Jehova e Jal ‘Maelo Weche Mogeng’ore’

“Adieri, Nyasachi en Nyasach nyiseche, en Ruodh ruodhi, oelo weche mogeng’ore.”​—DAN. 2:47.

INYALO DWOKO NADE?

Jehova oseelonwa weche mage e wi kinde mabiro?

Wiye auchiel mokwongo mag ondiek ochung’ne ang’o?

Tudruok mane mantie e kind ondiek gi kido ma Nebukadnezzar noneno e lek?

1, 2. En wach mane ma Jehova oseelonwa, to ang’o momiyo osetimo kamano?

GIN SIRKANDE mage mabiro bedo kalocho e wi piny ngima kinde ma Pinyruodh Nyasaye tieko loch mag dhano? Wang’eyo dwoko nikech mano en wach ma Jehova Nyasaye ‘maelo weche mogeng’ore,’ oseelonwa. Okonyowa ng’eyo sirkandego kokalo kuom weche ma ne janabi Daniel koda jaote Johana ondiko.

² Jehova ne oelo ne ji ariyogo fweny mag ondiegi maluwore e bedo gi loch. Bende, ne oelo ne Daniel tiend lek mar kido moro maduong’. Jehova nomiyo ondik wechego ei Muma mondo okonywa. (Rumi 15:⁠4) Notimo kamano mondo oteggo geno ma wan-go ni e kinde mokayo machiegni, Pinyruodhe biro ketho sirkande duto mag dhano.​​—⁠Dan. 2:​44.

3. Mondo mi wang’e e yo makare weche mokor, en wach mane manyaka wakwong wawinj tiende malong’o, to nikech ang’o?

³ Weche mag Daniel gi Johana konyowa fwenyo ruodhi aboro mochung’ne loje mag dhano, kod kaka ne gidhi luwore e kawo loch. Kata kamano, wanyalo ng’eyo tiend wechego e yo makare mana ka wakwongo wang’eyo tiend wach ma nokwong koro ei Muma. Nikech ang’o? En nikech Muma duto otenore gi kaka wach ma ne okorno chopo. Wach achielno ema siro weche mamoko duto ma ne okor.

KODHI MAR THUOL KODA ONDIEK

4. Jomage maloso kodhi mar dhako, to kodhino biro timo ang’o?

⁴ Bang’ ng’anjo ma ne otimore e Eden, Jehova  nosingo ni “dhako” ne dhi nyuolo ‘kodhi.’ * (Som Chakruok 3:15.) Gikone, kodhino ne dhi ketho wi thuol ma en Satan. Bang’e Jehova noelo ni kodhino ne dhi wuok e anyuola mar Ibrahim, e oganda mar Israel, e dhood Juda, kendo e anyuola mar Ruoth Daudi. (Chak. 22:15-18; 49:10; Zab. 89:3, 4; Luka 1:30-33) Bat-maduong’ mar kodhino ne en Kristo Yesu. (Gal. 3:16) Bat-matin mar kodhino en kanyakla mar Jokristo mowal kuom roho. (Gal. 3:26-29) Yesu gi Jokristo mowalgo ema riwore mondo oloch e Pinyruodh Nyasaye, kendo mano e chenro ma Nyasaye biro tiyogo e ketho Satan.​—Luka 12:32; Rumi 16:20.

5, 6. (a) Gin loje adi madongo ma Daniel gi Johana wuoyoe? (b) Wiye mag ondieg Fweny ochung’ne ang’o?

⁵ Wach ma ne okwong kor e Eden, nonyiso bende ni Satan ne dhi bedo gi ‘kodhi.’ Koth Satan ne dhi nyiso sigu ne koth dhako. Gin jomage maloso koth thuol? Jogo duto maluwo ranyisi mar Satan e nyiso sigu ne Nyasaye kendo kwedo oganda Nyasaye. Kuom kinde duto e ngima dhano, Satan osechano kothe e yore mag siasa, tiende ni pinjeruodhi mopogore opogore. (Luka 4:5, 6) Kata kamano, pinjeruodhi manok kende ema osedonjore ahinya gi oganda Nyasaye, bed ni gin oganda Jo-Israel machon kata kanyakla mar Jokristo mowal. Ang’o momiyo mani en wach maduong’? En nikech okonyowa ng’eyo gimomiyo fweny mag Daniel gi Johana wuoyo mana kuom loje aboro madongo.

⁶ Chiegni higini alufu ariyo mokalo, Yesu nomiyo jaote Johana fweny moko moting’o weche malich. (Fwe. 1:1) E achiel kuom fwenygo, Johana noneno thuol kochung’ e dho nam. Thuondno ochung’ne Jachien. (Som Fweny 13:1, 2.) Johana bende nochako oneno ondiek moro malik kawuok e nam achielno. Ondiegno ne nigi wiye abiriyo, kendo Jachien nomiye nyalo maduong’ ahinya. Bang’e, Johana noneno ondiek machielo maratiglo mabende nigi wiye abiriyo. Ondiek maratigloni ne en gimaket gi ondiek mokwongo manie Fweny 13:1. Malaika nonyiso Johana ni wiye abiriyo mag ondiek maratiglono, ochung’ne “ruodhi abiriyo,” tiende ni pinjeruodhi abiriyo. (Fwe. 13:14, 15; 17:3, 9, 10) E kinde ma Johana ne ndiko bug Fweny, ruodhi abich kuomgi nosepodho, achiel pod ne locho, kendo machielo ne ‘pok obiro.’  Pinjeruodhigo, tiende ni loje mag piny, gin mage? Weuru wanon moro ka moro kuom wiye mag ondiek miwuoyoe e bug Fweny. Wabiro neno bende kaka weche Daniel nolero matut wach pinjeruodhigo, kata bed ni moko kuom wechego ne okor higini miche mang’eny kapok pinjeruodhigo obedoe.

MISRI KOD ASSURIA ​—WIYE ARIYO MOKWONGO

7. Wich mokwongo mar ondiegno ochung’ne ang’o, to nikech ang’o?

⁷ Wich mokwongo mar ondiegno ochung’ne Misri. Nikech ang’o? En nikech Misri e loch maduong’ ma nokwongo nyiso sigu ne jo Nyasaye. Nyikwa Ibrahim​—kama koth dhako ne dhi wuokie mana kaka ne osingi​—nomedore ahinya e piny Misri. Kendo Misri nosandogi ahinya. Satan notemo tieko oganda Nyasaye kapok kodhino ochopo. E yo mane? Notimo kamano kuom chwalo Farao mondo oneg nyithind Jo-Israel ma yawuowi duto. Jehova noketho chenrono kendo reso joge ma noyudo gin wasumbini e Misri. (Wuok 1:15-20; 14:13) Bang’e ne otero Jo-Israel e Piny Manosingi.

8. Wich mar ariyo ochung’ne ang’o, to notemo timo ang’o?

⁸ Wich mar ariyo mar ondiegno ochung’ne Assuria. Assuria bende notemo tieko oganda Nyasaye. En adier ni Jehova notiyo kode e kelo kum ne dhoudi apar mag Israel nikech ne ging’anjo kendo ne gilamo nyiseche manono. Kata kamano, bang’e Assuria nomonjo Jerusalem. Nyalo bedo ni Satan ne chano mar ketho chuth anyuola mar jokaruoth ma gikone Yesu ne dhi wuokie. Mano ne ok en chenro mar Jehova, omiyo notimo hono mi oreso joge ma ne ochung’ motegno kane oketho Jo-Assuria.​—2 Ruo. 19:32-35; Isa. 10:5, 6, 12-15.

BABULON​—WICH MAR ADEK

9, 10. (a) Jehova noyie mondo Jo-Babulon otim ang’o? (b) Mondo wach ma nokorno ochop kare, ang’o ma ne nyaka timre?

⁹ Wich mar adek mar ondiek ma Johana noneno, ochung’ne pinyruoth ma dalane maduong’ ne en Babulon. Jehova noweyo mondo Jo-Babulon oketh Jerusalem kendo tero ogandano e twech. Kata kamano, kapok gima rachno otimorenegi, Jehova nokwongo osiemo Jo-Israel ma nong’anjo ni masirano ne dhi yudogi. (2 Ruo. 20:​16-​18) Nokoro ni anyuola mar jokaruoth ma ne iwacho ni obet e “kom duong’ mar Jehova” e Jerusalem, ne idhi mayo komno. (1 Weche 29:23) Kata kamano, Jehova bende nokoro ni jal moro mowuok e anyuola mar Ruoth Daudi, jal ‘ma wuon-go,’ ne dhi kawo kom duong’no kendo.—⁠Eze. 21:⁠25⁠-⁠27.

¹⁰ Wach machielo mokor nonyiso ni Mesia manosingi, kata Jal Mowal, ne dhi biro ka Jo-Yahudi pod lamo e hekalu me Jerusalem. (Dan. 9:24-27) To bende noyudo osekor chon kane pok oter Israel e twech Babulon ni jalo ne idhi nyuol e Bethlehem. (Mika 5:2) Mondo weche ma ne okorgo ochop kare, ne nyaka gony Jo-Yahudi ae twech, gidog thurgi, mi giger hekalu kendo. Gima tek en ni, ne ok en chik Jo-Babulon gonyo joma nie twech. Wach matekni ne idhi lo nade? Jehova ne oelo dwoko ne jonabi mage.—Amos 3:7.

11. Loch mar Babulon ipimo gi ranyisi mage mopogore opogore? (Ne weche moler piny.)

¹¹ Janabi Daniel ne en achiel kuom joma ne oter e twech Babulon. (Dan. 1:1-6) Jehova notiyo kode e elo pinjeruodhi ma ne dhi locho bang’ Babulon. Jehova noelo weche mogeng’orego kotiyo gi ranyisi moko mopogore opogore. Kuom ranyisi, Jehova nooro lek ne Ruoth Nebukadnezzar mar Babulon mi oneno kido moro maduong’. (Som Daniel 2:1, 19, 31-38.)  Kokalo kuom Daniel, Jehova nonyiso ni wi kidono, ma nolos gi dhahabu, nochung’ne Loch mar Babulon. * Agoge gi bedene ma ne olos gi fedha, nochung’ne loch mar piny ngima ma noluwo Babulon. Lojno ne dhi bedo mane, kendo ne odhi donjore nade gi jo Nyasaye?

MEDO-PERSIA​—WICH MAR ANG’WEN

12, 13. (a) Gin weche mage ma Jehova noelo kuom kaka ne idhi lo Babulon? (b) Ang’o momiyo owinjore wacho ni Medo-Persia e wich mar ang’wen mar ondieg Fweny?

¹² Higini mokalo mia achiel kapok kinde Daniel ochopo, Jehova noelo ne janabi Isaya weche moko e wi loch moro mar piny ngima ma ne dhi loyo Babulon. Jehova nowacho, ok mana yo ma ne idhi lo godo dala mar Babulon, to bende nonyiso nyaka nying jal ma ne dhi timo kamano. Jatelono ne en Kuros, ma Ja-Persia. (Isa. 44:28–45:2) Daniel noyudo fweny mamoko ariyo e wi pinyruodh Medo-Persia. E achiel kuom fwenygo, pinyruodhno ne opim gi dubu ma bathe konchiel oting’ore malo. Ne owachne dubuno mondo ‘ocham ring’o mang’eny.’ (Dan. 7:5) E fweny machielo mopogore, Daniel noneno Medo-Persia ma en pinyruoth molos gi loje ariyo ka opim gi yim man gi tunge ariyo.​—Dan. 8:⁠3, 20.

¹³ Jehova notiyo gi Loch mar Medo-Persia e chopo dwarone mar ketho Babulon kendo duoko Jo-Israel thurgi. (2 Weche 36:⁠22, 23) Kata kamano, lojni ne chiegni ahinya tieko chuth oganda Nyasaye. Bug Esther ei Muma wuoyo kuom chenro ma ne ochak gi jatelo moro maduong’ mar Persia miluongo ni Haman. Haman noloso chenro mar tieko Jo-Yahudi duto ma nodak e alwora malach e Loch mar Persia mi oyango koda ka tarik ma nekno ne onego otimree. To nikech okang’ ma Jehova nokawo, nochako oreso joge kendo, mi oritogi kuom sigu mar koth Satan. (Est. 1:1-3; 3:8, 9; 8:3, 9-14) Kaluwore gi mano, Medo-Persia e wich mar ang’wen mar ondieg Fweny.

GRIK​—WICH MAR ABICH

14, 15. Gin weche mage ma Jehova elo e wi Loch Grik machon?

¹⁴ Wich mar abich mar ondiek miwuoyo kuome e bug Fweny ochung’ne Grik. Mana kaka Daniel noseelo motelo sama nolero tiend lek mar Nebukadnezzar mar kidocha, loch mar Grik ipimo gi iye koda embene molos gi mula. Daniel bende noneno fweny ariyo mamoko moting’o weche moko matut kuom kaka pinyruodhno ne dhi chalo, koda e wi jaloch mare ma ne nigi huma ahinya.

¹⁵ E fweny moro, Daniel noneno ka piny Grik ipimo gi kwach ma nigi buombe ang’wen manyiso ni pinyruodhno ne dhi loyo pinjeruodhi mamoko piyo ahinya. (Dan. 7:6) E fweny machielo, Daniel noneno kaka nyuok moro ma nigi tung’ achiel maduong’ goyo kendo nego mapiyo yim moro ma nigi tunge ariyo, tiende ni Medo-Persia. Jehova nowacho ne Daniel ni nyuogno ochung’ne Grik kendo ni tunge achiel maduong’no ochung’ne achiel kuom ruodhi mag Grik. Daniel nomedo ndiko ni tung’ maduong’no ne idhi tur kendo tunge ang’wen matindo ne dhi dongo e kare. Kata obedo ni weche mokorgo ne ondiki higini miche mang’eny kapok Grik obedo gi loch mar piny ngima, wechego duto nochopo kare. Ruodh Grik miluongo ni Aleksanda Maduong’, ma ne nigi huma ahinya e Grik machon, nogoyo lweny gi Medo-Persia. Kata kamano, mana ka  koro ne en e chuny loch, tung’no ne otur mapiyo nono ka ruoth maduong’no notho ka en jahigini 32. Bang’e, pinyruodhno ne opogi e kind jotend lweny ang’wen mag Aleksanda.​​—⁠Som Daniel 8:​20-​22.

16. Antiochus mar Ang’wen notimo ang’o?

¹⁶ Bang’ loyo Persia, Grik nolocho e wi oganda Nyasaye. E kindeno, Jo-Yahudi koro nosedok e Piny Manosingi mi kendo gigero hekalu Jerusalem. Ne pod gin oganda Nyasaye moyier kendo hekaluno ema ne pod gitiyogo kaka kar lamo madier. Kata kamano, e senchari mar ariyo Ka Ndalowa Podi, Grik, ma ne en wich mar abich mar ondieg Fweny, ne omonjo oganda Nyasaye. Antiochus mar Ang’wen, achiel kuom jotend lweny ma nokawo loch bang’ Aleksanda, noketo altar mar nyiseche manono e laru mar hekalu e Jerusalem, moketo chik ni oneg ng’ato ang’ata maluwo din mar Jo-Yahudi. Mano kaka timno ne en sigu maduong’ ma koth Satan nonyiso! Kata kamano, bang’ kinde matin, loch machielo mar piny ngima nokawo kar Grik. Wich mar auchiel mar ondieg Fweny ne dhi bedo mane?

RUMI​—WICH MAR AUCHIEL, “MALICH MABWOGO JI”

17. Wich mar auchiel notimo ang’o maduong’ e chopo weche mag Chakruok 3:​15?

¹⁷ Rumi ema ne en loch ma nigi teko moloyo e piny kane Johana oyudo fweny mar ondiek. (Fwe. 17:10) Wich mar auchielni ema notimo gima duong’ ahinya e chopo weche mokor e Chakruok 3:​15. Satan notiyo gi jotelo mag Rumi e hinyo ‘ofunj tiend’ kodhi, to mana kuom kinde matin. E yo mane? Ne gidonjo ne Yesu gi weche mag miriambo ni nong’anjo ne sirkandno, mi ginege. (Math. 27:26) Kata kamano, ofunj tiendeno nochango nimar Jehova nochiere.

18. (a) En oganda mane manyien ma Jehova noyiero, to nikech ang’o? (b) Ere kaka koth thuol ne odhi nyime nyiso sigu ne koth dhako?

¹⁸ Jotend din mag Jo-Israel nowinjore gi Rumi e hango wach ne Yesu, kendo thoth oganda Israel bende nokwede. Kuom mano, Jehova nojwang’o oganda Jo-Israel. (Math. 23:38; Tich 2:⁠22, 23) Jehova koro noyiero oganda manyien, ma en “Israel mar Nyasaye.” (Gal. 3:​26-​29; 6:​16) Ogandano ne en kanyakla mar Jokristo mowal moting’o Jo-Yahudi koda Ogendini mamoko. (Efe. 2:​11-​18) Bang’ tho Yesu koda chierne, kodhi mar thuol ne odhi nyime nyiso sigu ne koth dhako. Kuom kinde maok tin ne achiel, Rumi notemo tieko chuth kanyakla mar Jokristogo ma en bat-matin mar koth dhako. *

19. (a) Daniel lero nade weche motudore gi loch mar auchiel? (b) Sula machielo biro wuoyo e wi wach mane?

¹⁹ E lek ma Daniel nolero ne Nebukadnezzar, ogwende mag nyinyo ochung’ne Rumi. (Dan. 2:​33) Daniel bende noneno fweny moro manyiso, ok mana Loch Rumi kende, to bende loch machielo mar piny ngima ma ne dhi wuok kuom Rumi. (Som Daniel 7:​7, 8.) Kuom higini miche mang’eny, Rumi nobedo loch “malich mabwogo ji, matek moloyo,” wasike. Kata kamano, weche mokor nonyiso ni “tunge apar” ne dhi dongo kowuok e pinyruodh Rumi kendo tung’ achiel matin e kind tungego, ne dhi bedo gi loch. Tunge apargi ne gin pinje mage, to tung’ matinno nochung’ne piny mane? Tung’ matinno otudore e yo mane gi kaka ilero kido maduong’ ma Nebukadnezzar noneno? Sula mayudore e ite mar 14 biro nono dwoko mag penjogo.

[Weche moler piny]

[Penjo mag Puonjruok]