Ŵakalongozgeka “na Mzimu Utuŵa”

“Nanga nkhamoza, ucimi undizepo na khumbo la munthu, kweni ŵanthu ŵakayowoyanga vyakufuma kwa Ciuta pakulongozgeka na mzimu utuŵa.”—2 PET. 1:21.

FUNDO ZAKUTI MUGHANAGHANIREPO

Kasi uthenga wa Ciuta ukapelekeka wuli mwa mzimu utuŵa ku awo ŵakalemba Baibolo?

Kasi mbukaboni wuli uwo ukulongora kuti Baibolo ni buku lakufuma kwa Ciuta?

Kasi mukwenera kucita vici zuŵa lililose kuti mulongore kuti mukuzirwiska Mazgu gha Ciuta?

1. Cifukwa wuli tikukhumbikwira Mazgu gha Ciuta?

 KASI taŵanthu tili kuŵako wuli? Cifukwa wuli tiliko? Kasi nchivici ico citicitikirenge munthazi? Cifukwa wuli mu caru muli masuzgo? Nchivici ico cikuticitikira para tafwa? Ŵanthu pa caru cose capasi ŵakufumba mafumbo agha. Mazgoro gha mafumbo agha ndiposo ghanyake tatenge tighamanyenge yayi kwambura Mazgu gha Ciuta. Kuŵavyenge Malemba Ghakupatulika, mphanyi msambizgi withu ni ivyo vyaticitikira pa umoyo. Usange msambizgi withu waŵenge ivyo vyaticitikira pa umoyo, kasi mphanyi nase tanguyowoya mazgu gha nga agho wamasalmo wakayowoya ghakukhwaskana na “dango la Yehova”?—Ŵazgani Salmo 19:7.

2. Nchivici ico citovwirenge kuti tilutilire kuwona Baibolo kuŵa cawanangwa cakufuma kwa Ciuta?

² Kweni cacitima nchakuti, ŵanji ŵazomerezga kuti citemwa cawo cakudankha ca Baibolo cizizime. (Yaniskani na Uvumbuzi 2:4.) Ŵakwendaso mu nthowa iyo yikukondweska Yehova yayi. (Yes. 30:21) Ici cingacitikanga kwa ise yayi. Tikwenera kulutilira kuzirwiska Baibolo na visambizgo vyake. Baibolo nchawanangwa cakuzirwa comene cakufuma kwa Mlengi withu wacitemwa. (Yak. 1:17) Nchivici ico citovwirenge kuti tizirwiskenge comene “mazgu gha Ciuta”? Cakuzirwa comene nkhuwona umo awo ŵakalembanga Baibolo ŵakalongozgekera pakulemba Malemba. Ici cikusazgapo kukumbuka maukaboni ghose agho ghakulongora kuti Baibolo ndakufuma kwa Ciuta. Para ticitenge nthena ticiskikenge kuŵazga Mazgu gha Ciuta zuŵa lililose na kulondezga ulongozgi wake.—Heb. 4:12.

KASI ‘ŴAKALONGOZGEKA WULI NA MZIMU UTUŴA’?

3. Kasi nchimi na ŵalembi ŵa Baibolo ‘ŵakalongozgeka wuli na mzimu utuŵa’?

³ Ciuta wakatuma ŵanalume 40 kuti ŵalembe Baibolo. Mulimo uwu ukacitika kwa vilimika 1,610, kwambira mu 1513 B.C.E. mpaka mu 98 C.E. Ŵanyake ŵakaŵa nchimi  izo zikalongozgekanga “na mzimu utuŵa.” (Ŵazgani 2 Petrosi 1:20, 21.) Lizgu la Cigiriki ilo lili kung’anamulika kuti “pakulongozgeka” likung’anamuraso “kuyegha cinthu cinyake kufuma pa malo ghamoza kuya pa ghanyake,” ndipo “lingang’anamulikaso kuti: kuciskika, kututuzgika panji kuyegheka.” a Lemba la Milimo 27:15 likugwiliskira nchito lizgu ili pakulongosora vya boti ilo likatondekanga kulazga uko kukafumanga mphepo ndipo likayeghekanga waka. Nchimi za mu Baibolo na ŵalembi ‘ŵakalongozgeka na mzimu utuŵa’ mu fundo yakuti Ciuta wakayowoyanga nawo, kuŵaciska, na kuŵalongozga kwizira mu mzimu wake. Pa cifukwa ici, ŵakalemba maghanoghano ghawo yayi, kweni gha Ciuta. Nyengo zinyake nchimi na ŵalembi ŵakamanyanga yayi ng’anamuro la ivyo ŵakacimanga panji ivyo ŵakalembanga. (Dan. 12:8, 9) Nadi, “Malemba ghose ngakupelekeka na Ciuta” ndipo mulije maghanoghano gha ŵanthu.—2 Tim. 3:16.

4-6. Kasi ni nthowa wuli izo Yehova wakapelekera uthenga wake ku ŵalembi ŵa Baibolo? Yowoyani ciyelezgero.

⁴ Kasi uthenga wa Ciuta ukapelekeka wuli mwa mzimu utuŵa ku awo ŵakalemba Baibolo? Kasi ŵakacita kuphalirika mazgu ghakuti ŵalembe panji ŵakaphalirika waka fundo kuti ŵazilembe mu mazgu ghawo? Wonani umo munthu wa bizinesi wakulembera kalata. Apo wawona kuti mazgu agho wakukhumba kulemba ngakuzirwa comene, wakulemba yekha kalata panji wakuyowoya waka lizgu lililose kwa mulembi. Mulembi wakulemba mazgu agha, ndipo kalata yikuŵa na zina la mweneko wa bizinesi. Nyengo zinyake, wakuyowoya waka fundo zikuru, ndipo mulembi wakulemba kalata mu mazgu ghake. Pamanyuma, mweneco wa bizinesi wangayiŵazga kalata na kuphalira mulembi kuti wasinthe apo pakukhumbikwa kusintha. Paumaliro, pa kalata pakulembeka zina la mweneco wa bizinesi ndipo kalata yikuwoneka kuti yafuma kwa iyo.

⁵ Mwakuyana waka, vigaŵa vinyake vya Baibolo vikalembeka na “munwe wa Ciuta.” (Ex. 31:18) Nyengo zinyake, Yehova wakacitanga kuyowoya mazgu apo wawona kuti nchakwenelera. Mwaciyelezgero, pa lemba la Exodus 34:27 tikuŵazga kuti: “Yehova wakati kwa Mozesi, ‘Lemba mazgu agha; cifukwa na mazgu gheneagha ndapangana na iwe na Israyeli.’” Ntheura pera, Yehova wakaphalira nchimi Yeremiya kuti: “Lemba mu buku mazgu ghose agho ndayowoya kwa iwe.”—Yer. 30:2.

⁶ Ndipouli, kanandi Ciuta wakayowoyanga fundo m’malo mwa mazgu ku ŵalembi ŵa Baibolo mwakuti ŵasankhe ŵekha mazgu ghakulembera fundo izo. Lemba la Mupharazgi 12:10 likuti: “Mupharazgi wakapenjanga kusanga mazgu ghakukondwereska, ndipo agho ghalembeka ngakunyoroka, enya mazgu gha unenesko.” Luka uyo wakalembako Makani Ghawemi ‘wakasanda vinthu vyose makoraghene kufuma pakwamba, kuvilemba mu ndondomeko.’ (Luka 1:3) Mzimu wa Ciuta ukawovwira kuti kuwura kufikapo kwa ŵanthu kuleke kubendezga uthenga wake.

7. Kasi Ciuta wakalongora wuli kuti wali na vinjeru pakutuma ŵanthu kuti ndiwo ŵalembe Baibolo?

 ⁷ Ciuta wali kulongora kuti wali na vinjeru vikuru comene pakutuma ŵanthu kulemba Baibolo. Nchito ya mazgu nkhutovwira kupulikiska ivyo vikuyowoyeka kweniso kulongora umo tikujipulikira. Wuli usange Yehova watumenge ŵangelo kuti ŵalembe Baibolo? Kasi iwo mphanyi ŵakalemba mwakucontha mitima ya ŵanthu pakulemba vya wofi, citima, na kukhuŵara, ivyo ni vyakuzara comene pakati pa ŵanthu? Pakuti Ciuta wakazomerezga ŵanthu ŵambura kufikapo kuti ŵasankhe mazgu ghakulembera fundo izo wakaŵaphalira mwa mzimu utuŵa, uthenga wake uli kulembeka mwacitemwa, ukukhwaska ŵanthu ŵanandi, kweniso ukucontha mitima ya ŵanthu.

VIFUKWA VYAKUGOMEZGERA KUTI BAIBOLO NDAKUFUMA KWA CIUTA

8. Cifukwa wuli tikuyowoya kuti Baibolo likupambana na mabuku ghanyake ghose gha cisopa?

⁸ Pali ukaboni unandi wakuti Baibolo ni Mazgu gha Ciuta. Baibolo likutovwira kuti timumanye makora Ciuta ndipo likupambana na mabuku ghanyake ghose gha cisopa. Mwaciyelezgero, pa ivyo Ŵahindu ŵali kulemba pali mabuku gha sumu za Vediki, tumaluso na tumyambo twakukhwaskana na sumu izi, mabuku gha filosofi ghakucemeka kuti Upanishadi, na vimabuku vikuru comene vya tunkhani twakupambanapambana ivyo vikucemeka kuti Ramayana na Mahabharata. Buku lakucemeka kuti Bhagavad Gita, ilo lili na ulongozgi wakukhwaskana na makhaliro ghawemi, nchigaŵa ca buku la Mahabharata. Mu buku likuru comene la vigaŵa vitatu la Ŵabuda lakucemeka kuti Tipitaka, cigaŵa cimoza cikuyowoya waka vya malango ghakakhaliro gha ŵabambo na ŵasisitere. Cigaŵa cinyake cikulongosora vya visambizgo vya Ŵabuda. Cigaŵa cacitatu cili na visambizgo vya Buda. Buda iyomwene wakayowoyapo yayi kuti wakaŵa ciuta, ndipo wakayowoyapo vicoko comene vyakukhwaskana na Ciuta. Mu buku linyake likuru la Cikonfyucanizimu muli kulembeka waka vyakucitika, malango ghakakhaliro, vyamayere, na sumu. Buku la Ŵasilamu likusambizga kuti kuli Ciuta yumoza, ndipo likumulongosora kuti ni Ciuta uyo wakumanya vyose, ndiposo kuti wakumanyirathu vyamunthazi, kweni likuyowoya yayi zina la Ciuta, lakuti Yehova, ilo likusangika pa malo ghakukwana masauzandi ghanandi mu Baibolo.

9, 10. Kasi ni vinthu wuli vyakukhwaskana na Ciuta ivyo tikusambira mu Baibolo?

⁹ Apo mabuku ghanyake ghakurughakuru gha cisopa ghakuyowoya viŵi yayi vya Ciuta, Baibolo likutovwira kuti timanye Yehova Ciuta na milimo yake. Likutovwira kumanya mikhaliro yake yinandi. Baibolo likuvumbura kuti Ciuta ngwankhongonozose, ngwavinjeru comene, ni murunji, kweniso wakutitemwa. (Ŵazgani Yohane 3:16; 1 Yohane 4:19.) Kweniso Baibolo likutiphalira kuti: “Ciuta wakutemwera cara, kweni mu mtundu uliwose munthu uyo wakumopa na kucita urunji ngwakuzomerezgeka kwa iyo.” (Mil. 10:34, 35) Pakuti Baibolo lili palipose vikulongora kuti fundo iyi njaunenesko. Ŵanthu awo ŵakusambira vya ciyowoyero ŵakuti pa viyowoyero 6,700 ivyo vikuyowoyeka mu caru mazuŵa ghano, viyowoyero pafupifupi 100 ndivyo vikuyowoyeka na ŵanthu ŵanandi comene pa caru cose capasi. Ndipouli, Baibolo  lang’anamurika mu viyowoyero 2,400, lose panji cigaŵa cake. Pafupifupi munthu waliyose pa caru wali na Baibolo.

¹⁰ Yesu wakati: “Ŵadada ŵakugwira nchito mpaka sono, ndipo nane nkhulutilira kugwira nchito.” (Yoh. 5:17) ‘Kufuma ku muyirayira na kuya ku muyirayira Yehova ni Ciuta.’ Ntheura ghanaghanirani unandi wa ivyo wafiska. (Sal. 90:2) Baibolo ndilo lekha likutiphalira milimo iyo Ciuta wali kucita kale, kweniso iyo wakucita sono, ndipo likuvumbura ivyo wacitenge munthazi. Kweniso Malemba ghakutisambizga ivyo vikumukondweska na ivyo vikumukwiyiska ndipo ghakulongora umo tingasendelelera kufupi na iyo. (Yak. 4:8) Tileke kuzomerezga kuti vinthu ivyo tikukhumba panji ivyo tikwenjerwa navyo vitipatuske kwa iyo.

11. Kasi ni vinjeru wuli vikuru ndiposo vyakugomezgeka ivyo vikusangika mu Baibolo?

¹¹ Vinjeru vikuru ndiposo vyakugomezgeka ivyo vikusangika mu Baibolo navyo mbukaboni wakuti ndakufuma kwa Ciuta. Mpositole Paulosi wakalemba kuti: “Ni njani wafika pa kumanya maghanoghano gha Yehova, kuti wamulongozge?” (1 Kor. 2:16) Vesi ili lili kufuma pa ivyo nchimi Yesaya yikafumba ŵanthu ŵa mu nyengo yake vyakuti: “Ndinjani uyo walangura Mzimu wa Yehova, panji kuŵa wa fundo yake kumusambizga?” (Yes. 40:13) Zgoro la fumbo ili ndakuti palije nanga njumoza. Lekani nchakuzizwiska yayi kuti para tikulondezga fundo za mu Malemba pa nkhani ya nthengwa, ŵana, vyakusanguluska, ŵanthu ŵakucezga nawo, bizinesi, unenesko, ndiposo vinthu vinyake, vinthu vikutiyendera makora comene. Mu Baibolo tikusangamo ulongozgi uheni yayi. Kweni ŵanthu vinjeru vyawo ni vicoko ndipo fundo zawo nyengo zinyake zikovwira yayi. (Yer. 10:23) Nyengo zose ŵakusandaso ulongozgi wawo na kulembaso unyake para ŵamanya kuti wakwamba ukaŵa wakubudika. Baibolo likuti: “Maghanoghano gha ŵanthu, . . . ngamvuci ndipera.”—Sal. 94:11.

12. Kwa vilimika vinandi, kasi Baibolo lapona ku vinthu wuli?

¹² Ukaboni unyake uwo ukulongora kuti Ciuta waunenesko ndiyo ni Mweneco wa Baibolo ni ivyo mdauko ukuvumbura pa nkhani ya ivyo ŵanthu ŵakayezgayezga kucita kuti ŵanange uthenga wa mu Baibolo. Mu 168 B.C.E., Themba la Ŵasiriya, Antiochus Wacinayi likatuma ŵanthu kuti ŵapenje mabuku ghose gha Dango kuti ŵaghawoche. Mu cilimika ca 303 C.E., Diocletian, Themba la Ŵaroma, wakalangura kuti malo ghose ghakusoperapo gha Ŵakhristu ghaparanyike ndiposo kuti Malemba ghawo ghawocheke. Ŵanthu ŵakalutilira kucita ivi kwa vilimika vinandi. Vilimika vya m’ma 1000 vikati vyajumpha, ŵapapa ŵakayezgayezga kutondeska kuti Baibolo lithandazgike, mwakususka awo ŵakang’anamuranga Malemba kuti ghaŵe mu viyowoyero ivyo ŵanthu bweka ŵakayowoyanga. Nangauli Satana na ŵanthu ŵake ŵayezgayezga kuti Baibolo linangike, kweni Baibolo lapona mpaka sono. Yehova wandazomerezge waliyose kuti wawuskepo cawanangwa cake ico wali kupeleka ku ŵanthu.

UKABONI UWO WAKHORWESKA ŴANANDI

13. Kasi mbukaboni wuli uwo ukulongora kuti Baibolo ndakufuma kwa Ciuta?

¹³ Paliso ukaboni unyake uwo ukulongora kuti Baibolo ndakufuma kwa Ciuta. Ilo ndakukolerana, likuneneska pa nkhani ya sayansi, maucimi ghake ghakufiskika, nyengo zose ŵalembi ŵake ŵakalembanga vinthu vyaunenesko, lili na nkhongono zakusinthira umoyo wa ŵanthu, likuneneska pa nkhani ya mdauko, ndiposo lili na mazgoro ghakukhorweska gha mafumbo agho ghali mu ndime yakwamba. Wonani ivyo vikawovwira ŵanji kumanya kuti Baibolo ndakufuma kwa Ciuta.

14-16. (a) Kasi ni vinthu wuli ivyo vikakhorweska Musilamu, Muhindu, na munthu uyo wakakayikiranga usange Ciuta waliko, kuti Baibolo ndakupelekeka na Ciuta? (b) Kasi mbukaboni wuli wakuti Baibolo ndakufuma nadi kwa Ciuta uwo imwe mukuyowoya para muli mu upharazgi?

¹⁴ Anwar b wakakulira mu Cisalamu mu caru ca ku Middle East. Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakiza pa nyumba yake apo wakakhalanga ku North America. Anwar wakuti: “Pa nyengo iyi, nkhavitemwanga yayi visopa Vyacikhristu  cifukwa ca vinthu viheni ivyo Ŵamachalichi ŵakacita mu nyengo yakumasinda. Ndipouli, cifukwa cakuti mwakawiro nkhakhumbanga kumanya vinthu, nkhazomera kusambira Baibolo.” Pakati pajumpha nyengo yicoko waka, Anwar wakawelera kukwake uko kukaŵavya Ŵakaboni ŵa Yehova. Vilimika vikati vyajumphapo wakasamira ku Europe, uko wakambiraso kusambira Baibolo ndipo wakayowoya kuti: “Nakhorwa kuti Baibolo ni Mazgu gha Ciuta cifukwa cakuti likuneneska pa nkhani ya maucimi, ndakukolerana, likujisuska lekha yayi, kweniso cifukwa ca kuwona citemwa ico cili pakati pa ŵanthu awo ŵakusopa Yehova.” Anwar wakabapatizika mu 1998.

¹⁵ Asha wa vilimika 16 wakababikira mu mbumba ya Ŵahindu. Iyo wakati: “Nkhalombanga pekha para naluta ku tempile panji para nakumana na masuzgo, kweni nkhaghanaghanangako yayi vya Ciuta para vinthu vikunendera makora.” Iyo wakalutizga kuti: “Kweni, Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakati ŵiza ku nyumba kwane, umoyo wane ukasintha comene.” Asha wakasambira Baibolo na kwamba kuwona Ciuta kuŵa Mubwezi wake. Nchivici cikamukhorweska kuti Baibolo ndakufuma kwa Ciuta? Iyo wakalongosora kuti: “Baibolo likazgora fumbo lililose ilo nkhaŵa nalo. Likanovwira kuti niŵe na cipulikano nangauli nkhuleka kumuwona Ciuta, ndiko kuti kwambura kuluta ku tempile na kukasindamira cikozgo.”

¹⁶ Paula wakalelekera mu Katolika, kweni wakati wakura, wakakayikiranga usange Ciuta waliko. Pamanyuma cinthu cinyake cikacitika. Iyo wakati: “Nkhakumana na mubwezi wane uyo tikakhala myezi yinandi kwambura kuwonana. Yikaŵa nyengo iyo ŵanthu ŵanandi ŵakatemwanga kusunga sisi linandi kweniso ŵakamwanga comene munkhwala wakutimbanizga wongo. Nkhati nawona umo wasinthira, kuti sono wameta makora sisi ndiposo ngwakukondwa, nkhamufumba kuti, ‘Nchivici ico cakucitikira, ndipo ukaŵa nkhu?’ Iyo wakati wakasambiranga Baibolo na Ŵakaboni ŵa Yehova ndipo wakamba kunipharazgira.” Wati wawona kuti Malemba ghali na nkhongono ya kusintha umoyo wa munthu, munthu uyu, mweneuyo pakwamba wakakayikiranga usange Ciuta waliko, wakamba kutemwa uthenga wa mu Baibolo, na kuzomera kuti Baibolo ndakupelekeka na Ciuta.

“MAZGU GHINU NDI NYALI KU MALUNDI GHANE”

17. Kasi para tikuŵazga Mazgu gha Ciuta zuŵa lililose na kughanaghanirapo tingawovwirika wuli?

¹⁷ Baibolo nchawanangwa capacanya comene ico Yehova wali kupeleka kwizira mwa mzimu wake utuŵa. Liŵazgani zuŵa lililose, ndipo mulitemwenge comene kweniso mumutemwenge comene Mweneco. (Sal. 1:1, 2) Nyengo yiliyose iyo musambilirenge yambani na lurombo, kulomba Ciuta kuti wamupani mzimu wake kuti ulongozge maghanoghano ghinu. (Luka 11:13) Baibolo lili na maghanoghano gha Ciuta, ntheura apo mukughanaghanirapo pa ivyo likuyowoya, mungaŵa na maghanoghano gha Ciuta.

18. Cifukwa wuli mukwenera kulutilira kusambira mu Baibolo?

¹⁸ Apo mukulutilira kukura mu unenesko, citani ivyo mukusambira. (Ŵazgani Salmo 119:105.) Laŵiskani mu Malemba nga umo mukulaŵiskira pa gilasi. Usange mwawona kuti mukukhumbikwira kusintha, sinthani. (Yak. 1:23-25) Gwiliskirani nchito Mazgu gha Ciuta nga ni lupanga kuti muvikilire vigomezgo vinu ndiposo kuti mudumure visambizgo vyautesi mu mitima ya ŵanthu awo ŵakukhumba kumanya unenesko. (Efe. 6:17) Apo mukucita nthena, longorani kuti mukuwonga kuti nchimi na ŵanalume awo Ciuta wakaŵatuma kulemba Baibolo ŵakalongozgeka “na mzimu utuŵa.”

[Mazgu ghamusi]

[Mafumbo]

[Mazgu Ghakukhozgera pa peji 29]

Ŵazgani Baibolo zuŵa lililose, ndipo mumutemwenge comene Mweneko

[Cithuzithuzi pa peji 26]

Mweneko wa kalata ni uyo wasayinapo zina lake