Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Tie Nyamenle Na Nyia Ye Ndane Ɛwɔkɛ Ne Mɔ Azo Nvasoɛ

Tie Nyamenle Na Nyia Ye Ndane Ɛwɔkɛ Ne Mɔ Azo Nvasoɛ

“Kɛmɔ awie biala ɛnle ɛkɛ mɔɔ le kpole tɛla ye la ati, Nyamenle vale ɔdaye ɔ ngome ye duma a vuale a.”—HIB. 6:13.

1. Kɛzi Gyihova edwɛkɛ le ngakyile fi alesama mɔɔ ɛtane wɔ bɛ nwo la ɛdeɛ nwo ɛ?

GYIHOVA le “nɔhavo Nyamenle.” (Edw. 31:5) Yɛnrɛhola yɛnrɛva yɛ rɛle yɛnrɛwula alesama mɔɔ ɛtane wɔ bɛ nwo la anu dahuu, noko ‘Nyamenle ɛngola ɛmbɔ adalɛ.’ (Hib. 6:18; bɛgenga Ɛdianlɛ 23:19.) Debie biala mɔɔ ɔbaha kɛ ɔyɛ yeaboa alesama la, ɔyɛ. Kɛ neazo la, debie biala mɔɔ Nyamenle hanle kɛ ɔbayɛ wɔ ninyɛne ɛbɔlɛ mekɛ ne mɔlebɛbo la “ɔyɛle.” Ɛhye ati, wɔ ninyɛne ɛbɔlɛ kenle ne mɔɔ tɔ zo nsia la awieleɛ, “Nyamenle nwunle kɛ debie biala mɔɔ yeyɛ la le kpalɛ kpole.”—Mɔl. 1:6, 7, 30, 31.

2. Nyamenle ɛnwomenlelielɛ kenle ne a le duzu, na kɛmɔti a “ɔyɛle ye kenle nwuanzanwuanza” ɛ?

2 Mekɛ mɔɔ Gyihova Nyamenle nwunle kɛ ninyɛne mɔɔ yebɔ la le kpalɛ la, akee ɔhanle kɛ kenle ne mɔɔ tɔ zo nsuu la ɛbɔ ɔ bo. Ɛhye le Nyamenle ɛnwomenlelielɛ kenle. Ɔnle dɔnehwenle 24 kenle, emomu, mekɛ tendenle mɔɔ yeva yelie ɔ menle yevi ninyɛne mɔɔ ɔbɔle ye azɛlɛ ye azo anwo la. (Mɔl. 2:2) Badwu ɛnɛ, Nyamenle ɛnwomenlelielɛ kenle ne ɛtɛwiele. (Hib. 4:9, 10) Baebolo ne ɛnga mekɛ fɔɔnwo ne mɔɔ ɔbɔle ɔ bo la. Ɔbɔle ɔ bo wɔ mekɛ mɔɔ bɛbɔle Adam aye Yive la anzi mekɛ bie anu, ɛvolɛ kɛyɛ 6,000 ɛpɛ nu. Ɔnrɛhyɛ Gyisɛse Kelaese Ɛvolɛ Apenle Ko Tumililɛ ne mɔɔ bamaa Nyamenle bodane mɔɔ ɔvale ɔbɔle azɛlɛ ye kɛ ɔmaa yeayɛ paladaese mɔɔ menli mɔɔ di munli bɛadɛnla zo dahuu la ara nu. (Mɔl. 1:27, 28; Yek. 20:6) Asoo ɛbahola wɔanyia kenlebie asetɛnla ɛhye mɔɔ ɔyɛ anyelielɛ la bie? Ɛhɛe, ɛbahola! Ɔluakɛ “Nyamenle yilale kenle ne mɔɔ tɔ zolɛ nsuu ne la azo, na ɔyɛle ye kenle nwuanzanwuanza.” Ɛhye maa ɔda ali kɛ ɔnva nwo ngyegyelɛ biala mɔɔ kɛra la, Nyamenle bodane bara nu wɔ ye ɛnwomenlelielɛ kenle ne awieleɛ.—Mɔl. 2:3.

3. (a) Atua boni a bɛdele ye wɔ Nyamenle ɛnwomenlelielɛ kenle ne mɔlebɛbo a? (b) Kɛzi Gyihova hanle adenle mɔɔ ɔbalua zo yeali atuadelɛ ne anwo gyima la anwo edwɛkɛ ɛ?

3 Noko akee, mɔɔ Nyamenle bɔle ɔ bo kɛ ɔdie ɔ menle la, edwɛkɛ bie zile. Seetan, Nyamenle anwumabɔvolɛ ne mɔ anu ko, yɛle ɔ nwo nyamenle. Ɔbɔle adalɛ mɔɔ ɔlumua la na ɔbɛlɛbɛlale Yive ɔmanle ɔyɛle Gyihova anwo anzosesebɛ. (1 Tem. 2:14) Yive noko manle ɔ hu rabokale atuadelɛ ne anwo. (Mɔl. 3:1-6) Mekɛ mɔɔ menli manle nɔhalɛ mɔɔ Nyamenle ka la anwo rale edwɛkɛ bɔbɔ la, Gyihova annwu deɛmɔti ɔwɔ kɛ ɔka ndane ɔfa ɔkile kɛ ye bodane ne bara nu a. Emomu, Nyamenle hanle kɛzi ɔbali atuadelɛ ne anwo gyima wɔ ye mekɛ nu la anwo edwɛkɛ wɔ adenle mɔɔ yɛbade ɔ bo la azo kɛ: “Mebava ɛkpɔlɛ meado wɔ [Seetan] nee raalɛ ne, nee ɛ ra nee raalɛ ne ara avinli. Raalɛ ne ara [Abozonli ne mɔɔ bɛbɔle ɔ nwo ɛwɔkɛ la] bagelegele ɛ ti na ɛdawɔ wɔaha ɔ gyakɛ anzi.”—Mɔl. 3:15; Yek. 12:9.

NDANE ƐHANLƐ LE MƐLA ADENLE ZO DEBIE

4, 5. Mɛla adenle zo debie boni a ɔdwu mekɛ ne bie a Ebileham fa di gyima a?

4 Mekɛ mɔɔ Nyamenle bɔle Adam nee Yive la ɛnee ɔngyia kɛ bɛka ndane bɛfa bɛkile kɛ edwɛkɛ bie mɔɔ bɛlɛka la le nɔhalɛ. Ɛnee ɔngyia kɛ abɔdeɛ mɔɔ bɛdi munli, bɛkulo Nyamenle na bɛsukoa ye la ka ndane; ɛnee bɛka nɔhalɛ na bɛdie bɛ nwo bɛdi kpalɛ. Noko mekɛ mɔɔ sonla yɛle ɛtane na sinlidɔlɛ rale la, ninyɛne hakyile. Yemɔti, mɔɔ adalɛbɔlɛ nee mɛlɛbɛla bule la, ɛnee ɔwɔ kɛ bɛka ndane bɛfa bɛkile kɛ edwɛkɛ bie mɔɔ anwo hyia la le nɔhalɛ.

5 Yeanyɛ boɛ fee la, tete selɛ Ebileham vale mɛla adenle zo nyɛleɛ ɛhye lile gyima fane nsa. (Mɔl. 21:22-24; 24:2-4, 9) Kɛ neazo la, ɛhye zile wɔ mekɛ mɔɔ ɛnee yehɔli Yilam belemgbunli ne nee ɔ gɔnwo mɔ anwo zo konim yera la. Sodɔm nee Seelɛm arelemgbunli rayiale Ebileham. Ɛnee Seelɛm belemgbunli Mɛlekezɛdɛke eza le “Anwuma Anwuma Nyamenle ne sɛlɛvolɛ.” Ɛhye ati, ɔyilale Ebileham na ɔyele Nyamenle ayɛlɛ kɛ yemaa Ebileham ɛli ye agbɔvolɛ nwo zo konim la. (Mɔl. 14:17-20) Na mɔɔ Sodɔm belemgbunli ne hanle kɛ ɔfa ninyɛne yeamaa Ebileham ɔluakɛ yehɔlie belemgbunli ne menli yevi ye agbɔvolɛ asa nu la, Ebileham hanle kɛ: “Meha ndane mehile [Gyihova], Anwuma Anwuma Nyamenle ne mɔɔ bɔle anwuma nee aze la, kɛ menrɛva nyɛma anzɛɛ mgbɔlaboa zo nyɛma mɔɔ le wɔ ɛdeɛ la, na wɔanyia adenle wɔaha kɛ, ‘Medame a memaa Ebilam ɛnyia ɔ nwo a.’”—Mɔl. 14:21-23.

GYIHOVA HANLE NDANE BƆLE EBILEHAM ƐWƆKƐ

6. (a) Neazo boni a Ebileham ɛyɛ ɛmaa yɛ a? (b) Kɛ ɔkɛyɛ na yɛanyia Ebileham tieyɛ ne azo nvasoɛ ɛ?

6 Gyihova Nyamenle ɛva edwɛkɛ le kɛ “suzuamgba ala mɔɔ medame a mele tease Awulae Nyamenle ne la” ɛli gyima kɛ ndanehanlɛ, yemaa alesama mɔɔ ɛtane wɔ bɛ nwo la ɛnyia zolɛ nvasoɛ. (Yiz. 17:16) Baebolo ne ka ye mɔɔ bo fane 40 la kɛ Gyihova Nyamenle hanle ndane. Bie a mɔɔ menli dɔɔnwo ze la a le kɛzi Nyamenle nee Ebileham lile la. Wɔ ɛvolɛ dɔɔnwo anu, Gyihova nee Ebileham yɛle ngyekyeleɛ anzɛɛ ɔbɔle ye ɛwɔkɛ dɔɔnwo mɔɔ ɔmaa yɛnwu kɛ Abozonli ne balua Ebileham ara Ayezeke anwo zo a ara la. (Mɔl. 12:1-3, 7; 13:14-17; 15:5, 18; 21:12) Akee Gyihova zɔle Ebileham nleanle kpole bie, ɔhanle ɔhilele ye kɛ ɔva ɔ ra ne mɔɔ ɔkulo ye kpalɛ la ɔbɔ afɔle ɔmaa ye. Ebileham andwehwenle ɔ bo aze, ɔdiele, na mɔɔ ɔyɛle kɛ ɔfa Ayezeke yeabɔ afɔle la, Nyamenle anwumabɔvolɛ ammaa ye adenle. Akee Nyamenle hanle ndane ɛhye: “Meka medame mumua ne me nwo kɛ, ɛhye mɔɔ wɔyɛ, na wɔanva ɛ ra nrenya kokye ne wɔanyɛ me abokɛ la, mebayila wɔ na meamaa ɛ bo zo amra ayɛ dɔɔnwo kɛ anwomanyunlu nwɔlɔra nee ɛnweazo anwea. Ɛ bo zo amra bali bɛ agbɔvolɛ nwo zo konim na bɛazie bɛ, na ɛ bo zo amra anwo zo yɛɛ maanle maanle mɔɔ wɔ ewiade la balua anyia nyilalɛ a, ɔboalekɛ wɔdie me ne.”—Mɔl. 22:1-3, 9-12, 15-18.

7, 8. (a) Duzu ati a Nyamenle hanle ndane hilele Ebileham ɛ? (b) Kɛzi Gyisɛse ‘mboane gyɛne’ ne bɛanyia Nyamenle ndane ɛwɔkɛ ne azo nvasoɛ ɛ?

7 Duzu ati a Nyamenle hanle ndane hilele Ebileham kɛ Ye ɛwɔkɛ ne mɔ bara nu ɛ? Ɛnee ɔkpondɛ kɛ menli mɔɔ nee Kelaese bɛali agya mɔɔ bɛle ‘abozonli’ ne mɔɔ bɛbɔle ɔ nwo ɛwɔkɛ foa mɔɔ tɔ zo nwiɔ la, nyia diedi kɛ mɔɔ yeha la bara nu amgba. (Bɛgenga Hibuluma 6:13-18; Gal. 3:29) Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hilehilele nu kɛ Gyihova ‘kpondɛ kɛ bɛdabɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛnyia ɛwɔkɛ ne bie la nwu kɛ ɔnrɛhakyi ye adwenle ɛlɛ; ɛhye ati ɔvale ndane ɔbokale ye ɛwɔkɛ ne anwo. Ninyɛne nwiɔ ɛhye mɔ ɛwɔkɛ ne nee ndane ne bamaa yɛanyia akɛnrasesebɛ yɛazɔ anyelazo ɛhye mɔɔ bɛva bɛzie yɛ nyunlu la anu kpalɛ.’

8 Tɛ Keleseɛnema mɔɔ bɛkpokpa bɛ la angome a banyia ndane ne mɔɔ Nyamenle hanle Ebileham la azo nvasoɛ a. Ɔlua Ebileham ‘abozonli’ ne ati, Gyihova hanle ndane kɛ “maanle maanle mɔɔ wɔ ewiade la [bɛanyia] nyilalɛ.” (Mɔl. 22:18) ‘Mboane gyɛne’ ne mɔɔ bɛtie Kelaese na bɛlɛ anyelazo kɛ bɛbadɛnla aze dahuu wɔ paladaese azɛlɛ ne azo la noko banyia nyilalɛ ɛhye bie. (Dwɔn 10:16) Saa ɛbahɔ anwuma anzɛɛ ɛbadɛnla azɛlɛ ye azo bɔbɔ a, dua Nyamenle mɔɔ ɛbahɔ zo wɔadie ye la azo ‘sɔ wɔ anyelazo ne anu kpalɛ.’—Bɛgenga Hibuluma 6:11, 12.

NYAMENLE HANLE NWOLƐ NDANE BIEKO

9. Ndane boni a Nyamenle hanle wɔ mekɛ mɔɔ ɛnee Ebileham abozoamra wɔ akɛlɛzonlenlɛ nu wɔ Yigyibiti la ɛ?

9 Ɛvoya dɔɔnwo anzi, Gyihova hanle ɛwɔkɛ ɛhye anwo ndane bieko wɔ mekɛ mɔɔ ɔzoanle Mosisi kɛ ɔhɔdendɛ ɔhile Ebileham abozoamra, mɔɔ ɛnee bɛwɔ akɛlɛzonlenlɛ nu wɔ Yigyibiti la. (Ade. 6:6-8) Nyamenle ka mekɛ zɔhane anwo edwɛkɛ la ɔhanle kɛ: “Kenle mɔɔ memkpale nu menyele Yizilayɛma la, . . . menganle ndane kɛ meye bɛ meavi Yigyibiti azɛlɛ zo na meava bɛ meahɔ azɛlɛ kpalɛ mɔɔ kye aleɛ, . . . mɔɔ mekpondɛ mezie ɛkɛ memaa bɛ la azo.”—Yiz. 20:5, 6.

10. Nyamenle liele Yizilayɛma vile Yigyibiti la, ɛwɔkɛ boni a ɔbɔle bɛ a?

10 Mɔɔ bɛliele Yizilayɛma bɛvile Yigyibiti la, Gyihova bɔle bɛ ɛwɔkɛ na ɔhanle ndane ɔbokale nwolɛ kɛ: “Saa bɛtie me ne bɔkɔɔ na bɛdi me ngyekyeleɛ ne azo kpalɛ a, yemɔ mebaye bɛ meavi maanle kɔsɔɔti avinli meayɛ bɛ me agyadeɛ titile, ɔluakɛ azɛlɛ ne kɔsɔɔti le me ɛdeɛ. Na bɛbayɛ ɛsɔfoma belemgbunlimaanle nee maanle nwuanzanwuanza bamaa me.” (Ade. 19:5, 6, NW) Nea nwolɛ adenle kpole mɔɔ Nyamenle vale manle Yizilayɛma a! Ɛnee ɔkile kɛ saa bɛyɛ tieyɛ a, maanle ne anu sonla ko biala bahola anyia anyelazo kɛ Nyamenle bava ye ali gyima kɛ belemgbunli nee ɛsɔfo na yealua ɔ nwo zo yeayila alesama mɔɔ ɛha la. Nzinlii mɔɔ Gyihova ka mɔɔ ɔyɛle ɔmanle Yizilayɛma wɔ zɔhane mekɛ ne anwo edwɛkɛ la, ɔhanle kɛ: “Menyiale bɛ [anzɛɛ, “menganle bɛ ndane,” NW] na me nee bɛ yɛle . . . ngyekyeleɛ.”—Yiz. 16:8.

11. Mekɛ mɔɔ Nyamenle hanle kɛ ɔ nee Yizilayɛma yɛ ngyekyeleɛ kɛ maanle mɔɔ yekpa nu yeye ye la, duzu a bɛhanle a?

11 Wɔ zɔhane mekɛ ne, Gyihova anga kɛ ɔwɔ kɛ Yizilayɛma ka ndane kɛ bɛbayɛ tieyɛ; anzɛɛ Nyamenle antinlitinli Yizilayɛma anwo zo kɛ bɛ nee ye ɛyɛ ngyekyeleɛ ɛhye. Emomu, bɛdabɛ mumua ne bɛhanle kɛ: “Debie biala mɔɔ [Gyihova] ɛha la, yɛbayɛ.” (Ade. 19:8) Kenle nsa anzi, Gyihova Nyamenle manle Yizilayɛma nwunle debie mɔɔ ɛnee ɔkpondɛ kɛ maanle mɔɔ yekpa nu yeye ye yɛ la. Mɔɔ lumua la, bɛdiele Mɛla Bulu ne nee mɛla gyɛne mɔɔ bɛhɛlɛle ye wɔ Adendulɛ 20:22 kɔdwu Adendulɛ 23:33 mɔɔ Mosisi gengale la. Edwɛkɛ boni a Yizilayɛma hanle a? “Menli ne mɔ kɔsɔɔti bɔle nu hanle kɛ, ‘Edwɛkɛ biala mɔɔ [Gyihova] ɛha la, yɛbali zolɛ.’” (Ade. 24:3) Akee Mosisi hɛlɛle mɛla ne mɔ wɔ “ngyekyeleɛ buluku ne” anu na ɔgengale ɔhilele menli ne bieko. Yemɔ anzi, menli ne hanle ndane mɔɔ tɔ zo nsa la kɛ: “Edwɛkɛ biala mɔɔ [Gyihova] ɛha la yɛbayɛ, yɛɛ yɛbayɛ tieyɛ.”—Ade. 24:4, 7, 8.

12. Kɛzi Gyihova yɛle ye nyɛleɛ wɔ ngyekyeleɛ ne mɔɔ ɔ nee menli mɔɔ ɔkpale bɛ la yɛle la anwo ɛ, na menli ne noko ɛ?

12 Gyihova bɔle ɔ bo kɛ ɔdi kyɛfoa mɔɔ ɔlɛ ye wɔ Mɛla ngyekyeleɛ ne anu la anwo gyima ɛkɛ ne ala. Ɔyɛle ndanlɛ sua nee ɛsɔfoma mɔɔ bɛbaboa bamaa alesama mɔɔ ɛtane wɔ bɛ nwo abikye ye la anwo ngyehyɛleɛ. Noko, yeangyɛ Yizilayɛma arɛle vile kɛ bɛyila bɛ nwo zo bɛmaa Nyamenle yemɔti “bɛhanle Yizilayɛ Nwuanzanwuanza Ko ne ɛya.” (Edw. 78:41) Kɛ neazo la, mekɛ mɔɔ ɛnee Mosisi anye ɛbolo ɔlɛdie adehilelɛ wɔ Sanae Boka ne azo la, Yizilayɛma annyia abotane yemɔti diedi mɔɔ ɛnee bɛlɛ ye wɔ Nyamenle anu la hanle aze na bɛnyianle adwenle kɛ Mosisi ɛkpo bɛ. Yemɔti bɛguale ɛnlankɛ nyinli ananze na bɛhanle kɛ: “O Yizilayɛ, yɛ nyamenle ne mɔɔ yele yɛ vile Yigyibiti la, yemɔ ɛne!” (Ade. 32:1, 4) Akee bɛlile mɔɔ bɛvɛlɛle ye ‘Gyihova ɛvoyia’ la, bɛhotole ananze ne mɔɔ bɛyɛle la na bɛbɔle afɔle bɛmanle ye. Mekɛ mɔɔ Gyihova nwunle mɔɔ bɛlɛyɛ la, ɔhanle ɔhilele Mosisi kɛ: “Adenle ne mɔɔ mengilele bɛ kɛ bɛlua nu la, bɛanlua nuhua.” (Ade. 32:5, 6, 8) Ɔyɛ nyane kɛ, ɔvi zɔhane mekɛ ne Yizilayɛma nyianle duma kɛ bɛhanle Nyamenle ndane noko bɛanli zo.—Ɛdi. 30:2.

NDANE NWIƆ BIEKO

13. Ɛwɔkɛ mɔɔ ndane boka nwo la boni a Nyamenle bɔle Belemgbunli Devidi a, na kɛzi ɔfane Abozonli ne mɔɔ bɛbɔle ɔ nwo ɛwɔkɛ la anwo ɛ?

13 Gyihova hanle ndane bɔle ɛwɔkɛ nwiɔ bieko wɔ Belemgbunli Devidi tumililɛ mekɛ zo mɔɔ menli mɔɔ bɛbadie ye la kɔsɔɔti bɛanyia zolɛ nvasoɛ a. Mɔɔ lumua la, ɔhanle ndane ɔhilele Devidi kɛ ye belemgbunlililɛ ne abo ɛnrɛpɛ ɛlɛ. (Edw. 89:35, 36; 132:11, 12) Ɛnee ɛhye kile kɛ bɛbavɛlɛ Abozonli ne mɔɔ bɛbɔle ɔ nwo ɛwɔkɛ la “Devidi Ara.” (Mat. 1:1; 21:9) Devidi bɛlɛle ɔ nwo aze vɛlɛle kakula ɛhye mɔɔ ɔbavi ye abusua ne anu yeara la kɛ ye “Awulae” ɔluakɛ ɛnee Kelaese banyia dibelɛ kpole.—Mat. 22:42-44.

14. Ɛwɔkɛ mɔɔ ndane boka nwo la boni a Gyihova bɔle ye wɔ Abozonli ne anwo a, na kɛ ɔkɛyɛ na yɛanyia zolɛ nvasoɛ ɛ?

14 Mɔɔ tɔ zo nwiɔ la, Gyihova manle Devidi hanle kɛ Belemgbunli titile ɛhye eza bayɛ alesama Ɛsɔfo Kpanyinli. Bɛanva belemgbunlililɛ nee ɛsɔfolilɛ bɛambɔ nu wɔ tete Yizilayɛ. Ɛnee ɛsɔfo ne mɔ vi Livae abusua nu, yɛɛ arelemgbunli ne mɔ vi Dwuda abusua nu. Noko Devidi hanle vanenle sonla kpole ne mɔɔ ɔbali ye agya kenlebie la anwo kɛ: “[Gyihova] zele me Awulae kɛ, ‘Tɛnla me sa fema zo, kɔkpula kɛ menwɔva wɔ kpɔvolɛma amuala menwɔwula ɛ gyakɛ abo.’ [Gyihova] ɛha ndane, yɛɛ ɔnrɛhakyi ye adwenle ɛlɛ. Ɔse, ‘Ɛle sɛlɛvolɛ dahuu, kɛmɔ Mɛlekezidɛke yɛle la.’” (Edw. 110:1, 4) Gyisɛse Kelaese, Abozonli ne mɔɔ bɛbɔle ɔ nwo ɛwɔkɛ la ɛmaa ngapezo zɔhane ɛra nu, ɔluakɛ ɔlɛdi tumi wɔ anwuma. Eza ɔle Ɛsɔfo Kpanyinli mɔɔ ɔbaboa alesama mɔɔ bɛnlu bɛ nwo la yeamaa bɛ nee Nyamenle anyia abusuabɔlɛ kpalɛ.—Bɛgenga Hibuluma 7:21, 25, 26.

NYAMENLE YIZILAYƐ FOFOLƐ NE

15, 16. (a) Yizilayɛ ngakyile nwiɔ boni mɔ a bɛ nwo edwɛkɛ wɔ Baebolo ne anu a, na nuhua ne boni a Nyamenle nyilalɛ wɔ zo ɛnɛ a? (b) Ndane ɛhanlɛ nwo mɛla boni a Gyisɛse vale manle ye ɛdoavolɛma a?

15 Ɔluakɛ Yizilayɛma kpole Gyisɛse Kelaese la ati, nwolɛ adenle mɔɔ Nyamenle vale manle bɛ mɔɔ bie a le kɛ bɛbayɛ “ɛsɔfoma belemgbunlimaanle” la kɔsɔɔti vile bɛ sa. Gyisɛse zele Dwuu mgbanyima ne mɔ kɛ: “Bɛbalie Nyamenle Belemgbunlililɛ ne bɛ sa nu na bɛava bɛamaa menli mɔɔ yɛ tieyɛ la.” (Mat. 21:43) Wɔ ɛvolɛ 33 Y.M. Pɛntekɔso ne anu, mekɛ mɔɔ Nyamenle wolale ye sunsum ne guale Gyisɛse ɛdoavolɛma kɛyɛ 120 ne mɔɔ ɛnee bɛyia nu wɔ Gyɛlusalɛm anwo zo la, yɛɛ bɛwole maanle ɛhye a. Ɛhye mɔ rayɛle “Nyamenle menli” anzɛɛ Nyamenle Yizilayɛ, na yeangyɛ menli dɔɔnwo mɔɔ vi maanle ngakyile nu la rabokale bɛ.—Gal. 6:16.

16 Nyamenle sunsum nu maanle fofolɛ ɛhye anyɛ kɛ Yizilayɛma kpalɛ kpalɛ ne la, bɛhɔ zo bɛyɛ tieyɛ bɛmaa Nyamenle na bɛzo ma kpalɛ dɔɔnwo. Mɛla mɔɔ ye menli ne di zo la anu ko fane ndane ɛhanlɛ nwo. Mekɛ mɔɔ Gyisɛse wɔ azɛlɛ ye azo la, ɛnee bɛnva ndanehanlɛ bɛnli gyima wɔ adenle kpalɛ zo. (Mat. 23:16-22) Zɔhane ati, Gyisɛse zele ye ɛdoavolɛ ne mɔ kɛ: “Bɛmmaka ndane fee . . . Bɛmaa bɛ edwɛkɛ ɛyɛ ko, ‘ɛhɛe’ a ‘ɛhɛe’; ‘kyɛkyɛ’ a ‘kyɛkyɛ.’ Edwɛkɛ ngakyile biala vi abɔnsam ɛkɛ ne a ba a.”—Mat. 5:34, 37.

Gyihova ɛwɔkɛ biala ba nuhua

17. Kpuyia boni mɔ a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ mɔɔ doa zo la anu a?

17 Asoo ɛhye kile kɛ ɔnle kpalɛ kɛ awie baha ndane ɔ? Mɔɔ ɔhyia kpalɛ la, yɛ edwɛkɛ mɔɔ yɛmaa yeayɛ ko, Ɛhɛe a ɛhɛe la kile duzu? Yɛbazuzu kpuyia ɛhye mɔ anwo wɔ edwɛkɛ mɔɔ doa zo la anu. Saa yɛtoa zo yɛdwenledwenle Nyamenle Edwɛkɛ ne anwo a, ɔbamaa yɛahɔ zo yɛadie Gyihova. Ɔdaye noko ɔ nye balie nwo kɛ ɔbayila yɛ dahuu yeamaa ɔ nee ye ndane ɛwɔkɛ ne mɔ ayɛ ko.