Skip to content

Skip to table of contents

Jehova Ulayubununa “Zyintu Zyeelede Kucitika Lino-lino”

Jehova Ulayubununa “Zyintu Zyeelede Kucitika Lino-lino”

Jehova Ulayubununa “Zyintu Zyeelede Kucitika Lino-lino”

“Ciyubunuzyo cakapegwa a Jesu Kilisito, eeco ncaakamupa Leza kuti atondezye bazike bakwe izyintu zyeelede kucitika lino-lino.”—CIY. 1:1.

INO INGA MWAINGULA BUTI?

Nzibeela nzi zyacikozyanyo cipati ziiminina Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America?

Mbuti Johane mbwatondezya kweendelana kuliko akati ka Anglo-America alimwi ambunga ya Lukamantano lwa Zisi?

Mbuti ba Daniele a Johane mbobatondezya bweendelezi bwabantu mbobuyoomana?

1, 2. (a) Ino businsimi bwa Daniele alimwi abwa Johane butugwasya kucita nzi? (b) Ino mitwe iili cisambomwe yakusaanguna iiminina nzi?

BUSINSIMI bwa Daniele a Johane buleendelana munzila iitugwasya kumvwisya ncozipandulula zyintu zicitika lino munyika alimwi aziyoocitika kumbele. Ncinzi ncotukonzya kwiiya kwiinda mukweezyanisya cilengaano camunyama ngwaakabona Johane, makani ngaakalemba Daniele aamunyama uuyoosya iwakajisi meja aali kkumi, alimwi abupanduluzi bwakwe bwacikozyanyo cipati? Alimwi ncinzi ncotweelede kucita akaambo kabusinsimi oobu bupanduludwe kabotu-kabotu?

2 Atulange-lange cilengaano ca Johane camunyama. (Ciy., caandaano 13) Mbubwenya mbotwabona kale mucibalo cainda, mitwe iili cisambomwe yakusaanguna iiminina Egepita, Asuri, Babuloni, Mediya a Persia, Greece alimwi a Roma. Boonse aaba bakali basinkondonyina abalunyungu lwamwanakazi. (Matl. 3:15) Roma, mutwe wacisambomwe, wakazumanana kweendelezya kwamyaanda yamyaka kuzwa Johane naakalemba cilengaano. Mukuyakwaciindi, mutwe waciloba wakali kuyoonjila mubusena bwa Roma. Ino bweendelezi oobu bwanyika yoonse bwakali kuyooba ni, alimwi mbuti mbobwakali kuyoolujatikizya lunyungu lwamwanakazi?

CISI CA BRITAIN ACA UNITED STATES ZYATALIKA KWEENDELEZYA

3. Ino munyama uuyoosya uujisi meja aali kkumi wiiminina nzi, alimwi ino meja aali kkumi aiminina nzi?

3 Tulakonzya kuuzyiba mutwe waciloba wamunyama waambidwe mulugwalo lwa Ciyubunuzyo caandaano 13 ncowiiminina kwiinda mukukozyanisya cilengaano ca Johane acilengaano ca Daniele camunyama uuyoosya uujisi meja aali kkumi. * (Amubale Daniele 7:7, 8, 23, 24.) Munyama ngwaakabona Daniele wakali kwiiminina Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Roma. (Amubone ccaati iili amapeeji 12-13.) Mumwaanda wamyaka wasanu C.E., Bulelo bwa Roma bwakatalika kwaandaana. Meja aali kkumi aakamena kumutwe wamunyama uuyoosya aiminina mami aakazwa mubwami bwa Roma.

4, 5. (a) Ncinzi keja kasyoonto ncokakacita? (b) Ino mutwe waciloba wamunyama wiiminina bani?

4 Meja one, naa mami, aayo aakamena kumutwe wamunyama uuyoosya alaambidwe munzila imwi. Meja otatwe akagusyigwa “[a]keja” kasyoonto. Eeci cakazuzikizyigwa ciindi Britain, cisi cakali kweendelezyegwa a Bulelo bwa Roma, nicakaba anguzu. Britain kunyina naakajisi nguzu kusikila mane mumwaanda wamyaka wa 17. Muciindi eeci zisi zyotatwe izyakali kweendelezyegwa a Bulelo bwa Roma—Spain, Netherlands alimwi a France nzyezyakajisi nguzu kwiinda Britain. Britain wakazimana nguzu zisi eezyi cimwi acimwi, kuzigusya acuuno cabulelo. Akati-kati kamwaanda wamyaka wa 18, cisi ca Britain cakali afwaafwi kuba anguzu zyakweendelezya nyika yoonse. Nikuba boobo, cisi ca Britain tiicakaningaba mutwe waciloba wamunyama.

5 Nikuba kuti cisi ca Britain cakaba anguzu, zisi izyakali kweendelezyegwa a Britain zyaku North America zyakazanduka. Nikuba boobo, United States yakakomena nkaambo yakali kukwabililwa amato aankondo aabana Britain. Ciindi buzuba bwa Mwami nibwakatalika mu 1914, cisi ca Britain ncecakajisi bulelo bwiinda kukomena alimwi United States njiyakajisi makkampani manji aapanga zintu munyika yoonse. * Ciindi ca Nkondo Yanyika Yakusaanguna, cisi ca United States cakatalika kubelekela antoomwe acisi ca Britain. Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America lino bwakaba ngomutwe waciloba wamunyama. Mbuti mutwe ooyu mbookali kubeendelezya balunyungu lwamwanakazi?

6. Mbuti mboobajatikizya bantu ba Leza mutwe waciloba?

6 Nibwakatalika buyo buzuba bwa Mwami, mutwe waciloba wakatalika kulwana bantu ba Leza—banabokwabo a Kristo bananike baceede anyika. (Mt. 25:40) Jesu wakatondezya kuti ciindi cakubako kwakwe, baceede balunyungu banooli basungu mumulimo aanyika. (Mt. 24:45-47; Gal. 3:26-29) Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America bwakabalwana basalali. (Ciy. 13:3, 7) Ciindi ca Nkondo Yanyika Yakusaanguna, bweendelezi oobu bwakabapenzya bantu ba Leza, mabbuku aabo aamwi akalesyegwa kumwaigwa, alimwi aabo ibakali kwiiminina ciinga camuzike musyomesi bakaangwa. Mutwe waciloba wamunyama wakaimika mulimo wakukambauka kwaciindi cili mbocibede. Jehova wakacibona eeci kacitanacitika alimwi wakamuyubunwida Johane. Leza wakaambila Johane kuti cibeela cabili calunyungu cakali kuyoobusyigwa akuzumanana amulimo wakumuuya. (Ciy. 11:3, 7-11) Makani aakaindi aababelesi ba Jehova bamazuba aano alasinizya kuti eezyi zyintu zyakacitika ncobeni.

BULELO BWEENDELEZYA NYIKA YOONSE BWA ANGLO-AMERICA ALIMWI AZITUTA ZYABUTALE ABULONGO

7. Ino nkweendelana kuli buti kuliko akati kamutwe waciloba wamunyama alimwi acikozyanyo cipati?

7 Ino nkweendelana kuli buti kuliko akati kamutwe waciloba wamunyama alimwi acikozyanyo cipati? Cisi ca Britain—kubikkilizya acisi ca United States zyakazwa mu Bulelo bwa Roma. Pele mbuti kujatikizya zituta zyacikozyanyo? Zyaambwa kuti zilivwelene abutale alimwi abulongo. (Amubale Daniele 2:41-43.) Bupanduluzi oobu buleendelana aciindi mutwe waciloba—Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America—nibwakali kuyooba ampuwo. Mbwaanga butale bulikke-likke mbuyumu kwiinda boobo buvwelene abulongo, abwalo Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America tabujisi nguzu ziinda bweendelezi nkobwakazwa. Munzila nzi?

8, 9. (a) Mbuti bulelo bweendelezya nyika yoonse bwaciloba mbobwakatondezya nguzu zili mbuli zyabutale? (b) Ino bulongo buli kuzituta zyacikozyanyo bwiiminina nzi?

8 Zimwi ziindi mutwe waciloba wamunyama ulatondezya bube buli mbuli bwabutale. Mucikozyanyo, wakatondezya kuti ulijisi nguzu kwiinda mukuzunda Nkondo Yanyika Yakusaanguna. Ciindi ca Nkondo Yanyika Yabili, nguzu zili mbuli butale zyamutwe wamunyama waciloba zyakalibonya alimwi. * Niyakainda nkondo eeyo, mutwe waciloba ziindi zimwi wakacili kutondezya bube buli mbuli bwabutale. Nikuba boobo, kuzwa kumatalikilo butale oobu bwalivwelane abulongo.

9 Kwaciindi cilamfwu, babelesi ba Jehova bali kuyandisisya kumvwisya bupanduluzi bwazituta zyacikozyanyo. Lugwalo lwa Daniele 2:41 lupandulula butale buvwelene abulongo kuba “bwami” bomwe kutali mami manji. Aboobo, bulongo bwiiminina zibeela izijanika mu Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America, izibeela zipa kuti buceye nguzu kwiinda butale bwini bwa Bulelo bwa Roma. Bulongo bwaambwa kuti ‘ndunyungu lwabantu’ naa bantu buyo. (Dan. 2:43) Mu Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America, bantu babamba tubunga tulwanina coolwe cakulisalila zyakucita mubukkale, tubunga tulanganya babelesi kumilimo, alimwi atubunga tulwanina lwaanguluko. Bantu buyo bapa kuti Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America buceye nguzu. Kuyungizya waawo, kwiimpana muzyintu nzyobayeeya anzyobasyoma mutwaambo twacisi, alimwi akaambo kakuti nikuvwootwa takuzyibiki kabotu wazwidilila, nibaba beendelezi badumide tabaangulukide kweendelezya mbobayanda. Daniele wakaambilalimwi kuti: “Bwami buyooba azipanzi ziyumu zivwelene azipanzi zipwayika buyo.”—Dan. 2:42; 2 Ti. 3:1-3.

10, 11. (a) Ncinzi ciyoocitikila “zituta” kumbele? (b) Ncinzi ncotukonzya kwaamba kujatikizya mweelwe watunwe twakumaulu?

10 Mumwaanda wamyaka wa 21, cisi ca Britain alimwi aca United States zyazumanana kubelekela antoomwe, kanji-kanji mutwaambo twamunyika. Businsimi bujatikizya cikozyanyo cipati alimwi amunyama businizya kuti Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America tabukanjililwi busena abweendelezi bwanyika bumbi kumbele. Bweendelezi bwanyika oobu bwamamanino bulakonzya kubula nguzu kwiinda boobo ibwakali kwiimininwa amaulu aabutale, pele tabukalimanini bulikke pe.

11 Sena mweelwe watunwe twakumaulu twacikozyanyo kuli ncoupandulula? Atulange-lange: Muzilengaano zimwi, Daniele waamba myeelwe iigaminide—mucikozyanyo, mweelwe wameja aali amitwe yabanyama baindene-indene. Myeelwe eeyo ilijisi bupanduluzi. Nikuba boobo, Daniele napandulula cikozyanyo, taambi mweelwe watunwe twakumaulu. Aboobo, kuboneka kuti mweelwe tauyandiki nkaambo cikozyanyo cakalijisi maboko, maanza, tunwe, maulu azituta. Cacigaminina Daniele waamba kuti tunwe twakumaulu twakali kuyooba twabutale abulongo. Kweelana abupanduluzi bwakwe, tulakonzya kwaamba kuti Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America mbombubo bunooyendelezya ciindi “bbwe” liiminina Bwami bwa Leza lyaakupwaya zituta zyacikozyanyo.—Dan. 2:45.

BWEENDELEZI BWA ANGLO-AMERICA AMUNYAMA UUJISI MEJA OBILO

12, 13. Ino munyama uujisi meja obilo wiiminina nzi, alimwi ncinzi ncacita?

12 Nikuba kuti Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America bulivwelene abutale alimwi abulongo, cilengaano Jesu ncaakapa Johane citondezya kuti bweendelezi oobu buyoozumanana kucita lubazu luyandika mumazuba aamamanino. Munzila nzi? Johane wakabona cilengaano camunyama uujisi meja obilo iwaambaula mbuli simwaaba. Ino munyama ooyu mupya wiiminina nzi? Ulijisi meja obilo, nkokuti bwami bweendelezya nyika bwamasi obilo. Johane alimwi wakabona Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America pele kabujisi lubazu lulibedelede.—Amubale Ciyubunuzyo 13:11-15.

13 Munyama ooyu usumpula makanze aakupanga cikozyanyo camunyama. Johane wakalemba kuti cikozyanyo camunyama cakali kuyoolibonya, kuzimaana akulibonya alimwi. Eeco ncecakacitika kumbunga yakali kusumpulwa a Britain alimwi a United States, mbunga iyakajisi makanze aakukamantanya akwiiminina mami aamunyika. * Mbunga eeyi yakalibonya niyakainda Nkondo Yanyika Yakusaanguna alimwi yakali kwiitwa kuti League of Nations (Ciinga Calukamantano Lwazisi). Mbunga eeyi yakazimaana ciindi Nkondo Yanyika Yabili niyakatalika. Ciindi cankondo eeyo, bantu ba Leza bakaambilizya kuti kweelana abusinsimi buli mu Ciyubunuzyo, cikozyanyo camunyama cakali kuyoolibonya alimwi. Cakalibonya ncobeni—kacili United Nations (Lukamantano lwa Zisi).—Ciy. 17:8.

14. Muunzila nzi cikozyanyo camunyama mocili “mwami walusele”?

14 Johane wakapandulula cikozyanyo camunyama kuti “mwami walusele.” Munzila nzi? Munyama ooyu tatondezyegwi mbuli mutwe walusele kumunyama wakusaanguna. Ncikozyanyo buyo camunyama. Bweendelezi mbocijisi buzwa kuzisi zizulilwa kulincico, kwaambisya kuzwa ku Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America. (Ciy. 17:10, 11) Pele cilatambula nguzu kacili mwami kutegwa cicite mulimo uugaminide, mulimo uuyoopa kuti zyintu zicince.

CIKOZYANYO CAMUNYAMA CAMUNYONYOONA MUKAINTU MUVWUULE

15, 16. Ino mukaintu muvwuule wiiminina nzi, alimwi ncinzi cabacitikila aabo bamugwasyilizya?

15 Kweelana a Johane, mukaintu muvwuule wacikozyanyo utantide aamunyama uusalala pyu, cikozyanyo camunyama. Ujisi zyina lyakuti “Babuloni Mupati.” (Ciy. 17:1-6) Cakweelela mukaintu ooyu wiiminina bukombi boonse bwakubeja, kwaambisya zikombelo zya Bunakristo Bwanyika. Mbunga zyabukombi bwakubeja zilacigwasilizya cikozyanyo camunyama alimwi zisoleka kuceendelezya.

16 Nikuba boobo, mubuzuba bwa Mwami, Babuloni Mupati waabona maanzi kayuminina, nkokuti bantu bamugwasya. (Ciy. 16:12; 17:15) Mucikozyanyo, cikozyanyo camunyama nicakalibonya ciindi cakusaanguna, zikombelo zya Bunakristo Bwanyika—cibeela cilaanguzu kapati ca Babuloni Mupati cakali kweendelezya masi aasumpukide. Mazuba aano bantu banji bacileka kulemeka alimwi akugwasilizya zikombelo abamayi babo. Mubwini, bantu banji basyoma kuti zikombelo zilagwasyilizya munkondo naa kuti nzyezitalisya nkondo. Tubunga tumwi twabasikalumamba twakuzisi zyabukuwa bayanda kuti zikombelo zicileke kunjilila mutwaambo twacisi.

17. Ncinzi ciyoocitikila bukombi bwakubeja ino-ino, alimwi nkaambo nzi?

17 Nikuba boobo, bukombi bwakubeja tabukazimaani buyo pe. Mukaintu muvwuule ulazumanana kuyunga bantu akusoleka kweendelezya bami kusikila Leza akabikke muzeezo mumyoyo yabaabo beendelezya. (Amubale Ciyubunuzyo 17:16, 17.) Ino-ino Jehova uyoopa kuti mbunga zyatwaambo twacisi zyamubweende oobu bwa Saatani, kwiimininwa ambunga ya Lukamantano lwa Zisi, zilwane bukombi bwakubeja. Bayoonyonyoona nguzu nzyajisi alimwi alubono lwakwe. Myaka iili mbwiibede yainda, zyintu zili boobo tiizyakali kulangilwa kuti inga zyacitika. Pele mazuba aano zyintu zyatalika kucinca. Mukaintu muvwuule takataliki buyo kubula nguzu asyoonto-syoonto, pele uyoonyonyoonwa mukulaba kwaliso.—Ciy. 18:7, 8, 15-19.

BANYAMA BANYONYOONWA

18. (a) Ino munyama uyakucita nzi, alimwi ncinzi ciyoocitika? (b) Ino mbami bali baambidwe mulugwalo lwa Daniele 2:44 kuti bayoonyonyoonwa a Bwami bwa Leza? (Amubone kabbokesi kali apeeji 17.)

18 Bwaakunyonyoonwa bukombi bwakubeja, munyama nkokuti bubambe bwaanyika bwa Saatani bwatwaambo twacisi buyoowongelezyegwa kulwana Bwami bwa Leza. Akaambo kakuti tabakonzyi kusika kujulu, bami baanyika bayoolwana baabo bagwasilizya Bwami bwa Leza anyika. Iciyootobela tacidoonekwi buya pe. (Ciy. 16:13-16; 17:12-14) Daniele ulacipandulula cibeela cimwi cankondo yamamanino. (Amubale Daniele 2:44.) Munyama iwaambidwe mulugwalo lwa Ciyubunuzyo 13:1, cikozyanyo cakwe, alimwi amunyama uujisi meja obilo ziyoonyonyoonwa.

19. Ino ndusyomo nzi ndotukonzya kuba andulo, alimwi ino cino nciindi cakucita nzi?

19 Tupona muciindi mutwe waciloba niweendelezya. Kunyina mutwe uumbi uuyoolibonya kumunyama ooyu kusikila mane akanyonyoonwe. Ciindi bukombi bwakubeja bwaakunyonyoonwa, Bulelo Bweendelezya Nyika Yoonse bwa Anglo-America mbobunooli bweendelezi bwanyika bulaanguzu. Businsimi bwa Daniele abwa Johane bwazuzikizyigwa muzibeela zyoonse. Tulaalusyomo lwakuti kunyonyoonwa kwabukombi bwakubeja alimwi ankondo ya Armagedoni, zili afwaafwi. Leza waayubununa makani aaya kakucili ciindi. Sena tuyoobikkila maanu kukucenjezya kwabusinsimi? (2 Pe. 1:19) Lino nceciindi cakuba kulubazu lwa Jehova alimwi akugwasilizya Bwami.—Ciy. 14:6, 7.

[Bupanduluzi buyungizidwe]

^ munc. 3 Mu Bbaibbele, kkumi ziindi zinji iiminina kukkwana kwakabunga—nkokuti mumakani aaya iiminina mami oonse aakazwa mu Bulelo bwa Roma.

^ munc. 5 Nikuba kuti zisi zipanga bwami, Ibwami bweendelezya nyika bwamasi obilo zyaliko kuzwa mumwaanda wamyaka wa 18, Johane ulabupandulula mbobwakali kuyoolibonya kumatalikilo aabuzuba bwa Mwami. Mubwini, kuzuzikizyigwa kwabusinsimi bulembedwe mubbuku lya Ciyubunuzyo kulacitika “mubuzuba bwa Mwami.” (Ciy. 1:10) Mutwe waciloba wakatalika kweendelezya niyakainda Nkondo Yanyika Yakusaanguna kabuli bweendelezi bwanyika yoonse bukamantene.

^ munc. 8 Daniele wakabonena limwi lunyonyooko mwami ooyu ndwaakali kuyoocita munkondo eeyo naakalemba kuti: “Nkabela uyoonyonyoona cakuyoosya.” (Dan. 8:24) Mucikozyanyo, cisi ca United States cakanyonyoona kapati ciindi nicakafwusa mabbomba obilo kuli basinkondonyina abwami bweendelezya nyika bwamasi obilo.

^ munc. 13 Amubone bbuku lya Cingisi lyakuti Revelation—Its Grand Climax at Hand! mapeeji 240, 241, 253.

[Mibuzyo yaciiyo]

[Kabbokesi kali apeeji 17]

INO “MAMI AYA OONSE” MBAANI?

Businsimi bujanika mulugwalo lwa Daniele 2:44 bwaamba kuti Bwami bwa Leza “buyoopwayaula akumanisya mami aya oonse.” Businsimi oobu bwaamba buyo mami aaimininwa azibeela zisiyene-siyene zyacikozyanyo.

Mbuti kujatikizya mfwulumende zyabantu zimbi zyoonse? Businsimi bukozyenye mubbuku lya Ciyubunuzyo bulaayubununa makani aaya. Butondezya kuti “bami boonse banyika” bayoobungana kulwana a Jehova “[mu]buzuba bupati bwa Leza Singuzuzyoonse.” (Ciy. 16:14; 19:19-21) Aboobo, kutali buyo bami baimininwa acikozyanyo, pele amfwulumende zyoonse zyabantu ziyoonyonyoonwa lya Armagedoni.