Yehova Alalonganya Abantu Bakwe Aba Nsansa

“Longanyeni abantu, abaume na banakashi na banono na balebeshi benu.”—AMALA. 31:12.

KUTI MWAYASUKA SHANI?

Cinshi twingalandila ukuti ukutula fye na kale ukulongana kukalamba ukwa bantu ba kwa Lesa kwalicindama sana?

Bushe abena Israele balecita shani pa kuti basangwe ku mitebeto mu Yerusalemu?

Mulandu nshi mushilingile ukupushilwa ku kulongana kwa citungu?

1, 2. Finshi twalasambilila pa kulongana kukalamba?

UKUFUMA fye na kale, Inte sha kwa Yehova balakwata ukulongana kwa fyalo ifingi no kulongana kwa citungu. Fwe bengi twalisangwako kuli uku kulongana ukuleta insansa nga nshi, nalimo twalisangwako imiku fye iingi mu myaka yapita.

² Kale sana, abantu ba kwa Lesa balekwata ukulongana kwa mushilo. Twalalanda pa fyalembwa mu Baibolo ifyalenga ukuti na ifwe muno nshiku tulekwata ukulongana kukalamba, twalamona ne fyo ukulongana kukalamba ukwalebako kale kwapalana no kwa muno nshiku. Na kabili twalalanda sana pa busuma bwaba mu kusangwa kuli uku kulongana.—Amalu. 44:1; Rom. 15:4.

UKULONGANA KUKALAMBA UKWAIBELA UKWALEBAKO KALE NO KWA MUNO NSHIKU

3. (a) Cinshi Yehova acitiile abantu bakwe pa kulongana kukalamba ukwa kubalilapo ukwalembwa mu Baibolo? (b) Bushe abena Israele balebeta shani ku kulongana?

³ Ukulongana kwa bantu ba kwa Lesa abalongene mwi samba lya Lupili lwa Sinai, e kwali ukulongana kukalamba ukwa kubalilapo ukwalembwa mu Baibolo. Uku kulongana kwali ukwaibela nga nshi mu kupepa kwa cine. Pali kulya kulongana ukushaiwamina, e po Yehova alangile abena Israele amaka yakwe ilyo abapeele Amafunde, kabili abasangilweko bafwile baleibukisha fye lyonse. (Ukufu. 19:2-9, 16-19; belengeni Ukufuma 20:18; Amalango 4:9, 10.) Ukutula lilya line, abena Israele bali na bucibusa bwaibela na Lesa. Tapapitile ne nshita, Yehova alifwaile inshila ya kwitilamo abena Israele ku kulongana. Aebele Mose ukupanga amapenga yabili aya silfere, aya kwitilako “ulukuta lonse” ku kulongana “pa mwinshi wa cikuulwa ca kukumaninako.” (Impe. 10:1-4) Elenganyeni ifyo abantu baletemwa pali iyi nshita!

4, 5. Mulandu nshi ukulongana kwaletekesha Mose na Yoshua kwacindamine?

 ⁴ Ilyo abena Israele bali fye mupepi no kupwisha ulwendo lwabo ulwa myaka 40 mu matololo, Mose alilonganike abena Israele banankwe kabili iyi nshita yalicindeme sana. Bali fye mupepi no kwingila mu Calo ca Bulayo. Iyi yali ni nshita isuma iya kuti Mose ebukisheko abena Israele ifintu fyonse ifyo Yehova abacitiile ne fyo ali no kubacitila.—Amala. 29:1-15; 30:15-20; 31:30.

⁵ Cifwile cali ni pali iyi ine nshita e po Mose aebele ulukuta ukuti lyonse bakulalongana pa kuti Lesa alebasambilisha. Ilyo kwaleba Imitebeto ya Nsakwe mu myaka balekwata Isabata, abaume, abanakashi, abana na balebeshi balelongana pa ncende apo Yehova asalile ‘pa kutila bakutike kabili basambilile, pantu balingile ukulatiina Yehova Lesa wabo no kubika amano ku kukonka fyonse ifyalembwa mwi funde.’ (Belengeni Amalango 31:1, 10-12.) Kanshi ukutula lilya line, calimoneke apabuuta tuutu ukuti abantu ba kwa Lesa balingile ukulalongana lyonse pa kuti balesambilila icebo ca kwa Yehova no kufwaya kwakwe. Ilyo abena Israele bacimfishe abalwani babo abali mu Calo ca Bulayo, kwali inko shimbi ishali mupepi ishishalepepa Yehova, e ico Yoshua alonganike abena Israele bonse pa kuti abakoshe batwalilile ukuba aba cishinka kuli Yehova. Abantu nabo balilapile ukuti bakulabombela fye Lesa.—Yosh. 23:1, 2; 24:1, 15, 21-24.

6, 7. Kulongana nshi kumo ukukalamba ukwali ukwacindama nga nshi?

⁶ Na muno nshiku mwine, abantu ba kwa Yehova balakwata ukulongana kukalamba ukwaibela, ukwalenga ukuti ifintu fimo ifikalamba fyaluke mu kuteyanya no kulenga abantu ukumfwikisha ifya mu Baibolo. (Amapi. 4:18) Pa numa ya Nkondo ya Calo iya Kubalilapo, ukulongana kukalamba ukwa kubalilapo ukwa Basambi ba Baibolo kwali mu 1919, mu Cedar Point, Ohio ku America. Abantu 7,000 e basangilwe kuli uku ukulongana, kabili e po babilishe kampeni iikalamba iya kushimikila mu calo conse. Mu 1922 ilyo kwali ukulongana na kumbi ukukalamba ukwa nshiku 9, ba Joseph F. Rutherford bakoseleshe abali pali uku kulongana abati: “Beni inte sha kwa Lesa isha cishinka kabili isha cine. Twalilileni ukulwisha mpaka bonse ababa muli Babiloni bomfwe icine. Bilisheni ubukombe mpanga yonse. Aba pano isonde bafwile ukwishiba ukuti Yehova e Lesa wa cine no kuti Yesu Kristu ni Mfumu ya shamfumu kabili Shikulu wa bashikulu. Ino ni nshita yacindamisha iishatala aibako. Moneni, Imfumu ileteka! Imwe ni mwe babomfi ba Mfumu. E ico sabankanyeni, sabankanyeni, sabankanyeni, Imfumu no bufumu bwa iko.” Abasangilwe kuli uku kulongana e lyo na bantu ba kwa Lesa mwi sonde lyonse, balikonkele uku ukufunda.

⁷ Mu 1931 mu Columbus, Ohio, Abasambi ba Baibolo balitemenwe sana pa kwinikwa ishina lya kuti Inte sha kwa Yehova. E lyo mu 1935, mu Washington D.C., Munyinefwe Rutherford atile kwali “ibumba ilikalamba” ilyalondololwa mwi buuku lya Ukusokolola ukuti ‘naliminina pa ntanshi ya cipuna ca bufumu na pa ntanshi ya Mwana wa mpaanga.’ (Ukus. 7:9-17) Mu 1942 ilyo kwali Inkondo ya Calo iya Bubili, munyinefwe Nathan H. Knorr alandile ilyashi ilisuma nga nshi ilyaletila “Peace—Can It Last?” (Bushe Umutende Ukabelelela?) Muli ili lyashi, alandile pa “ciswango icakashika ce” ica mwi buuku lya Ukusokolola icipandwa 17 kabili alondolwele ukuti imbila nsuma yali no kutwalilila ukushimikilwa na pa numa ya nkondo.

8, 9. Mulandu nshi ukulongana kukalamba kumo kwaleteele insansa nga nshi ku basangilweko?

⁸ Pa kulongana kukalamba ukwa mu 1946 ukwali no mutwe wa kuti “Glad Nations” (Abantu ba Nsansa) ukwabelele mu Cleveland, Ohio, munyinefwe Knorr alandile ilyashi ilyaibela nga nshi ilyaleti, “The Problems of Reconstruction and  Expansion” (Amafya Yakaba pa Kuwamya Ifikuulwa na pa Kukuulilapo na Fimbi). Umo uwasangilwe pali uku ukulongana alandile pa fyo abantu batemenwe ilyo bakutike kuli ili lyashi, atile: “Nali na munyinefwe Knorr pa cisebele, kabili ilyo alelanda pa fyo bali no kukusha Bethel ya ku Brooklyn na fakitare, abantu balitootele nga nshi ica kuti tabalekele bwangu. Nangu ca kuti nshalemona icinso ca muntu umo umo, ifyo batotele fyalilangile ukuti balitemenwe nga nshi.” Pa kulongana kwa fyalo ifingi ukwali mu New York City mu 1950, abantu balitemenwe nga nshi pa kukwata Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya aya ciGriki, kabili monse umwalingile ukuba ishina lya kwa Lesa balilembelemo.—Yer. 16:21.

⁹ Ukulongana na kumbi ukukalamba ukwa bantu ba kwa Yehova ukwalewama sana, ni kulya ukwalebako nga ca kutila bamunyinefwe abo babindile nelyo abo balecusha balubuka. Adolf Hitler atile ali no kulofya baNte bonse mu Germany, lelo ilyo kwali ukulongana kwa citungu mu 1955 mu Nuremberg baNte 107,000 e balongene mu cibansa umo Hitler na bantu bakwe balelonganina. Abengi abali pali uku ukulongana balilukwishe ifilamba ku nsansa! Pa bantu 166,518 abasangilwe mu kulongana kwa citungu ukwali mu Poland mu 1989 mu fifulo fitatu ukwakwete umutwe uwaleti, “Ukuipeelesha kwa Bukapepa,” abengi bafumine ku fyalo ifyali kale Soviet Union na Czechoslovakia, kabili bambi bafumine ku fyalo fya ku Eastern Europe. Bamo wali e muku wa kubalilapo ukulongana na bantu ba kwa Lesa ukucila pa bantu 15 nelyo 20. Tontonkanyeni ifyo bamunyinefwe batemenwe pa kusangwa ku kulongana kukalamba ukwa fyalo ifingi ukwali mu Kiev, mu Ukraine mu 1993 ukwakwete umutwe uwaleti “Ukusambilisha kwa Bulesa,” uko abantu 7,402 babatishiwe. Ababatishiwe pali uku kulongana, e bafulile sana ukucila ababatishiwa pa kulongana kukalamba konse ukwa Nte sha kwa Yehova.—Esa. 60:22; Hag. 2:7.

10. Kulongana nshi ukukalamba uko mwibukisha sana, kabili mulandu nshi?

¹⁰ Nalimo kwaliba ukulongana kwa citungu nelyo ukwa fyalo ifingi uko mwibukisha sana. Bushe mulebukisha ukulongana kwa citungu uko mwabalilepo ukulonganako nelyo uko mwabatishiwepo? Uku ukulongana kwalicindeme nga nshi kuli imwe. Mwikaleka ukutontonkanya pa fyo kwali!—Amalu. 42:4.

INSHITA SHA KUSEKELELA

11. Mitebeto nshi iyalebako cila mwaka iyo Lesa aebele abena Israele ukulasangwako?

¹¹ Yehova aebele abena Israele ukulasangwa ku mitebeto itatu cila mwaka mu Yerusalemu, Umutebeto wa Mikate Iishatutumuka, Imitebeto ya Milungu (iyo pa numa baleita ati Pentekoste), e lyo no Mutebeto wa Nsakwe. Lesa alandile pali iyi mitebeto ukuti: “Imiku itatu mu mwaka umwaume obe onse akalemonekela ku cinso ca kwa Yehova, Shikulu wa cine.” (Ukufu. 23:14-17) Apo imitwe ya ndupwa balishibe ubucindami bwa iyi mitebeto, abengi baleyako ne ndupwa shabo.—1 Sam. 1:1-7; Luka 2:41, 42.

12, 13. Caleba shani pa kuti abena Israele basangwe ku kusefya ukwa cila mwaka?

 ¹² Tontonkanyeni pa fyo caleba pa kuti indupwa sha bena Israele shileya ku Yerusalemu. Ku ca kumwenako, Yosefe na Maria baleenda amakilomita 100 ukufuma ku Nasarete ukuya ku Yerusalemu. Bushe nga mwali ni mwe, kuti mwaenda inshiku shinga na bana pa kuti mufike ku Yerusalemu? Filya Yesu aile ku Yerusalemu ninshi ali fye umwaice, cilanga ukuti indupwa ne fibusa bafwile baleendela pamo pa kuya ku Yerusalemu. Tontonkanyeni pa fyo caleba ilyo indupwa shaleendela pamo, ukupekanishisha ifya kulya pamo no kupekanya umwa kulaala ku cifulo ico bashaishibe bwino. Lelo kwena icalo cali fye bwino pantu na Yesu uwali fye ne myaka 12 aleyendela fye ukwabula ica kusakamana. Ala iyi imitebeto yalewama ica kuti tabalelaba, maka maka abaice!—Luka 2:44-46.

¹³ Ilyo abena Israele batampile ukulaikala mu ncende shalekanalekana, abaleya ku mitebeto balefuma ku fyalo ifingi. Pa Pentekoste mu 33 C.E., abaYuda na basangwike abaYuda baleya ku Yerusalemu, balefuma mu fyalo pamo nga Italia, Libya, Krete, Asia Minor, na ku Mesopotamia.—Imil. 2:5-11; 20:16.

14. Bushe abena Israele balenonkelamo shani nga basangwa ku kusefya ukwa cila mwaka?

¹⁴ Icikalamba ico abena Israele ba cishinka baleila ku mitebeto, kufwaya ukupepa Yehova pamo na bantu banabo abengi abacindamike imitebeto. Bushe abalesangwako baleumfwa shani? Umfweni icasuko mu fyo Yehova aebele abantu ukulakonka ifyakumine Umutebeto wa Nsakwe, atile: “Mukalesekelela mu mutebeto wenu, imwe na bana benu abaume na bana benu abanakashi na babomfi benu abaume na babomfi benu abanakashi na bena Lebi na balebeshi na bana ba nshiwa na bamukamfwilwa, abali mu mpongolo shenu. Mukasefye umutebeto kuli Yehova Lesa wenu inshiku 7 mu cifulo akasala, pantu Yehova Lesa wenu akamupaala muli fyonse ifya mwi bala lyenu na mu mulimo onse uwa minwe yenu, na imwe mukabe fye abasangalala.”—Amala. 16:14, 15; belengeni Mateo 5:3.

MULANDU NSHI TULINGILE UKUCINDAMIKILA UKULONGANA KUKALAMBA MUNO NSHIKU?

15, 16. Bushe mucita shani pa kuti musangwe ku kulongana kwa citungu, kabili munonkelamo shani?

¹⁵ Umulandu uukalamba uo imitebeto yalebelako, e mulandu umo wine na ifwe tukwatila ukulongana kukalamba muno nshiku. Nangu ca kutila ifintu ifingi fyalyaluka mu myaka yapita, ubucindami bwa kulongana kukalamba bwena tabwayaluka. Mu nshiku sha kale, pa kuti abantu basangwe ku mitebeto, baleipeelesha sana. Ifi fine e fyo ciba na ku basangwa ku kulongana kukalamba. Lelo abasangwako balanonkelamo sana. Imitebeto yali iyacindama nga nshi, kabili ifi fine e fyo no kulongana kukalamba kwacindama. Epo tusambilila ifingi ifitwafwa ukutwalilila ukuba ifibusa fya kwa Lesa. Ukulongana kukalamba kulatwafwa ukulakonka ifyo tusambilila, kulatwafwa ukusengauka ifingatuletelela, kabili kulatukoselesha ukupoosa amano ku fya kwa Lesa ifilenga ubumi bwesu ukuwama.—Amalu. 122:1-4.

¹⁶ Abasangwa ku kulongana balaba ne nsansa lyonse. Lipoti imo iya kulongana kukalamba ukwa mu 1946 yatile: “Caliweme ukumona ukuti ba Nte abengi nga nshi balikwete umwa kwikala umusuma, kabili caliweme icine cine ukumfwa uko aba bwananyina abengi baleimba bwino inyimbo sha Bufumu isha kutasha Yehova ilyo balekonka mu filimba.” Lipoti yalandile no kuti: “Aba bwananyina abali pa kulongana bali-ipeeleshe ukubomba imilimo ya pa kulongana kabili balembeshe amashina yabo ku Dipartiment ya Umulimo wa Kuitemenwa. Ico balefwaya, kubombela ba Nte banabo.” Bushe na imwe mwali-ipeeleshapo muli uyu musango pa  kulongana kwa citungu nelyo ukwa fyalo ifingi?—Amalu. 110:3; Esa. 42:10-12.

17. Bushe mu myaka yapita finshi fyayaluka pa kulongana kwa citungu?

¹⁷ Ifintu fimo fyalyaluka mu fyo bapekanya ukulongana kwa citungu. Ku ca kumwenako, abantu ba kwa Lesa bamo balebukisha ukuti ukulongana limo kwalepwa inshiku 8! Kwaleba ukulongana akacelo, akasuba e lyo ne cungulo bushiku. Mu nshiku sha kulongana kwaleba no kuya mu kushimikila. Amalyashi yamo yaletendeka pa 9 koloko ya lucelo, kabili ilingi amaprogramu yalefika na ku ma 21:00 hrs. Abalebomba imilimo ya kuitemenwa balebomba ama-awala ayengi, kabili balepekanishisha abali pa kulongana ifya kulya fya lucelo, ifya kasuba e lyo ne fya cungulo. Nomba ino nshita, ukulongana kuba fye kwa nshiku ishinono, kabili abasangwako balaisendela ifya kulya, ici cilenga balebika sana amano ku fya kulya fya ku mupashi.

18, 19. Finshi ifyo mutemwapo sana pa kulongana, kabili mulandu nshi?

¹⁸ Ukufuma fye na kale, kwaliba fimo ifishayaluka ifyo tufwaisha pa kulongana kwa citungu. Kulaba ‘ifya kulya fya ku mupashi pa nshita yalinga,’ ifitulenga ukumfwikisha ukufunda kwa mu Baibolo na masesemo yabamo. Ifi fya kulya fiba mu malyashi e lyo na mu mpapulo ishifuma pa kulongana kwa citungu. (Mat. 24:45) Ishi mpapulo shilenga abantu abatemwa Lesa ukumfwikisha icine ca mu Baibolo. Ifilangililo ifisuma nga nshi ifya mu Baibolo filakoselesha abacaice na bakalamba kumo, kabili filenga baibebeta, e lyo no kwishiba ifya kuicingilila ku fintu fya muli cino calo ifingabonaula. Ilyashi lya lubatisho na lyo lilenga tuletontonkanya pa fyo twabika pa ntanshi mu bumi, e lyo tulatemwa no kumona bambi balanga apabuuta ukuti baliipeela kuli Yehova.

¹⁹ Ukutula fye na kale, ukulongana kukalamba lubali lwa kupepa kwa cine kabili kulafwa abantu ba kwa Yehova ukumubombela ne nsansa mu nshita sha mafya. Ukulongana kwa musango yu kulabakosha lwa ku mupashi, kabili kulalenga bakwata ifibusa na fimbi, kulabafwa no kulatasha pa bwananyina ubwa mwi sonde lyonse, na kabili ukulongana kwaba ni nshila iyo Yehova apaalilamo abantu bakwe no kubasakamana. Ukwabula no kutwishika, ifwe bonse tulingile ukulaipekanya pa kuti tulesangwako, no kulanonkelamo mu kulongana konse.—Amapi. 10:22.

[Ifipusho]

[Icikope pe bula 30]

Ukulongana kwa fyalo ifingi ukwali mu New York City mu 1950

[Icikope pe bula 32]

Mozambique

[Ifikope pe bula 32]

South Korea