka 1:30-33) Jesu Kreste ki yena kalulo ya pili ya peu yeo. (Magal. 3:16) Mi kalulo ye ñwi ya peu yeo ki Bakreste ba ba tozizwe ba ba mwa puteho ya Sikreste. (Magal. 3:26-29) Jesu ni ba ba tozizwe bao ki bona ba ba etelela Mubuso wa Mulimu. Mi Mulimu u ka itusisa Mubuso wo kuli a sinye Satani.—Luka 12:32; Maro. 16:20.

5, 6. (a) Ki mibuso ye mikai ye maata ye bulezwi mwa lipono za Daniele ni Joani? (b) Litoho za sibatana se si bulezwi kwa Sinulo li yemelañi?

⁵ Mwa bupolofita bwa pili bwa mwa Edeni, Jehova hape naa bulezi kuli Satani ni yena naa ka tahisa “peu.” Peu ya Satani ne i ka toya peu ya musali. Ki bo mañi ba ba li peu ya noha? Ki batu kaufela ba ba toile Mulimu ni ku lwanisa batu ba hae sina mwa ezeza Satani. Kwandaa ku itusisa bulapeli ni likopano za masole, Satani u onga-ongile lipuso ze ñata kamba milonga ku ba kalulo ya peu ya hae. (Luka 4:5, 6) Ze ñwi za lipuso zeo li lwanisize batu ba Mulimu, mi fo kikuli li lwanisize sicaba sa Isilaele kamba puteho ya Bakreste ba ba tozizwe. Ki kabakalañi litaba ze ha li li za butokwa? Litaba zeo li lu tusa ku utwisisa libaka mwa lipono za Daniele ni Joani ha ku taluswa kuli mibuso ye 8 ki yona ye maata feela, nihaike kuli ku na ni mibuso ye miñwi.

⁶ Ibato ba lilimo ze 2,000 kwamulaho, Jesu naa bonisize muapositola Joani lipono ze makaza. (Sin. 1:1) Ku ye ñwi ya lipono zeo, Joani naa boni drakoni yena Satani inze a yemi fa likamba la liwate. (Mu bale Sinulo 13:1, 2.) Joani hape naa boni sibatana se si sabisa ha si omboka mwa liwate mi sa fiwa maata a matuna ki Diabulosi. Hasamulaho lingeloi la taluseza Joani kuli litoho ze supile za sibatana se si fubelu sa naa boni, ili se si talusizwe kwa Sinulo 13:1, li yemela “malena ba supile,” kamba milonga. (Sin. 13:14, 15; 17:3, 9, 10) Joani ka nako ya naa ñola buka ya Sinulo, malena baketalizoho ne se ba tuhezi ku busa, yo muñwi naa sa busa mi yo muñwi naa “si ka taha kale.” Mibuso yeo kamba malena bao ne li bafi? Ha lu nyakisiseñi ye ñwi ni ye ñwi ya litoho za sibatana se si bulezwi kwa Sinulo kauhanyo 13. Hape lu ka ituta za mibuso ye miñwi ye miñata ye bulezwi mwa buka ya Daniele. Bupolofita bwa Daniele ne bu talusize ka butungi za mibuso yeo lilimo ze ñata pili mibuso yeo i si ka bonahala kale.

LITOHO ZE PELI ZA PILI LI YEMELA MUBUSO WA EGEPITA NI WA ASIRYA

7. Toho ya pili ya sibatana i yemelañi, mi ki kabakalañi?

⁷ Toho ya pili ya sibatana i yemela Egepita,  kakuli Egepita ne li ona mubuso wa pili o maata o ne u toile batu ba Mulimu ni ku ba lwanisa. Mulimu naa sepisize Abrahama kuli peu ya musali ne i ka zwa mwa lusika lwa hae. Maisilaele ne ba simuluha ku Abrahama. Ha se ba pilile mwa Egepita ni ku ata, Maegepita ba kalisa ku ba eza maswe. Satani naa bata ku yundisa batu ba Mulimu kakuli naa sa tabeli kuli peu ye ne sepisizwe i bonahale. Kamukwaocwalo, a kukueza Faro kuli a bulaye limbututu za bashimani kaufela ba Maisilaele. Kono Jehova naa si ka lumeleza nto yeo ku ezahala kwa batu ba hae, kabakaleo a ba lukulula ku zwa mwa butanga bwa mwa Egepita. (Ex. 1:15-20; 14:13) Hasamulaho a fa Maisilaele Naha ya Sepiso.

8. Toho ya bubeli ya sibatana i yemelañi, mi ne i batile ku ezañi?

⁸ Toho ya bubeli ya sibatana i yemela Asirya. Mubuso o maata wo ni ona ne u batile ku yundisa batu ba Mulimu. Jehova naa itusisize Maasirya ku fa koto mubuso wa Isilaele wa masika a lishumi, kakuli Maisilaele ne ba kwenuhezi Mulimu mi ne ba lapela milimu ya maswaniso. Kono hape Maasirya ne ba batile ku taseza Jerusalema. Mwendi Satani naa bata ku yundisa lusika lwa malena mwa Jerusalema kakuli naa ziba kuli Jesu naa ka simuluha mwa lusika lo. Jehova naa sa tabeli kuli Jerusalema i sinyiwe, kabakaleo a yundisa mpi ya Maasirya ilikuli a pilise batu ba hae.—2 Mal. 19:32-35; Isa. 10:5, 6, 12-15.

TOHO YA BULAALU I YEMELA MUBUSO WA BABILONA

9, 10. (a) Jehova naa lumelelize Mababilona ku ezañi? (b) Kuli bupolofita bu talelezwe, ki nto mañi ye ne swanela ku ezahala pili?

⁹ Toho ya bulaalu ya sibatana sa naa boni Joani i yemela mubuso wa Babilona. Jehova naa lumelelize Mababilona ku sinya Jerusalema ni ku hapa batu ba hae. Kono pili nto yeo i si ka ezahala kale, Jehova naa lemusize Maisilaele ba baipanguli kuli mubuso wa Babilona ne u ka ba isa mwa butanga. (2 Mal. 20:16-18) Jehova hape naa taluselize Maisilaele kuli naa si ke a zwelapili ku lumeleza malena ba bona ku ina fa “lubona” lwa hae mwa Jerusalema. (1 Makol. 29:23) Nihakulicwalo, Jehova hape naa sepisize kuli ne ku ka ba ni mutu ya naa ka zwa mwa lusika lwa Mulena Davida ya naa ka ba ni “tukelo” ya ku busa sina Mulena ya ketilwe ki Jehova.—Ezek. 21:25-27.

¹⁰ Bupolofita bo buñwi ne bu bonisize kuli Majuda ne ba ka zwelapili ku lapelelanga mwa tempele ya mwa Jerusalema ka nako ya naa ka bonahala Mesia. (Dan. 9:24-27) Pili Maisilaele ba si ka iswa kale mwa butanga bwa mwa Babilona, bupolofita bo buñwi ne bu bonisize kuli Mesia naa ka pepelwa mwa Betelehema. (Mika 5:2) Kuli bupolofita bo bu talelezwe, Maisilaele ne ba swanela ku lukululwa mwa butanga, ku kutela kwa naha ya habo bona, ni ku yo yaha sinca tempele. Mababilona ne ba sa lukululangi batu ba ne ba li mwa butanga. Batu ba Mulimu ne ba ka kona cwañi ku kutela kwa naha ya habo bona? Jehova naa patululezi bapolofita ba hae mo ne ba ka lukuluhela batanga ba hae.—Amo 3:7.

11. Ki lisupo lifi ze mwa bupolofita bwa Daniele ni bwa Joani ze yemela mubuso wa Babilona? (Mu bone litaluso ze kwatasi.)

¹¹ Mupolofita Daniele ne li yo muñwi wa batu ba ne ba isizwe mwa butanga bwa mwa Babilona. (Dan. 1:1-6) Jehova naa itusisize Daniele ku patulula kuli hamulaho wa mubuso wa Babilona, ne ku ka ba ni mibuso ye miñwi ye maata mwa lifasi ye ne ka busa ka ku tatamana. Jehova naa itusisize lisupo ze shutana-shutana ku patulula lika ze ne ka ezahala. Ka mutala, Jehova naa tahisize kuli Nebukadenezare mulena wa Babilona a lole siswaniso se situna se ne si pangilwe fa lisipi ze shutana-shutana. (Mu bale Daniele 2:1, 19, 31-38.) Ka ku itusisa mupolofita Daniele, Jehova  naa patuluzi kuli toho ya gauda ya siswaniso seo ne i yemela mubuso wa Babilona. * Mazwele ni mazoho a silivera ne li yemela mubuso o maata o ne u ka busa hamulaho wa Babilona. Mubuso wo ne u ka ba ufi, mi ne u ka eza cwañi batu ba Mulimu?

TOHO YA BUNE I YEMELA MUBUSO WA MAMEDE NI MAPERESIA

12, 13. (a) Jehova naa patuluziñi ka za mulena ya naa ka to tula Babilona? (b) Ki kabakalañi ha lu kona ku bulela kuli mubuso wa Mamede ni Maperesia ki ona o no yemela toho ya bune ya sibatana?

¹² Lilimo ze fitelela mwanda pili Daniele a si ka pepwa kale, Isaya mupolofita wa Jehova naa ñozi litaba za butokwa za mubuso o maata o no ka tula Babilona. Jehova naa patuluzi ka mo mpi ya mubuso o maata wo ne i ka kenela mwa muleneñi wa Babilona, mane naa bulezi ni libizo la mutu ya naa ka etelela mpi yeo. Mutu yo ne li Sirusi, wa Muperesia. (Isa. 44:28–45:2) Daniele naa bonisizwe lipono ze peli ze ama mubuso wa lifasi wa Mamede ni Maperesia. Ku ye ñwi ya lipono zeo, Daniele naa bonisizwe mubuso o no yemelwa ki bere ye ne nanuha ka lineku li li liñwi ye ne i ya kwa ku ‘ca linama ze ñata.’ (Dan. 7:5) Mwa pono ye ñwi, Daniele naa boni totolo ya manaka a mabeli.—Dan. 8:3, 20.

¹³ Jehova naa itusisize Mamede ni Maperesia ku tula mubuso wa Babilona ni ku tahisa kuli Maisilaele ba kutele habo bona sina mwa naa polofitezi. (2 Makol. 36:22, 23) Kono hape mubuso wo ne u batile ku yundisa batu ba Mulimu. Mwa buka ya Estere, lu bala kuli muuna ya bizwa Hamani sikombwa se si pahami sa Peresia naa bata ku bulaya Majuda kaufela ba ne ba li mwatasaa mubuso wo. Hamani naa laezi batu ba ne ba li mwatasaa mubuso wo kuli ba bulaye Majuda kaufela fa lizazi la naa ketile. Kono Jehova hape naa silelelize batu ba hae kwa peu ya Satani ye lunya yeo. (Est. 1:1-3; 3:8 9; 8:3, 9-14) Kamukwaocwalo, lwa kona ku bulela kuli mubuso wa Mamede ni Maperesia ki ona o no yemela toho ya bune ya sibatana se si bulezwi kwa Sinulo.

TOHO YA BUKETALIZOHO I YEMELA MUBUSO WA MAGERIKE

14, 15. Ki litaba lifi za naa patuluzi Jehova ka za mubuso wa kwaikale wa Magerike?

¹⁴ Toho ya buketalizoho ya sibatana se si bulezwi mwa buka ya Sinulo i yemela mubuso wa Magerike. Mba ni lilupi za kopa za siswaniso sa naa lolile Nebukadenezare mwa tolo ya naa talusize Daniele, li yemela mubuso wa Magerike. Daniele hape naa bonisizwe lipono ze peli ze komokisa hahulu za mubuso wa Magerike ni mubusi wa ona ya maata ka ku fitisisa.

¹⁵ Mwa pono ye ñwi, Daniele naa boni ngwe ye na ni mafufa a mane. Ngwe yeo ne i yemela mubuso wa Magerike, o ne u ka tula kapili-pili mibuso ye miñwi. (Dan. 7:6) Mwa pono ye ñwi, Daniele hape naa boni sicembwe se ne si na ni linaka le lituna. Sicembwe seo kapili-pili sa bulaya totolo ya manaka a mabeli ye ne yemela mubuso wa Mamede ni Maperesia. Jehova naa taluselize Daniele kuli sicembwe ne si yemela mubuso wa Magerike, mi linaka le lituna leo, ne li yemela yo muñwi wa malena ba mubuso wo. Daniele hape naa ñozi kuli linaka le lituna ne li ka lobeha, mi mwa sibaka sa lona ne ku ka mela manaka a mane a manyinyani. Nihaike kuli bupolofita bo, ne bu ñozwi lilimo ze mianda-nda pili mubuso wa Magerike u si ka ba kale ona mubuso o maata ka ku fitisisa mwa lifasi, litaba kaufela ka za bupolofita bo ne li talelelizwe. Alexandere yo mutuna mulena ya naa tumile hahulu mwa mubuso wa Magerike ki yena ya naa etelezi mpi ye ne izo lwanisa Mamede ni Maperesia. Linaka leo, ne li lobehile Alexandere  ha naa shwile. Alexandere naa na ni lilimo ze 32 kono naa na ni maata a matuna hahulu. Hamulaho wa lifu la hae, manduna ba hae ba bane ba ikabela mubuso.—Mu bale Daniele 8:20-22.

16. Mulena Antiokusi wa bune naa ezizeñi?

¹⁶ Hasamulaho wa ku hapa Peresia, mubuso wa Magerike wa busa Isilaele. Ka nako yeo, Majuda ne se ba kutezi kale kwa Jerusalema ku yo yaha sinca tempele. Ne ba sa li batu ba Mulimu, mi tempele ye ne yahilwe sinca ne i sa li sibaka sa bulapeli bwa niti. Mwa lilimo za ma 100 B.C.E., mubuso wa Magerike ne li ona o no yemela toho ya buketalizoho ya sibatana se ne si taselize batu ba Mulimu. Mulena Antiokusi wa bune, yo muñwi wa ba ne ba ikabezi mubuso wa Alexandere, naa yahezi aletare ya sihedeni mwa tempele ya mwa Jerusalema ni ku fa taelo ya kuli mutu kaufela ya naa ka fumaneha mwa bulapeli bwa Sijuda u swanela ku bulaiwa. Nto yeo i bonisa kuli peu ya Satani i toile batu ba Mulimu. Kono nakonyana hamulaho wa fo, mubuso wa Magerike ne u ka yoliwa ki mubuso o muñwi o maata. Mubuso o yemela toho ya busilela ya sibatana ne u ka ba ufi?

TOHO YA BUSILELA I YEMELA MUBUSO WA ROMA, O ‘SABISA NI O BUHALI’

17. Toho ya busilela ne i talelelize kalulo ifi ya bupolofita bo bu ñozwi kwa Genese 3:15?

¹⁷ Ka nako yeo Joani naa boni pono ya sibatana, Roma ne li ona mubuso o maata ka ku fitisisa mwa lifasi. (Sin. 17:10) Mubuso wa Roma ne li ona o no yemela toho ya busilela ya sibatana mi ne u talelelize kalulo ye ñwi ya bupolofita bo bu ñozwi kwa Genese 3:15. Satani naa itusisize babusi ba Roma ilikuli a lume peu ya musali kwa “lisito.” Seo ne si ezahezi cwañi? Maroma ne ba atuzi Jesu ka taba ya buhata ya kuli naa kwenuhela mubuso wa bona, mi ba mu bulaya. (Mat. 27:26) Kono sitombo seo ne si folile kapili kakuli Jehova naa zusize Jesu kwa bafu.

18. (a) Ki sifi sicaba se sinca sa naa ketile Jehova, mi ki kabakalañi? (b) Peu ya noha ne i zwezipili cwañi ku toya ni ku lwanisa peu ya musali?

¹⁸ Baeteleli ba bulapeli bwa mwa Isilaele ne ba tusize mubuso wa Roma ku lwanisa Jesu. Mi buñata bwa sicaba sa Isilaele ne ba hanile kuli Jesu ne li yena Mesia. Kabakaleo Jehova naa hanile sicaba sa Isilaele. (Mat. 23:38; Lik. 2:22, 23) Jehova a keta sicaba se sinca, yena “Isilaele wa Mulimu.” (Magal. 3:26-29; 6:16) Sicaba se sinca sa naa ketile Mulimu ne si kopanyeleza Bakreste ba ba tozizwe ni Balicaba. (Maef. 2:11-18) Hamulaho wa lifu la Jesu ni zuho ya hae, peu ya Satani ne i zwezipili ku toya peu ya musali ni ku i lwanisa. Maroma ne ba likile ku felisa puteho ya Bakreste ba ba tozizwe yona ye li kalulo ya bubeli ya peu ya musali. *

19. (a) Daniele naa buleziñi ka za mubuso wa busilela o maata? (b) Ki lipuzo lifi ze ka alabiwa mwa taba ye ñwi?

¹⁹ Mwa tolo ya Nebukadenezare ya naa taluselizwe ki Daniele, mahutu a sipi naa yemela mubuso wa Roma. (Dan. 2:33) Kwandaa mubuso wa Roma, Daniele hape naa boni pono ya mubuso o maata o no ka simuluha mwa mubuso wa Roma. (Mu bale Daniele 7:7, 8.) Ka lilimo ze mianda-nda, mubuso wa Roma ne u swana sina sibatana “se si sabisa, se si buhali ni maata a matuna.” Kono ka ku ya ka bupolofita bo, “manaka a lishumi” naa ka mela ku zwelela mwa mubuso wa Roma. Mi hasamulaho, “linaka le liñwi le linyinyani,” ne li ka mela ni ku ba le li maata hahulu ku fita manaka a mañwi kaufela. Manaka a lishumi a yemelañi, mi linaka le linyinyani li yemelañi? Linaka le linyinyani li swana ni kalulo ifi ya siswaniso se situna sa naa boni Nebukadenezare mwa tolo? Taba ye fa likepe 14 i ka alaba lipuzo zeo.

[Litaluso za kwatasi]

[Lipuzo za Tuto]