Skip to content

Skip to table of contents

Jehova ‘Nguuyubununa Makani Aasisidwe’

Jehova ‘Nguuyubununa Makani Aasisidwe’

Jehova ‘Nguuyubununa Makani Aasisidwe’

“Ncobeni Leza wanu ngu-Leza wabaleza, mupati wabami, sikuyubununa makani aasisidwe.”—DAN. 2:47.

INO INGA MWAINGULA BUTI?

Makani nzi aajatikizya zyintu zyakumbele Jehova nzyayubununa kulindiswe?

Ino mitwe yamunyama yakusaanguna iili cisambomwe iiminina nzi?

Nkweendelana nzi kuliko akati kamunyama acikozyanyo cipati ncaakabona Nebukadinezara?

1, 2. Ncinzi Jehova ncaayubununa kulindiswe, alimwi nkaambo nzi ncaacitila boobo?

NIMFWULUMENDE iili iinooyendelezya nyika yoonse ciindi Bwami bwa Leza bwaakunyonyoona bweendelezi bwabantu? Tulibuzyi bwiinguzi—Jehova Leza “Sikuyubununa makani aasisidwe,” watwaambila. Ulatugwasya kuzizyiba mfwulumende eezyo kwiinda mubusinsimi bwakalembwa a Daniele alimwi amwaapostolo Johane.

2 Jehova wakabayubunwida baalumi aaba zilengaano izyakali kujatikizya banyama. Alimwi wakaambila Daniele bupanduluzi bwaciloto cacikozyanyo cipati kapati. Jehova wakapa kuti zibalo eezyi zilembwe mu Bbaibbele akuyobolwa kutegwa tugwasyigwe. (Lom. 15:4) Wakacita oobo kutegwa ayumye bulangizi bwesu bwakuti ino-ino Bwami buyoonyonyoona mfwulumende zyabantu.—Dan. 2:44.

3. Kutegwa tubumvwisye kabotu-kabotu businsimi, ncinzi ncotweelede kusaanguna kumvwisya, alimwi nkaambo nzi?

3 Businsimi bwa Daniele a Johane bulatugwasya kuzyiba bami bali lusele naa mfwulumende zyabantu alimwi bulatondezya mbobakali kuyootobelana kulela. Nikuba boobo, kutegwa tubumvwisye businsimi oobu, tweelede kumvwisya ncobwaamba businsimi bwakusaanguna bulembedwe mu Bbaibbele. Nkaambo nzi? Nkaambo kuzuzikizyigwa kwabusinsimi oobo ngomutwe wamakani aamu Bbaibbele. Munzila imwi, businsimi oobu mpaayeeme businsimi boonse.

LUNYUNGU LWA MUZOKA AMUNYAMA

4. Mbaani babikkilizyidwe mulunyungu lwamwanakazi, alimwi ncinzi ncobayoocita?

4 Kakutanainda ciindi cilamfwu kuzwa ba Adamu a Eva nibakazanga mumuunda wa Edeni, Jehova wakasyomezya kuti “mwanakazi” wakali kuyoozyala “lunyungu.” * (Amubale Matalikilo 3:15.) Lunyungu oolo mukuyakwaciindi lwakali kuyoopwayaula muzoka, Saatani, kumutwe. Jehova wakazootondezya kuti lunyungu lwakali kuyoozwida kuli Abrahamu, mu Israyeli, mumukowa wa Juda alimwi waluzubo lwa Mwami Davida. (Matl. 22:15-18; 49:10; Int. 89:3, 4; Lk. 1:30-33) Cibeela cakusaanguna calunyungu oolu ngu Kristo Jesu. (Gal. 3:16) Cibeela cabili mbananike ibacibeela cambungano ya Banakristo. (Gal. 3:26-29) Jesu antoomwe abananike balakamantana akupanga Bwami bwa Leza, cibelesyo Leza ncayoobelesya kunyonyoona Saatani.—Lk. 12:32; Lom. 16:20.

5, 6. (a) Ino bali bongaye bami balaanguzu kapati ibeendelezya mbaakabona Daniele a Johane? (b) Ino mitwe yamunyama waambidwe mubbuku lya Ciyubunuzyo iiminina nzi?

5 Businsimi oobu bwakusaanguna ibwakaambwa mumuunda wa Edeni alimwi bwaamba kuti Saatani wakali kuyoozyala “lunyungu.” Lunyungu oolu lwakali kuyoosula lunyungu lwamwanakazi. Mbaani babikkilizyidwe mulunyungu lwamuzoka? Aabo boonse baiya Saatani mukusula Leza akukazya bantu bakwe. Kuzwa kaindi, Saatani wabunganya lunyungu lwakwe mutubunga tusiyene-siyene twatwaambo twacisi naa mami. (Lk. 4:5, 6) Nikuba boobo, nimfwulumende buyo zisyoonto zyali kubajatikizya kapati bantu ba Leza, kufwumbwa naa ncisi cabana Israyeli naa nimbungano ya Banakristo bananike. Nkaambo nzi kaambo aaka ncokayandika kapati? Akaambo kakuti kapandulula ncokuli buyo bami bali lusele ibajisi nguzu kapati ibaambidwe muzilengaano zya Daniele alimwi a Johane.

6 Kumamanino kwamwaanda wamyaka wakusaanguna C.E., Jesu iwakabusyigwa wakatondezya mwaapostolo Johane zilengaano zikkomanisya. (Ciy. 1:1) Mucilengaano cimwi, Johane wakabona simwaaba wiiminina Diabolosi kaimvwi kunkomwe yalwizi lupati. (Amubale Ciyubunuzyo 13:1, 2.) Johane alimwi wakabona munyama uutazyibidwe kabotu kazwa mulwizi akupegwa nguzu zinji kuzwa kuli Diabolosi. Nikwakainda ciindi, mungelo wakapandulwida Johane kuti mitwe iili ciloba yamunyama uusalala nkokuti cikozyanyo camunyama waambidwe mulugwalo lwa Ciyubunuzyo 13:1, iiminina “bami bali ciloba” naa mfwulumende. (Ciy. 13:14, 15; 17:3, 9, 10) Ciindi Johane naakali kulemba businsimi oobu, bami bali musanu bakawide kale, omwe wakali kulela alimwi uumbi ‘taakaningasika pe.’ Ino bami aaba naa bweendelezi bwanyika yoonse ninzi? Atulange-lange mutwe wamunyama umwi aumwi uupanduludwe mubbuku lya Ciyubunuzyo. Alimwi tulabona nzyaakalemba Daniele mbozyigwasya kumvwisya bunji bwamami aaya, zimwi ziindi myaanda yamyaka musyule kaatanatalika kulela.

EGEPITA ALIMWI A ASURI—MITWE YOBILO YAKUSAANGUNA

7. Ino mutwe wakusaanguna wamunyama wiiminina nzi, alimwi nkaambo nzi?

7 Mutwe wakusaanguna wamunyama wiiminina Egepita. Nkaambo nzi? Akaambo kakuti Egepita ncicakali cisi canguzu cakusaanguna kuba sinkondonyina abantu ba Leza. Baluzubo lwa Abrahamu, mwalo lunyungu lwamwanakazi ilwakasyomezyegwa molwakali kuyoozwida, bakavwula kapati mu Egepita. Kuzwa waawo bana Egepita bakatalika kubapenzya bana Israyeli. Saatani wakasoleka kunyonyoona bantu ba Leza lunyungu kalutanasika. Munzila nzi? Nkwiinda mukukulwaizya Farao kuti ajaye bana basankwa boonse babana Israyeli. Jehova wakaanyonganya makanze aayo alimwi wakabanununa bantu bakwe kuzwa mubuzike mu Egepita. (Kul. 1:15-20; 14:13) Kumbele, Jehova wakapa bana Israyeli Nyika Yakasyomezyegwa.

8. Ino mutwe wabili wamunyama wiiminina nzi, alimwi ncinzi ncaakali kuyanda kucita?

8 Mutwe wabili wamunyama wiiminina Asuri. Abwalo bwami oobu ibulaanguzu kapati bwakali kuyanda kunyonyoona bantu ba Leza. Masimpe kuti Jehova wakabelesya Asuri kusubula bwami bwamikowa iili kkumi akaambo kakukomba mituni alimwi abuzangi. Nikuba boobo, bana Asuri bakasaala Jerusalemu. Kweelede kuti Saatani wakajisi makanze aakunyonyoona mulongo wabami Jesu mwaakali kuyoozyalilwa. Kulwanwa ooku tanaakali makanze aa Jehova, alimwi camaleele wakabavwuna bantu bakwe basyomeka kwiinda mukunyonyoona basinkondonyina.—2 Bam. 19:32-35; Is. 10:5, 6, 12-15.

BABULONI—MUTWE WATATU

9, 10. (a) Ncinzi Jehova ncaakazumizya bana Babuloni kucita? (b) Kutegwa businsimi buzuzikizyigwe, ino ncinzi cakeelede kucitika?

9 Mutwe wamunyama watatu Johane ngwaakabona wiiminina bwami ibwakajisi Babuloni mbuli munzi wabo mupati. Jehova wakazumizya bana Babuloni kusaala Jerusalemu alimwi akutola bantu bakwe mubuzike. Pele katanazumizya kuti eeci cicitike, Jehova wakabacenjezya bana Israyeli ibakazangide kuti mapenzi aali boobu akali kuyoobasikila. (2 Bam. 20:16-18) Wakaambilalimwi kuti mulongo wabeendelezi ibakali kwaambwa kuti bakkala “acuuno cabwami bwa-Jehova” mu Jerusalemu bakali kuyoogusyigwa. (1 Mak. 29:23) Nikuba boobo, Jehova wakasyomezya kuti waluzubo lwa Mwami Davida, ooyo “uuelede” wakali kuyooboola akutalika kweendelezya.—Ezk. 21:25-27.

10 Businsimi bumbi bwakatondezya kuti ciindi naakali kuyoosika Mesiya naa Imunanike iwakasyomezyegwa, ba Juda bakacili kubelesya tempele mu Jerusalemu kukomba. (Dan. 9:24-27) Businsimi bumbi ibwakalembwa bana Israyeli kabatanatolwa buzike ku Babuloni, bwakaamba kuti muntu ooyu wakali kuyoozyalilwa mu Betelehemu. (Mik. 5:2) Kutegwa businsimi oobu buzuzikizyigwe, ba Juda bakeelede kunununwa mubuzike, kupiluka kwabo alimwi akuyakulula tempele. Pele bana Babuloni tiibakajisi makanze aakwaangulula bazike. Ino penzi eeli lyakali kuyoomanizyigwa buti? Jehova wakabayubunwida bwiinguzi basinsimi bakwe.—Am. 3:7.

11. Ino Bulelo bwa Babuloni butondezyegwa munzila zili zisiyene-siyene? (Amubone bupanduluzi buyungizidwe.)

11 Musinsimi Daniele wakali akati kabazike bakatolwa ku Babuloni. (Dan. 1:1-6) Jehova wakamubelesya kuyubununa bami bakali kuyootobela bwami bwa Babuloni. Jehova wakayubununa makani aaya aasisidwe kwiinda mukubelesya zitondezyo zisiyene-siyene. Mucikozyanyo, wakabelesya Mwami Nebukadinezara wabana Babuloni kulota ciloto cacikozyanyo cipati icakapangidwe alubulo lusiyene-siyene. (Amubale Daniele 2:1, 19, 31-38.) Kwiinda muli Daniele, Jehova wakayubununa mutwe wacikozyanyo wangolida kuti wakali kwiiminina Bulelo bwa Babuloni. * Camba amaanza aansiliva ziiminina bweendelezi bwanyika yoonse ibwakali kuyootobela bweendelezi bwa Babuloni. Ino mbwami nzi oobu, alimwi ino bwakali kuyoobeendelezya buti bantu ba Leza?

MEDIYA A PERSIA—MUTWE WANE

12, 13. (a) Ncinzi ncaakayubununa Jehova kujatikizya kuzundwa kwa Babuloni? (b) Nkaambo nzi ncoceelela kuti mutwe wane wamunyama wiiminina bweendelezi bwa Mediya a Persia?

12 Kakucili mwaanda wamyaka Daniele katanazyalwa, Jehova kwiinda mumusinsimi Isaya wakayubununa bwami bwakali kuyoozunda bwami bwa Babuloni. Jehova wakayubununa mbookali kuyoozundwa munzi wa Babuloni alimwi azyina lyayooyo iwakali kuyakuuzunda. Mweendelezi ooyu wakali Koresi, waku Persia. (Is. 44:28–45:2) Daniele wakatondezyegwa zilengaano zyobilo izyakali kujatikizya Bweendelezi bwa Nyika Yoonse bwa Mediya a Persia. Mucilengaano cimwi, bwami oobu bwakatondezyegwa kabuli mbuli masekese (cibbeya) kacinyampwide cituta kulubazu lumwi. Cakaambilwa ‘kulya nyama inji.’ (Dan. 7:5) Mucilengaano cimbi, Daniele wakabona bwami bwamasi obilo ibweendelezya nyika yoonse kabwiimininwa ameja obilo aamugutu.—Dan. 8:3, 20.

13 Jehova wakabelesya Bulelo bwa Mediya a Persia kutegwa azuzikizye businsimi kwiinda mukuzunda Babuloni akupilusya bana Israyeli kucisi cabo. (2 Mak. 36:22, 23) Nikuba boobo, bweendelezi mbubwenya oobu bwakali kuyanda kubanyonyoona bantu ba Leza. Bbuku lya Esita lijisi makani aatondezya makanze aamweendelezi wabili waku Persia, uujisi zyina lyakuti Hamani. Wakabikka bubambe bwakuti ba Juda boonse ibakali kweendelezyegwa a Bulelo bwa Persia bajaigwe alimwi wakabikka buzuba bugaminide bwakucita boobo. Akaambo kakuti Jehova wakaanjila makani aaya, bantu bakwe bakakwabililwa alimwi kukulwanwa alunyungu lwa Saatani. (Es. 1:1-3; 3:8, 9; 8:3, 9-14) Cakweelela, bweendelezi bwa Mediya a Persia mbobwiimininwa amutwe wane wamunyama waambidwe mubbuku lya Ciyubunuzyo.

GREECE—MUTWE WASANU

14, 15. Makani nzi Jehova ngaakayubununa kujatikizya Bulelo bwakaindi bwa Greece?

14 Mutwe wasanu wamunyama waambidwe mubbuku lya Ciyubunuzyo wiiminina Greece. Mbubwenya mbuli Daniele mbwaakayubununa ciloto ca Nebukadinezara, bwami mbubwenya oobu bwiimininwa acikungu camukuba azibelo zyacikozyanyo. Daniele alimwi wakapegwa zilengaano zyobilo zijisi makani manji aajatikizya mbobwakali kuyooba bulelo oobu alimwi awakali kuyooba muleli mupati.

15 Mucilengaano cimwi, Daniele wakabona siluwe uujisi mababa one iwiiminina Greece, kutondezya kuti bulelo oobu bwakali kuyoozunda cakufwambaana. (Dan. 7:6) Mucilengaano acimwi, Daniele upandulula sijembwe uujisi lwija lupati mbwaakajaya mugutu uujisi meja obilo, Mediya a Persia. Jehova wakaambila Daniele kuti sijembwe wiiminina Greece alimwi kuti lwija lupati lwakali kwiiminina umwi wabami babulelo bwa Greece. Kuyungizya waawo, Daniele wakalemba kuti lwija lupati lwakali kuyootyoka mpoonya meja one masyoonto-syoonto akali kuyoomena mubusena bwandulo. Nikuba kuti businsimi oobu bwakalembwa kakucili myaka minji Greece katanatalika kweendelezya, zyoonse nzyaakaamba zyakacitika ncobeni. Alesandro Mupati, mwami uuzyibidwe kapati wakaindi waku Greece, ngookasololela mukuzunda Mediya a Persia. Nikuba boobo, lwija oolu lwakatyoka cakufwambaana, mwami ooyu mupati wakafwa kajisi buyo myaka iili 32 yakuzyalwa ciindi bwami bwakwe nibwakajisi nguzu kapati. Mpoonya, bwami bwakwe bwakaandaanizyigwa akati kabapati babasikalumba bakwe bone.—Amubale Daniele 8:20-22.

16. Ino Antiochus Wane wakacita nzi?

16 Greece naakazunda Persia, wakatalika kweendelezya bantu ba Leza. Aciindi eeci, ba Juda bakalipilukide ku Nyika Yakasyomezyegwa alimwi baaliyakulwide kale tempele mu Jerusalemu. Bakacili bantu basalidwe ba Leza, alimwi tempele ilyakayakululwa lyakacili busena bwabukombi bwakasimpe. Nikuba boobo, mumwaanda wamyaka wabili B.C.E., Greece, mutwe wasanu wamunyama, wakabalwana bantu ba Leza. Antiochus Wane, umwi wabaabo ibakali kweendelezya zibeela zyabulelo bwa Alesandro ibwakaandaanizyigwa, wakabikka cipaililo cabukombi bwakubeja alubuwa lwatempele mu Jerusalemu akubikka mulawo wakuti kufwumbwa uuzumanana abukombi bwaba Juda wakeelede kusubulwa akujaigwa. Ooku ncobeni kwakali kulwanwa alunyungu lwa Saatani! Nikuba boobo, nikwakainda ciindi cisyoonto, Greece wakagusyigwa abweendelezi bwanyika yoonse. Ino nguni wakali kuyooba mutwe wacisambomwe wamunyama?

ROMA—MUTWE WACISAMBOMWE, “UUYOOSYA UUGAMBYA”

17. Mulimo nzi mupati wakacitwa amutwe wacisambomwe iwakazuzikizya businsimi bulembedwe mulugwalo lwa Matalikilo 3:15?

17 Ciindi Johane naakapegwa cilengaano eeci camunyama, Roma ngookali kweendelezya. (Ciy. 17:10) Mutwe wacisambomwe wakacita mulimo mupati mukuzuzikizya businsimi bulembedwe mulugwalo lwa Matalikilo 3:15. Saatani wakabelesya beendelezi ba Roma kutegwa balwane lunyungu kwakaindi buyo kasyoonto, kuluma lunyungu ‘kukasindi.’ Munzila nzi? Bakabejelezya Jesu mulandu wakusola kwaatula bulelo mpoonya bakamujaya. (Mt. 27:26) Cilonda eeci cakali kuyoopona kakutanainda ciindi mbwaanga Jehova wakamubusya Jesu.

18. (a) Ncisi nzi cipya ncaakasala Jehova, alimwi nkaambo nzi? (b) Mbuti lunyungu lwamuzoka mbolwakazumanana kulwana lunyungu lwamwanakazi?

18 Basololi babukombi babana Israyeli alimwi abana Roma bakapangana akumubejelezya Jesu, alimwi bunji bwabana Israyeli bakamukaka. Aboobo, Jehova wakabakaka bana Israyeli bakumubili kuba bantu bakwe. (Mt. 23:38; Mil. 2:22, 23) Alimwi wakasala cisi cipya, “iba Isilayeli ba Leza.” (Gal. 3:26-29; 6:16) Cisi eeci yakali mbungano ya Banakristo bananike, ba Juda alimwi a Bamasi. (Ef. 2:11-18) Kuzwa ciindi Jesu naakafwa akubusyigwa, lunyungu lwamuzoka lwakazumanana kulwana lunyungu lwamwanakazi. Ziindi zinji, bana Roma bakali kuyanda kwiinyonyoona mbungano ya Banakristo, cibeela cabili calunyungu. *

19. (a) Mbuti Daniele mbwamupandulula mweendelezi wanyika yoonse wacisambomwe? (b) Ncinzi ciyoobandikwa mucibalo cimbi?

19 Muciloto Daniele ncaakapandulwida Nebukadinezara, Roma wakali kwiimininwa amaulu aabutale. (Dan. 2:33) Daniele alimwi wakabona cilengaano cakali kutondezya kabotu-kabotu Bulelo bwa Roma alimwi abweendelezi bwanyika yoonse ibwakali kutobela kuti bwakali kuyoozwa mu Roma. (Amubale Daniele 7:7, 8.) Kwamyaka minji, kuli basinkondonyina, Roma wakali kulibonya kuti ‘ulayoosya, ulagambya alimwi ujisi inguzu loko.’ Nikuba boobo, businsimi bwakali kutondezya kuti “meja aali ikumi” akali kuyoozwa mubwami oobu alimwi keja komwe kakali kuyooba ampuwo. Ino meja aali kkumi aiminina nzi, alimwi ino keja kasyoonto nguni? Mbuti keja kasyoonto mbokeendelana abupanduluzi bwacikozyanyo cipati ncaakabona Nebukadinezara? Tuyooilanga-langa mibuzyo eeyi mucibalo cili apeeji 14.

[Bupanduluzi buyungizidwe]

^ munc. 4 Mwanakazi ooyu wiiminina mbunga iili mbuli mukaintu wa Jehova alimwi ilabikkilizya azilenge zyamuuya zyakujulu.—Is. 54:1; Gal. 4:26; Ciy. 12:1, 2.

^ munc. 11 Bwami bwa Babuloni bulatondezyegwa amutwe wacikozyanyo mubbuku lya Daniele alimwi amutwe watatu wamunyama uupandulwidwe mubbuku lya Ciyubunuzyo. Amubone ccaati amapeeji 12-13.

^ munc. 18 Nikuba kuti bana Roma bakanyonyoona Jerusalemu mu 70 C.E., mucito ooyu wakulwana tiiwakali cibeela cakuzuzikizyigwa kwabusinsimi bulembedwe mulugwalo lwa Matalikilo 3:15. Aciindi eeci, Israyeli wakumubili kunyina naakacili cisi cisalidwe aa Leza.

[Mibuzyo yaciiyo]