Yehovha I “Muhlavuteri Wa Swihundla”

“Entiyisweni Xikwembu xa n’wina i Xikwembu xa swikwembu ni Hosi ya tihosi ni Muhlavuteri wa swihundla.”—DAN. 2:47.

U NGA HLAMULA NJHANI?

Hi byihi vuxokoxoko lebyi Yehovha a hi hlavutelaka byona malunghana ni vumundzuku?

Ti fanekisela yini tinhloko ta tsevu to sungula ta xivandzana?

Hi kwihi ku yelana loku nga kona exikarhi ka xivandzana ni xifaniso lexi lorhiweke hi Nebukadnetsara?

1, 2. I yini leswi Yehovha a hi hlavuteleke swona naswona ha yini a endle tano?

I YIHI mimfumo leyi nga ta va yi fuma misava loko Mfumo wa Xikwembu wu herisa tihulumendhe hinkwato ta vanhu? Nhlamulo ya kona ha yi tiva hikuva Yehovha Xikwembu, “Muhlavuteri wa swihundla,” u hi hlavutele yona hi ku tirhisa buku ya muprofeta Daniyele ni ya muapostola Yohane.

² Yehovha u kombe vavanuna volavo swivono leswi kombisaka ntlhandlamano wa swivandzana. U tlhele a byela Daniyele nhlamuselo ya norho wa xifaniso lexikulu xa nsimbi. Yehovha u endle leswaku timhaka teto ti tsariwa ti tlhela ti hlayisiwa eBibeleni leswaku hi ta dyondza ha tona. (Rhom. 15:4) Sweswo u swi endle hi xikongomelo xo tiyisa ntshembo wa hina wa leswaku ku nga ri khale Mfumo wakwe wu ta herisa tihulumendhe hinkwato ta vanhu.—Dan. 2:44.

3. Leswaku hi kota ku byi twisisa kahle vuprofeta bya Bibele, i yini leswi hi faneleke hi rhanga hi swi twisisa naswona ha yini?

³ Vuprofeta bya Daniyele ni bya Yohane a byi vulavuli hi tihosi kumbe mimfumo ya nhungu ntsena kambe byi tlhela byi kombisa ndlela leyi a yi ta humelela ha yona hi ku landzelelana ka yona. Hambiswiritano, hi nga kota ku twisisa vuprofeta byebyo ntsena loko hi twisisa nhlamuselo ya vuprofeta byo sungula lebyi tsariweke eBibeleni. Ha yini? Hikuva vuprofeta byebyo byi fambisana ni Bibele hinkwayo swin’we ni vuprofeta hinkwabyo lebyi nga eka yona. Byi fana ni ntambhu leyi eka yona ku hayekiweke vuprofeta lebyin’wana hinkwabyo.

MBEWU YA NYOKA NI XIVANDZANA

4. I vamani lava vumbaka mbewu ya wansati naswona i yini leswi va nga ta swi endla?

⁴ Endzhakunyana ka loko Adamu na Evha va xandzukile entangeni wa Edeni, Yehovha u tshembise leswaku “wansati”  a a ta humesa “mbewu.” * (Hlaya Genesa 3:15.) Eku heteleleni mbewu yoleyo a yi ta pfotlosa nhloko ya nyoka, ku nga Sathana. Endzhaku ka nkarhi Yehovha u vule leswaku mbewu yoleyo a yi ta huma eka Abrahama, eka rixaka ra Israyele, eka nyimba ya Yuda ni le ndyangwini wa Hosi Davhida. (Gen. 22:15-18; 49:10; Ps. 89:3, 4; Luka 1:30-33) Yesu Kreste u ve xiphemu xo sungula xa mbewu yoleyo. (Gal. 3:16) Kasi xiphemu xa vumbirhi xa yona xi vumbiwa hi swirho swa vandlha ra Vakreste lava totiweke hi moya. (Gal. 3:26-29) Yesu swin’we ni vatotiwa volavo va vumba Mfumo wa Xikwembu lowu xi nga ta wu tirhisa leswaku xi lovisa Sathana.—Luka 12:32; Rhom. 16:20.

5, 6. (a) I yingani mimfumo leyikulu leyi Daniyele na Yohane va vulavuleke ha yona? (b) Tinhloko ta xivandzana lexi nga ebukwini ya Nhlavutelo ti fanekisela yini?

⁵ Vuprofeta byebyo byo sungula lebyi vuriweke entangeni wa Edeni byi tlhele byi vula leswaku na Sathana a a ta humesa “mbewu.” Mbewu yakwe a yi ta venga mbewu ya wansati. I vamani lava vumbaka mbewu ya nyoka? I vanhu hinkwavo lava vengaka Xikwembu va tlhela va lwisana ni vanhu va xona, hilaha Sathana a endlaka hakona. Ku sukela khale, Sathana u hlele mbewu yakwe yi va tihulumendhe kumbe mimfumo yo tala. (Luka 4:5, 6) Hambiswiritano, yin’wana ya mimfumo yoleyo yi lwisane hi ku kongoma ni vanhu va Xikwembu, ku nga rixaka ra Israyele kumbe vandlha ra Vakreste lava totiweke. Ha yini mhaka leyi yi fanele yi tekeriwa enhlokweni? Hikuva yi hi pfuna ku twisisa leswaku ha yini swivono leswi voniweke hi Daniyele na Yohane swi vulavula hi mimfumo yoleyo leyikulu ya nhungu ntsena.

⁶ Kwalomu ka 96 C.E., Yesu loyi a pfuxiweke u kombe muapostola Yohane nxaxamelo wa swivono leswi hlamarisaka. (Nhlav. 1:1) Eka xin’wana xa swona, Yohane u vone dragona leyi fanekiselaka Sathana, yi yime eribuweni ra lwandle lerikulu. (Hlaya Nhlavutelo 13:1, 2.) U tlhele a vona xivandzana lexi nga tolovelekangiki xi huma elwandle kutani xi nyikiwa vulawuri lebyikulu hi Sathana. Endzhakunyana, ntsumi yi byele Yohane leswaku xivandzana xa ribungu lexi nga ni tinhloko ta nkombo, lexi nga xifaniso xa xivandzana lexi nga eka Nhlavutelo 13:1, xi fanekisela “tihosi ta nkombo” kumbe mimfumo. (Nhlav. 13:14, 15; 17:3, 9, 10) Loko Yohane a tsala buku ya Nhlavutelo, ntlhanu wa tihosi teto se a ti wile, yin’wana a ya ha fuma kasi leyin’wanyana ‘a yi nga si fika.’ Hi tihi tihosi teto kumbe mimfumo yoleyo ya misava? A hi kambisiseni nhloko ha yin’we ya xivandzana lexi hlamuseriweke eka Nhlavutelo. Hi ta tlhela hi xiya ndlela leyi buku ya Daniyele yi yi hlamuseleke ha yona hi vuenti mimfumo yoleyo ka ha sale madzana ya malembe leswaku yi humelela.

 TINHLOKO TIMBIRHI TO SUNGULA TI FANEKISELA MFUMO WA EGIPTA NI WA ASIRIYA

7. Nhloko yo sungula ya xivandzana yi fanekisela yini naswona ha yini?

⁷ Nhloko yo sungula ya xivandzana yi fanekisela mfumo wa Egipta. Ha yini hi vula tano? Hikuva mfumo wa Egipta i mfumo wa misava wo sungula lowu lwisaneke ni vanhu va Xikwembu. Vaisrayele, ku nga vatukulu va Abrahama, loyi Xikwembu xi n’wi tshembiseke leswaku mbewu ya wansati a yi ta huma eka yena, va sungule ku andza aEgipta. Kutani Vaegipta va sungule ku va xanisa. Sathana u ringete ku herisa vanhu va Xikwembu loko mbewu yi nga si fika. Hi ndlela yihi? Hi ku kucetela Faro leswaku a dlaya vana hinkwavo va majaha va Vaisrayele. Yehovha u sivele rhengu rero kutani a kutsula vanhu vakwe evuhlongeni aEgipta. (Eks. 1:15-20; 14:13) Endzhaku ka nkarhi u nyike Vaisrayele Tiko leri Tshembisiweke.

8. Nhloko ya vumbirhi ya xivandzana yi fanekisela yini naswona yi ringete ku endla yini?

⁸ Nhloko ya vumbirhi ya xivandzana yi fanekisela mfumo wa Asiriya. Mfumo lowu wa matimba na wona wu ringete ku herisa vanhu va Xikwembu. I ntiyiso leswaku Yehovha u tirhise mfumo wolowo leswaku a xupula mfumo wa tinyimba ta khume ta Israyele hileswi a ti gandzela swifaniso nileswi a ti n’wi xandzukerile. Hambiswiritano, mfumo wa Asiriya wu ringete ku hlasela muti wa Yerusalema. Kumbexana Sathana a a lava ku lovisa ndyangu wa vuhosi lowu Yesu a a ta velekiwa eka wona. Nhlaselo wolowo a wu nga humi eka Yehovha xisweswo u kutsule vanhu vakwe hi singita kutani a lovisa vuthu ra Vaasiriya.—2 Tih. 19:32-35; Esa. 10:5, 6, 12-15.

NHLOKO YA VUNHARHU YI FANEKISELA MFUMO WA BABILONA

9, 10. (a) Yehovha u pfumelele Vababilona leswaku va endla yini? (b) I yini leswi a swi fanele swi endleka leswaku vuprofeta byin’wana byi hetiseka?

⁹ Nhloko ya vunharhu ya xivandzana lexi Yohane a xi voneke yi fanekisela mfumo lowu ntsindza wa wona a ku ri Babilona. Yehovha u pfumelele Vababilona leswaku va lovisa muti wa Yerusalema va tlhela va teka Vayuda va va yisa evuhlongeni. Hambiswiritano, u rhange hi ku lemukisa Vayuda volavo lava xandzukeke malunghana ni khombo rero leri a ri ta va wela. (2 Tih. 20:16-18) U tlhele a va byela leswaku a nge he ti pfumeleli tihosi ta vona leswaku ti tshama “exiluvelweni” xakwe eYerusalema. (1 Tikr. 29:23) Hambiswiritano, Yehovha u tshembise leswaku ntukulu wa Hosi Davhida, loyi a nga ni “mfanelo” yo fuma, a a ta fika kutani a teka vuhosi byebyo.—Ezek. 21:25-27.

¹⁰ Vuprofeta byin’wana byi vule leswaku loko Mutotiwa kumbe Mesiya loyi a tshembisiweke a fika, Vayuda a va ta va va ha gandzela etempeleni eYerusalema. (Dan. 9:24-27) Vuprofeta byin’wanyana lebyi tsariweke loko Vayuda va nga si yisiwa evuhlongeni eBabilona, byi vule leswaku Mesiya yoloye a a ta velekeriwa eBetlehema. (Mik. 5:2) Leswaku vuprofeta byebyo byi hetiseka, Vayuda a va fanele va rhanga va ntshunxiwa eBabilona va tlhelela etikweni ra rikwavo leswaku va ya pfuxeta tempele. Kambe hi ntolovelo Vababilona a va nga ma ntshunxi mahlonga ya vona. Vayuda a va ta swi kotisa ku yini ku tlhelela etikweni ra rikwavo? Yehovha u hlavutele vaprofeta vakwe ndlela leyi a a ta ntshunxa Vayuda ha yona.—Amo. 3:7.

11. Mfumo wa Babilona wu fanekiseriwa hi tindlela tihi to hambana? (Vona nhlamuselo ya le hansi.)

¹¹ Muprofeta Daniyele i un’wana wa mahlonga lawa a ma yisiwe eBabilona. (Dan. 1:1-6) Yehovha u n’wi tirhisile leswaku a boxa mimfumo ya misava leyi a yi ta tlhandlamana endzhaku ka mfumo wa Babilona. Yehovha u tirhise mimfungho yo hambana-hambana leswaku a hlavutela leswi a swi ta humelela. Hi xikombiso, u endle leswaku Hosi Nebukadnetsara wa le Babilona a lorha norho wa xifaniso lexikulu lexi endliweke hi tinsimbi to hambana-hambana. (Hlaya Daniyele 2:1, 19, 31-38.) Hi ku tirhisa Daniyele, Yehovha u vule leswaku nhloko ya nsuku ya xifaniso  xexo a yi fanekisela Mfumo wa Babilona. * Mfumo wa misava lowu tlhandlameke mfumo wa Babilona wu fanekiseriwa hi xifuva ni mavoko ya silivhere. Mfumo wolowo a wu ta va wihi naswona a wu ta va khoma njhani vanhu va Xikwembu?

NHLOKO YA VUMUNE YI FANEKISELA MFUMO WA MEDA-PERESIYA

12, 13. (a) I yini leswi Yehovha a swi hlavuteleke malunghana ni ku hluriwa ka mfumo wa Babilona? (b) Ha yini swi fanela leswi mfumo wa Meda-Peresiya wu fanekiseriwaka hi nhloko ya vumune ya xivandzana?

¹² Loko ka ha sale malembe lama tlulaka dzana leswaku Daniyele a velekiwa, Yehovha u tirhise muprofeta Esaya ku profeta hi ta mfumo wa misava lowu a wu ta hlula mfumo wa Babilona. Yehovha a nga hlavutelanga ndlela leyi vuthu ra mfumo wolowo a ri ta wu hlula ha yona muti wa Babilona ntsena kambe u boxe ni vito ra murhangeri wa rona. Murhangeri yoloye a ku ri Korexe lowa Muperesiya. (Esa. 44:28–45:2) Daniyele u kombiwe swivono swin’wana swimbirhi leswi vulavulaka hi Mfumo wa Misava wa Meda-Peresiya. Exivonweni xo sungula, mfumo lowu wu fanekiseriwa hi bere leyi yimisiweke hi tlhelo rin’we, leyi byeriweke leswaku yi “dya nyama yo tala.” (Dan. 7:5) Kasi exivonweni xa vumbirhi, wu fanekiseriwa hi khuna leri nga ni timhondzo timbirhi.—Dan. 8:3, 20.

¹³ Yehovha u tirhise Mfumo wa Meda-Peresiya leswaku wu hlula mfumo wa Babilona ni ku ntshunxa Vayuda leswaku va tlhelela etikweni ra rikwavo, hilaha a swi profetiwe hakona. (2 Tikr. 36:22, 23) Kambe hi ku famba ka nkarhi mfumo wolowo wu ringete ku lovisa vanhu va Xikwembu. Buku ya Bibele ya Estere yi vulavula hi rhengu leri endliweke hi Hamani, ndhuna-nkulu ya mfumo wa Peresiya. U kunguhate ku yayarheriwa ka Vayuda hinkwavo lava a va ri ehansi ka Mfumo lowukulu wa Peresiya naswona u veke ni siku leri a va ta yayarheriwa ha rona. Hambiswiritano, Yehovha u tlhele a sirhelela vanhu vakwe eka rivengo ra mbewu ya Sathana. (Est. 1:1-3; 3:8, 9; 8:3, 9-14) Hikokwalaho, swa fanela leswi mfumo wa Meda-Peresiya wu fanekiseriwaka hi nhloko ya vumune ya xivandzana lexi nga eka Nhlavutelo.

NHLOKO YA VUNTLHANU YI FANEKISELA MFUMO WA GRIKIYA

14, 15. Hi byihi vuxokoxoko lebyi Yehovha a byi hlavuteleke malunghana ni Mfumo wa khale wa Grikiya?

¹⁴ Nhloko ya vuntlhanu ya xivandzana lexi nga eka Nhlavutelo yi fanekisela mfumo wa Grikiya. Hilaha Daniyele a profeteke hakona loko a hlamusela norho wa Nebukadnetsara, mfumo lowu wu tlhela wu fanekiseriwaka hi khwiri ni mindzhumbi ya koporo ya xifaniso lexikulu xa nsimbi. Daniyele u tlhele a kombiwa swivono swin’wana swimbirhi leswi hlamuseleke vuxokoxoko byo tala malunghana ni mfumo wa Grikiya ni hosi ya wona leyi dumeke swinene.

¹⁵ Exivonweni xin’wana, Daniyele u vone yingwe leyi nga ni timpapa ta mune, leswi kombisaka leswaku mfumo wa Grikiya a wu ta lovisa matiko hi ku anghwetla. (Dan. 7:6) Kasi eka xin’wanyana, u vone xiphongo lexi nga ni rimhondzo rin’we lerikulu, lexi hi ku hatlisa xi dlayeke khuna leri nga ni timhondzo timbirhi, leri fanekiselaka mfumo wa Meda-Peresiya. Yehovha u byele Daniyele leswaku xiphongo xexo xi fanekisela mfumo wa Grikiya nileswaku rimhondzo ra xona lerikulu ri fanekisela yin’wana ya tihosi ta wona. Nakambe Daniyele u tsale leswaku rimhondzo rero a ri ta tshoveka ivi endhawini ya rona ku huma timhondzo ta mune. Hambileswi vuprofeta lebyi byi tsariweke emalembeni ya madzana mfumo wa Grikiya wu nga si sungula ku fuma, vuxokoxoko hinkwabyo bya vuprofeta byebyo byi hetiseke hi ndlela leyi pakanisaka. Alekzanda Lonkulu, hosi leyi dumeke ya tiko ra khale ra Grikiya, u rhangele vuthu rakwe ku ya lwa ni mfumo wa Meda-Peresiya. Kambe hi ku hatlisa rimhondzo leri ri tshovekile loko Alekzanda a fa hi xitshuketa a ri ni malembe ya 32. Eku heteleleni tindhuna-nkulu takwe ta mune ti avelane mfumo wolowo.—Hlaya Daniyele 8:20-22.

16. I yini leswi Antiochus wa Vumune a swi endleke?

 ¹⁶ Endzhaku ka loko mfumo wa Grikiya wu hlule mfumo wa Peresiya, wu sungule ku fuma tiko ra vanhu va Xikwembu. Hi nkarhi wolowo, Vayuda se a va tlhelerile etikweni ra rikwavo naswona se a va yi pfuxetile tempele eYerusalema. A va ha ri rixaka leri hlawuriweke hi Xikwembu naswona tempele leyi pfuxetiweke a ya ha ri ntsindza wa vugandzeri bya ntiyiso. Hambiswiritano, hi lembe-xidzana ra vumbirhi B.C.E, mfumo wa Grikiya lowu fanekiseriwaka hi nhloko ya vuntlhanu ya xivandzana wu hlasele vanhu va Xikwembu. Hosi Antiochus wa Vumune, un’wana wa vadyandzhaka va mfumo wa Alekzanda lowu avaneke, u ake alitari ya vuhedeni etimbaleni ta tempele eYerusalema naswona u vule leswaku vanhu lava a va ta landzela mikhuva ya vugandzeri bya Xiyuda a va ta gweveriwa rifu. Hakunene mbewu ya Sathana a yi venga vanhu va Xikwembu! Kambe swi nga si ya kwihi, mfumo wa Grikiya wu siviwe hi mfumo wun’wana wa misava. Hi wihi mfumo lowu a wu ta va nhloko ya vutsevu ya xivandzana?

NHLOKO YA VUTSEVU YI FANEKISELA MFUMO WA RHOMA ‘LOWU CHAVISAKA NI LOWU NGA NI KHOMBO’

17. Nhloko ya vutsevu ya xivandzana yi hoxe xandla hi ndlela yihi eku hetisiseni ka vuprofeta lebyi nga eka Genesa 3:15?

¹⁷ Mfumo wa Rhoma hi wona lowu a wu lawula misava loko Yohane a kombiwa xivono xa xivandzana. (Nhlav. 17:10) Mfumo lowu, lowu fanekiseriwaka hi nhloko ya vutsevu ya xivandzana, wu hoxe xandla eku hetisekeni ka vuprofeta lebyi nga eka Genesa 3:15. Sathana u tirhise valawuri va wona leswaku va vavisa mbewu ya wansati swa xinkarhana hi ku yi luma “xirhendze.” Hi ndlela yihi? Va tengise Yesu ehubyeni hi swihehlo swa mavunwa va vula leswaku u lwisana ni mfumo wa vona naswona va n’wi gwevele rifu. (Mat. 27:26) Kambe xilondza xakwe xi hatle xi hola hikuva Yehovha u n’wi pfuxile eku feni.

18. (a) Hi rihi rixaka lerintshwa leri Yehovha a ri hlawuleke naswona ha yini? (b) Mbewu ya nyoka yi hambete yi venga mbewu ya wansati hi ndlela yihi?

¹⁸ Vafundhisi va le Israyele va pfune valawuri va mfumo wa Rhoma leswaku va dlaya Yesu naswona Vaisrayele vo tala a va pfumelanga eka yena. Xisweswo, Yehovha u fularhele Vaisrayele va ntumbuluko leswaku va nga ha vi vanhu vakwe. (Mat. 23:38; Mint. 2:22, 23) Kutani u hlawule rixaka lerintshwa, ku nga “Israyele wa Xikwembu.” (Gal. 3:26-29; 6:16) Rixaka rero a ku ri vandlha ra Vakreste lava totiweke leri vumbiwaka hi Vayuda ni Vamatiko. (Efe. 2:11-18) Endzhaku ka rifu ni ku pfuxiwa ka Yesu, mbewu ya nyoka yi hambete yi venga mbewu ya wansati. Mfumo wa Rhoma wu ringete ko tala ku herisa vandlha ra Vakreste lava totiweke, ku nga xiphemu xa vumbirhi xa mbewu ya wansati. *

19. (a) Daniyele u wu hlamusele njhani mfumo wa misava wa vutsevu? (b) I yini leswi nga ta kambisisiwa exihlokweni xin’wana?

¹⁹ Eka norho lowu Daniyele a wu hlamuseleke Nebukadnetsara, mfumo wa Rhoma wu fanekiseriwa hi milenge ya nsimbi. (Dan. 2:33) Daniyele u tlhele a kombiwa xivono lexi hlamuselaka Mfumo wa Rhoma swin’we ni mfumo wun’wana wa misava lowu a wu ta siva mfumo wa Rhoma. (Hlaya Daniyele 7:7, 8.) Ku ringana malembe ya madzana, mfumo wa Rhoma wu tikombise wu ri lowu ‘chavisaka, lowu nga ni khombo ni lowu tiyeke hilaha ku nga tolovelekangiki’ eka valala va wona. Hambiswiritano, vuprofeta byebyo byi vule leswaku “timhondzo ta khume” a ti ta humelela emfun’weni wolowo naswona rimhondzo rin’wana leritsongo a ri ta huma exikarhi ka tona kutani ri va ni matimba swinene. I yini leswi timhondzo leti ta khume ti fanekiselaka swona naswona rimhondzo leritsongo ri fanekisela yini? Rimhondzo leritsongo ri yelana njhani ni xifaniso lexikulu xa nsimbi lexi Nebukadnetsara a xi voneke? Xihloko lexi nga eka tluka 14 xi ta hlamula swivutiso leswi.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Swivutiso Swa Dyondzo]