Yave Olungalakesanga Nkangu Andi Akiese
Yave Olungalakesanga Nkangu Andi Akiese
“Lungisa nkangu, akala y’akento ye yingyanangyana, ye nzenza.”—NSI. 31:12.
NKIA MVUTU OVANA?
Ekuma tulenda vovela vo lukutakanu lwa mvivu i nkubika yamfunu muna lusansu lwa nkangu a Yave?
Nkia ngolo bavanganga Aneyisaele ayingi kuna nz’ankulu mu kwenda ku nkinzi kuna Yerusaleme?
Ekuma ofwete kadilanga muna lukutakanu lwa mvivu?
1, 2. Nkia mambu tulongoka mu kuma kia tukutakanu twampwena twa nkangu a Nzambi?
TUKA mvu miayingi, lukutakanu lwa mvivu ye lwa nsi zayingi i nkubika betoma yangalelanga yo sungamena Mbangi za Yave. Ndonga mu yeto nkumbu miayingi tukwendanga muna lukutakanu lwalu.
2 Kuna nz’ankulu, nkangu a Nzambi bakala mpe ye tukutakanu twayingi twavauka. Yambula twabadika tukutakanu twampwena twa nkangu a Nzambi tuyikwanga muna Nkand’a Nzambi ye mambu mafwanana ye lukutakanu lweto lwa mvivu o unu. Tusinga badika mpe nsambu tulenda vwa muna kalanga muna lukutakanu lwa mvivu.—Nku. 44:1; Roma 15:4.
TUKUTAKANU TWAMFUNU KUNA NZ’ANKULU YE MU LUMBU YETO
3. (a) Nkia diambu diavangama muna lukutakanu lwantete lwa nkangu a Yave luyikwanga muna Nkand’a Nzambi? (b) Aweyi babokelelwanga Aneyisaele muna lungana?
3 O lukutakanu lwa Aneyisaele vana Mongo a Sinai, i lukutakanu lwantete lwampwena luyikwanga muna Nkand’a Nzambi. O nkangu a Nzambi wakutakana mu tambula luludiku lwa mwanda. Lwalu i lukutakanu lwamfunu muna lusansu lwa nsambil’aludi. Diampasi mu vilakana ntangwa yayina ya kiese, kadi i ntangwa ina Yave kasonga nkum’andi kwa Aneyisaele yo kubavana Nsiku miandi. (Luv. 19:2-9, 16-19; tanga Luvaiku 20:18; Nsiku 4:9, 10.) Lukutakanu lwaluna lwa soba e mpila Nzambi kakadilanga yo nkangu a Isaele. Ke kolo ko, Yave wasikidisa mpila ifwete bokelelwanga nkangu andi muna lungana. Wavovesa Mose kimana kavanga mpungi zole zapalata muna bokelelanga “ebundu diawonso” mu kutakana “ku mwelo a saba kia wananina.” (Nta. 10:1-4) Yindula e kiese bamonanga muna tukutakanu twatuna!
4, 5. Ekuma twakadila mfunu tukutakanu bavanga Mose yo Yosua?
4 Vava Aneyisaele balungisa mvu 40 muna makanga, Mose wakutakesa nkangu wawonso. Lukutakanu lwaluna lwavangama muna ntangwa yamfunu muna lubantiku lwa lusansu lwa zula kiakina kiampa. Kolo kiakete kiasala kwa Aneyisaele mu kota muna Nsi a Nsilu. Diakala s’elau diambote kwa Mose mu sungamesa mpangi zandi mawonso Yave kavanga ye mana kadi vanga muna wete diau.—Nsi. 29:1-15; 30:15-20; 31:30.
5 Nanga muna lukutakanu lwaluna, i muna Mose kasunzulwila kwa Aneyisaele e nkubika ya kutakananga ntangwa zawonso muna longwa kwa Nzambi. Akala y’akento ye yingyanangyana, ye nzenza balungalakananga vana konso fulu kina Yave kasola kimana bakembelela Mvu mia vundu muna Nkungi mia Sudi, ‘balongwa vumina Yave yo vis’o meso muna vanga mambu mawonso ma nsiku.’ (Tanga Nsiku 31:1, 10-12.) Dialudi, tuka kuna lubantiku lwa lusansu lwa nkangu a Nzambi, diatoma sikidiswa vo bafwete lungananga ntangwa zawonso muna longoka diambu dia Yave ye makani mandi. Kana una vo Aneyisaele bakutumuna Nsi a Nsilu yawonso, bazungwa kwa zula yasambilanga nzambi zaluvunu. Muna kuma kiaki, Yosua wakutakesa e bundu diawonso dia Isaele y’ekani dia kasakesa etima diau diakwamanana ye kwikizi muna Yave. I bosi, nkangu wadia ndofi vo besadila Nzambi.—Yos. 23:1, 2; 24:1, 15, 21-24.
6, 7. Ekuma tulenda vovela vo tukutakanu twa nkangu a Yave mu tandu kieto twamfunu kikilu?
6 O nkangu a Yave mu lumbu yeto bekubikanga mpe tukutakanu twamfunu. Muna tukutakanu twatu besunzulanga mambu mesobwanga muna nkubik’a Nzambi yo lunungunuku lwa umbakuzi wa sono ya Nkand’a Nzambi. (Nga. 4:18) Vava kiafokoka Vit’Antete ya Nz’Amvimba, Alongoki a Nkand’a Nzambi bavanga lukutakanu lwantete lwampwena muna mvu a 1919 kuna mbanza Cedar Point, Ohio, Estados Unidos. Tezo kia 7.000 ma wantu bakala muna lukutakanu lwaluna. Awonso bakasakeswa kimana bakivana emvimba muna samuna nsangu zambote mu nza yawonso. Muna mvu a 1922 bavanga diaka lukutakanu lwakaka lwampwena vana fulu kiokio. Muna lumbu kia vwa, Joseph F. Rutherford wakasakesa nkangu wawunikinanga ye sungididi kiawonso vo: “Nukala ye kwikizi, nukala se mbangi zakieleka za Mfumu. Nukala nangwí muna vita yavana kifukiswa emvimba luvunu lwawonso lwa Babele. Nusamuna e nsangu mu fulu yawonso. E nza ifwete zaya vo Yave i Nzambi, Yesu Kristu i Ntinu a ntinu ye Mfumu a mfumu. E kiaki i lumbu kisundidi o mfunu. O Ntinu oyalanga. Yeno i amwangi a nsangu zandi. Muna kuma kiaki, nusamuna, nusamuna, nusamuna Ntinu ye kintinu kiandi.” Awana bakala muna lukutakanu lwaluna ye selo ya Nzambi mu nza yawonso batambulwila nkoki wau ye kiese kiawonso.
7 Muna lukutakanu lwa mvivu lwakala muna mbanza Columbus, Ohio, Estados Unidos muna mvu a 1931, Alongoki a Nkand’a Nzambi batambulwila e nkumbu a Mbangi za Yave ye kiese kiawonso. I bosi, muna lukutakanu lwakala muna mvu a 1935, muna mbanza Washington, D.C., o mpangi Rutherford wasunzula “ndong’ayingi” iyikwanga muna Lusengomono vo “itelamene vana ndose a kunda, yo vana ndose a Mwan’ememe.” (Lus. 7:9-17) Muna lukutakanu lwa mvivu lwakala muna mvu a 1942 vava kianwananga e Vit’Anzole ya Nz’Amvimba, mpangi Nathan H. Knorr wafila elongi dia lukasakeso diakala yo ntu a diambu vo: “Luvuvamu—Nga Luzingila?” Mun’elongi diadina, watoma sasila e “bulu kiambwaki” kiyikwanga muna Lusengomono 17. Wasonga mpe vo e salu kia samuna nsangu zambote kiadi kwamanana kuna mfoko a vita.
8, 9. Ekuma tukutakanu twakaka twa mvivu twakadila twakiese?
8 Elongi dia mpangi Knorr diakala yo ntu a diambu vo “Salu kia Tungulula yo Wokesa” i mbuta diambu diavovwa muna lukutakanu lwa mvivu lwa mvu a 1946. O lukutakanu lwalu lwakala yo ntu a diambu vo “Zula Yakiese” lwavangamena muna mbanza Cleveland, Ohio, Estados Unidos. Mpangi mosi wakala muna lukutakanu lwaluna, wasoneka mu kuma kia kiese diatwasa elongi diadina vo: “Yakala y’elau dia sadila kun’e vovelo muna fuku wauna, ekolo kayika e nkubika za tungulula yo vongesa e Betele ya Brooklyn ye vula dia nietekena nkanda, o nkangu ye kiese kiawonso basika makonzo mu kolo kiandá. Kana una vo diampasi diakala mu bakula e ndose za wantu kuna vovelo yakala, diasazu diakala mu mona e kiese kiau.” Muna lukutakanu lwa nsi zayingi lwakala muna mbanza Nova York muna mvu a 1950, o nkangu watoma yangalala wau batambula Tradução do Novo Mundo das Escrituras Gregas Cristãs (mu kingeleso). Wau i Nkand’a Nzambi antete wasekolwa mu mpova yampa besadilanga nkangu yo vutula nkumbu a Nzambi muna fulu yandi.—Yer. 16:21.
9 Muna nsi zikalanga vo e salu kieto kiasimwa yovo ampangi bebangikwanga mu kolo kiayingi, vava bevewanga luvevoko lwa nsambila, Mbangi za Yave bekubikanga lukutakanu lwa mvivu lwa lukasakeso. Adolf Hitler wadia ndofi vo ofukisa emvimba Mbangi za Yave muna nsi a Alemanha. Kansi, muna mvu a 1955 tezo kia 107.000 ma wantu bakala muna lukutakanu lwa mvivu lwavangamena vana yanzala kina Hitler kadila e ndofi muna mbanza ya Nuremberg. Ndonga muna awana bakala muna lukutakanu lwaluna badila mu kuma kia kiese. Muna mvu a 1989, tezo kia 166.518 dia mpangi bayenda kuna Polônia muna lukutakanu lwa mvivu lwakala yo ntu a diambu vo “Vumina Nzambi.” O lukutakanu lwalu nkumbu tatu lwavangama ye ndonga muna yau batuka muna nsi zakala muna wisa kia União Sovietica, Tchecoslováquia ye nsi zakaka za Europa Oriental. Kuna kw’akaka, yayina i nkumbu a ntete bayenda mu lukutakanu lwa nkangu a Nzambi lwavioka wantu 15 yovo 20. Yindula e kiese kiakala muna lukutakanu lwa nsi zayingi lwakala yo ntu a diambu vo “Elongi dia Nzambi” lwavangama muna mvu a 1993 muna mbanza Kiev, Ucrânia. Muna lukutakanu lwaluna mpangi 7.402 bavubwa. Lwalu i lutangu lw’awana bavubwa mu lumbu kimosi lusundidi muna lusansu lwawonso lwa Mbangi za Yave.—Yes. 60:22; Kan. 2:7.
10. Nkia lukutakanu lwa mvivu otoma sungamenanga? Ekuma?
10 Nanga vena ye lukutakanu lwa mvivu yovo lwa nsi zayingi otoma sungamenanga. Nga osungamenanga lukutakanu lwantete wayenda yovo luna wavubilwa? Dialudi, lwaluna i lukutakanu lwamfunu muna zingu kiaku kia Kikristu. I lusalu lwantalu osungamenanga!—Nku. 42:4.
NTANGW’AKIESE
11. Nkia nkinzi Nzambi kakubika muna Isaele yankulu?
11 Yave wakanikina Aneyisaele vo bakalanga ye nkinzi tatu muna konso mvu muna Yerusaleme, Elambu dia Mbolo ke Zafuna ko, Nkungi a Tumingu (I bosi wayikilwa vo lumbu kia pentikosti) ye Nkungi a Sudi. Muna kuma kia nkinzi miami, Nzambi wakanikina vo: “Mboneka tatu muna mvu, wan’aku awonso amakala bamoneka vana ndose a Mfumu Yave.” (Luv. 23:14-17) Mase mayingi ana bazaya mfunu a nkinzi miami mia mwanda, bayendanga y’esi nzo zau zawonso.—1 Sam. 1:1-7; Luka 2:41, 42.
12, 13. Adieyi diavavwanga kw’Aneyisaele muna kwenda kuna nkinzi mia konso mvu?
12 Yindula nkangalu bavanganga Aneyisaele muna kwenda muna nkinzi miamina. Tuka kuna Nazarete, Yosefe yo Maria, nanga 100 kilometa bakangalanga mu lwaka kuna Yerusaleme. Nga olenda yindula kana vo lumbu kwa wadi vanga muna nkangalu wau musungula vo yingyana-ngyana una yau? O lusansu lwa Yesu kuna Yerusaleme vava kakala nleke, lusonganga vo yitu yandi mu buka bakangalelanga ye wantu akaka. Bakalanga y’elau diambote dia lamba madia yo dila vamosi yo vava fulu kia leka muna mavata mangani. Elo, muna nzila ke mwakala vonza ko, kiaki i kuma Yesu kakadila yo luvevoko lwakangala yo wantu akaka vava kakala ye kimbuta kia mvu 12. Yindula una bamonanga vava basungamenanga e nkinzi miamina musungula aleke.—Luka 2:44-46.
13 Wau vo Aneyisaele bamwangana muna nsi za kinzenza, awana bayizanga mu nkinzi miami mu nsi zakaka batukanga. Muna lumbu kia Pentikosti ya mvu wa 33 wa tandu kia Kristu, Ayuda ye minkwikila mia kiyuda batuka kuna Itália, Líbia, Kerete, Ásia Menor ye Mesopotamia bayenda kuna Yerusaleme.—Mav. 2:5-11; 20:16.
14. Aweyi Aneyisaele bamonanga vava bayendanga muna nkinzi miami konso mvu?
14 O sambila Yave y’akw’au i diambu diasunda o mfunu kw’Aneyisaele akwa kwikizi vava bayendanga muna nkangalu miami. Aweyi bamonanga ana bayendanga muna nkinzi miami? Tulenda solola mvutu za kiuvu kiaki muna luludiku kavana Yave kwa nkangu andi mu kuma kia Nkungi mia Sudi vo: “Wamwenanga nkungi aku e kiese, ongeye yo mwan’aku eyakala, yo mwan’ankento, yo ntaudi eyakala yo ntaudi ankento, yo Nlevi yo nzenza, yo munkondw’ese, yo nkento ansona, ana bena mu mavitu maku. Lumbu nsambwadi odia elambu oku kwa Yave wa Nzambi aku muna fulu kisola Yave: kadi o Yave wa Nzambi aku okusambwila muna ngwokela yawonso yo muna salu kiawonso kia moko maku, wamona kak’e kiese.”—Nsi. 16:14, 15; tanga Matai 5:3.
EKUMA TUFWETE YANGALELANGA TUKUTAKANU TWA MVIVU O UNU?
15, 16. Adieyi ovanganga muna kwenda ku lukutakanu lwa mvivu? Ekuma tulenda vovela vo e ngolo ovanganga ke za nkatu ko?
15 Tukutakanu twavangamanga kuna nz’ankulu, i mbandu ambote kwa nkangu a Nzambi o unu. Kana una vo mambu mayingi mesobwanga muna tandu yawonso, ekani dia tukutakanu twatu ke disobanga ko. Kuna nz’ankulu, mayingi mavavwanga mu kwenda muna tukutakanu twampwena. Diau adimosi mpe divavwanga kwa wantu ayingi o unu. Kansi, e nluta tuvwanga ke milendi tezaneswa ko ye ngolo tuvanganga. Nze una diakala kuna nz’ankulu, e nkubika zazi za mwanda mfunu kikilu zina o unu. Mana tulongokanga muna tukutakanu twatu mekutusadisanga mu finama Nzambi. Lukutakanu lwa mvivu lutoma kutukasakesanga mu sadila mana tulongokanga yo sia sungididi muna mambu malenda kutufiaulwisa ke mu mana malenda kutuyoyesa ko.—Nku. 122:1-4.
16 Lukutakanu lwa mvivu i ntangw’a kiese. E nsangu za lukutakanu lumosi lwa mvivu lwakala muna mvu a 1946 zasonga vo: “Diakiese diakala mu mona mpangi zayingi bavwanda entwadi ye buka kia asiki a nsambi ekolo nkangu wawonso walandanga yo yimbila e nkunga mia Kintinu muna kembelela Yave.” E nsangu zazi zasonga diaka vo: “Ndonga bakivana kuna mvevo mu sadila konso kuna kwavavanga asadi. Batoma yangalala muna sadila mpangi zau z’akala ye za akento.” Nga omonanga kiese kiaki vava okwendanga muna lukutakanu lwa mvivu yovo lwa nsi zayingi?—Nku. 110:3; Yes. 42:10-12.
17. Adieyi diasoba muna nkubika za lukutakanu lwa mvivu?
17 Vena ye mambu masoba muna nkubika za lukutakanu lwa mvivu. Kasikil’owu, akaka muna selo ya Nzambi besungamenanga tukutakanu twa mvivu twavanganga lumbu nana. Muna tukutakanu toto mwakala ye kunku kia mene, kia masika ye kia fuku. Mwakala mpe ye nkubika yavaika mu salu kia umbangi. Kunku yakaka yayantikanga muna ola ya vwa mu mene yo fokoka muna ola makumole ye mosi mu fuku. Ampangi ana bakivananga kuna mvevo basalanga kwayingi mu lamba madia muna mene, muna nkokela yaku masika mu kuma kia nkangu wawonso. Owau tukutakanu twa mvivu lumbu tatu yovo lumbu yole kaka tuvanganga. Divavanga vo konso muntu kakubika yo nata madia mu kuma kia esi nzo andi. Ediadi disadisanga nkangu wawonso mu sia sungididi muna mambu ma mwanda.
18, 19. Nkia mambu otoma yangalelanga muna lukutakanu lwa mvivu? Ekuma?
18 O tambula sadilwa yampa i diambu diakaka tulakukilanga moyo muna lukutakanu lwa mvivu. Ke mu malongi kaka ko tutambulwilanga “madia [ma mwanda] muna ntangw’andi,” kansi yamuna nkanda miampa misunzulwanga. E nkanda miami mikutusadisanga mu bakula malongi ye ungunza wa Nkand’a Nzambi. (Mat. 24:45) Nkanda miami mitoma sadisanga akwa luzolo lwambote mu yangalela ludi kia Nkand’a Nzambi. E Fuka ya Nkand’a Nzambi ikasakesanga ambuta y’aleke mu fimpa makani mau yo venga umpukumuni wa nza yayi yambi. Elongi dia luvubu divananga mpe elau kwa yeto awonso mu fimpa mana tusianga va fulu kiantete muna zingu yo yangalala mona awana besonganga e sinsu kia kuyiyekola kwau kwa Yave.
19 Tuka mvu miayingi lukutakanu lwa mvivu i dimosi muna nkubika zisundidi o mfunu muna nsambil’aludi. Lukutakanu lwa mvivu lusadisanga selo ya Yave bakala ye kiese yo kunsadila una ufwene, kana nkutu muna ntangw’ampasi. Lutoma kutukasakesanga muna mwanda yo kutuvan’elau dia kala entwadi y’akundi eto yo yangalela kintwadi kia wan’angudi mu nza yawonso. Lukutakanu lwa mvivu i nkubik’a sina kesadilanga Yave muna sambula yo lunga-lunga nkangu andi. Muna kuma kiaki, konso muntu mu yeto kafwete vanganga mawonso mu lungananga muna kunku yawonso ya lukutakanu lwa mvivu. Ediadi disadisa mu vwa nluta mia lukutakanu lwalu.—Nga. 10:22.
[Yuvu ya Longoka]
[Foto ina muna lukaya lwa 30]
Lukutakanu lwa nsi zayingi kuna Nova York, 1950
[Foto ina muna lukaya lwa 32]
Moçambique
[Foto ina muna lukaya lwa 32]
Coréia do Sul
