Pulikirani Ciuta na Kusanga Candulo na Malayizgo Agho Wali Kulapa

“[Ciuta] wakalapa mwa iyomwene, pakuti pakaŵavya munyake mukuru kwakuluska kuti walape mwa iyo.”—HEB. 6:13.

WONANI USANGE MUNGAZGORA:

Cifukwa wuli tingaŵa ŵakusimikizga kuti khumbo la Ciuta lifiskikenge kwambura kutondeka?

Kasi Ciuta wakalayizga vici pamanyuma pakuti Adamu na Eva ŵananga?

Kasi tikusanga candulo wuli na layizgo ilo Ciuta wakalapa kwa Abrahamu?

1. Kasi mazgu gha Yehova ghakupambana wuli na gha ŵanthu ŵakwananga?

 YEHOVA ni “Ciuta wa unenesko.” (Sal. 31:5) Ni nyengo zose yayi apo ŵanthu ŵakwananga tingaŵagomezga, kweni “nchambura macitiko kuti Ciuta watete.” (Heb. 6:18; ŵazgani Maŵazgo 23:19.) Ivyo wakulayizga ŵanthu nyengo zose vikufiskika, ndipo ŵakusanga navyo candulo. Mwaciyelezgero, kukwambilira kwa zuŵa lililose la kulenga Ciuta wakayowoya ivyo wacitenge, ndipo vyose ivyo wakayowoya ‘vikaŵa ntheura.’ Ntheura, kuumaliro wa zuŵa lacinkhondi na cimoza la kulenga, “Ciuta wakawona vyose ivyo wakavilenga, ndipo wonani, vikaŵa viwemi comene.”—Gen. 1:6, 7, 30, 31.

2. Kasi zuŵa lakupumulira la Ciuta ni vici, ndipo cifukwa wuli “wakalipatura na kulituŵiska”?

² Yehova Ciuta wakati wayowoya kuti vyose ivyo wakalenga vikaŵa viwemi comene, wakapharazga kuti wamba zuŵa lacinkhondi na ciŵiri lakupumulira. Ili ni zuŵa la maora 24 yayi, kweni ni nyengo yitali iyo wakupumulira ku milimo yake ya kulenga vinthu pa caru capasi. (Gen. 2:2) Zuŵa lakupumulira la Ciuta lindamare. (Heb. 4:9, 10) Baibolo likuyowoya yayi nyengo yeneco iyo zuŵa ili likambira. Likwenera kuti likamba Ciuta wakati walenga Eva, muwoli wa Adamu, vyaka pafupifupi 6,000 ivyo vyajumpha. Kunthazi uku kuli Muwuso wa Vyaka Cikwi wa Yesu Khristu, nyengo iyo khumbo la Ciuta la kupanga caru capasi kuti ciŵe paradiso wakuzura na ŵanthu ŵakufikapo lizamufiskikira. (Gen. 1:27, 28; Uvu. 20:6) Simikizgani kuti muzamuŵa ŵacimwemwe kunthazi. Cifukwa “Ciuta wakatumbika zuŵa lacinkhondi na ciŵiri wakalipatura na kulituŵiska.” Fundo iyi yikulongora kuti mulimose umo vinthu vingaŵira, khumbo la Ciuta lifiskikenge kwambura kutondeka pambere zuŵa lake lakupumulira lindamare.—Gen. 2:3.

3. (a) Kasi zuŵa lakupumulira la Ciuta likati lamba, pakacitika ucigaluka wuli? (b) Kasi Yehova wakayowoya wuli maghanoghano ghake ghakulongora umo wazamumazgira ucigaluka?

 ³ Ndipouli zuŵa lakupumulira la Ciuta likati lamba, pakacitika suzgo linyake. Satana, uyo wakaŵa mungelo wa Ciuta kucanya, wakakhumbanga kuti ŵanji ŵasopenge iyo m’malo mwa kusopa Ciuta. Wakayowoya utesi wakwamba apo wakapusika Eva kuti waleke kupulikira Yehova. (1 Tim. 2:14) Pamasinda, Eva wakapuluska mfumu wake kuti nayo wagalukire Ciuta. (Gen. 3:1-6) Nanga mpha nyengo iyi mu mdauko wa cilengiwa cose apo urunji wa Ciuta ukasuskika, Yehova wakawona kuti nchakwenelera yayi kuti walape pakuyowoya kuti khumbo lake lizamufiskika. M’malo mwake, Ciuta wakayowoya mazgu agho ghakaŵa kuti ghazamumanyikwa pa nyengo yakwenelera, ghakukhwaskana na umo ucigaluka uzamumalira. Wakati: “Tindiŵike cimphindikwa pakati pa iwe [Satana] na mwanakazi, na pakati pa mphapu yako na mphapu yake; [Mphapu yakulayizgika] tiyibwanyenge mutu wako, iwe tiulumenge citende cake.”—Gen. 3:15; Uvu. 12:9.

CILAPO NCHAKUZIRWA COMENE MWAKUYANA NA DANGO

4, 5. Kasi nchinthu wuli cakuzirwa mwakuyana na dango ico Abrahamu wakagwiliskiranga nchito nyengo zinyake?

⁴ Pa nyengo yakutendekera iyi mu mdauko wa ŵanthu, nchakukayikiska usange pa mazgu agho Ciuta wakasambizga Adamu na Eva kuti ŵayowoyenge, pakaŵa mazgu ghakuti cilapo. Ŵanthu ŵakufikapo awo ŵakutemwa Ciuta na kumuyezga ŵakukhumbikwira kulapa yayi; nyengo zose ŵakuyowoya unenesko ndipo ŵakugomezgana. Kweni vinthu vikasintha ŵanthu ŵakati ŵananga na kuŵa ŵambura kufikapo. Pamasinda, utesi na upusikizgi vikati vyazara pakati pa ŵanthu, cikaŵa cakuzirwa kuti pa nkhani zinyake zakuzirwa ŵalapenge kuti ŵalongore kuti ivyo ŵakuyowoya ni vyaunenesko.

⁵ Abrahamu wakagwiliskira nchito cilapo katatu mu nyengo zakupambanapambana pa vinthu vyakuzirwa. (Gen. 21:22-24; 24:2-4, 9) Mwaciyelezgero, wakalapa apo wakaweranga ku nkhondo wakati wathereska themba la Elamu na ŵankhondo ŵake. Themba la ku Salemu na la ku Sodomu ghakaluta kuti ghakakumane na Abrahamu. Melekizedeki, fumu ya ku Salemu, wakaŵaso “musofi mukuru wa Ciuta Wapacanya pa vyose.” Ntheura, wakatumbika Abrahamu na kulumba Ciuta cifukwa ca kovwira Abrahamu kuti wathereske ŵalwani ŵake. (Gen. 14:17-20) Pamanyuma, apo fumu ya Sodomu yikakhumbanga kumupa vinthu Abrahamu cifukwa ca kuponoska ŵanthu ŵa fumu iyi ku ŵalwani, Abrahamu wakalapa kuti: “Ndalapa kwa Yehova, Ciuta Wapacanya pa vyose, mweneco wa mtambo na caru, kuti nditinditorengeko kauzi nanga nkhamguruzi ka skapato cara, nanga ndi kanthu ako nkhako, mzire unene kuti, ‘Ndamusambazga Abram.’”—Gen. 14:21-23.

LAYIZGO ILO YEHOVA WAKALAPA KWA ABRAHAMU

6. (a) Kasi nchakuwonerapo wuli ico Abrahamu wakapeleka? (b) Kasi tikusanga wuli candulo cifukwa ca kupulikira kwa Abrahamu?

⁶ Kuti ŵanthu ŵakwananga ŵasange candulo, Yehova Ciuta nayo wakagwiliskira nchito vilapo mwa kuyowoya mazgu ghakuti, “Umo ndiliri wamoyo, wakuti Yehova Ciuta.” (Ezek. 17:16) Baibolo likuyowoya nyengo zakupambanapambana zakujumpha 40 izo Yehova Ciuta wakalapa. Panji ciyelezgero cakumanyikwa comene ncha umo Ciuta wakacitira na Abrahamu. Kwa vyaka vinandi comene, Yehova wakalayizga Abrahamu kanandi waka kuti Mphapu yakulayizgika yizamufuma mwa Abrahamu kwizira mwa mwana wake Yisake. (Gen. 12:1-3, 7; 13:14-17; 15:5, 18; 21:12) Pamasinda  Yehova wakayezga Abrahamu, wakamulangura kuti wapeleke sembe mwana wake wakutemweka. Abrahamu wakapulikira mwaluŵiro ndipo wakaŵa pafupi kupeleka sembe Yisake kweni mungelo wa Ciuta wakamulekeska. Ndipo Ciuta wakalapa kuti: “Ndajilapizga ndekha . . . pa cifukwa cakuti wacita ici, kuti ulije kundinora mwana wako, mwana wako yumoza pera; kutumbika tindikutumbikenge, kwandaniska tindandaniske mphapu yako nga ndi nyenyezi za kucanya, ndiposo nga ndi mcenga uwo uli mu mphepete mwa nyanja. Ndipo mphapu yako tiyitanire cipata ca ŵalwani ŵake, mu mphapu yako mitundu yose ya caru tiyitumbikike, cifukwa wapulikira mazgu ghane.”—Gen. 22:1-3, 9-12, 15-18.

7, 8. (a) Cifukwa wuli Ciuta wakalapa kwa Abrahamu? (b) Kasi “mberere zinyake” za Yesu zikusanga candulo wuli na layizgo ilo Ciuta wakalapa?

⁷ Cifukwa wuli Ciuta wakalapa kwa Abrahamu kuti wafiskenge malayizgo ghake? Cifukwa cakuti wakakhumbanga kusimikizgira awo ŵazamuŵa ŵahaliri ŵamoza na Khristu, ŵeneawo nchigaŵa caciŵiri ca “mphapu,” ndiposo kuti wakhozge cipulikano cawo. (Ŵazgani Ŵahebere 6:13-18; Gal. 3:29) Nga umo mpositole Paulosi wakalongosolera, Yehova “wakanjilirapo na cilapo, mwakuti, kwizira mu vinthu viŵiri vyambura kusinthika [layizgo lake na cilapo cake] ivyo nchambura macitiko kuti Ciuta watete, . . . tiŵe na cikhwimisko cakukhora kuti tikoleske cigomezgo ico caŵikika panthazi pithu.”

⁸ Mbakhristu ŵakuphakazgika pera yayi awo ŵakusanga candulo na ivyo Ciuta wakalapa kwa Abrahamu. Kwizira mu “mphapu” ya Abrahamu, Yehova wakalapa kuti ŵanthu ŵa ‘mitundu yose ya caru ŵatumbikikenge.’ (Gen. 22:18) “Mberere zinyake” za Khristu izo zili na cigomezgo ca umoyo wamuyirayira mu paradiso pa caru capasi nazo zikutumbikika. (Yoh. 10:16) Kwali cigomezgo cinu ncha kuluta kucanya panji ca kuzakakhala pa caru capasi, ‘cikoleskani’ mwa kulutilira kupulikira Ciuta.—Ŵazgani Ŵahebere 6:11, 12.

VILAPO VINYAKE VYA CIUTA

9. Kasi Ciuta wakalapa vici apo ŵana ŵa Abrahamu ŵakaŵa ku wuzga ku Eguputo?

⁹ Vyaka vinandi vikati vyajumphapo, Yehova wakalapaso pa malayizgo agho taghazunura kale, apo wakatumanga Mozesi kuti wakayowoye ku ŵana ŵa Abrahamu, awo ŵakaŵa ku wuzga ku Eguputo. (Ex. 6:6-8) Pakuyowoya za nyengo iyi, Ciuta wakati: “Mu zuŵa leneilo nkhasankha Israyeli, . . . nkhalapa kwa iwo kuti ndiŵafumyire mu caru ca Eguputo kuya mu caru ico nkhaŵapacilira Ine, cakuzara suru na uci.”—Ezek. 20:5, 6.

10. Kasi Ciuta wakaŵalayizga vici Ŵaisrayeli wakati waŵathaska ku Eguputo?

 ¹⁰ Pamanyuma, Ŵaisrayeli ŵakati ŵawombokwa ku Eguputo, Yehova wakalapaso layizgo linyake kwa iwo, wakati: “Usange timupulikire mazgu ghane nadi na kusunga phangano lane, apo timuŵenge usambazi wane wa padera pacanya pa ŵanthu wose; pakuti caru cose nchane, ndipo timuŵenge kwa Ine ufumu wa ŵapristi na mtundu wakupatulika.” (Ex. 19:5, 6) Ciuta wakaŵapa mwaŵi wapadera comene Ŵaisrayeli. Fundo iyi yikang’anamuranga kuti usange ŵapulikirenge, ŵanthu ŵa mu mtundu uwu ŵaŵenge na mwaŵi wakuti Ciuta waŵazgore ufumu wa ŵapristi kuti ŵanthu wose ŵatumbikike. Nyengo yikati yajumphapo, kuti walongosore ivyo wakacitira Ŵaisrayeli pa nyengo iyi, Yehova wakati: “Nkhalapa kwa iwe na kupangana phangano na iwe.”—Ezek. 16:8.

11. Kasi Ŵaisrayeli ŵakazgora wuli apo Ciuta wakati waŵe nawo mu phangano pakuŵa ŵanthu ŵakusoleka?

¹¹ Pa nyengo iyo, Yehova wakaŵacicizga yayi Ŵaisrayeli kuti ŵalape kuti ŵamupulikirenge; nesi kuŵacicizga kuti ŵaŵe nayo paubwezi. M’malo mwake, ŵakayowoya ŵekha kuti: “Vyose ivyo Yehova wayowoya titicitenge.” (Ex. 19:8) Mazuŵa ghatatu ghakati ghajumphapo, Yehova Ciuta wakaphalira Ŵaisrayeli ivyo wakukhumba kuti mtundu wake wakusoleka ucitenge. Pakwamba ŵakapulika Malango Khumi, ndipo pamanyuma Mozesi wakaŵaphalira malango ghakusazgikira agho ghali kulembeka pa Exodus 20:22 mpaka Exodus 23:33. Kasi Ŵaisrayeli ŵakazgora vici? “Ŵanthu wose ŵakazgora na lizgu limoza, ŵakati, ‘Mazgu ghose gheneagho Yehova wanena titicitenge.’” (Ex. 24:3) Pamanyuma, Mozesi wakalemba malango ghose mu “buku la phangano” ndipo wakaghaŵazga mwakukwezga kuti mtundu wose ughapulikeso. Kufuma apo, ŵanthu ŵakalapaso kacitatu kuti: “Vyose ivyo Yehova wanena tititicite na kupulikira.”—Ex. 24:4, 7, 8.

12. Kasi Yehova wakacita wuli na phangano ilo wakapanga na ŵanthu ŵake ŵakusoleka, ndipo iwo ŵakacita wuli?

¹² Mwaluŵiro Yehova wakamba kufiska phangano la Dango mwa kunozga cihema cakusoperamo na kunozga usofi uwo ukawovwiranga kuti ŵanthu ŵakwananga ŵafikenge kwa iyo kwambura suzgo. Kweni, Ŵaisrayeli ŵakaluwa luŵiro kuti ŵakajipatulira kwa Ciuta ndipo ‘ŵakamutopokeska moyo Mutuŵa wa Israyeli.’ (Sal. 78:41) Mwaciyelezgero, apo Mozesi wakapokeranga ulongozgi unyake pa Lupiri lwa Sinayi, Ŵaisrayeli ŵakatondeka kuzizipizga ndipo ŵakataya cipulikano mwa Ciuta, ŵakaghanaghananga kuti Mozesi waŵajowora. Ntheura ŵakapanga cikozgo ca tholi la golide ndipo ŵakati ku ŵanthu: “Aŵa mbaciuta ŵako, Israyeli, ndiwo ŵakakufumya mu caru ca Eguputo.” (Ex. 32:1, 4) Ndipo ŵakacita ciphikiro ico ŵakacicema kuti “ciphikiro ca Yehova” ndipo ŵakasindamira na kupeleka sembe ku cikozgo cakupangika na ŵanthu. Pakuwona ici, Yehova wakaphalira Mozesi kuti: “Ŵapatuka maluŵiro mu nthowa iyo nkhaŵauzga.” (Ex. 32:5, 6, 8) Cacitima nchakuti, kufuma waka pa nyengo iyi, Ŵaisrayeli ŵakaŵa na cizgoŵi ca kulapa vilapo kwa Ciuta na kuswa para pajumpha nyengo.—Maŵa. 30:2.

VILAPO VINYAKE VIŴIRI

13. Kasi ni layizgo wuli ilo Ciuta wakalapa kwa Themba Davide, ndipo likukolerana wuli na Mphapu yakulayizgika?

¹³ Mu nyengo ya Themba Davide, Yehova wakapanga vilapo vinyake viŵiri kuti wose awo ŵakumupulikira ŵasange candulo. Cakwamba, wakalapa kwa Davide kuti cizumbe cake cikhalilirenge muyirayira. (Sal. 89:35, 36; 132:11, 12) Fundo iyi yikang’anamuranga kuti Mphapu yakulayizgika yizamucemeka “Mwana wa Davide.”  (Mat. 1:1; 21:9) Mwakujicefya, Davide wakacema mwana uyu kuti “Fumu” yake cifukwa Khristu wazamupika udindo wapacanya.—Mat. 22:42-44.

14. Kasi ni layizgo wuli ilo Yehova wakalapa lakukhwaskana na Mphapu yakulayizgika, ndipo ise tikusanga nalo candulo wuli?

¹⁴ Caciŵiri, Yehova wakakhuŵilizga Davide kuyowoyerathu kuti Themba lapadera ili lizamuteŵetera nga ni Musofi Mukuru wa ŵanthu. Mu Israyeli uthemba na usofi vikaŵa vyakupambana comene. Ŵasofi ŵakafumanga mu fuko la Levi, ndipo mathemba ghakafumanga mu fuko la Yuda. Ntheura, pa nyengo iyi pakaŵavya munthu uyo wakaŵanga yekha themba kweniso musofi. Kweni pakuyowoya za muhaliri wake mukuru wa munthazi, Davide wakayowoyerathu kuti: “Yehova wakuti kwa fumu yane: ‘Khalani pa woko lane lamalyero, ndisuke ndiŵike ŵalwani ŵinu ŵaŵenge citambaliro ca malundi ghako.’ Yehova walapa, ndipo ntha wazgokenge mu mtima, wakuti, ‘Iwe ndiwe mupristi muyirayira mu luso lwa Melekizedeki.’” (Sal. 110:1, 4) Pakufiska ucimi uwu, Yesu Khristu, Mphapu yakulayizgika, pasono wakuwusa kucanya. Kweniso wakuteŵetera nga ni Musofi Mukuru wa ŵanthu, kovwira awo ŵapera kuti ŵaŵe paubwezi na Ciuta.—Ŵazgani Ŵahebere 7:21, 25, 26.

MTUNDU UPHYA WA ISRAYELI WA CIUTA

15, 16. (a) Kasi Mbaisrayeli ŵaŵiri mbani awo ŵakuzunulika mu Baibolo, ndipo ni Israyeli nju uyo wakutumbikika na Ciuta mazuŵa ghano? (b) Kasi Yesu wakaŵaphalira vici ŵasambiri ŵake vyakukhwaskana na kupanga vilapo?

¹⁵ Cifukwa cakuti mtundu wa Israyeli ukakana Yesu Khristu, ukataya mwaŵi wa kutemweka na Ciuta kweniso wa kuŵa “ufumu wa ŵapristi.” Yesu wakaphalira ŵalongozgi Ŵaciyuda kuti: “Ufumu wa Ciuta utolekengeko kwa imwe ndipo upelekekenge ku mtundu wakupambika vipambi vyake.” (Mat. 21:43) Mtundu uphya uwu ukamba pa Pentekoste mu 33 C.E. apo Ciuta wakapungulira mzimu wake pa ŵasambiri ŵa Yesu pafupifupi 120 awo ŵakawungana mu Yerusalemu. Ŵanthu aŵa ŵakamba kucemeka kuti “Israyeli wa Ciuta” ndipo mwaluŵiro ŵakasazgikira na kuŵa masauzandi ghanandi gha ŵanthu ŵakufuma mu mitundu yose.—Gal. 6:16.

¹⁶ Mwakupambana na Israyeli wakuthupi, mtundu uphya uwu wa Ciuta, ukulutilira kupambika cipambi ciwemi cifukwa cakuti ukulutilira kupulikira Ciuta. Limoza mwa malango agho ŵanthu ŵa mu mtundu uwu ŵakupulikira ndakukhwaskana na kupanga vilapo. Apo Yesu wakaŵa pa caru capasi ŵanthu ŵakayuyuranga vilapo. Ŵakalapanga kweni ŵakafiskanga yayi, panji ŵakalapanga pa vinthu vyambura kwenelera. (Mat. 23:16-22) Yesu wakasambizga ŵalondezgi ŵake kuti: “Ungalapanga cara napacoko . . . Mazgu ghinu ghaŵe waka Enya kung’anamura Enya, Cara winu, Cara; pakuti agho ghakujumpha pa agha ghakufuma kwa muheni.”—Mat. 5:34, 37.

17. Kasi ni mafumbo wuli agho ghazamuzgoreka mu nkhani yakulondezgapo?

¹⁷ Kasi fundo iyi yikung’anamura kuti nyengo zose kupanga cilapo nkhwananga? Kweniso fumbo lakuzirwa comene ndakuti, kasi fundo yakuti Enya withu waŵe Enya yikung’anamuraso vici? Mafumbo agha ghazamuzgoreka mu nkhani yakulondezgapo. Apo tikulutilira kughanaghanirapo pa Mazgu gha Ciuta, mphanyi taciskika kuti tilutilire kupulikira Yehova. Ndipo pamanyuma, wazamutitumbika kwamuyirayira mwakukolerana na malayizgo agho wali kulapa.

[Mafumbo]

[Cithuzithuzi pa peji 22]

[Cithuzithuzi pa peji 24]

Sonosono apa Abrahamu wazamuwona malayizgo gha Yehova ghakufiskika

[Mazgu Ghakukhozgera pa peji 26]

Malayizgo gha Yehova nyengo zose ghakufiskika