Mi «xuʼ» xachie, jechuk me kʼotuk ta pasel avuʼun
Mi «xuʼ» xachie, jechuk me kʼotuk ta pasel avuʼun
«Meleluc me li cʼusitic chavalique. “Xuʼ”, me xachie, acʼo xuʼuc o; “Mu xuʼ”, me xachie, acʼo jechuc.» (MAT. 5:37)
¿MI XANABE LI STAKʼOBILE?
¿Kʼusi laj yal Jesús ta sventa ti nopem xaʼiik krixchanoetik ti jamal chalik ti tspasike?
¿Kʼusi slekil kʼelobil laj yakʼbutik komel Jesús sventa ti meleluk xijkʼopoje?
¿Butik ta jkuxlejaltik skʼan xkaltik ta jamal sventa xkʼot ta pasel kuʼuntik li kʼusi chkaltike?
1. ¿Kʼusi laj yal Jesús ta sventa ti nopem xkaʼi chkaltik ta jamal li kʼusi ta jpastike, xchiʼuk kʼu yuʼun?
JUTUK mu skotoluk veltae, mu persauk ti skʼan xalik ta jamal li kʼusi chalik li melel yajtsʼaklomtak Cristoe, yuʼun melel li kʼusi chalike. Yuʼun jaʼ chchʼunbeik li kʼusi laj yal Jesús liʼe: «Meleluc me li cʼusitic chavalique. “Xuʼ”, me xachie, acʼo xuʼuc o». Li kʼusi skʼan laj yal Jesús taje, jaʼ ti jechuk jpastik li kʼusi chkaltike. Xi onoʼox yaloje: «Mu me cʼusi xatʼabic ta alel sventa chcom ta testigo avuʼunic». Kʼalal jech laj yal taje, jaʼ chakʼ ta ilel ti chʼabal lek ti nopem xaʼi chalik xa yileluk ta jamal li ta kʼusiuk noʼox li epal krixchanoetike, pe muʼyuk oy ta yoʼontonik ti xkʼotuk ta pasel yuʼunik li kʼusi chalike. Li kʼusi melele, jaʼ ti xuʼ noʼox xkaltik tana o mi moʼoj kʼalal oy kʼusi chkal ta jpastike. Yuʼun «li bochʼo ep cʼusi chalilan» noʼoxe xuʼ van chakʼ ta ilel ti mu xuʼ jpat koʼontontik ta stojolale xchiʼuk ti jaʼ «yabtel pucuj» tspase (kʼelo Mateo 5:33-37).
2. ¿Kʼu yuʼun mu skotoluk velta chopol kʼalal chkaltik ta jamal ti ta jpastike?
2 ¿Mi jaʼ van la skʼan laj yal Jesús ti chopol kʼalal chkaltik ta jamal ti chkʼot ta pasel kuʼuntike? Moʼoj. Jech kʼuchaʼal la jchantik li ta yan xchanobil echʼe, li Jeova xchiʼuk li tukʼil yajtunel Abrahame oy junantik velta ti laj yalik ta jamal ti chkʼot ta pasel yuʼunik ta sventa li kʼusitik tsotsik skʼoplale. Jech xtok, li Smantal Diose chal ti skʼan onoʼox jamal chal li jun krixchano kʼalal chchapan skʼopik xchiʼuk li yantike (Éx. 22:10, 11; Núm. 5:21, 22). Jech oxal chaʼa, xuʼ van jun yajtsʼaklom Cristoe skʼan xal ta jamal li ta jun nail chapanobbaile. Bakʼintike, xuʼ van skʼan spas sventa chal ta jamal li kʼusi oy ta yoʼontone o jaʼo kʼalal chichʼ chapanel junuk kʼope. Yuʼun kʼalal albat yuʼun mero bankilal pale ti akʼo xal ta jamal li Jesuse, jech laj yal ta stojolal Sanedrín yuʼun judioetik (Mat. 26:63, 64). Pe li stuke mu persauk skʼan xal ta jamal ti chkʼot ta pasel li kʼusi chale. Akʼo mi jech, li stuke oy jayibuk velta laj yal ti melel li kʼusi laj yale, kʼalal xi la slikes sloʼile: «Ta melel, jamal chacalboxuc avaʼyic» o xuʼ van xi chichʼ alel xtoke: «Ta melel, ta melel chkalboxuk» (Juan 1:51; 13:16, 20, 21, 38). Jkʼeltik kʼusi xuʼ jchantik mas ta sventa li kʼusi laj yakʼ ta ilel Jesús, Pablo xchiʼuk yantik krixchanoetik ti kʼot ta pasel yuʼunik li kʼusi laj yalike.
LI JESUSE JAʼ JUN SLEKIL KʼELOBIL KUʼUNTIK
3. ¿Kʼusi laj yalbe ta jamal Stot ta vinajel Jesús ti tspase, xchiʼuk kʼu yelan laj yil li Jeovae?
3 «Liʼ oyune, Dios cuʼun, [...] ta jpas cʼusi tscʼan [avoʼonton].» (Heb. 10:7.) Kʼalal jech laj yal Jesús taje, jaʼo laj yakʼ sba ta stojolal Dios sventa xkʼot ta pasel yuʼun ta sventa li Nitilulal ti albil xa onoʼox skʼoplale, xchiʼuk ti yayijesbat «xchac yacan» yuʼun li Satanase (Gén. 3:15). Mi junuk krixchano spas yuʼun li kʼusi la spas Jesuse. Li Jeovae laj yal talel ta vinajel ti spatoj yoʼonton ta stojolal Xnichʼon ti tspas onoʼox li kʼusi yaloje, yuʼun muʼyuk la skʼanbe ti akʼo yal ta jamale (Luc. 3:21, 22).
4. ¿Kʼusi la spas Jesús sventa xkʼot ta pasel yuʼun kʼalal «xuʼ» xie?
4 Li kʼusi laj yal li Jesuse laj yakʼ ta ilel ta xkuxlejal, yuʼun kʼalal «xuʼ» xie, jech onoʼox la spas. Muʼyuk laj yakʼ kʼusi xmakat ta spasel li kʼusi albat yuʼun Stote: xcholel li lekil aʼyej ta sventa li Ajvalilal yuʼun Diose xchiʼuk ta xchanubtasel li buchʼutik chnopajik talel ta stojolal ti ikʼbilik talel yuʼun li Diose (Juan 6:44). ¿Mi laj onoʼox spas ta melel li kʼusi laj yal li Jesuse? Li Vivliae chakʼ ta ilel ti jech kʼalal xi chale: «Scotol li cʼusitic yaloj Diose chcʼot ta pasel yuʼun ta sventa li Jesucristoe» (2 Cor. 1:20). Ta melel, li Jesuse toj lek li kʼusi laj yakʼ ta ilel ta sventa ti tspas onoʼox li kʼusi jamal albat tspas yuʼun Stote. Li avie kalbetik skʼoplal jun krixchano ti laj yakʼ persa xchanbel stalelal li Jesuse.
PABLO, JUN VINIK TI MELEL XKʼOPOJE
5. ¿Kʼusi slekil kʼelobil laj yakʼbutik ta ilel li jtakbol Pabloe?
5 «¿Cajval, cʼusi chacʼan ta jpas?» (Hech. 22:10.) Li Pablo ti ojtikinbil toʼox kʼuchaʼal Sauloe, jech la stakʼbe li Jesús ti te xaʼox oy ta vinajele, ti akʼbat yil yuʼun Dios ti albat ti mu xa xilbajin li yajtsʼaklomtake. Li Sauloe la sutes yoʼonton ta sventa li kʼusitik toʼox spasoje, laj yichʼ voʼ xchiʼuk la xchʼam li kʼusi albat akʼo spas ta yalbel skʼoplal Jesús ta skotol li lumetike. Jaʼ yuʼun laj yalilanbe «Cajval» xchiʼuk la xchʼunbe-o smantal jaʼ to ti tsuts xkuxlejal liʼ ta Balumile (Hech. 22:6-16; 2 Cor. 4:5; 2 Tim. 4:8). Mu jechuk la spas jech kʼuchaʼal li krixchanoetik laj yalbe skʼoplal li Cristoe: «¿Cʼu yuʼun “Cajval, Cajval” xavuticun, me mu xacʼan xapasic cʼusi chacalboxuque?» (Luc. 6:46). Ta melel, li buchʼutik chchʼamik kʼuchaʼal Yajvalike, li Jesuse smalaoj ti akʼo spasik li kʼusi chalike, jech kʼuchaʼal la spas li jtakbol Pabloe.
6, 7. 1) ¿Kʼu yuʼun muʼyuk xbat svulaʼan noʼox tsobobbail ta Corinto li Pabloe? 2) ¿Kʼu yuʼun muʼyuk srasonal yuʼunik li buchʼutik laj yalik ti mu stakʼ spat yoʼontonik ta stojolal li Pabloe? 3) ¿Kʼu yelan skʼan xkiltik li buchʼutik tʼujbilik sventa tsbeiltasutike?
6 Li Pabloe solel ta sjunul yoʼonton la spuk batel aʼyej ta sventa li Ajvalilal yuʼun Dios ta skotol Asia Menor xchiʼuk jlom lumetik ta Europa ti bu la slikes tsobobbailetik xchiʼuk la svulaʼan epal tsobobbailetike. Bakʼintike laj yakʼ venta ti skʼan jamal xal ta sventa li kʼusi la stsʼibae (Gál. 1:20). Kʼalal jutbat smul ti mu stakʼ spat yoʼontonik ta stojolale, xi la spak skʼoplale: «Jaʼ tuqʼuil testigo cuʼuncutic li Diose. Snaʼoj ti muʼyuc baqʼuin xcalcutic ta atojolic “xuʼ” xichicutic, ti tsʼacal “mu xuʼ” xichicutique» (2 Cor. 1:18). Kʼalal jech kʼot ta pasel taje, li Pabloe lokʼ xaʼox batel ta Éfeso xchiʼuk jaʼo te xlokʼ ta Macedonia sventa chbat ta Corinto ta tsʼakal. Ta slikebale la snop ti tsut batel baʼyel ta Corintoe, jaʼ tsʼakal toʼox chbat li ta Macedoniae (2 Cor. 1:15, 16). Pe jech kʼuchaʼal chkʼot ta stojolal bakʼintik li jkʼelvanejetik ta sirkuito xchiʼuk distritoe, la sjel li kʼusi snopoj ox tspase, maʼuk ta sventa ti jech tskʼan yoʼonton stuke, yuʼun jech la spas ta skoj li kʼusitik tsotsik skʼoplal kʼot ta pasele. Li Pabloe muʼyuk xbat ta Corinto, taje jaʼ sventa slekilal li tsobobbaile. Jkʼeltik kʼu yuʼun.
7 Kʼalal laj xaʼox xchapan bu chbat ta xanbal ti jaʼo te oy ta Efesoe, li Pabloe laj yaʼi ti muʼyuk chopol chilik ti oy skʼopik xchiʼuk ti oy mulivajel li ta tsobobbail ta Corintoe (1 Cor. 1:11; 5:1). Sventa xaʼibeik smelolal ti kʼu yuʼun muʼyuk xbate, la stsʼibabe batel li sbaʼyel kartae. Ta tsʼakale, muʼyuk te tukʼ bat li ta Corintoe, yuʼun laj yakʼbe to lek yorail sventa spasik li kʼusi la stsʼibabe batel li yermanotake xchiʼuk ti xpatbat yoʼontonik kʼalal mi kʼot yorail chkʼot ta vulaʼal tee. Sventa snaʼik ti kʼu yuʼun muʼyuk xbate, la stsʼibabe batel li xchibal skartae: «Ti jech muc xʼechʼ jqʼueloxuc tale, jaʼ sventa alequilalic. Jaʼ testigo cuʼun li Diose; jaʼ yilojbun coʼnton ti ta melel jech xcale» (2 Cor. 1:23). Mu me jechuk jpastik jech kʼuchaʼal li buchʼutik la sloʼiltaik li Pabloe, moʼoj, jaʼ lek kichʼtik ta mukʼ li buchʼutik tʼujbilik sventa tsbeiltasutike. Jaʼ mas lek ti jchanbetik stalel li Pabloe, jech kʼuchaʼal la xchanbe ek li Cristoe (1 Cor. 11:1; Heb. 13:7).
YAN SLEKIL KʼELOBILTAK KUʼUNTIK
8. ¿Kʼusi skʼelobil laj yiktabutik komel li Rebecae?
8 «Xuʼ.» (Gén. 24:58.) Kʼalal jech laj yal li Rebecae, jaʼ jech laj yalbe smeʼ xchiʼuk xchiʼil ta vokʼel ti tskʼan chbate, jech xtok chbat xchiʼin jun vinik ti mu xojtikin ti 800 kilometro chanavik batel sventa chbat yikʼ li Isaaque (Gén. 24:50-58). Kʼalal «xuʼ» xi li Rebecae yuʼun jech la spas, yuʼun kʼot ta jun ajnilal ti tukʼ laj yakʼ sba ta stojolal li smalale xchiʼuk la xiʼta li Diose. Ti kʼu sjalil kuxie naki ta karpana kʼuchaʼal jun jyanlum ants li ta Albil Balumile. Ta skoj ti tukʼ laj yakʼ sba ta stojolal Jeovae la sta smoton, yuʼun kʼot ta Snitilulal Jesucristo ti albil xa onoʼox skʼoplale (Heb. 11:9, 13).
9. ¿Mi kʼot ta pasel yuʼun li kʼusi laj yal Rute?
9 «Muʼyuc chisutcutic batel; ta jchiʼinotcutic batel cʼalal ta avosilal.» (Rut 1:10.) Li meʼon antsetik Rut xchiʼuk Orfa ti likemik ta Moabe jaʼ jech chalilanbeik batel ta be li smeʼalibik Noemí ti meʼon ants eke, jaʼo kʼalal tsut xa batel ta Belén li Noemie. Ep ta velta laj yalanbe ti akʼo xkomik ta Moabe, jaʼ yuʼun li Orfae sut batel ta slumal. Pe kʼalal laj yal Rut ti muʼyuk tsut batele, jech onoʼox kʼot ta pasel yuʼun (kʼelo Rut 1:16, 17). Ta sjunul yoʼonton bat xchiʼuk Noemí, laj yikta yutsʼ yalal xchiʼuk li jecheʼ relijion ta Moabe. Koliyal ti kuch yuʼun kʼuchaʼal jun tukʼil yajtunel Jeovae la sta jun mukʼta matanal, jaʼ jun li ta svoʼobal antsetik laj yalbe skʼoplal Mateo ti bu chvul ta lokʼel li Cristoe (Mat. 1:1, 3, 5, 6, 16).
10. ¿Kʼu yuʼun jaʼ jun slekil kʼelobil kuʼuntik li Isaiase?
10 «Liʼ oyun vuʼune, tacun batel.» (Is. 6:8.) Kʼalal skʼan toʼox xal taje, li Isaiase akʼbat yil yuʼun Dios ti te chotol laj yil Jeova ta sjol chʼulna ta Israele. Te laj yaʼi ti xi tsjakʼ li Jeovae: «¿Bochʼo ta jtac batel? ¿Bochʼo xuʼ chbat cʼopojuc ta jventatic?». Jaʼ jun takel ta ikʼel sventa xkʼot ta yajkʼopojel xchiʼuk ti xal batel li aʼyej ta stojolal li steklumal ti stoyoj sbaike. Li Isaiase kʼot onoʼox ta pasel li kʼusi laj yale. Ti mas ta 46 jabil la spas yabtel kʼuchaʼal jun j-alkʼope, laj yal tsatsal mantaletik xchiʼuk laj yal ti chchaʼlik li melel yichʼel ta mukʼ Dios ta jelavele.
11. 1) ¿Kʼu yuʼun tsots skʼoplal ti xkʼot ta pasel kuʼuntik li kʼusi kalojtike? 2) ¿Buchʼutik chalbe skʼoplal Vivlia ti jaʼ jpʼijubtaseltik ti muʼyuk kʼot ta pasel yuʼunik li kʼusi laj yalike?
11 ¿Kʼu van yuʼun laj yakʼ Jeova ti akʼo xichʼ tsʼibael komel ta Vivlia li skʼelobiltak taje? ¿Kʼu yuʼun toj tsots skʼoplal skʼan xkaʼitik kʼalal chkaltik ti tanae? Li Vivliae jamal chal ti buchʼutik «mu xcʼot [xkʼopojike] [...] jaʼ xtun o ti acʼo chamicuque» (Rom. 1:31, 32, Ch). Li Faraón ta Egipto, ajvalil Sedequías ta Judá, Ananías xchiʼuk Safirae jaʼ skʼelobil kuʼuntik ti muʼyuk kʼot ta pasel yuʼunik li kʼusi laj yalike. Jaʼ me jun skʼelobil kuʼuntik li kʼusitik chopol kʼot ta stojolalike (Éx. 9:27, 28, 34, 35; Ezeq. 17:13-15, 19, 20; Hech. 5:1-10).
12. ¿Kʼusi tskoltautik sventa jpastik li kʼusi chkaltike?
12 Li ta «slajebal cʼacʼale» joyolutik ta krixchanoetik ti muʼyuk tukʼ yoʼontonike, ti «jchʼunolajel scuyoj [sbaike], pero mu xaqʼuic ta ilel ti oy stsatsal li Diose» (2 Tim. 3:1-5). Jaʼ yuʼun skʼan xkakʼtik persa mu jchiʼintik li krixchanoetik taje, jaʼ jchiʼintik li buchʼutik tspasik li kʼusi chalike (Heb. 10:24, 25).
LI KʼUSI MAS TSOTS SKʼOPLAL TI «XUʼ» XIJCHIE
13. ¿Kʼusi jaʼ li mas tsots skʼoplal ti tana xi li jun yajtsʼaklom Cristoe?
13 Li kʼusi mas tsots skʼoplal kʼalal laj kaltik ti ta jpastike, jaʼo kʼalal laj kakʼ jkuxlejaltik ta stojolal Diose. Li buchʼutik chkʼotik ta yajtsʼaklom Jesuse oy oxib velta xuʼ xalik tana kʼalal chjakʼbatik mi ta melel tskʼan stsʼakliik li Cristoe (Mat. 16:24). Kʼalal li chaʼvoʼ moletik ta tsobobbail oy buchʼu tsjakʼbeik mi tskʼan chkʼot ta jcholmantal ti chʼabal to yichʼoj voʼe, xi tsjakʼbeike: «¿Mi oy ta [avoʼonton] ta melel ti [chakʼot] ta yajrextiko Jeovae?». Ta mas tsʼakale, kʼalal mi yakal-o chchʼi ta mantal xchiʼuk ti tskʼan xa chichʼ voʼe, li moletike tstsob sbaik xchiʼuk li jcholmantale, vaʼun xi tsjakʼbeike: «¿Mi apasoj xa jun orasion sventa chavalbe Jeova ti chavakʼ aba ta stojolale?». Kʼalal yorail xa chichʼik voʼe xi chichʼik jakʼbele: «Ta sventa li sbalil matanal laj yakʼ li Jesucristoe, ¿mi asutesoj xa avoʼonton ta skoj li amule xchiʼuk mi avakʼoj xa aba ta stojolal Jeova sventa chapasbe li kʼusi tskʼan yoʼontone?». Kʼalal tana xijchi sventa chkaltik ti chijtun ta stojolal li Dios ta sbatel osile, epal krixchanoetik laj yilik li kʼusi laj kaltike.
14. ¿Kʼusi skʼan jakʼbe jbatik bakʼintik?
14 Akʼo mi mu to jaluk avichʼoj voʼ o mi voʼne xa, tsots skʼoplal ti xi xajakʼbe aba bakʼintike: «¿Mi jech-o ta jpas kʼalal “xuʼ” xichi, kʼuchaʼal la spas li Jesuse? ¿Mi jech-o ta jchʼunbe smantal Jesús kʼalal jaʼ tsots skʼoplal chkil li cholmantal xchiʼuk ti jpas ta yajtsʼaklom Cristo li krixchanoetike?» (kʼelo 2 Corintios 13:5).
15. ¿Butik skʼan xkakʼ ta jkuxlejaltik kʼalal tana xijchie?
15 Kʼalal ta jpastik li kʼusi laj kaltik ti kʼalal laj kakʼ jbatik ta stojolal Diose te tsakal skʼoplal xtok li kʼusitik tsots skʼoplal ta jpas ta jkuxlejaltike. Kalbetik batel jun chibuk skʼelobiltak. ¿Mi nupunemot? Mi jeche, skʼan me xapas li kʼusi la aval kʼalal la nupune, ti chakʼel xchiʼuk chachabi ta slekil avoʼonton li achiʼil ta nupunele. ¿Mi oy apasoj firmar junuk vun ta skoj ti la aman o la achon junuk kʼusie o la anojes junuk solisitud sventa chatun ta junuk abtelal ta slumal Jeova? Mi jech la apase, skʼan me xkʼot ta pasel avuʼun. ¿Mi avakʼoj xa ave chabat ta veʼel xchiʼuk junuk ermano ti abol noʼox sbae? Mi jaʼ jeche, mu me xasutes ave mi la avichʼ ikʼel ti bu mas lek veʼlil cha-akʼbate. ¿Mi oy buchʼu la ata ta cholmantal ti la avalbe ta jamal ti chasut akʼel sventa chakolta ta yaʼibel smelolal li kʼusi chal Vivliae? Akʼo persa ti jechuk xkʼot ta pasel avuʼun li kʼusi la avale, mi jech la apase, li Jeovae chakʼbot sbendision ta sventa li cholmantal chapase (kʼelo Lucas 16:10).
KʼUXI TA JTABETIK SBALIL LI MERO BANKILAL PALE XCHIʼUK LI AJVALIL KUʼUNTIKE
16. ¿Kʼusi skʼan jpastik mi laj kakʼtik venta ti muʼyuk yakalutik spasel li kʼusi laj kaltike?
16 Li Vivliae chal ti «jcotoltic ep bu ta jta [jmultike]», mas to kʼalal ta jtunes li kokʼtike (Sant. 3:2). ¿Kʼusi skʼan jpastik mi laj kakʼtik venta ti muʼyuk yakalutik spasel li kʼusi laj kaltike? Li mantal laj yakʼbe j-israeletik li Diose te laj yichʼ alel ti xuʼ xichʼik kʼuxubinel li buchʼutik «ta anil noʼox chal» ti muʼyuk tsnop baʼyuke (Lev. 5:4-7, 11). Li avi kʼakʼale jech chichʼ akʼbel ta ilel slekil oʼontonal li yajtsʼaklom Cristo ti jech tsaʼ smul eke. Mi chkalbetik ta jamal jmultik li Jeovae, li stuke ta me xakʼbutik perton ta stojolal li Mero Bankilal Pale kuʼuntik ti jaʼ li Jesuse (1 Juan 2:1, 2). Pe sventa lekuk xilutik li Diose skʼan xkakʼtik ta ilel ti jsutesoj xa koʼontontike. Taje jaʼ me skʼan xal ti muʼyuk jech ta jpasilantik-oe, xchiʼuk ti xkakʼtik persa ta xchapanel li kʼusitik laj kaltik ti muʼyuk la jnoptik baʼyuke (Prov. 6:2, 3). Melel onoʼox ti jaʼ mas lek ti jnoptik lek kʼalal skʼan toʼox xkaltik ti tanae, yuʼun xuʼ mu spas kuʼuntik (kʼelo Eclesiastés 5:2).
17, 18. ¿Kʼusi yan sba yutsil matanal tstaik li buchʼutik chakʼik persa spasel kʼalal «xuʼ» xiike?
17 Li yajtuneltak Jeova ti chakʼik persa ta spasel li kʼusi chalike, lek me li kʼusi tstaik ta tsʼakale. Li 144,000 tʼujbil chbatik ta vinajele tsta xkuxlejalik ti mu snaʼ xcham xlaje, ti te chchiʼinik Jesús li ta Ajvalilal yuʼune xchiʼuk ti «coʼol tspasic mantal jmil (1,000) [jabile]» (Apoc. 20:6). Jech xtok, ta smiyonal noʼox krixchanoetik tstabeik sbalil li ajvalilal tspas Jesucristo liʼ ta Balumil ti pasem xaʼox ta jun nichimaltike, ti jaʼ tskolta sventa staik tukʼilal ta xkuxlejalik xchiʼuk ta snopbenik li krixchanoetike (Apoc. 21:3-5).
18 Mi tukʼ laj kakʼ jbatik li ta slajebal preva kʼalal mi laj xaʼox Jmil Jabil ti ch-ajvalilaj li Jesuse, chʼabal xa me srasonal kuʼuntik sventa mu jpat koʼontontik ta stojolal li krixchanoetike (Apoc. 20:7-10). Kʼalal chkaltik «xuʼ» xijchie, chkʼot me ta pasel kuʼuntik, moʼoj mi xijchie yuʼun moʼoj. Skotol li buchʼutik te chkuxiike ta me xchanbeik lek stalelal li jkʼanvanej Totil ta vinajele, li Jeovae, li Dios ti stuk noʼox melel xkʼopoje (Sal. 31:5, Ch).
[Sjakʼobiltak sventa xchanobil]
[Lokʼol ta pajina 27]
[Lokʼol ta pajina 28]
Li Jesuse la spas li kʼusi jamal laj yalbe Stote, jaʼo kʼalal laj yichʼ voʼ kʼalal to kʼuxi chame
[Lokʼol ta pajina 30]
Li kʼusi la aval ti mas tsots skʼoplal ta akuxlejale, ¿mi jech yakal chapas?
