Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

Jihova u Bhongolola o Mundu uê ua Sanguluka

Jihova u Bhongolola o Mundu uê ua Sanguluka

Jihova u Bhongolola o Mundu uê ua Sanguluka

“Mu bhongolola jinga o mundu uoso, ni mala, ni ahatu ni an’a ndenge, ni asonhi ala mu mabhata menu.” —MATE. 31:12.

KIEBHI KI UEJI TAMBUIJILA?

Mukonda diahi tu tena kuzuela kuila o iônge ia makota ithangana ia kisangusangu phala o mundu ua Jihova?

Nguzu iahi ia kexile mu bhanga akua Izalaiele phala kuia mu fesa mu Jeluzaleme?

Mukonda diahi eie ku fongo mu iônge ia makota?

1, 2. Ihi i tua tokala kuijiia ia lungu ni iônge ietu ia makota?

O IÔNGE ia makota ia Jimbangi ja Jihova ku mundu uoso, ni iônge ia makota, iene mu kala misoso ia Jimbangi ja Jihova lelu. Saí iá akexile kiá mu iônge íii ia makota ia ku sanguluka mu mivu iavulu, kala ki tuene mu mona lelu.

2 M’ukulu, o mundu ua Nzambi ua kexile ué mu bhanga o iônge kála ki tua mu bhanga lelu. Tua-nda bhitulula kiebhi kia kexile mu bhanga o iônge m’ukulu kala ki tanga o Bibidia, phala ku mona kiebhi kia difu ni iônge ia makota mu izuua ietu, ni ku xinganeka mu mbote i tu katula mu kuia mu iônge íii ia makota.—Jisá. 44:1; Lom. 15:4.

IÔNGE IA MAKOTA M’UKULU NI LELU

3. (a) Ihi ia kexile mu bhita mu iônge ia mundu ua Jihova, kala ki tanga o Bibidia? (b) Kiebhi kia kexile mu kuixana o akua Izalaiele phala ku diongeka?

3 O kiônge kia bhiti ku Mulundu ua Sinai, kiexile o kiônge kia dikota kia dianga ku bhanga o mundu ua Nzambi, o akua Izalaiele phala ku tambula o milongi ia Nzambi. Kiki kiexile kizuua kia dikota phala o ubhezelu ua kidi. Oso endele mu kiônge kieniókio ka tenene ku jimba o kithangana kieniókio, mukonda kiexile kithangana kia ku sanguluka, Jihova ua londekesa o kutena kuê ku akua Izalaiele, kioso kia a bhana o Itumu iê. (Mak. 19:2-9, 16-19; tanga Makatukilu 20:18; Matendelelu 4:9, 10.) O kiônge kieniókio, kia londekesele o dimatekenu dia ukamba ua Nzambi ni akua Izalaiele. Maji ki ku bhiti kithangana kiavulu, Jihova ua bhange ndunge iéngi phala ku bhongolola o mundu uê. Muéne ua tumina Mozé ku bhanga koloneta jiiadi ja phalata ja ku xika phala kuixana o “kilômbo kioso” phala ki bhongoloke “bhu muelu ua balaka ia kutakanena.” (Dia. 10:1-4) Xinganeka o ku sanguluka mu ithangana ienioió!

4, 5. Mukonda diahi o iônge ia bhangele Mozé ni Josuué, iexile ni valolo?

4 Ku disukilu dia 40 a mivu a bhiti o akua Izalaiele mu kikangalakata, kiexile kithangana kia bhonzo phala o mundu uobhe, Mozé ua bhongolola o jiphange jê akua Izalaiele. Ene a zukamene ku bokona mu Ixi ia a Kanene. Kiki. kiexile o kithangana kia tokala phala Mozé ku lembalesa o jiphange jê o ima ioso ia a bhangele Jihova, ni ima ieji ku a bhangela hanji.—Mate. 29:1-15; 30:15-20; 31:30.

5 Nange mu kiônge kiki, Mozé ua a tangela o ujitu ua kexile nau, ua ku diongeka phala ku longa o mundu ua Nzambi. Mivu joso mu Sábhalu mu Fesa ia ji Balaka, mala ni ahatu, ni an’a ndenge, ni asonhi, mu Izalaiele akexile mu ku a bhongolola bhu kididi kia solele Jihova, ‘phala ku di longa, ku xila jinga Jihova, ni ku kala ni muanhu ua kualuka ni ku bhanga jinga kioso kia zuela o kitumu.’ (Tanga Matendelelu 31:1, 10-12.) Kiki kilondekesa kuila, tundé o kithangana kieniókio o mundu ua Nzambi, ua tokalele ku diongeka ithangana ioso phala ku di longa o mak’â Jihova, ni ikanenu iê. Kioso akua Izalaiele kia bokona mu Ixi ia Kanana, ene a a kondolokele hanji ku jinguma jâ, Josuué, ua bhongolola o akua Izalaiele phala kua suínisa mu ku kolokota mu fiiele kua Jihova. Kienhiki, o mundu ua bhange kikutu kia ku sidivila Nzambi.—Josu. 23:1, 2; 24:1, 15, 21-24.

6, 7. Ihi i tuamba ia lungu ni iônge ia makota ia mundu ua Jihova lelu?

6 Lelu o mundu ua Jihova uene mu bhanga ué iônge ia makota—ilondekesa kuila o kilunga kia Nzambi kia múia ku pholo, ni ku jimbulula kiambote o Mikanda Ikola. (Jisa. 4:18) O kiônge kia dikota kia Adilongi a Bibidia kia bhangele ku muvu ua 1919 mu mbanza ia Cedar Point, Ohio, ku Estados Unidos, kioso kia bhiti o Ita ia Dianga ia bhiti ku Mundu uoso. Sambuadi dia midi dia athu akexile mu kiônge, mu kiônge kiki, a bhange-mu ngolokela ia ku boka ku mundu uoso. Ku muvu ua 1922, mu divua dia izuua ia kiônge mu kididi kieniókio, o phange Joseph F. Rutherford, ua suínisa o jiphange: “Kalenu mu jimbangi ja fiiele ja kidi ja Ngana. Kolokotenu mu bhânga katé ki jimuka Babilonha. Boke-nu o njimbu iambote ku mundu uoso. O mundu ua tokala kuijiia kuila Jihova, muene Nzambi, ni kuila Jezú Kristu muéne o Sobha ia jisobha, o Ngana ia ji ngana. Kiki kiene o kizuua kia dikota. Kolenu, o Sobha ua mu tumina kiá! Enu mu akuatekexi mu ku boka o njimbu iambote. Kiki-phe, boke-nu, boke-nu, boke-nu o Sobha ni utuminu uê.” Ki kale o mundu ua Nzambi ni athu a mukuá akexile mu kiônge kiki, a xikina o kitendelesu kiki ni kisangusangu kioso.

7 Mu mbanza ia Columbus, Ohio, ku muvu ua 1931, o Adilongi a Bibidia a xikina ni kisangusangu kioso o dijina, Jimbangi ja Jihova. Ku muvu ua 1935, mu mbanza ia Washington, D.C., o Phange Rutherford, ua jimbulula o “mundu uavulu,” a u tange mu divulu dia Dijingunuinu kuila: “Emana bhu pholo ia kiandu, ni bhu pholo ia Kambudi.” (Dij. 7:9-17) Ku muvu ua 1942, kioso kia bhiti o Ita ia Kaiiadi ku Mundu uoso, Nathan H. Knorr ua bhange diskursu diambe: O kuila o “Kutululuka—ku Tena ku Nangenena?” Muéne ua jimbulula o “kiama ki kusuka” kia tange mu divulu dia Dijingunuinu 17, ua londekesa kuila kuexile hanji kikalakalu kiavulu mu sidivisu ia kuboka kioso kieji bhua o ita.

8, 9. Mukonda diahi o iônge ia makota iexile ithangana ia ku sanguluka?

8 Mu kiônge kia mukuá kia bhiti ku muvu ua 1946, mu mbanza ia Cleveland, Ohio ni diambu diambe: “Ifuxi ia Sanguluka” o phange Knorr ua bhange diskursu ni diambu diambe: “O Maka a ku Tunga dingi, ni ku Bandekesa o Kikalakalu.” Mu ku jimbulula o kisangusangu kia kexile nakiu mu kuívua o diskursu, saí phange ia diiala ua soneka: “Ngexile ni ujitu ua ku kala ku dima diê ku di tala mu usuku uenhó, kioso kia kexile mu jimbulula o kikalakalu, ni ku tanga sidivisu ieji bhanga mu Betele ia Brooklyn, ni mu inzo ia ku bhanga madivulu, kioso kiévu o diskursu o jingivuidi joso a tondela ni kisangusangu kioso. Sumbala ku di tala ki ngi tenene ku mona o jipholo, maji nga tenene ku mona o kisangusangu kia athu.” Mu kiônge kia dikota kia Jimbangi ja Jihova ku mundu uoso, ia bhiti mu Mbanza ia Nova York ku muvu ua 1950, o jingivuidi a sangulukile kiavulu mu ku tambula o Bibidia, Tradução do Novo Mundo, mu Kikutu Kiobhe, mu kingileji, o Bibidia ia dianga mu dízui dia lelu, mua monekene o dijina dia Nzambi bhu ididi iê, mu Maka mê.—Jel. 16:21.

9 Mu iônge ia makota ia Jimbangi ja Jihova ku mundu uoso, mua kexile mu bhongolola Jihova o Jimbangi jê ja fiiele kia zubha ku a zukutisa, kiexile ué kithangana kia ku sanguluka. Adolf Hitler, ua kanene ku buika o Jimbangi ja Jihova mu ixi ia Alemanha, maji ku muvu ua 1955, bhu kididi bhua a kanene ku a buika, mu mbanza ia Nuremberg, 107.000 a athu a bhongolokele phala ku bhanga o kiônge kia dikota kia Jimbangi ja Jihova ku mundu uoso. O athu akexile mu kiônge kiki ka tenene ku sueka o masoxi mâ mukonda dia kisangusangu! Mu kiônge kia dikota kia Jimbangi ja Jihova ku mundu uoso kia bhiti mu mbanza ia Polonia ku muvu ua 1989, ni diambu: “Xila Nzambi” mua kexile 166.518 a jiphange, a mukuá a tundu ku ixi ia União Soviética ni ku ixi ia Tchecoslováquia, ni mu jixi ja mukuá ja Europa. Saí athu, kiki kiexile o veji iâ ia dianga kuia mu kionge kia dikota mua kexile 15 mba 20 a mundu ua Nzambi, ndenge. Xinganeka o kisangusangu mu kiônge kia dikota kia Jimbangi ja Jihova ku mundu uoso, ku muvu ua 1993, ni diambu: “Milongi ia Nzambi” kia bhiti mu mbanza ia Kiev, mu ixi ia Ucrânia, a batizala-ko 7.402—ia kexile o batizu ia betele o kota ia Jimbangi ja Jihova.—Iza. 60:22; Aje. 2:7.

10. Iônge iebhi ia makota i uene mu lembalala hanji ni mukonda diahi?

10 Nange saí milongi ia kiônge kia dikota mba kiônge kia dikota kia Jimbangi ja Jihova ku mundu uoso ki ua bhake hanji mu kilunji kiê. O kuila eie ua lembalala hanji o kiônge kia dikota ki ua dianga o kuia-ku mba o kiônge kia dikota mua ku batizala? O ithangana íii, iexile izuua ia dikota phala eie. Bhaka o ithangana íii mu kilunji kiê!—Jisá. 42:4.

ITHANGANA IA KU SANGULUKA

11. Nzambi ua tumu akua Izalaiele m’ukulu ku bhanga ihi?

11 Jihova ua mesenene kuila akua Izalaiele a di bhongolola mu Fesa mu Jeluzaleme veji jitatu ku muvu—mu Fesa ia Jimbolo sé Felemendu, mu Fesa ia ji Semana (a ji xanene ué Pendekoxi) ni mu Fesa ia ji Balaka. Ia lungu ni jifesa jiji, Nzambi uambe: ‘Lutatu ku muvu, o mal’enu enioso a ka kala bhu pholo ia Ngana ia kidi, Jihova.’ (Mak. 23:14-17) Mu kuijiia o valolo ia dikota ia jifesa jiji, o mala akexile mu bhongoloka kumoxi ni miji iâ.—1 Sam. 1:1-7; Luk. 2:41, 42.

12, 13. Phala o akua Izalaiele, ihi ia lomboluele kuia mu fesa mivu joso?

12 Xinganeka ihi ia lomboluele phala o miji ia akua Izalaiele kuia mu jifesa jiji. Mu kifika, Zuze ni Madiia, tundé ku Nazalé, katé mu Jeluzaleme, ende 100 ia kilometu. Xinganeka, izuua ikuxi i ueji bhanga mu njila se ua kexile mu kuenda ni an’a ndenge? O misoso ia lungu ni Jezú kuia mu Jeluzaleme, sumbala muéne uexile hanji mon’a ndenge, ilondekesa kuila o jitata jê akexile kiá ni kifua kia kuenda njila kumoxi mu ibuka. Nange kiexile kikalakalu kia dikota phala ene, kuenda ni ku lamba kumoxi ni ku sota kididi kia ku zeka, dikanga dia mbanza iâ. Né kiki, ene ka kexile ni uôma ua kima, kienhiki, sumbala Jezú ua kexile ngó ni 12 dia mivu, ua kexile ni ufôlo ua kuenda u bheka uê. Xinganeka ngó, o minzangala keji tena ku jimba o jifesa jiji!—Luk. 2:44-46.

13 Sumbala o akua Izalaiele a tungile mu ididi iavulu, o ió akexile múia mu iônge íii akexile mu tunda mu ifuxi iavulu. Mu kizuua kia Pendekoxi ku muvu ua 33 K.K., o Jijudé a di bundu ni álungi endele mu Jeluzaleme, a tundu mu ididi iavulu kala Italia, Libia, Azia, Keleta ni mu Mezopotamiia.—Ika. 2:5-11; 20:16.

14 Mbote iahi ia kexile mu katula akua Izalaiele mu jifesa ja mivu?

14 Phala akua Izalaiele o kima kia betele-kota mu njila íii kiexile o ubhezelu—ene a mesenene kiavulu kubheza Jihova kumoxi ni jiphange a zolele ué o jifesa jiji. Kiebhi kieji divua ió akexile mu ji fesa jiji? O itambuijilu tu i sanga mu itendelesu ia Jihova ia bhana ku mundu ué ia lungu ni ji Fesa ja Balaka: “O ki u bokuesa o fesa, utana, eie ni mon’é ua diiala, ni ua muhatu, ni selevende ié ia diiala, ni ia muhatu, ni levita, nzuángiza, ni mon’a difundu, ni mutudi, oso kiá u uatunga-nâ mu sanzala ienu. Fesa íii u i bhangela Jihova Nzambi ié mu sambuadi dia izuua, bhu kididi kioso kia solo Jihova; mbata Jihova Nzambi ié ua-nda ku ku zediuisa mu ima ioso i u muna, ni mu ikalakalu ioso ia maku mé; kala kiki, eie u tumbujuka muene ni kutana.”—Mate. 16:14, 15; tanga Luka 11:28.

MUKONDA DIAHI TUA TOKALA KU BHANA VALOLO KU IÔNGE IETU IA MAKOTA LELU?

15, 16. Nguzu iahi i uene mu bhanga phala kuia mu iônge ia makota? Mukonda diahi u sanguluka mu ku bhanga kiki?

15 O iônge iokulu i bhana phangu iambote ku mundu ua Nzambi lelu! Sumbala ene mu lungulula ima iavulu tundé ukulu, o milongi ia tokala phala o iônge ia makota kene mu i lungulula. M’ukulu o athu a tokalele ku bhanga ioso phala kuia mu iônge íii. Lelu kiene ki bhanga ué o mundu ua Nzambi. Né kiki, o mbote ia katula i bhita o hadi ioso ia tala. Kála m’ukulu—o iônge ia makota lelu—ithangana ué ia ku di longa. Mu iônge íii tu tambula itendelesu i tu kuatekesa ku kala ni ukamba ni Nzambi. O iônge ia makota i tu suínisa ku kumbidila o milongi i tu tambula, ku kamba ku di ta mu maka, i tu suínisa ué ku bhanga o ima ia beta-kota i tu bhana kisangusangu, mu veji dia ku tu zozesa.—Jisá. 122:1-4.

16 O iônge ia makota iene mu bheka kisangusangu kiavulu ku athu ene múia mu iônge íii. Saí jurnale iambe ia lungu ni kiônge kia muvu ua 1946: “Kima kiambote ku mona nzungule ia Jimbangi ja Jihova a mu kuimba kumoxi ni kisangusangu, mimbu phala ku ximana Jihova.” O jurnale iambe dingi: “O kididi kia ikalakalu phala oso a mesena ku kuatekesa, kiambe kuila jiphange javulu a kuatekesa bhu kididi kiki, ni mu ididi ia mukuá ni kisangusangu kioso.” O kuila uene mu kala ué ni kisangusangu mu iônge ia makota, mba mu iônge ia mundu ua jixi javulu?—Jisá. 110:3; Iza. 42:10-12.

17. Kiebhi kia lungulula o ukexilu ua iônge ia makota lelu?

17 Saí ima ia lungulula kioso kia bhanga o iônge ia makota. Mu kifika, saí jiphange a lembalala hanji kioso o iônge ia makota ia kexile mu bhanga dinake dia izuua! Kuexile mbandu ia kamene, ia tádidi, ni ia usuku. Ki ku kambele jimbandu ja sidivisu ia kuboka. O milongi ia kexile mu mateka mu kamene mu divua dia ola, saí jimbandu ja kexile múia katé mu divua dia ola mu usuku. O jiphange ja di bhakuile mu kuatekesa mu ikalakalu, akexile mu lamba o kudia phala ku matala, ku dimosala ni ku bhanga o jandale phala athu oso. Lelu a sosola o izuua ia kiônge kia dikota, o miji ene a bhanga o kudia kuâ, mba muthu ni muthu muene u bhanga o kudia kuê, phala n’a tene kuívua kiambote o milongi ia kiônge.

18, 19. Milongi iebhi mu iônge ia makota i ua beta ku uabhela, ni mukonda diahi?

18 O milongi i tuene mu kuívua mu iônge ia makota, ene mu i pelepalala kiá mu ithangana iavulu. Ku ‘kúdia mu nzumbi ola joso ja tokala’ ku tu kuatekesa kuijiia kiambote o ikanenu ia Bibidia, ni milongi i tu tambula mu madiskursu ni mu madivulu a bhana mu iônge ia makota. (Mat. 24:45) O madivulu enhá a kuatekesa o athu a kidi ku uabhela o kuijiia o kidi, ni ku mona o vololo ia milongi ia Mikanda Ikola. O ji drama ji suínisa o minzangala ni adiakimi ku tonginina kiambote o ukexilu uâ ni ku dilanga ku ibanzelu ia iibha ia mundu. O diskursu dia batizu, di tu bhana ué kithangana phala ku xinganeka mu ima iala ku pholo ku mienhu iâ, tu sanguluka ué mu ku mona akuetu ku di bhakula kua Jihova.

19 O iônge ia makota i bhanga mbandu ia ubhezelu ua kidi, phala ku kuatekesa o mundu ua Jihova ku mu sidivila kiambote mu izuua ia bhonzo. O iônge íii i tu suínisa mu nzumbi, kithangana kia ku bhanga ukamba ni jiphange, ni ku bhana valolo ku ukamba ni jiphange ku mundu uoso, bhu kaxi ka iônge íii Jihova u besoala o mundu uê. Kima kiambote se muthu ni muthu mudietu u bhanga ioso phala ku kala mu kiônge kioso kia dikota.—Jisa. 10:22.

[Ibhuidisu ia ku dilonga]

[Foto ku mbandu 30]

Kiônge kia dikota kia Jimbangi ja Jihova ku mundu uoso, mu Mbanza ia Nova York ku 1950

[Foto ku mbandu 32]

Moçambique

[Foto ku mbandu 32]

Coréia do sul