Yehowa Kemonisaka “Mambu Yina Fwete Salama Ntama Mingi Ve”

“Kusonga ya Yezu Kristu, yina Nzambi pesaka yandi, sambu na kusonga bampika na yandi mambu yina fwete salama ntama mingi ve.”​—KUS. 1:1, NW.

INKI MVUTU NGE TAPESA?

Inki bitini ya kiteki ya nene kemonisa Anglo-Amerika Ngolo ya Nsi-Ntoto ya Mvimba?

Inki mutindu Yoane monisaka kuwakana yina kele na kati ya Anglo-Amerika Ngolo ya Nsi-Ntoto ya Mvimba ti Nations-Unies?

Inki mutindu Daniele mpi Yoane ketubila nsuka ya baluyalu ya bantu?

1, 2. (a) Bambikudulu ya Daniele mpi ya Yoane kesadisa beto na kubakisa nki? (b) Ba-ntu sambanu ya ntete ya mbisi ya mfinda kemonisa nki?

NTANGU beto kefwanisa bambikudulu ya Daniele ti ya Yoane, beto kebakisa ntendula ya mambu mingi yina kesalama bubu yai mpi yina tasalama na bilumbu kekwisa. Inki dilongi beto lenda baka ntangu beto kelonguka mbonameso ya Yoane ya mbisi ya mfinda, mbonameso ya Daniele ya mbisi ya boma yina vandaka ti bibongo kumi mpi ntendula yina Daniele pesaka sambu na kiteki ya nene? Dyaka, nzayilu ya sikisiki ya bambikudulu yai fwete pusa beto na kusala nki?

² Bika beto tadila mbonameso ya Yoane ya mbisi ya mfinda. (Kus., kapu 13) Mutindu beto monaka yo na disolo yina meluta, ba-ntu sambanu ya ntete ya mbisi yina kemonisa: Ezipte, Asiria, Babilone, Medo-Persia, Grese mpi Roma. Ba-ntu sambanu yai yonso mengaka nkuna ya nkento. (Kuy. 3:15) Ntangu Yoane sonikaka mbonameso yai, Roma ntu ya sambanu vandaka ngolo ya politiki; mpi bamvu-nkama mingi na nima ya kusonika mbonameso yango, Roma bikalaka kaka ngolo ya nene ya nsi-ntoto. Nsuka-nsuka, ntu ya nsambwadi yingaka Roma. Ntu ya nsambwadi vandaka kumonisa inki ngolo ya politiki mpi nki mutindu yo zolaka kusadila nkuna ya nkento mambu?

GRANDE-BRETAGNE MPI ÉTATS-UNIS MEBAKA KIYEKA

3. Mbisi ya boma ya bibongo kumi kemonisa nki mpi bibongo kumi kemonisa inki?

³ Beto lenda zaba ntu ya nsambwadi ya mbisi ya mfinda ya Kusonga kapu 13 kana beto fwanisa mbonameso ya Yoane ti mbonameso ya Daniele ya mbisi ya mfinda ya boma yina vandaka ti bibongo kumi. * (Tanga Daniele  7:7, 8, 23, 24.) Mbisi yina Daniele monaka vandaka kumonisa Roma Ngolo ya Nsi-ntoto. (Tala lupangu yina kele na balutiti 14-15.) Na mvu-nkama ya tanu T.B., Kintinu ya Roma yantikaka kukabwana na bimfumu ya fyoti-fyoti. Bibongo kumi yina basikaka na ntu ya mbisi ya boma, kemonisa bimfumu yina kubasisaka na kintinu ya Roma.

4, 5. (a) Inki mambu kibongo ya fyoti salaka? (b) Ntu ya nsambwadi ya mbisi ya mfinda kemonisa nki?

⁴ Bo ketubilaka mingi bibongo to bimfumu iya, yina basikaka na ntu ya mbisi ya boma kuluta bibongo yankaka. “Kakibongo ya fioti” yingaka bibongo tatu. Dyambu yai salamaka ntangu Grande-Bretagne, yina vandaka kitini mosi ya Kintinu ya Roma kumaka ngolo. Tii na mvu-nkama ya 17, Grande-Bretagne vandaka ngolo mingi ve. Kansi, bansi yankaka tatu ya vandaka na Kintinu ya Roma​—Espagne, Pays-Bas mpi France​—vandaka ngolo kuluta Grande-Bretagne. Ata mpidina, Grande-Bretagne nwanisaka bangolo yai mosi mosi mpi katulaka yo na kiyeka na yo ya lukumu. Na kati-kati ya mvu-nkama ya 18, Grande-Bretagne zolaka kukuma ngolo ya nene ya nsi-ntoto ya mvimba. Kansi, yo vandaka ntete ve ntu ya nsambwadi ya mbisi ya mfinda.

⁵ Ata, Grande-Bretagne kumaka ngolo ya nsi-ntoto, bansi ya Amerika ya Nordi yina vandaka na nsi ya kiyeka na yandi kubendumukaka. Ata mpidina, États-Unis kumaka ngolo sambu basoda ya Grande-Bretagne yina vandaka kunwana na masa sadisaka bo. Ntangu kilumbu ya Mfumu yantikaka na mvu 1914, Grande-Bretagne vandaka kintinu ya kuluta nene na luzingu ya bantu mpi États-Unis kumaka ngolo ya kuluta nene yina vandaka ti ba izine ya nene na nsi-ntoto ya mvimba. * Na nsungi ya Mvita ya Ntete ya Ntoto ya Mvimba, États-Unis salaka bangwisana ya ngolo ti Grande-Bretagne. Ntangu yai Anglo-Amerika kumaka Ngolo ya Nsi-Ntoto ya Mvimba mpi ntu ya nsambwadi ya mbisi yina. Inki mutindu ntu yai sadilaka nkuna ya nkento mambu?

6. Inki mutindu ntu ya nsambwadi sadilaka bantu ya Nzambi mambu?

⁶ Bilumbu fyoti na nima ya luyantiku ya kilumbu ya Mfumu, ntu ya nsambwadi nwanisaka bantu ya Nzambi disongidila, bampangi ya Kristu yina kele na ntoto. (Mat. 25:40) Yezu tubaka nde, na nsungi ya kuvanda na yandi bantu yankaka ya nkuna ya nkento talanda kusala kisalu yina yandi pesaka bo. (Mat. 24:45-47; Gal. 3:26-29) Anglo-Amerika Ngolo ya Nsi-Ntoto ya Mvimba nwanisaka basantu yai. (Kus. 13:3, 7) Na nsungi ya Mvita ya Ntete ya Ntoto ya Mvimba, ngolo yai nyokulaka bantu ya Nzambi, buyisaka bo na kukabula mikanda yankaka mpi tulaka na boloko mimonisi ya kimvuka ya mpika ya kwikama. Ntu ya nsambwadi ya mbisi ya mfinda buyisaka kisalu ya kusamuna sambu na mwa ntangu. Yehowa monaka na ntwala dyambu yina mpi monisaka yo na Yoane. Nzambi zabisaka mpi Yoane nde kitini ya zole ya nkuna tabaka dyaka kikesa ya kuyedisa kisalu ya kusamuna. (Kus. 11:3, 7-11) Disolo ya Bambangi ya Yehowa ya bilumbu na beto kendimisa nde mambu yai lunganaka.

ANGLO-AMERIKA NGOLO YA NSI-NTOTO YA MVIMBA MPI BITAMBI YA KIBENDE TI NTOTO

7. Inki kuwakana kele na kati ya ntu ya nsambwadi ya mbisi ya mfinda mpi kiteki ya nene?

⁷ Inki kuwakana kele na kati ya ntu ya nsambwadi ya mbisi ya mfinda ti kiteki ya nene? Grande-Bretagne mpi États-Unis basikaka na Kintinu ya Roma. Kansi, inki beto lenda tuba sambu na bitambi ya kiteki yina? Biblia kemonisa nde bitambi na yo kele ya kuvukana kibende ti ntoto. (Tanga Daniele 2:41-43.) Ntendula yai kewakana ti ntangu yina ntu ya nsambwadi​—Anglo-Amerika Ngolo ya Nsi-Ntoto ya Mvimba ​—zolaka kukuma ngolo ya nsi-ntoto. Kaka mutindu kibende yina bo mevukisa ti ntoto kevandaka ngolo mingi ve bonso kibende yo mosi, mutindu mosi Anglo-Amerika Ngolo ya Nsi-Ntoto ya Mvimba vandaka ngolo mingi ve bonso Roma, ngolo yina yo basikaka. Inki mutindu mpi nki ntangu?

8, 9. (a) Inki mutindu ngolo ya nsambwadi ya nsi-ntoto vandaka ngolo bonso kibende? (b) Ntoto yina kele na makulu ya kiteki kemonisa nki?

⁸ Bantangu yankaka, ntu ya nsambwadi ya mbisi yina vandaka ngolo bonso kibende. Mu mbandu, yo monisaka ngolo na yo ntangu yo nungaka Mvita ya Ntete ya Ntoto ya Mvimba. Yantika na nsungi ya Mvita ya Zole ya Ntoto ya Mvimba, ntu ya nsambwadi, ngolo yina kele bonso kibende monisaka mpi ngolo na yo. * Na nima ya mvita yina, ntu ya nsambwadi landaka na kumonisa bantangu yankaka ngolo na yo bonso kibende. Kansi yantika na luyantiku, kibende yina vandaka ya kuvukana ti ntoto.

⁹ Tuka ntama, bansadi ya Yehowa mesosaka kubakisa ntendula ya kifwani ya makulu ya kiteki yina. Mukanda ya Daniele 2:41, kemonisa nde kuvukana ya kibende ti ntoto kemonisa “kimfumu” mosi, kansi bimfumu mingi ve. Yo yina, ntoto kemonisa nde kele ti kima mosi na kati ya Anglo-Amerika yina kesala nde yo vanda ve ngolo bonso Kintinu ya Roma, yina vandaka ngolo bonso kibende. Ntoto yina kemonisa bana ya bantu. (Dan. 2:43) Bana ya bantu kenwanisaka Anglo-Amerika Ngolo ya Nsi-Ntoto ya Mvimba, sambu na kubaka banswa na bo, kuvanda ti banswa mingi na bisika ya bisalu mpi nkutu sambu na kubaka kimpwanza. Kusala mpidina kelembisa ngolo ya Anglo-Amerika Ngolo ya Nsi-Ntoto ya Mvimba ya kuvanda ngolo bonso kibende. Dyaka, bantu kele ti bangindu ya kuswaswana na mambu ya politiki, yo yina kana mfumu mosi menunga voti kaka na nsadisa ya bantu fyoti yina ponaka yandi, yandi kevandaka ve ti kiyeka ya mingi ya kusala mambu yina yandi silaka. Daniele bikulaka nde: ‘Kimfumu tavanda ngolo kansi yo tavanda mpasi ve na kufwa yo.’​—Dan. 2:42; 2 Tim. 3:1-3.

10, 11. (a) Inki takumina “makulu” ya kiteki? (b) Inki beto kebakisa na yina metala ntalu ya misapi ya makulu ya kiteki?

¹⁰ Na bilumbu na beto, Grande-Bretagne mpi États-Unis kele kaka ti bangwisana ya ngolo, mpi mbala mingi bo kesala kumosi na mambu ya nsi-ntoto. Bambikudulu ya ketubila kiteki ya nene mpi mbisi ya mfinda kendimisa beto nde yo tavanda ve ti ngolo yankaka yina tabasika sambu na kuyinga Anglo-Amerika Ngolo ya Nsi-Ntoto ya Mvimba. Ata nkutu ngolo yai ya nsuka ya nsi-ntoto ya mvimba kele ve ngolo bonso Roma, yo tafwa ve yo mosi.

¹¹ Keti ntalu ya misapi ya makulu ya kiteki kele ti ntendula ya sikisiki? Na bambonameso yankaka, Daniele ketubila bantalu ya sikisiki​—mu mbandu, ntalu ya bibongo ya ba-ntu ya bambisi ya kuswaswana. Mpi bantalu yango kele ti ntendula. Kansi, ntangu Daniele vandaka tubila kiteki yina, yandi tubilaka ve ntalu ya misapi ya makulu. Yo yina, yo kemonana nde ntalu ya misapi ya makulu kele ve mfunu kaka bonso ntalu ya maboko, misapi ya maboko, babendi mpi makulu ya kiteki. Daniele monisaka na sikisiki yonso nde misapi tasalama na kibende ti ntoto. Na kutadila mambu yina yandi ketuba, beto kebakisa nde Anglo-Amerika Ngolo ya Nsi-Ntoto ya Mvimba tavanda ngolo ya nsi-ntoto ntangu “ditadi,” yina kemonisa Kimfumu ya Nzambi tabuka makulu ya kiteki yina.​—Dan. 2:45.

ANGLO-AMERIKA MPI MBISI YA MFINDA YA BIBONGO ZOLE

12, 13. Mbisi ya mfinda ya bibongo zole kemonisa nki mpi nki yo kesala?

¹² Ata Anglo-Amerika Ngolo ya Nsi-Ntoto ya Mvimba mesalama na kibende ti ntoto, bambonameso yina Yezu monisaka na Yoane kemonisa nde ngolo yai ya nsi-ntoto  talanda kuvanda ti bupusi ya ngolo na bilumbu ya nsuka. Inki mutindu? Na mbonameso mosi, Yoane monaka mbisi mosi ya bibongo zole yina vandaka kutuba bonso dragoni. Mbisi yai ya kuyituka kemonisa nki? Sambu yo vandaka ti bibongo zole, mbisi yina kemonisa bimfumu zole. Ntangu yai Anglo-Amerika Ngolo ya Nsi-Ntoto ya Mvimba kesala dyambu mosi ya sipesiali.​—Tanga Kusonga 13:11-15.

¹³ Mbisi ya mfinda ya bibongo zole kezabisa bantu na kusala kifwanisu ya mbisi ya mfinda ya ba-ntu nsambwadi. Yoane sonikaka nde, kifwanisu ya mbisi ya mfinda tabasika, yo tavila mpi tabasika dyaka. Yo salamaka mpenza na kimvuka mosi yina basikaka na nima ya Mvita ya Ntete ya Ntoto ya Mvimba. Grande-Bretagne mpi États-Unis syamisaka bimfumu yankaka ya nsi-ntoto na kukota na kimvuka yai mpi yo vandaka ti lukanu ya kuvukisa bimfumu yango mpi kutuba sambu na mambote na yo. * Bo bingaka kimvuka yango Société des Nations. Kimvuka yai vilaka ntangu Mvita ya Zole ya Ntoto ya Mvimba yantikaka. Na mvita yango, bantu ya Nzambi tubaka nde na kuwakana ti mbikudulu yina kele na Kusonga, kifwanisu ya mbisi ya mfinda tabasika dyaka. Yo basikaka dyaka na zina ya Nations-Unies.​—Kus. 17:8.

14. Na nki mutindu kifwanisu ya mbisi ya mfinda kele “ntotila ya nana”?

¹⁴ Yoane monisaka nde kifwanisu ya mbisi ya mfinda ya ba-ntu nsambwadi kele “ntotila ya nana.” Sambu na nki yandi kebinga yo “ntotila”? Sambu yo tabasika ve bonso ntu ya nana ya mbisi ya mfinda, kansi yo tavanda kaka kifwanisu ya mbisi yina. Ngolo ya kifwanisu yai kekatukaka na bansi yina kele na kati ya Nations-Unies, mingi-mingi na Anglo-Amerika Ngolo ya Nsi-Ntoto ya Mvimba. (Kus. 17:10, 11) Yoane kebinga kifwanisu yai “ntotila” sambu yo mebaka kiyeka ya kusala dyambu mosi yina tavanda ti bupusi ya ngolo na nsi-ntoto ya mvimba.

KIFWANISU YA MBISI YA MFINDA TAFWA NKENTO YA NDUMBA

15, 16. Nkento ya ndumba kemonisa nki mpi nki mekumina dibundu bubu yai?

¹⁵ Yoane monaka mpi, nkento mosi yina vandaka na zulu ya mbisi mosi ya mbwaki. Mbisi yai ya mbwaki mpi kifwanisu ya mbisi ya mfinda ya ba-ntu nsambwadi kele kaka kima mosi. Zina ya nkento yina ya ndumba kele ‘Babilone ya Nene.’ (Kus. 17:1-6) Nkento yai ya ndumba kemonisa mabundu yonso ya luvunu, mpi mabundu ya Kikristu kele mpenza kitini na yo. Mabundu ya luvunu kepesaka maboko na pwelele yonso na Nations-Unies mpi kesala yonso sambu na kutwadisa yo.

¹⁶ Kansi na nsungi ya kilumbu ya mfumu, Babilone ya Nene monaka nde masa yumaka, disongidila bantu yina kepesaka yandi maboko yambulaka yandi. (Kus. 16:12; 17:15) Mu mbandu, ntangu kifwanisu ya mbisi basikaka na mbala ya ntete, mabundu ya Kikristu yina kele kitini ya Babilone ya Nene vandaka ti bupusi ya ngolo  na bansi mingi ya Mputu. Kansi bubu yai, bantu mingi kezitisaka dyaka ve mabundu yai mpi bantwadisi na yo. Nkutu, bantu mingi kekwikilaka nde dibundu kele na kisina ya bampasi ya nsi-ntoto. Na bansi ya Mputu, bantu mingi kemonisa pwelele nde dibundu fwete vanda dyaka ve ti bupusi na luzingu na bo.

17. Inki mambu takumina dibundu ya luvunu ntama mingi ve, mpi sambu na nki?

¹⁷ Kansi, dibundu ya luvunu tafwa ve na mbala mosi. Nkento yina ya ndumba tavanda kaka ti bupusi ya ngolo mpi tasala bikesa sambu na kupusa bantotila na kusala luzolo yandi tii ntangu Nzambi tatula na bantima na bo ngindu ya kulungisa dibanza na yandi. (Tanga Kusonga 17:16, 17.) Ntama mingi ve, Yehowa tapusa baluyalu ya ngidika ya Satana, yina kemonisa Nations-Unies, na kunwanisa dibundu ya luvunu. Nkento ya ndumba tavanda dyaka ve ti makuki ya kutwadisa baluyalu yai mpi tavidisa bimvwama na yandi yonso. Bamvula makumi zole to makumi tatu meluta, bantu mingi vandaka kuyindula nde bantu tazitisaka ntangu yonso dibundu mpi yo tavandaka kaka ti bupusi ya ngolo na luzingu na bo. Kansi bubu yai, mambu meyantika kusoba. Ata mpidina, nkento yai ya ndumba tavidisa ve kiyeka na yandi malembe-malembe kansi yandi tabwa na kintulumukina mpi na ngolo yonso.​—Kus. 18:7, 8, 15-19.

LUFWA YA BAMBISI YINA

18. (a) Mbisi ya mfinda tasala nki mpi nki tasalama na nima? (b) Na kutadila Daniele 2:44, Kimfumu ya Nzambi tafwa nki baluyalu? (Tala lupangu yina kele na lutiti 19.)

¹⁸ Na nima ya lufwa ya mabundu ya luvunu, mbisi ya mfinda, disongidila bimvuka ya politiki na ntoto ya mvimba, tanwanisa Kimfumu ya Nzambi. Sambu bantotila ya nsi-ntoto takuka ve kukuma na zulu, bo tanwanisa bantu yina kepesaka maboko na Kimfumu ya Nzambi. Na ntangu yina bo tanwana ti Nzambi. (Kus. 16:13-16; 17:12-14) Daniele tubilaka dyambu mosi ya mfunu na yina metala mvita yai ya nsuka. (Tanga Daniele 2:44.) Mbisi ya mfinda yina bo metubila na Kusonga 13:1, kifwanisu na yo mpi mbisi ya mfinda ya bibongo zole tafwa.

19. Inki kivuvu beto lenda vanda ti yo mpi yai kele ntangu ya kusala nki?

¹⁹ Beto kezinga na bilumbu yina ntu ya nsambwadi kele ngolo ya nsi-ntoto. Ba-ntu yankaka tabasika dyaka ve na kati ya mbisi yai tii ntangu yo tafwa. Anglo-Amerika Ngolo ya Nsi-Ntoto ya Mvimba tavanda ngolo ya nene ya nsi-ntoto ntangu mabundu ya luvunu tafwa. Bambikudulu ya Daniele mpi ya Yoane melunganaka na sikisiki yonso. Beto lenda tula ntima nde ntama mingi ve, Nzambi tafwa mabundu ya luvunu mpi mvita ya Armagedoni tasalama. Nzambi memonisaka mambu yai na ntwala. Keti beto ketula dikebi na balukebisu yina mbikudulu kepesa? (2 Pie. 1:19) Yai kele ntangu ya kuvanda na lweka ya Yehowa mpi ya kuvanda ya kwikama na Kimfumu na yandi.​—Kus. 14:6, 7.

[Banoti na nsi ya lutiti]

[Bangyufula ya disolo ya kulonguka]

[Lupangu ya kele na lutiti 19]

INKI KELE “BIMFUMU YAI YONSO”?

Mbikudulu yina kele na Daniele 2:44 ketuba nde Kimfumu ya Nzambi “tafwa mpi tasukisa bimfumu yai yonso, NW.” Mbikudulu yai ketubila kaka bimfumu yina kemonisa bitini ya kuswaswana ya kiteki.

Inki beto lenda tuba sambu na baluyalu yonso yankaka? Mbikudulu ya kiteso mosi yina kele na Kusonga ketubila mambu mingi na dyambu yai. Yo kemonisa nde “bamfumu ya nene ya ntoto ya mvimba” tavukana sambu na kunwanisa Yehowa na “bitumba ya kilumbu ya nene” ya Nzambi Nkwa Ngolo Yonso. (Kus. 16:14; 19:19-21) Yo yina, bimfumu yina kemonisa kifwanisu ya mbisi mpi baluyalu yonso yankaka tafwa na Armagedoni.