Ges-y sẽn be pʋgẽ wã

Ges-y sẽn be sebrã pʋgẽ

Yaa Wẽnnaam a Zeova n “pukd sẽn solge”

Yaa Wẽnnaam a Zeova n “pukd sẽn solge”

Yaa Wẽnnaam a Zeova n “pukd sẽn solge”

“Sɩd ne sɩda, yãmb Wẽndã la wẽnd-dãmb Wẽnde, la dĩm-dãmb fãa Soaala. Bãmb n pukd sẽn solge.”—DAN. 2:47, SEBR SÕNGO.

Y NA N LEOKAME TƖ BÕE?

Bõe la a Zeova wilg tõnd beoog-daarã wɛɛngẽ?

We-rũngã pipi zut a yoobã makda bõe?

Bõn-naandg ning a Nebukadnezaar sẽn yã wã ne we-rũngã sẽn tar zut a yopoe wã tara zĩis kẽer sẽn makd bõn-yɛngã. Yaa zĩ-bʋse, la bõe la b makda?

1, 2. Bõe la a Zeova wilg tõndo, la bõe yĩnga?

WẼNNAAM Rĩungã sã n wa na n sãam goosneema-rãmbã, a na n mika pãn-soaadb bʋs dũniyã zugu? Tõnd mii sok-kãngã leoorã. Bala, yaa Wẽnnaam a Zeova sẽn ‘pukd sẽn solgã’ n wilg-du. A tũnuga ne no-rɛɛs a Daniɛll la tʋm-tʋmd a Zã n wilg-d rẽ.

2 A Zeova vẽnega nin-kãensã tɩ b yã we-rũmsi, tɩ we-rũng fãa makd bũmbu. A leb n wilga a Daniɛll ned a ye zãmsd võore. Zãmsdã pʋgẽ, a soabã yãa bõn-naandg sẽn yaa kãsenga. A Zeova kɩtame t’a Daniɛll ne a Zã fãa gʋls bũmb nins b sẽn yã wã Biiblã pʋgẽ tõnd nafr yĩnga. (Rom 15:4) A maana woto sẽn na yɩl tɩ d maneg n kɩs sɩd tɩ ka la bilfu, a Rĩungã na n sãama ninsaalbã goosneema-rãmbã fãa.—Dan. 2:44.

3. Sẽn na yɩl n wʋm Biiblã bãngr-goamã võore, bõe võor la d segd n deng n wʋme, la bõe yĩnga?

3 D sã n vaees bũmb nins a Daniɛll ne a Zã sẽn gʋlsã, d bãngdame tɩ rĩm-dãmb a nii n da na n zĩndi. D na n yãa wakat ning b sẽn da na n sɩng b naamã rɩɩbã me. La sẽn na yɩl n wʋm bãngr-gom-kãensã võore, yaa tɩlae tɩ d reng n wʋm Biiblã pipi bãngr-gomdã võore. Bõe yĩnga? Bala, Biiblã tõrã ne a bãngr-goamã fãa tika bãngr-gom-kãng zugu.

WAAFÃ YAGENGA, LA WE-RŨNGÃ

4. Ãnda la pagã yagengã, la a yagen-taasã yaa ãnd dãmba? Bõe la nin-kãensã na n wa maane?

4 A Ãdem ne a Hawa sẽn kɩɩs a Zeova Edɛnnã poor bilfu, a pʋlmame tɩ “pagã” na n wa paama “yagenga.” * (Karm-y Sɩngr 3:15.) Yagen-kãng ra na n wa pogla waafã sẽn yaa a Sʋɩtãanã zugu. Kaoosg zugẽ, a Zeova wilgame tɩ yagengã na n yi a Abrahaam pendẽ wã, la t’a na n yɩɩ Israyɛll neda. A wa n paasame t’a na n yɩɩ Zida buudã neda, la rĩm a Davɩɩd yagenga. (Sɩng. 22:15-18; 49:10; Yɩɩl 89:4, 5; Luk 1:30-33) Yagengã meng-meng yaa Kirist Zezi. (Gal. 3:16) La yagengã tara yagen-taase: Yaa kiris-neb nins sẽn paam vʋʋsem sõngã zaeebã. (Gal. 3:26-29) Yaa a Zezi ne nin-kãensã la Wẽnnaam Rĩungã nanambse. Wẽnnaam na n tũnuga ne Rĩung kãng n sãam Sʋɩtãanã.—Luk 12:32; Rom 16:20.

5, 6. a) Pãn-soaadb a wãn yell la a Daniɛll ne a Zã gom-yã? b) We-rũng ning yell b sẽn gomd Wilgr sebrã pʋgẽ wã zutã makda bõe?

5 Bãngr-gomd ning a Zeova sẽn togs Edɛnnã wilgame t’a Sʋɩtãan me ra na n wa paama “yagenga.” A wilgame me tɩ beem n da na n zĩnd yagen-kãng ne pagã yagengã sʋka, rat n yeel t’a na n kisga pagã yagengã. La yaa ãnda rãmb la waafã yagengã? Yaa b rãmb nins fãa sẽn kis Wẽnnaam nin-buiidã wa a Sʋɩtãanã. Hal pĩnd wẽndẽ n tãag masã, a Sʋɩtãan sigla a poorẽ dãmbã sẽn yaa a yagengã tɩ b yaa soolem toor-toore, tɩ soolem fãa rɩt a naam. (Luk 4:5, 6) La soolem kãens sʋkã, yaa bãmb b wãn bal n tall pãng wʋsg Wẽnnaam nin-buiidã zugu. B namsa Israyɛll buudã sẽn da yaa Wẽnnaam nin-buiidã, wall kiris-neb nins sẽn paam zaeebã sẽn yaa Wẽnnaam nin-buiidã. Bõe yĩng tɩ woto bãngr tar yõodo? Bala, sõngda tõnd tɩ d bãng bũmb ning sẽn kɩt tɩ bõn-makr nins a Daniɛll ne a Zã sẽn yã wã gomd pãn-soaadb a nii bal yellã.

6 Yʋʋmd 96 soabã sẽnese, a Zezi vẽnega tʋm-tʋmd a Zã t’a yã bõn-makr toor-toore. (Wil. 1:1) Bõn-makr a ye pʋgẽ, a Zã yã a Sʋɩtãan b sẽn boond tɩ dragõ wã sẽn yas ko-kãsengã noore. (Karm-y Wilgr 12:18-13:2.) A Zã yãa we-rũng sẽn tar zut a yopoe me sẽn yit koomẽ, t’a Sʋɩtãan kõ-a pãn-kãsenga. A Zã wa n yãa rũn-zẽeg sẽn tar zut a yopoe me. Rũn-kãng yaa pipi rũngã wẽnego. Malɛk n yeel a Zã tɩ rũn-zẽegã zut a yopoe wã makda “rĩm-dãmb a yopoe,” rat n yeel tɩ pãn-soaadb a yopoe. (Wil. 13:14, 15; 17:3, 9, 10) A Zã sẽn wa n gʋlsd Wilgr sebrã, tɩ pãn-soaadb kãens a nu n lʋɩ, t’a yembr beẽ, t’a to ra “nan ka wa” ye. La pãn-soaadb kãens la bʋse? Bɩ d ges rũng ning yell b sẽn gomd Wilgr sebrã pʋgẽ wã zug fãa sẽn makd bũmb ningã. D na n yã a Daniɛll sebrã sẽn gomd rĩm kãens yell to-to wã me. A Daniɛll bãngr-gomdã reng n wilga yɛl wʋsg rĩm kãens kẽer zutu, yʋʋm kobs nand tɩ b sɩng b naamã rɩɩbo.

PIPI ZUT A YIIBÃ MAKDA EZIPT NE ASIIRI

7. Rũngã pipi zugã makda bõe, la bõe yĩnga?

7 Rũngã pipi zugã makda Ezipti. Bõe yĩnga? Bala, Ezipt n yɩ pipi pãn-soaad sẽn kisg Wẽnnaam nin-buiidã. B kisga Israyɛll nebã sẽn da yaa a Abrahaam yagensã. Wẽnnaam yaool n da pʋlma a Abrahaam tɩ pagã yagengã na n yii yẽ pendẽ wã. Israyɛll nebã ra wa n tɩ bee Ezipti, tɩ b sõorã paas wʋsgo. Ezipt naabã kɩtame tɩ b nams-b sõma. A Sʋɩtãan makame n na n menes Wẽnnaam nin-buiidã sẽn na yɩl tɩ yagengã ra tõog n doge. Rẽ n so t’a tus a Faraõ t’a yeel tɩ Israyɛll pag sã n dog bi-ribl fãa, bɩ b kʋ biigã. La a Zeova pa bas tɩ b menes a nin-buiidã ye. A yiis-b-la Ezipt yembdẽ wã. (Yik. 1:15-20; 14:13) A wa n kɩtame tɩ b tɩ zĩnd kãabg tẽngẽ wã.

8. Rũngã zug a yiib-n-soabã makda bõe, la bõe la a bao n na n maane?

8 Rũngã zug a yiib-n-soabã makda Asiiri. Rĩung kãng sẽn da tar pãng wʋsgã me makame n na n menes Wẽnnaam nin-buiidã. Yaa sɩd t’a Zeova tũnuga ne Asiiri n sɩbg Israyɛll buud piigã, b sẽn da pʋʋsd bõn-naandse, la b pa sakd a noy a taabã yĩnga. La Asiiri nebã yikame n na n tɩ zab ne Zerizalɛm. Tõe t’a Sʋɩtãan ra rat n menesa neb nins sẽn da rɩt naam Zerizalɛmmã, bala a Zezi ra segd n yii nin-kãens pendẽ. A Zeova ra pa rat tɩ b sãam Zerizalɛm ye. Rẽ n so t’a maan yel-solemd n kʋ Asiiri sodaasã n fãag a nin-buiidã.—2 Rĩm 19:32-35; Ezai 10:5, 6, 12-15.

RŨNGÃ ZUG A TÃAB-N-SOABÃ MAKDA BABILON

9, 10. a) Bõe la a Zeova bas tɩ Babilon nebã maane? b) Sẽn na yɩl tɩ bãngr-goamã pidsi, bõe n da segd n maane?

9 Rũng ning a Zã sẽn yã wã zug a tãab-n-soabã makda Babilon rĩungã. A Zeova basame tɩ Babilon nebã sãam Zerizalɛm la b tall a nebã n kẽng yembdo. La nand t’a bas tɩ bõn-kãngã sẽn ning Israyɛll nebã sẽn da yaa tõtbã yãndã maane, a reng n togs-b lame tɩ toog n gũud-ba. (2 Rĩm 20:16-18) A togsame me t’a Davɩɩd yagensã sẽn da be Zerizalɛm n dɩt “naam ning Zusoabã sẽn kõ” wã pa na n le rɩ naam ye. (1 Kib. 29:23) Sẽn paase, a Zeova pʋlmame tɩ rĩm a Davɩɩd yageng a ye n na n wa yɩ a soab ning “sẽn so noorã,” n deeg naam kãnga.—Eze. 21:30-32.

10 Bãngr-gomd a to me n da wilgd tɩ Mesi wã bɩ b sẽn zae a soabã ra na n wa mikame tɩ wẽnd-doog n be Zerizalɛm tɩ zʋɩf-rãmbã kẽnd be n pʋʋsdẽ. (Dan. 9:24-27) Bãngr-gomd b sẽn da togs nand tɩ b tall Israyɛll nebã n kẽng yembd Babilonnã wilgame tɩ nin-kãngã ra na n doga Betlehɛm. (Mii. 5:1) Rẽnd sẽn na yɩl tɩ bãngr-gom-kãensã pidsi, zʋɩf-rãmbã ra segd n paama b mense, n lebg n leb b ba-yirã, la b lebs n me wẽnd-doogã. La Babilon nebã sã n da yõg neb n maan b yembse, b pa basd-b tɩ b kʋl ye. Wãn to la Wẽnnaam nin-buiidã ra na n tõog n leb b ba-yirã? A Zeova wilga a no-rɛɛsdbã a sẽn da na n maan to-to.—Amos 3:7.

11. B maka Babilon rĩungã ne bõe la bõe? (Ges-y tẽngr vẽnegrã.)

11 No-rɛɛs a Daniɛll zĩnda neb nins b sẽn yõg n kẽng yembd Babilonnã sʋka. (Dan. 1:1-6) A Zeova wilg-a lame tɩ Babilon lʋɩɩsã poore, pãn-soaadb a taab n na n pʋg taab n tall pãng wʋsg dũniyã zugu. A Zeova tũnuga ne bõn-makr toor-toor n wilg rẽ. Wala makre, a kɩtame tɩ Babilon rĩm a Nebukadnezaar yã bõn-naandg sẽn yaa kãseng a zãmsd pʋgẽ. Yaa bõn-naandg sẽn maan ne sãnem, wanzuri, zũudu, la kutu. (Karm-y Daniɛll 2:1, 19, 31-38.) A Zeova wilga a Daniɛll tɩ bõn-naandgã zugã sẽn maan ne sãnemã makda Babilon rĩungã. * A paasame tɩ bõn-naandgã yãoogã ne a nusã sẽn maan ne wanzuri wã makda pãn-soaad ning sẽn na n ledg Babilonnã. Pãn-soaad kãng ra na n yɩɩ soolem bʋgo, la a manesem ne Wẽnnaam nin-buiidã na n yɩɩ wãna?

RŨNGÃ ZUG A NAAS-N-SOABÃ MAKDA MEED LA PƐRS SOOLMÃ

12, 13. a) Bõe la a Zeova reng n togs Babilon lʋɩɩsã wɛɛngẽ? b) Bõe yĩng tɩ d tõe n yeel tɩ we-rũngã zug a naas-n-soabã makda Meed la Pɛrs soolmã?

12 Yʋʋm koabg la zak sẽn deng a Daniɛll wakatã, a Zeova wilga no-rɛɛs a Ezai yɛl wʋsg pãn-soaad ning sẽn na n tõog Babilonnã zugu. A Zeova wilg-a-la b sẽn na n deeg Babilon to-to wã, la rĩm ning sẽn na n deeg-a wã yʋʋr me. Nin-kãng yɩɩ Pɛrs ned a Sirus. (Ezai 44:28–45:2) Wẽnnaam wilga a Daniɛll bõn-makr a yiib sẽn bilgd Meed la Pɛrs soolmã sẽn yɩ dũni gill pãn-soaadã. Bõn-makr a ye wã pʋgẽ, b maka soolmã ne urse. B yeela ursã t’a “yik n wãb nemd wʋsgo.” (Dan. 7:5) Bõn-makr a to wã pʋgẽ, a Daniɛll yãa pe-raoog sẽn tar yɩɩl a yiibu, n makd soolem kãng sẽn yaa buud a yiib soolmã.—Dan. 8:3, 20.

13 A Zeova kɩtame tɩ Meed la Pɛrs soolmã tõog Babilon soolmã, tɩ Israyɛll nebã paam n leb b ba-yirã wa a sẽn da pĩnd n togsã. (2 Kib. 36:22, 23) La kaoosg zugẽ, Meed la Pɛrs soolmã wa n baoome n na n menes Wẽnnaam nin-buiidã. A Ɛstɛɛr sebrã sẽn be Biiblã pʋgẽ wã wilga rẽ. Pɛrs soolmã nin-kãseng a ye yʋʋr sẽn boond t’a Haman n wa n dat tɩ b kʋ zʋɩf-rãmbã fãa sẽn be soolmẽ wã. A pʋd n da yãka daar ning b sẽn na n sɩng b kʋʋbã. La a Zeova le kogla a nin-buiidã, t’a Sʋɩtãan yagengã sẽn kis-bã pa tõog-b ye. (Ɛst. 1:1-3; 3:8, 9; 8:3, 9-14) Rẽnd d tõe n yeelame tɩ Wilgr sebrã pʋgẽ we-rũngã zug a naas-n-soabã makda Meed la Pɛrs soolmã.

RŨNGÃ ZUG A NU SOABÃ MAKDA GƐRƐS

14, 15. Bõe la a Zeova reng n togs pĩnd wẽndẽ Gɛrɛsã soolem zugu?

14 We-rũng ning yell Wilgr sebrã sẽn gomdã zug a nu soabã makda Gɛrɛse. A Nebukadnezaar zãmsd ning a Daniɛll sẽn bilgã pʋgẽ, bõn-naandgã pʋgã ne a sɛɛgã sẽn maan ne zũudã me makda soolem kãnga. A Zeova kɩtame t’a Daniɛll yã bõn-makr a yiib sẽn wilgd soolem kãng sẽn na n yɩ to-to wã, la a naab ning sẽn na n yɩ kãseng n yɩɩdã sẽn na n tʋm to-to wã me.

15 Bõn-makr a ye pʋgẽ, a Daniɛll yãa ãbg sẽn tar pɩgs a naase. Ãbgã sẽn tar pɩgsã makda Gɛrɛs soolmã sẽn na n tõog tẽns a taab ne tʋʋlmã. (Dan. 7:6, Sebr Sõngo) Bõn-makr a to wã pʋgẽ, a Daniɛll yãa boɛɛg sẽn tar yɩɩn-kãsenga. Boɛɛgã zaba ne pe-raoog sẽn tar yɩɩl a yiibu, n kʋ-a tao-tao. Pe-raoogã makda Meed la Pɛrs soolmã. A Zeova yeela a Daniɛll tɩ boɛɛgã makda Gɛrɛs soolmã, la t’a yɩɩn-kãsengã makda a rĩm a yembre. A Daniɛll wilgame me tɩ boɛɛgã yɩɩn-kãsengã na n wa kaoogame, tɩ yɩɩl a naas sẽn pa ta-a pus n yi a zĩigẽ wã. Baa Wẽnnaam sẽn togs bãngr-gomdã yʋʋm kobs nand tɩ Gɛrɛs lebg pãn-soaadã, yɛlã sɩd yɩɩ woto bal kɛpɩ. A Alɛgsãndr le Gãrã sẽn yɩ pĩnd wẽndẽ Gɛrɛsã naab ning pãng sẽn yɩɩg a taabã lʋɩya a sodaasã taoore, tɩ b zab n tõog Meed la Pɛrs rĩungã. Yaa yẽ la boɛɛgã yɩɩn-kãsengã makda. La pa yã n kaoos la yɩɩn-kãng kaoog ye. Rĩmã ki a sẽn wa n ket n tar pãng wʋsg sasa. Rẽ t’a tara yʋʋm 32 bala. A soda-nanambs a naas n wa n zab n weel soolmã, tɩ b ned kam fãa lebg naab a sẽn beẽ.—Karm-y Daniɛll 8:20-22.

16. Bõe la a Antiokus a naas-n-soabã maan-yã?

16 Gɛrɛs nebã sẽn tõog Pɛrs soolmã poore, b sooga Israyɛlle. Rẽ tɩ zʋɩf-rãmbã ra lebg n kẽnga kãabg tẽngẽ wã, n tɩ lebs n me Zerizalɛm wẽnd-doogã. Wẽnnaam da ket n getame tɩ b yaa a nin-buiidu, tɩ wẽnd-doog ning b sẽn lebs n me wã me ra ket n yaa a pʋʋsg zĩiga. La yʋʋmd 168 soabã sẽn deng Kiristã rogmã, Gɛrɛs sẽn yaa rũngã zug a nu soabã zaba ne Wẽnnaam nin-buiidã. A Antiokus a naas-n-soabã sẽn da yaa a Alɛgsãndr soolmã babg a ye naabã wa n zaba ne Wẽnnaam nin-buiidã. A mee ziri wẽnnaam tẽn-kugr Zerizalɛm wẽnd-doogã zak pʋgẽ, la a yeel tɩ b kʋ ned ning fãa sẽn na n bao n tũ zʋɩf-rãmbã tũudmã. Ad woto wilgdame t’a Sʋɩtãan yagengã sɩd kisa Wẽnnaam nin-buiidã! La pa yã n kaoos la pãn-soaad a to wa tõog Gɛrɛs ye. Soolem bʋg n da na n yɩ we-rũngã zug a yoob-n-soabã?

RŨNGÃ ZUG A YOOB-N-SOABÃ MAKDA ROM ‘SẼN SEK RABEEMÃ’

17. Bõe la rũngã zug a yoob-n-soabã maan Sɩngr 3:15 wã pidsg pʋgẽ?

17 Sasa ning a Zã sẽn yã we-rũngã bõn-makrã tɩ yaa Rom soolmã n da tar pãng n yɩɩda. (Wil. 17:10) Rẽnd we-rũngã zug a yoob-n-soabã makda Rom. A pidsa bõn-kãseng b sẽn pĩnd n togs Sɩngr 3:15 wã pʋgẽ. A Sʋɩtãan tũnuga ne Rom nanambs n pogl pagã yagengã “na-kãsenkãare.” Wãn to la b maan dẽ? B rõda a Zezi t’a tõdga Rom naamã, n kʋ-a. (Mat. 27:26) La pa kaoos la sãmpogrã maage, bala, a Zeova vʋʋga a Zezi.

18. a) Bu-paal-bʋg la a Zeova yãk-yã, la bõe yĩnga? b) Wãn to la waafã yageng kell n kisg pagã yagenga?

18 Israyɛll tũudmã taoor dãmb sõnga Rom nanambsã tɩ b kʋ a Zezi. Sẽn paase, Israyɛll nebã fãa la bal pa sak n deeg t’a Zezi la Mesi wã ye. Woto kɩtame t’a Zeova me tõdg tɩ b kõn le yɩ a nin-buiid ye. (Mat. 23:38; Tʋʋ. 2:22, 23) A yãka buud a to n ledg-ba: Yaa “Israyɛll sẽn yaa Wẽnnaam dẽndã.” (Gal. 3:26-29; 6:16) Bu-kãng yaa kiris-neb nins sẽn paam vʋʋsem sõng zaeebã, n yaa zʋɩf-rãmb la bu-zẽms neba. (Ef. 2:11-18) A Zezi kũumã la a vʋʋgrã poore, waafã yagengã kell n kisga pagã yagengã, n zabd ne-a. Naoor wʋsgo, Rom nanambsã baoome n na n menes pagã yagengã yagen-taas sẽn yaa kiris-neb nins sẽn paam vʋʋsem sõng zaeebã. *

19. a) Wãn to la a Daniɛll bilg pãn-soaad a yoob-n-soabã? b) Sogs-bʋs la d na n leok sõsg a to pʋgẽ?

19 A Nebukadnezaar zãmsd ning võor a Daniɛll sẽn wilgã pʋgẽ, bõn-naandgã karsã sẽn yaa kutã makda Rom. (Dan. 2:33) A Daniɛll yãa bõn-makr a to sẽn bilgd Rom soolmã, la pãn-soaad ning sẽn na n pʋgl Rom n tall pãng wʋsg dũniyã zugã. (Karm-y Daniɛll 7:7, 8.) Yʋʋm kobs pʋgẽ, Rom bɛɛbã ra getame t’a ‘seka rabeem la yɛɛsgo, la t’a tara pãng wʋsgo.’ La bãngr-gomdã ra wilgame tɩ “yɩɩl piig” n na n yi a soolmã pʋgẽ, la tɩ rẽ poore, yɩɩll a to sẽn yaa bil n na n yi b sʋka, n wa lebg bedr n yɩɩg a taabã. Yɩɩl piigã makda soolem bʋse, la yɩɩn-bilã makda bʋgo? A Nebukadnezaar sẽn yã bõn-naandg ningã zĩ-bʋg n makd yɩɩn-bilã? Sõsg ning sẽn sɩngd seb-neng 16 soabẽ wã na n leoka sogs-kãensã?

[Tẽngr not rãmbã]

^ sull 4 Pʋg-kãng makda a Zeova siglgã babg ning sẽn be saasẽ wã sẽn yaa malɛg-sakdbã.—Ezai 54:1; Gal. 4:26; Wil. 12:1, 2.

^ sull 11 A Daniɛll sebrã pʋgẽ, b maka Babilon ne bõn-naandgã zugã, tɩ Wilgr sebrã pʋgẽ, b mak-a ne we-rũngã zug a tãab-n-soabã. Ges-y foto wã sẽn be seb-neng 14-15.

^ sull 18 Rom sodaasã sẽn sãam Zerizalɛm yʋʋmd 70 soabã pʋgẽ wã pa naag Sɩngr 3:15 wã pidsgã ye. Bala, rẽ tɩ Israyɛll nebã pa le yaa Wẽnnaam nin-buiid ye.

[Zãmsgã sogsgã]