Yehova I “Wakusokola Bifibwe”

“Binebine Leza obe i Leza wa baleza, ne Mfumwandya balopwe, ne wakusokola bifibwe.”—DAN. 2:47.

USA KULONDOLOLA NAMANI?

Le i myanda’ka ya kumeso itusokwedile Yehova?

Le mitwe isamba mibajinji ya kinyema yelekeja bika?

Le i kukwatañana’ka kudi pa bukata bwa kinyema ne nkishi wāmwene Nebukaneza?

1, 2. Le i bika bitusokwedile Yehova ne mwanda waka i mwitusokwele’byo?

 LELO i imbikalo’ka ikatanwa iludika pano pa ntanda kitatyi kikafudija Bulopwe bwa Leza buludiki bwa bantu? Tuyukile malondololo—etusokwedilwe na Yehova Leza mwine “wakusokola bifibwe.” Witukwashanga tujingulule mwikadile ino imbikalo kupityila ku bilembwa bya mupolofeto Danyele ne mutumibwa Yoano.

² Yehova wāsokwedile bano bantu mulongo wa bimonwa bitala kwipingakana kwa binyema. Kadi wāsapwidile Danyele shintulwilo ya kimonwa kya nkishi mukatampe wa kilonda wa mu kilotwa. Yehova wāsonekeje ino nsekununi ne kwiilama mu Bible mwanda wa kamweno ketu. (Loma 15:4) Wālongele namino mwanda wa kukomeja lukulupilo lwetu lwa’mba, panopano ponka Bulopwe bwandi busa kutyumuna bipindibipindi imbikalo yonso ya bantu.—Dan. 2:44.

3. Pa kwivwanija biyampe bupolofeto, i bika byotufwaninwe kwivwanija dibajinji ne mwanda waka?

³ Shi tukongakenye pamo nsekununi ya Danyele ne ya Yoano, tukamona’mba keilombolapo enka balopwe mwanda, nansha maludiki a bantu, ino ilombola ne muswelo mwine wādi wa kumweka ino imbikalo. Inoko, tubwanya kwivwanija biyampe buno bupolofeto enka shi twivwanije nshintulwilo ya bupolofeto bubajinji busonekelwe mu Bible. Mwanda waka? Mwanda kufikidila kwa buno bupolofeto po pemanine mutwe wa mwanda wa Bible. Bidi pamo bwa monji kukobekelwe bupolofeto bukwabo bonso.

LUKUNWA LWA NYOKA NE KINYEMA

4. Lelo i bāni babundile lukunwa lwa mwana-mukaji, ne luno lukunwa lukalonga bika?

⁴ Kupwa’tu kwa butomboki bwa mu Edena, Yehova wālaile amba “mwana-mukaji” wādi wa kulupula  “lukunwa.” * (Tanga Ngalwilo 3:15.) Mwenda mafuku luno lukunwa lwādi lwa kusonsakanya nyoka, Satana, ku mutwe. Yehova wāsokwele mwenda mafuku amba luno lukunwa lwādi lwa kulupuka kudi Abalahama, ku muzo wa Isalela, lwādi lwa kwikala bu Mwine Yudea, ne bu wa ku musuku wa Mulopwe Davida. (Ngal. 22:15-18; 49:10; Mit. 89:3, 4; Luka 1:30-33) Kipindi kibajinji kya luno lukunwa i Kidishitu Yesu. (Ngat. 3:16) Kipindi kya bubidi kya lukunwa i kibundwe na bashingwe māni a mushipiditu badi mu kipwilo kya bwine Kidishitu. (Ngat. 3:26-29) Yesu ne bano bashingwe māni i belunge pamo mwanda wa kubunda Bulopwe bwa Leza, kingidilwa kine kikengidija Leza pa kusonsakanya Satana.—Luka 12:32; Loma 16:20.

5, 6. (a) Le i malopwe anga makatampe ātelele Danyele ne Yoano? (b) Lelo mitwe ya kinyema kya mu kusokwelwa yelekeja bika?

⁵ Buno bupolofeto bubajinji bwāletelwe mu Edena bwānene kadi amba Satana wādi wa kulupula “lukunwa.” Lukunwa lwandi lwādi lwa kwikala na nshikani nansha mushikwa pa lukunwa lwa mwana-mukaji. Le i bāni babundile lukunwa lwa nyoka? I boba bonso beula mushikwa wa Satana wa kushikwa Leza ne kulwa bantu ba Leza. Mu bula bwa mānga, Satana i mulongolole lukunwa lwandi mu bitango palapala bya politike nansha malopwe. (Luka 4:5, 6) Inoko, i enka malopwe matyetye kete a bantu adi na lupusa lukatampe pa bantu ba Leza, ekale muzo wa Isalela nansha kipwilo kya Bene Kidishitu bashingwe māni. Mwanda waka uno mwanda udi na kamweno? Mwanda ushintululanga mwanda waka bimonwa bya Danyele ne bya Yoano bilombwele enka ino imbikalo mwanda mikatampe.

⁶ Ku mfulo kwa myaka katwa kabajinji K.K., Yesu musanguke wāpēle mutumibwa Yoano mulongo wa bimonwa bitulumuja. (Kus. 1:1) Mu kimo bidi, Yoano wāmwene Dyabola, welekejibwe na mukishi, wimene pa musenga wa kalunga kakatampe ka mema. (Tanga Kusokwelwa 13:1, 2.) Kadi Yoano wāmwene kinyema kingi kivubuka pa kalunga ka mema ne kupebwa lupusa lukatampe na Dyabola. Kupwa mwikeulu walombola Yoano amba mitwe isamba-ibidi ya kinyema kityila pyā, kitompekejo kya kinyema kya mu Kusokwelwa 13:1, ifunkila pa ‘balopwe basamba-babidi,’ nansha imbikalo. (Kus. 13:14, 15; 17:3, 9, 10) Kitatyi kyāsonekelwe bilembwa bya Yoano, balopwe batano bādi ke bapone, umo wādi ke mutentame, umo mukwabo nandi wādi “kaīlepo.” Le ano malopwe i malopwe’ka  nansha i imbikalo’ka ya ntanda? Tubandaulei bidi mutwe ne mutwe wa kinyema kitelelwe mu Kusokwelwa. Tusa kumona kadi muswelo wāletele bilembwa bya Danyele bujinguludi bwa ntentekelo mu myanda mivule itala ano malopwe, kyaba kimo ātelelwe tutwa na tutwa twa myaka kumeso kwa ao kwikala’ko.

EDIPITO NE ASHIDIA—MITWE IBIDI MIBAJINJI

7. Le mutwe mubajinji welekeja bika, ne mwanda waka?

⁷ Mutwe mubajinji wa kinyema welekeja Edipito. Mwanda waka? Mwanda Edipito wādi umbikalo mukatampe umbajinji wāshikilwe bantu ba Leza. Lutundu lwa Abalahama—kwine kwādi kwa kulupuka lukunwa lwa mwana-mukaji lwālailwe—lwāvudile bininge mu Edipito. Ebiya Edipito wamwesha Isalela malwa. Satana wātompele kukubija fututu bantu ba Leza kumeso kwa lukunwa kufika. Namani? Na kutonona Felo akubije bana bana-balume bonso ba Bene Isalela. Yehova wākalakenye ino nkuku ne kukūla bantu bandi mu bupika bwa Edipito. (Div. 1:15-20; 14:13) Mwenda mafuku watweja Bene Isalela mu Ntanda ya Mulao.

8. Le mutwe wa bubidi welekeja ani, ne wātompele kulonga bika?

⁸ Mutwe wa bubidi wa kinyema welekeja Ashidia. Buno bulopwe bukomokomo nabo bwātompele kukubija fututu bantu ba Leza. Bine, Yehova wāingidije Ashidia bu kingidilwa kyandi kya kupa bulopwe bwa bisaka dikumi mfuto mwanda wa butōtyi bwa bankishi ne butomboki bwabo. Inoko, Ashidia wākatamba ne Yelusalema. Padi Satana wādi na kitungo kya konakanya musuku wa bulopwe kwine kwādi kwa kutamba Yesu mwenda mafuku. Buno bulwi kebwādipo mu mpango ya Yehova, o mwanda wānyongolwele mu kingelengele bantu bandi ba kikōkeji na konakanya bantambañani.—2 Bal. 19:32-35; Is. 10:5, 6, 12-15.

BABILONI—MUTWE WA BUSATU

9, 10. (a) Le Yehova wālekele Babiloni alonge bika? (b) Pa kusaka’mba bupolofeto bufikidile, le i bika byādi bya kulongeka?

⁹ Mutwe wa busatu wa kinyema wāmwene Yoano welekeja bulopwe bwādi bubikala mu Babiloni mwipata mwabo. Yehova wālekele Bene Babiloni basale Yelusalema ne kusela bantu bandi bu misungi. Ino kumeso kwa kuleka uno musala ufike, Yehova wādyumwine Bene Isalela bantomboki amba kino kyamalwa kyādi kya kwibaponena. (2 Bal. 20:16-18) Wālaile amba musuku wa balopwe ba bantu, bene bādi banenwe kutentama pa “lupona lwa Yehova” lwa mu Yelusalema wādi wa kufundulwa. (1 Bil. 29:23) Inoko, Yehova wālaile kadi amba lutundu lwa Mulopwe Davida, ‘lwine’kyo’ lwādi lwa kwiya kusela luno lupusa.—Ezek. 21:25-27.

¹⁰ Bupolofeto bukwabo bulombola’mba Bayuda bādi bakwendelela kutōta ku tempelo ya mu Yelusalema kufika ne kitatyi kyādi kya kufika Meshiasa wālailwe, ko kunena’amba Mushingwe Māni. (Dan. 9:24-27) Bupolofeto bubajinji bwāsonekelwe kumeso kwa Isalela kuselwa bu misungi mu Babiloni, bwālombwele amba uno muntu wādi wa kubutwilwa mu Betelema. (Mika 5:2) Shi buno bupolofeto bwāfikidile, Bayuda bādi ba kunyongololwa mu bupika, kujokela mu ntanda yabo, ne kubakulula tempelo. Inoko lufundijo lwa Babiloni kelwādipo lwitabija kulekelela misungi. Le kino kikoleja kyādi kya kunekenibwa namani? Yehova wāsokwedile bapolofeto bandi malondololo.—Am. 3:7.

11. Umbikalo wa Babiloni i mwelekejibwe mu miswelo’ka mishileshile? (Tala kunshi kwa dyani.)

¹¹ Mupolofeto Danyele wādi ubadilwa mu bantu bāselelwe bu misungi ku Babiloni. (Dan. 1:1-6) Yehova wāmwingidije kusokola kwipingakana kwa malopwe ādi a kubikala kupwa kwa uno umbikalo wa ntanda. Yehova wāsokwele bino bifibwe, na kwingidija biyukeno  bivule bishileshile. Kimfwa, wālotēje Nebukaneza mulopwe wa Babiloni kilotwa kya nkishi mukatampe wādi mupungwe na byuma palapala. (Tanga Danyele 2:1, 19, 31-38.) Kupityila kudi Danyele, Yehova wāsokwele amba mutwe wa nkishi wa nsahabu welekeja Umbikalo wa Babiloni. * Umbikalo wa ntanda wabikele kupwa Babiloni i mwelekejibwe na kyadi ne maboko a ndalama. Le uno umbikalo wādi wa kwikala umbikalo’ka, ne wādi wa kulonga bantu ba Leza bika?

MEDE-PELESHIA—MUTWE WA BUNÁ

12, 13. (a) Le i bika byāsokwele Yehova bitala kutyumunwa kwa Babiloni? (b) Mwanda waka i kyendele’mo Mede-Peleshia atelwe bu mutwe wa buná wa kinyema?

¹² Myaka katwa ne kupita kumeso kwa Danyele kwikala’ko, Yehova wāsokwele kupityila kudi mupolofeto Isaya myanda itala umbikalo wa ntanda wādi wa kushinda Babiloni. Yehova kāsokwelepo patōka enka muswelo wādi wa kutyumunwa kibundi kya Babiloni, ino wātelele ne dijina dya mushindañani. Uno muludiki i Shilusa Mwine Peleshia. (Is. 44:28–45:2) Danyele wāmwene bimonwa bikwabo bibidi bitala Umbikalo wa Ntanda wa Mede-Peleshia. Mu kimo bidi, bulopwe bwālombwelwe pamo bwa kimungu kyādi kimanine ku lubavu lumo. Kyālombwelwe ‘kukokota mwita mungimungi.’ (Dan. 7:5) Mu kimonwa kikwabo, Danyele wāmwene umbikalo wa ntanda umo pabidi wēlekejibwe na mukōko wa masengo abidi.—Dan. 8:3, 20.

¹³ Yehova wāingidije Umbikalo wa Mede-Peleshia pa kufikidija bupolofeto bwa kushinda Babiloni ne kujokeja Bene Isalela mu yabo ntanda. (2 Bil. 36:22, 23) Inoko, mwenda mafuku uno umbikalo umo onka wāswile kukubija bantu ba Leza. Mu mukanda wa mu Bible wa Eseta, musonekelwe kitumba kyākutyile Hamane mpingakani mubajinji wa mu bulopwe bwa Peleshia. Wākwete mpangiko ya kukubija Bayuda bonso bādi mu Umbikalo mukatampe wa Peleshia ne kutūla’ko difuku dine dyadi dya kwibatapa. I kupityila enka ku bukwashi bwa Yehova kwālaminwe monka bantu bandi ku mushikwa wa lukunwa lwa Satana. (Est. 1:1-3; 3:8, 9; 8:3, 9-14) O mwanda i kyendele’mo Mede-Peleshia atelwe bu mutwe wa buná wa kinyema kya mu Kusokwelwa.

NGIDIKI—MUTWE WA BUTANO

14, 15. Le i myanda’ka yāsokwele Yehova itala pa Umbikalo wa Ngidiki wa kala?

¹⁴ Mutwe wa butano wa kinyema kitelelwe mu Kusokwelwa welekeja Ngidiki. Enka na mwāsokwedile’kyo Danyele dibajinji paāshintulwile kilotwa kya Nebukaneza, uno umbikalo umo onka i mwelekejibwe na difu dya mukuba ne matangatanga a nkishi. Kadi Daniel wāmwene bimonwa bibidi bilombola myanda mipotoloke itala mwikadile uno umbikalo ne myanda itala mbikavu wao mutumbe bininge.

¹⁵ Mu kimonwa kimo, Danyele wāmwene Ngidiki pamo bwa ngé wa mapapa aná, alombola amba uno umbikalo wādi wa kunekenya bukidibukidi. (Dan. 7:6) Mu kimonwa kikwabo, Danyele wālombwele muswelo wāipaile bukidibukidi mbuji wa lusengo lumo lukatampe mukōko wa masengo abidi, ke Mede-Peleshia kadi. Yehova wāsapwidile Danyele amba, uno mbuji welekeja Ngidiki ne amba lusengo lukatampe lulombola umo wa mu balopwe bandi. Kadi Danyele wāsonekele amba luno lusengo lukatampe lwādi lwa kutyumunwa ne amba masengo aná matyetye ādi a kumena po lwadi. Nansha buno bupolofeto byobwāsonekelwe tutwa na tutwa twa myaka kumeso kwa Ngidiki kushilula kubikala, myanda yonso yāfikidile. Alekizandele Mukatampe, mulopwe mutumbe bininge wa Ngidiki wa kala, wātangidile bulwi  bwālwilwe na Mede-Peleshia. Ino luno lusengo kelwāijijepo kala lwatyumuka, mulopwe mukatampe wafwa pa kitatyi kya kunana kwa lupusa lwandi kadi enka’tu na myaka 32. Kupwa, mwenda mafuku ba mudyavita bandi baná beabila bulopwe bwandi.—Tanga Danyele 8:20-22.

16. Le Antiokusa IV wālongele bika?

¹⁶ Pa kupwa kushinda Peleshia, Ngidiki wābikele mu ntanda ya bantu ba Leza. Mu kino kitatyi, Bayuda bākajokele mu Ntanda ya Mulao ne kubakulula tempelo ya mu Yelusalema. Bādi bakidi bu bantu batongwe ba Leza, kadi tempelo yāubakulwilwe nayo yādi ikidi bu kitako kya mutōtelo wa bine. Inoko, mu myaka katwa ka bubidi K.K.K., Ngidiki, mutwe wa butano wa kinyema, watamba bantu ba Leza. Antiokusa IV, mpyana umo wa umbikalo mwabanibwe wa Alekizandele, watūla kilambwilo kya bajentaila mu tempelo ya mu Yelusalema ne kutōteja Bayuda mutōtelo wādi wa kwibapeja mfuto ya lufu. Bine kino i kilongwa kya mushikwa kyālongele kipindi kya lukunwa lwa Satana! Ino kepāijijepo ne kwija kwine, Ngidiki watāla ke umbikalo wa ntanda. Le i ani wādi wa kwikala mutwe wa busamba wa kinyema?

LOMA—MUTWE WA BUSAMBA, “UTENTEJA WA BUKOMOKOMO”

17. Lelo mutwe wa busamba wāingile mwingilo’ka mukatampe pa kufikidija Ngalwilo 3:15?

¹⁷ Loma i umbikalo wādi ubikele kitatyi kyāmwene Yoano kimonwa kya kinyema. (Kus. 17:10) Uno mutwe wa busamba wāingile mwingilo mukatampe pa kufikidija bupolofeto busonekelwe mu Ngalwilo 3:15. Satana wāingidije bambikavu ba Loma mwanda wa kukupila lukunwa ne kwilushiya na kilonda mu kakitatyi katyetye, na kwilusanshija “ku kapondo.” Muswelo’ka? Bātompele kulambika Yesu bya bubela amba ongolanga bantu ne kumwipaya bamwipaya. (Mat. 27:26) Ino kino kilonda kekyāijijepo kukoma mwanda Yehova wāsangwile Yesu.

18. (a) Le i muzo’ka mupya wātongele Yehova, ne mwanda waka? (b) Le lukunwa lwa Satana lwāendelele namani kushikwa lukunwa lwa mwana-mukaji?

¹⁸ Bendeji ba bipwilo ba mu Isalela bākutyile na Loma kitumba kya kulwa Yesu, kadi mizo mivule nayo yāmupelele. O mwanda Yehova wāpelele Isalela wa ku ngitu kwikala bu bantu bandi. (Mat. 23:38; Bil. 2:22, 23) Pano i mutonge muzo mupya, “bene Isalela ba Leza.” (Ngat. 3:26-29; 6:16) Uno muzo kyādi kipwilo kya Bene Kidishitu bashingwe māni kyādi kibundilwe na Bayuda ne Bajentaila. (Ef. 2:11-18) Yesu pa kupwa kufwa ne kusanguka, lukunwa lwa nyoka lwāendelele kushikwa lukunwa lwa mwana-mukaji. Misunsa mivule mine, Loma wātompele kukubija fututu kipwilo kya bwine Kidishitu, kipindi kya bubidi kya lukunwa. *

19. (a) Lelo Danyele i mushintulule namani umbikalo wa busamba wa ntanda? (b) Le kishinte kikwabo kikesambila pa bika?

¹⁹ Mu kilotwa kya Nebukaneza kyāshintulwile Danyele, Loma i mwelekejibwe na maulu a kilonda. (Dan. 2:33) Kadi Danyele wāmwene kimonwa kyālombwele biyampe Umbikalo wa Loma ne umbikalo wa ntanda wālondele’po wādi wa kulupuka mu Loma. (Tanga Danyele 7:7, 8.) Mu myaka tutwa na tutwa, Loma wāmwekele ku balwana nandi bu “utenteja wa bukomokomo byamwiko’tu mukomo nakampata.” Inoko, bupolofeto bwālaile amba “masengo dikumi” ādi a kutamba mu uno umbikalo, ino lusengo lumo lwādi lwa kutāla mu muswelo wa pa bula. Le ano masengo dikumi i bika, ne lusengo lutyetye nalo i bika? Le lusengo lutyetye i lukwatañane muswelo’ka na shintulwilo ya nkishi mupuñame wāmwene Nebukaneza? Kishinte kidi pa paje 16 kikaleta malondololo.

[Kunshi kwa dyani]

[Bipangujo bya Kifundwa]