“Vhó Hwaliwa Nga Muya Mukhethwa”
“Vhó Hwaliwa Nga Muya Mukhethwa”
“A huna na vhuporofita ho simulwaho nga u funa ha muthu; vhathu vhakhethwa vha Mudzimu vho ita u amba, vhó hwaliwa nga Muya mukhethwa, zwi tshi bva ha Mudzimu.”—2 PET. 1:21.
MBUNO DZA U ELEKANYA
Mulaedza wa Mudzimu wo fhiriselwa hani nga muya mukhethwa kha vhaṅwali vha Bivhili?
Ndi vhufhio vhuṱanzi vhune ha sumbedza uri Bivhili yo hevhedzwa nga Mudzimu?
Ndi mini zwine na nga zwi ita ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe u itela u sumbedza uri ni livhuha Ipfi ḽa Mudzimu?
1. Ndi ngani ri tshi ṱoḓa Ipfi ḽa Mudzimu ḽo hevhedzwaho?
VHATHU vha bva ngafhi? Ndi ngani ri fhano? Ri khou ya ngafhi? Ndi ngani shango ḽi nga nḓila ine ḽa vha ngayo? Hu itea mini kha riṋe musi ri tshi fa? Vhathu shangoni ḽoṱhe vha vhudzisa dzenedzi mbudziso. Ro vha ri tshi nga ḓivha hani phindulo dza dzenedzi mbudziso na dziṅwe dza ndeme arali ro vha ri si na Ipfi ḽa Mudzimu ḽo hevhedzwaho? Ngavhe hu si na Maṅwalo Makhethwa, tshenzhelo dzhashu ndi dzone fhedzi dze dza vha dzi tshi ḓo ri gudisa vhutshilo. Nahone arali tshenzhelo dzashu dzi vhe dzone fhedzi dzine dza ri gudisa, naa ro vha ri tshi ḓo ḓipfa nga nḓila i fanaho na ye mupsalme a ḓipfa ngayo nga ha “milayo ya Yehova”?—Vhalani Psalme ya 19:7.
2. Ndi mini zwine zwa ḓo ri thusa uri ri dzule ri tshi dzhiela nṱha Bivhili sa tshifhiwa tsha ndeme tshi bvaho ha Mudzimu?
2 Naho zwo ralo, zwi ṱungufhadzaho ndi uri vhaṅwe vho litsha lufuno lwa mafhungo-ngoho a Bivhili lwe vha vha vhe nalwo mathomoni. (Vhambedzani Ndzumbululo 2:4.) A vha tsha tshimbila nga nḓila ine ya takadza Yehova. (Yes. 30:21) Zwenezwo a zwo ngo fanela u itea kha riṋe. Ri nga kona u ita vhuḓidini ha u dzula ri tshi dzhiela nṱha Bivhili na zwine ya zwi funza, nahone ri fanela u ita nga u ralo. Bivhili ndi tshifhiwa tsha ndeme tshi bvaho ha Musiki washu a re na lufuno. (Yak. 1:17) Ndi mini zwine zwa ḓo ita uri ri dzhiele nṱha nga ho dzikaho “ipfi ḽa Mudzimu”? Tsha ndeme ndi u elekanya nga ha nḓila ye vhaṅwali vha Bivhili vha livhiswa ngayo musi vha tshi i ṅwala. Zwenezwi zwi katela u elekanya nga ha vhuṱanzi vhunzhi vhune ha sumbedza uri yo hevhedzwa. U ita nga u ralo zwi fanela u ri ṱuṱuwedza uri ri vhale Ipfi ḽa Mudzimu ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe na uri ri shumise nyeletshedzo yaḽo.—Vha-Heb. 4:12.
“VHÓ HWALIWA NGA MUYA MUKHETHWA”—NGA NḒILA-ḒE?
3. Vhaporofita na vhaṅwali vha Bivhili “vhó hwaliwa nga muya mukhethwa” nga nḓila-ḓe?
3 Ho fhela miṅwaha ya 1 610 vhanna vha 40 vho fhamba-fhambanaho vha tshi khou ṅwala Bivhili u thoma nga 1513 B.C.E. u swika nga 98 C.E. Vhaṅwe vho vha vhe vhaporofita vhe vha “hwaliwa nga Muya mukhethwa.” (Vhalani 2 Petro 1:20, 21.) Ipfi ḽa Lugerika ḽine ḽa ri vho “hwaliwa” ḽi ṋea muhumbulo wa u “takulwa u tshi bva huṅwe fhethu wa ya huṅwe,” nahone “ḽi nga ṱalutshedzwa nga nḓila dzo fhamba-fhambanaho, sa: u sudzuluswa kana u khadelwa huṅwe fhethu.” * Mishumo 27:15 i shumisa ipfi ḽeneḽo musi i tshi ṱalutshedza nga ha gungwa ḽe ḽa vhudzulwa nga muya kana ḽa ṱuwa nawo. Vhaporofita vha Bivhili na vhaṅwali “vhó hwaliwa nga muya mukhethwa” nga nṱhani ha uri Mudzimu o davhidzana navho, a vha ṱuṱuwedza na u vha livhisa a tshi shumisa muya wawe u re na maanḓa. Samusi zwo ralo, vho ṅwala mihumbulo ya Mudzimu, hu si yavho. Nga zwiṅwe zwifhinga vhaporofita vho hevhedzwaho na vhaṅwali vho vha vha sa ḓivhi uri zwine vha khou zwi porofita kana u zwi ṅwala zwi amba mini. (Dan. 12:8, 9) Ndi ngoho uri “Maṅwalo oṱhe, [ndi] ma-hevhedzwa-nga-Mudzimu” nahone ha na mavhonele a vhathu.—2 Tim. 3:16.
4-6. Yehova o fhirisela mulaedza wawe kha vhaṅwali vha Bivhili nga nḓila dzifhio? Ṋeani tsumbo.
4 Naho zwo ralo, muya mukhethwa wo fhirisela hani mulaedza wa Mudzimu kha vhaṅwali vha Bivhili? Naa vho wana maipfi o tou livhaho kana vho ṋewa fhedzi mihumbulo ye vha vha vha tshi nga i ṅwala nga maipfi avho? Ṱhogomelani nḓila ine ramabindu a nga ṅwala ngayo vhurifhi. Musi maipfi o livhaho e a ndeme, u ṅwala vhurifhi nga ene muṋe kana a vhudza muṅwaleli maipfi o livhaho ane a fanela u shumisa one. Muṅwaleli u a thaipha vhurifhi honoho, fhedzi ramabindu ndi ene ane a vhu saina. Nga zwiṅwe zwifhinga u vhudza muṅwaleli mbuno dza ndeme dzine dza fanela u katelwa, nahone muṅwaleli a vha ene ane a ṅwala vhurifhi, nga maipfi awe. Ramabindu a nga kha ḓi vhu vhala nahone a vhudza muṅwaleli hune a fanela u shandula hone. Mafheleloni, ramabindu ndi ene ane a saina vhurifhi honoho, nahone vhu dzhiiwa sa vhune ha khou bva khae.
5 Nga hu fanaho, maṅwe mafhungo a re Bivhilini o “ṅwalwa nga munwe wa Mudzimu.” (Ek. 31:18) Nga zwiṅwe zwifhinga, musi maipfi ane vha tea u a shumisa e a ndeme, Yehova o vha a tshi vha vhudza nga ho livhaho zwine vha fanela u zwi ṅwala. Sa tsumbo, kha Ekisodo 34:27 ri a vhala: “Yehova a amba na Mushe a ri: Ṅwala milayo hei; ngauri milayo hei ndi yone ye nda vhofha ngayo’ mulanga na iwe na Vha-Isiraele.” Nga hu fanaho, Yehova o vhudza muporofita Yeremia a ri: “Mafhungo oṱhe ane nda U vhudza a ṅwale kha luṅwalo.”—Yer. 30:2.
6 Naho zwo ralo, kha zwiitea zwinzhi, Mudzimu ho ngo vhudza vhaṅwali nga ho livhaho maipfi ane vha fanela u a shumisa, fhedzi o fhirisela mihumbulo yawe mbiluni na mihumbuloni yavho, a vha tendela vha tshi shumisa maipfi avho u itela u ṅwala mulaedza wawe. Muhuweleli 12:10 i ri: “Onoyu muhuweleli o linga u wana kuambele ku takadzaho na u ṅwala mafhungo-ngoho nga u a tevhekanya. “ Luka muṅwali wa Evangeli o “ranga u vhudzisesa nḓila dzazwo he zwa simuluwa hone” uri a kone u ṅwala enea mafhungo nga u tevhekana hao. (Luka 1:3) Mudzimu o shumisa muya wawe u itela u khwaṱhisedza uri u sa fhelela ha vhathu zwi si dzhenelele zwa tshikafhadza mulaedza wawe.
7. Vhuṱali ha Mudzimu ho bviselwa khagala hani kha u shumisa hawe vhathu uri vha ṅwale Bivhili?
7 Vhuṱali vhuhulwane ha Mudzimu vhu a bviselwa khagala nga u shumisa hawe vhathu uri vha ṅwale Bivhili. Maipfi ha fhiriseli fhedzi mafhungo, fhedzi a dovha a fhirisela na vhuḓipfi na maḓipfele. Ho vha hu tshi ḓo itea mini arali Yehova a vhe o shumisa vharuṅwa u itela u ṅwala Bivhili? Naa vho vha vha tshi ḓo kona u fhirisela maḓipfele a vhathu a ngaho u vha na nyofho, u pfa vhuṱungu, na u kulea nungo? Mulaedza wa Mudzimu u a kwama mbilu dzashu ngauri o tendela vhathu vha songo fhelelaho vho tshenzhelaho zwi fanano na zwashu vha tshi khetha maipfi ane vha ḓo a shumisa, u itela u fhirisela mihumbulo ye vha ṋewa nga muya mukhethwa.
DZULANI NI TSHI HUMBULA NGA HA VHUṰANZI VHU RE HONE
8. Ndi ngani hu tshi nga ambiwa uri Bivhili a i fani tshoṱhe na dziṅwe bugu dza vhurereli?
8 Hu na vhuṱanzi vhunzhi vhune ha sumbedza uri Bivhili ndi Ipfi ḽa Mudzimu ḽo hevhedzwaho. Bivhili i ita uri ri ḓivhe khwine Mudzimu u fhira bugu dzoṱhe dza vhurereli dzi re hone. Sa tsumbo, maṅwalwa a vhurereli ha Vhuhindu a katela bugu dza nyimbo dza Veda, bugu nnzhi-nnzhi dzine dza amba nga ha mikhuvha ine ya katelwa kha nyimbo dzenedzi, mafhungo a pfunzo dza maṱali dza Upanishad, bugu dza zwirendo dzine dza ḓivhiwa sa Ramayana na Mahabharata. Bugu ine ya pfi Bhagavad Gita i na nyeletsedzo nga ha vhuḓifari, nahone ndi tshipiḓa tsha Mahabharata. Kha bugu dza vhurereli ha Vhubudda, Tipitaka i na (Volumu Tharu), iṅwe volumu i amba nga ho livhaho nga milayo na ndaela dza kutshilele kune kwa tevhedzwa nga vhamonko na vhanunu. Iṅwe volumu i amba nga maanḓa nga ha pfunzothendwa ya Vhubudda. Volumu ya vhuraru ndi pfunzo dzine dza tou ambiwa nga mulomo dza vhurereli ha Vhubudda. Budda ene muṋe ho ngo amba uri u mudzimu, nahone ho ngo amba zwinzhi nga ha Mudzimu. Maṅwalwa a pfunzo ya Confucius a katela mivhigo nga ha zwiitea, milayo ya vhuḓifari, zwa madambi, na nyimbo. Ndi ngoho uri bugu khethwa ya Vhuislam i funza uri hu na Mudzimu muthihi nahone i amba uri ndi ene ane a ḓivha zwoṱhe, ane a ḓivha zwithu hu tshee nga phanḓa, na ane a ita uri zwiitea zwoṱhe zwi vhe hone, fhedzi a i ri vhudzi dzina ḽa Mudzimu, Yehova, ḽine ḽa bvelela lu fhiraho zwigidi Bivhilini.
9, 10. Ri guda mini nga ha Mudzimu Bivhilini?
9 Naho bugu nnzhi dza vhurereli dzi na mafhungo a si gathi nga ha Mudzimu kana dzi sa ambi tshithu nga hae, Bivhili yone i ri thusa uri ri ḓivhe Yehova Mudzimu na mishumo yawe. I ri thusa u vhona masia o fhamba-fhambanaho a vhumuthu hawe. Bivhili a i ambi fhedzi uri Mudzimu u na maanḓa mahulwane, vhuṱali na khaṱulokwayo, fhedzi i dovha ya ri vhudza uri u a ri funa. (Vhalani Yohane 3:16; 1 Yohane 4:19.) Zwiṅwe hafhu, Bivhili i ri vhudza uri: “Mudzimu ha ṱaluli, fhedzi kha tshaka dzoṱhe muthu ane a mu ofha nahone a ita zwo lugaho u a mu ṱanganedza.” (Mish. 10:34, 35) Zwi re zwone ndi uri u vha hone ha Bivhili zwi ṱanziela enea mafhungo-ngoho. Vhaḓivhi vha dzinyambo vha amba uri hu na nyambo dzi ṱoḓaho u vha 6 700 dzine dza ambiwa shangoni ṋamusi, nahone dzi ṱoḓaho u vha 100 dzi ambiwa nga phesenthe dza 90 dza vhathu shangoni. Naho zwo ralo, Bivhili yo fhelelaho kana zwipiḓa zwayo yo ṱalutshedzelwa nga nyambo dzi fhiraho 2 400. Hu ṱoḓaho u vha muthu muṅwe na muṅwe shangoni a nga kona u vhala Bivhili yoṱhe kana zwipiḓa zwayo nga luambo lwawe.
10 Yesu o ri: “Khotsi anga u kha ḓi shuma na zwino, na nṋe ndi kha ḓi shuma.” (Yoh. 5:17) “Iwe U ḓi vha Mudzimu tsha kale na kale na lini na lini.” Edzani u humbula nga ha mafhungo enea! (Ps. 90:2) Bivhili ndi yone i yoṱhe ine ya ita uri ri ḓivhe Mudzimu na mishumo yawe ya tshifhingani tsho fhiraho na ya zwino, nahone i dovha ya dzumbulula zwine a ḓo zwi ita tshifhingani tshi ḓaho. Maṅwalo a dovha a ri funza zwine zwa mu takadza na zwine a zwi vhenga, nahone a ri sumbedza nḓila ine ra nga sendela ngayo tsini nae. (Yak. 4:8) A ro ngo vhuya ra fanela u ṱutshela Yehova nga nṱhani ha u vha na dzangalelo ḽa u tovhola zwine ra funa kana nga nṱhani ha u livhisa ṱhogomelo nga maanḓa kha mbilaelo dzashu.
11. Ndi nyeletshedzo dzifhio nnzhi dza vhuṱali dzine ra dzi wana Bivhilini?
11 Bivhili i na mafhungo manzhi a vhuṱali. Tshenetshi ndi tshiṅwe tshiitisi tsha u tenda uri Bivhili i bva ha Mudzimu. Muapostola Paulo o ṅwala uri: “Kuelekanyele kwa Murena-vho kwo ḓihwa nga nnyi.” (1 Vha-Kor. 2:16) Yeneyo ndimana yo thewa kha zwe muporofita Yesaya a zwi vhudzisa vhathu vha misini yawe a ri: “Ndi nnyi a rumaho muya wa Yehova, ndi nnyi a re mueletshedzi wawe a mu funza?” (Yes. 40:13) Phindulo ya mbudziso yeneyi ndi uri a hu na o u rumaho ngauri a hu na a ḓivhaho u fhira Yehova. Ndi ngazwo hu tshi vha na mvelelo dzavhuḓi musi ri tshi shumisa nyeletshedzo ya Maṅwalo kha mafhungo a mbingano, a u alusa vhana, a u ḓimvumvusa, a u vhumba vhukonani, a u vha mushumi wa biko, a u fulufhedzea, na a vhuḓifari. Tshifhinga tshoṱhe, Bivhili i ri ṋea nyeletshedzo i vhuyedzaho. Kha ḽiṅwe sia, vhathu a vha na vhuṱali ha u ṋea nyeletshedzo ine ya shuma tshifhinga tshoṱhe. (Yer. 10:23) Nyeletshedzo dzavho dzi dzulela u vusuluswa na u khwiniswa musi vha tshi ṱhogomela uri nyeletshedzo dze vha dzi ṋea tshifhingani tsho fhiraho a dzo ngo shuma. Bivhili i ri: “Mihumbulo ya vhathu . . . a si ya tshithu.”—Ps. 94:11.
12. Vhathu vho lingedza hani u fhelisa Bivhili maḓanani a miṅwaha o fhiraho?
12 Ḓivhazwakale na yone i ri ṋea vhuṱanzi ha u tenda uri Bivhili i bva ha Mudzimu wa ngoho. Tshifhingani tsho fhiraho vhathu vhanzhi vho lingedza u fhelisa mulaedza wayo. Nga 168 B.C.E., Khosi ya Siria Antiochus wa Vhuṋa o lingedza u kuvhanganya bugu dzo hevhedzwaho dza Mulayo a dzi fhisa. Nga 303 C.E., Muvhusi wa Roma Diocletian o ṋea ndaela ya uri hu pwashekanywe fhethu hune Vhakriste vha farela hone miṱangano yavho na uri hu fhiswe Maṅwalo avho. Ho fhela miṅwaha ya fumi zwenezwo zwi tshi khou itea. Nga murahu ha ḓanani ḽa vhu-11 ḽa miṅwaha, vhapapa vho ranga phanḓa kha fulo ḽa u ita uri nḓivho ya Bivhili i si phaḓalale, vha tshi lwisana na u ṱalutshedzelwa ha Maṅwalo nga nyambo dza vhathu vho ḓoweleaho. Hu sa londwi vhuḓidini honoho ha Sathane na khonani dzawe, Bivhili i kha ḓi vha hone na ṋamusi. Yehova ho ngo tendela muthu naho e ufhio a tshi fhelisa tshifhiwa tshawe tshe a tshi ṋea vhathu.
VHUṰANZI VHU ITAHO URI VHATHU VHANZHI VHA TENDE
13. Ndi vhufhio vhuṱanzi vhune ha sumbedza uri Bivhili yo hevhedzwa nga Mudzimu?
13 Hu dovha ha vha na vhuṅwe vhuṱanzi ha uri Bivhili yo hevhedzwa. Vhuṱanzi honoho vhu katela: u tendelana hayo, u tea hayo siani ḽa zwa saintsi, vhuporofita he ha ḓadzea, u fulufhedzea hayo hu swayeaho, maanḓa a u shandula vhutshilo, u tea hayo siani ḽa ḓivhazwakale, na u kona u ṋea phindulo dzi fushaho dza mbudziso dzi re kha phara 1. Ṱhogomelani zwe zwa thusa vhaṅwe u tenda uri nangoho Bivhili i bva ha Mudzimu.
14-16. (a) Ndi mini zwe zwa ita uri Mumuslim, Muhindu, na muthu we a vha a tshi timatima uri Mudzimu u hone vha tende uri Bivhili yo hevhedzwa nga Mudzimu? (b) Ndi vhuṱanzi vhufhio ha uri Bivhili yo hevhedzwa nga Mudzimu vhune na funesa u vhu shumisa vhuḓinḓani?
14 Anwar * o aluwa e Mumuslim ngei shangoni ḽi re Vhubvaḓuvha Vhukati. Musi a tshi khou dzula ngei Devhula Amerika lwa tshifhingayana, Ṱhanzi dza Yehova dzo mu dalela hayani hawe. Anwar o ri: “Nga tshenetshi tshifhinga, ndo vha ndi sa takaleli vhurereli ha Vhukriste nga nṱhani ha zwiito zwa Vhakhuruseda na Tshigwada tsha Vhakatolika. Naho zwo ralo, samusi nga lwa nzulele ndi muthu ane a ṱoḓesa u ḓivha, ndo tenda u farelwa pfunzo ya Bivhili.” Nga u ṱavhanya nga murahu ha zwenezwo, Anwar o vhuyelela shangoni ḽa hawe nahone a si tsha kona u vha na pfunzo ya Bivhili. Nga murahu ha miṅwaha, o mbo ḓi pfulutshela Yuropa, nahone musi e henefho o dovha a guda Bivhili, a fheleledza o ita phetho ya uri: “U ḓadzea ha vhuporofita vhu re Bivhilini, u tendelana ha Maṅwalo Makhethwa, u sa pikisana ha Maṅwalo, na lufuno lu re hone vhukati ha vhagwadameli vha Yehova, zwo ita uri ndi tende tshoṱhe uri Bivhili ndi Ipfi ḽa Mudzimu.” Anwar o lovhedzwa nga 1998.
15 Asha a re na miṅwaha ya 16 u bva muṱani wa Vhahindu vhane vha fhisetshela vhurereli havho. O ri: “Ndo vha ndi tshi rabela musi ndo ya thembeleni fhedzi, kana musi zwithu zwi sa khou tshimbila zwavhuḓi vhutshiloni, fhedzi ndo vha ndi sa vhuyi nda humbula nga ha Mudzimu musi zwithu zwi tshi khou ntshimbilela zwavhuḓi.” O dovha a ri: “Fhedzi musi Ṱhanzi dza Yehova dzi tshi nndalela hayani hanga, vhutshilo hanga ho mbo ḓi shanduka tshoṱhe.” Asha o guda Bivhili nahone a ḓivha Mudzimu sa Khonani yawe. Ndi mini zwe zwa ita uri a tende tshoṱhe uri Bivhili yo hevhedzwa nga Mudzimu? O ṱalutshedza a ri: “Bivhili yo vha i tshi kona u fhindula mbudziso dzoṱhe dze nda dzi vhudzisa. Yo nthusa uri ndi kone u vha na lutendo, naho Mudzimu ndi sa mu vhoni—zwine zwa amba uri ndo vha ndi songo fanela u thoma nda ya thembeleni u itela u rabela tshifanyiso tshine nda khou tshi vhona.”
16 Paula o aluswa sa Mukatolika, fhedzi musi a tshi khou ḓi aluwa o mbo ḓi thoma u timatima uri Mudzimu u hone. Ho mbo ḓi itea zwiṅwe zwithu. O ri: “Ndo ṱangana na muṅwe munna a re khonani yanga we nda vha ndo no fhedza miṅwedzi ndi sa mu vhoni. Ho vha hu nga tshifhinga tsha musi vhathu vhanzhi vha tshi tevhedza tshitaela tsha u lela mavhudzi a vha malapfu-lapfu, vha tshi shumisa na zwidzidzivhadzi. Musi ndi tshi vhona nḓila ye onoyo munna a shanduka ngayo—o kuna, o gera mavhudzi nahone o takala—ndo mu vhudzisa nda ri, ‘Ho itea mini kha inwi, no vha ni ngafhi?’ O amba uri o guda Bivhili na Ṱhanzi dza Yehova nahone o mbo ḓi thoma u mmbudza mafhungo a Bivhili.” U vhona nḓila ye mafhungo-ngoho a Bivhili a shandula ngayo khonani yawe ye ya vha i tshi timatima uri Mudzimu u hone, zwo ita uri Paula a vhe na dzangalelo kha mulaedza wa Bivhili nahone a thoma u tenda uri yo hevhedzwa nga Mudzimu.
“FHUNGO ḼAU NDI ḒENZHE ḼA MILENZHE YANGA”
17. U vhala Ipfi ḽa Mudzimu ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe na u elekanya nga haḽo zwi nga ni thusa hani?
17 Bivhili ndi tshifhiwa tshavhuḓi vhukuma tshe Yehova a ri ṋea tshone a tshi shumisa muya wawe mukhethwa. Takalelani u i vhala ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe nahone zwenezwo zwi ḓo ita uri ni i fune, ni fune na Muṅwali wayo nga ho engedzeaho. (Ps. 1:1, 2) Thomani ngudo iṅwe na iṅwe nga thabelo, ni humbele muya wa Mudzimu uri u livhise mihumbulo yaṋu. (Luka 11:13) Bivhili i na mihumbulo ya Mudzimu, nga u ralo, musi ni tshi ḓiṋea tshifhinga tsha u elekanya nga ha mafhungo a re khayo, ni nga kona u ita uri mahumbulele aṋu a fane na a Mudzimu.
18. Ndi ngani ni tshi ṱoḓa u bvela phanḓa ni tshi guda Bivhili?
18 Musi ni tshi khou bvela phanḓa ni tshi vha na nḓivho yo engedzeaho ya mafhungo-ngoho, shumisani zwine na zwi guda. (Vhalani Psalme ya 119:105.) U vhala Bivhili zwi fana na u ḓisedza kha tshivhoni. Musi ni tshi ṱhogomela uri ni tea u ita tshanduko, dzi iteni. (Yak. 1:23-25) Shumisani Ipfi ḽa Mudzimu sa banga ḽa u tsireledza zwine na zwi tenda na u tumukanya pfunzo dza mazwifhi mbiluni dza vhathu vho vuḓaho. (Vha-Ef. 6:17) Musi ni tshi shumisa Bivhili, ni fanela u livhuha uri vhaporofita na vhanna vhe vha shumiswa u ṅwala mulaedza wa Bivhili zwa vhukuma “vhó hwaliwa nga muya mukhethwa.”
[Ṱhaluso dzi re magumoni a siaṱari]
^ Bugu Greek-English Lexicon of the New Testament and Other Early Christian Literature.
^ Maṅwe madzina o shandulwa.
[Mbudziso Dza Pfunzo]
[Maipfi o ṱumbulwaho kha siaṱari 29]
Vhalani Bivhili ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe, nahone zwenezwo zwi ḓo ita uri ni i fune, ni fune na Muṅwali wayo nga ho engedzeaho
[Tshifanyiso kha siaṱari 26]
Vhurifhi vhu dzhiiwa sa vhune ha bva kha muthu we a vhu saina
