1. I yini leswi Pawulo a swi vuleke ko tala loko a tsalela vapfumeri-kulobye?

LOKO muapostola Pawulo a tsalela vapfumeri-kulobye, u vule ko tala leswaku u tshemba leswaku Xikwembu na Kreste va ta amukela moya lowu mavandlha a ma wu kombisa. Hi xikombiso, u tsalele Vagalatiya a ku: “Musa lowu nga faneriwiki wa Hosi ya hina Yesu Kreste a wu ve ni moya lowu mi wu kombisaka, vamakwerhu. Amen.” (Gal. 6:18) Xana a a vula yini loko a vulavula hi “moya lowu mi wu kombisaka”?

2, 3. (a) Minkarhi yin’wana loko Pawulo a tirhisa rito leri nge “moya” a a vula yini? (b) Hi swihi swivutiso leswi hi nga ha tivutisaka swona malunghana ni langutelo ra hina?

² Laha Pawulo u tirhise rito “moya” ku kombetela eka langutelo ra hina, kumbe ndlela leyi hi anakanyaka ha yona, leswi swi hi susumetelaka ku vula kumbe ku endla swilo hi ndlela yo karhi. Munhu a nga ha va a ri ni musa, a anakanyela, a ri ni moya wo rhula, a hanana kumbe a rivalela. Bibele yi vula leswaku i swinene ku va ni “moya wo rhula ni wo olova.” (1 Pet. 3:4; Swiv. 17:27) Hi hala tlhelo, munhu un’wana a nga ha va a tolovele ku vula swilo leswi khunguvanyisaka van’wana kumbe a teka mali yi ri ya nkoka swinene, a khunguvanyeka hi ku olova kumbe a tilawula. Van’wana va kombisa langutelo leri va endlaka va anakanya swilo leswi thyakeke, va nga yingisi kumbe va kombisa moya wa ku xandzuka.

³ Hikwalaho, loko Pawulo a tirhisa marito yo tanihi lama nge, “Hosi a yi ve ni moya lowu [mi] wu kombisaka,” a a khutaza vamakwavo leswaku va kombisa langutelo leri fambisanaka ni ku rhandza ka Xikwembu ni vumunhu lebyi fanaka ni bya Kreste. (2 Tim. 4:22; hlaya Vakolosa 3:9-12.) Namuntlha, i swinene ku tivutisa swivutiso leswi nge: ‘Xana ndzi kombisa langutelo ra njhani? Ndzi nga ri antswisa njhani langutelo ra mina leswaku ri tsakisa Xikwembu? Ndzi nga va khutaza njhani van’wana evandlheni leswaku va va ni langutelo leri tsakisaka Xikwembu?’ Hi xikombiso, ensin’wini ya ti-sunflower,  muvala wa xiluva xin’wana ni xin’wana wu endla leswaku nsimu hinkwayo yi saseka. Xana hi xin’wana xa swiluva swoleswo lexi pfunetaka eku endleni ka leswaku vandlha hinkwaro ri saseka? Hakunene hi fanele hi tikarhatela ku endla tano. Sweswi a hi voneni leswaku hi nga ri kombisa njhani langutelo leri tsakisaka Xikwembu.

4. I yini “moya wa misava”?

⁴ Matsalwa ma ri: “A hi amukelanga moya wa misava, kambe hi amukele moya lowu humaka eka Xikwembu.” (1 Kor. 2:12) I yini “moya wa misava”? I moya lowu fanaka ni lowu ku vulavuriweke ha wona eka Vaefesa 2:2, leyi nge: “Mi [tshame] mi famba eka swona hi ku ya hi mafambiselo ya swilo ya misava leyi, hi ku ya hi mufumi wa vulawuri bya moya, moya lowu sweswi wu tirhaka eka vana lava nga yingisiki.” “Moya” lowu i moya wa misava kumbe ndlela leyi vanhu emisaveni va anakanyaka ha yona naswona wu hi rhendzele ku fana ni moya wa xiviri. Wu kumeka hinkwako. Hakanyingi wu kombisiwa hi langutelo leri vanhu vo tala va nga na rona namuntlha ra leswaku a ku na munhu la nga ta ndzi byela leswaku ndzi endla yini kumbe ra leswaku lwela timfanelo ta wena. Vanhu volavo i “vana lava nga yingisiki” va misava ya Sathana.

5. I langutelo rihi ro biha leri Vaisrayele van’wana va ri kombiseke?

⁵ Malangutelo yo tano a hi mantshwa. Enkarhini wa Muxe, Kora u pfukele vanhu lava nga ni vulawuri eIsrayele. Ngopfu-ngopfu u hlasele Aroni ni vana vakwe va majaha, lava a va ri vaprista. Kumbexana u vone swihoxo swa vona. Kumbe a a anakanya leswaku Muxe u va nyike vutihlamuleri byo hlawuleka hileswi a va ri maxaka ya yena. Ku nga khathariseki leswaku Kora a a anakanya yini, u sungule ku languta swilo hi ku ya hi langutelo ra vanhu naswona u lwisane ni vanhu lava vekiweke hi Yehovha, a vulavula hi ku delela a ku eka vona: “Swi ringene hi n’wina . . . Kutani, ha yini mi titlakusa ehenhla ka nhlengeletano?” (Tinhl. 16:3) Hilaha ku fanaka, Dathani na Abirama va gungule hi Muxe, va n’wi byela leswaku a a “ringeta ku va hosana hilaha ku heleleke ehenhla ka [vona].” Loko Muxe a va vitanile leswaku va ya hlangana na yena, va hlamule hi ndlela yo tikukumuxa va ku: “A hi nge tlhandluki!” (Tinhl. 16:12-14) Swi le rivaleni leswaku Yehovha a nga tsakisiwanga hi langutelo ra vona. U dlaye vaxandzuki volavo hinkwavo.—Tinhl. 16:28-35.

6. Van’wana va swi kombise njhani leswaku va ni langutelo ro biha hi lembe-xidzana ro sungula, naswona swi nga ha endleka leswaku a va anakanya yini?

⁶ Van’wana hi lembe-xidzana ro sungula na vona va vulavule ku biha hi vanhu lava a va ri ni vulawuri evandlheni, va “honisa vuhosi.” (Yudha 8) Vavanuna lava swi nga ha endleka leswaku a va nga enerisekanga hi malunghelo ya vona, naswona va ringete ku kucetela van’wana leswaku va nga xiximi vavanuna lava nyikiweke vulawuri hi Xikwembu lava va tikarhatelaka ku tirhela vandlha.—Hlaya 3 Yohane 9, 10.

7. Hi rihi langutelo leri hi faneleke hi tivonela leswaku hi nga vi na rona?

⁷ Swi le rivaleni leswaku langutelo ro tano a ri laveki evandlheni ra Vukreste. Hikwalaho hi fanele hi tivonela leswaku a hi sunguli ku anakanya hi ndlela yoleyo. Vakulu va vandlha a va hetisekanga, tanihi leswi a va nga hetisekanga enkarhini wa Muxe ni le nkarhini wa muapostola Yohane. Vakulu va nga ha endla swihoxo leswi hi khumbaka. Loko sweswo swi endleka, swi ta va swi nga fanelanga leswaku xirho xihi na xihi xa vandlha xi tekelela langutelo ra vanhu va misava, xi sindzisa leswaku xona xi kombisiwa “vululami” kumbe leswaku “makwerhu yoloye a endliwa swo karhi”! Yehovha a nga ha hlawula ku honisa swihoxo swo karhi. Xana hi nga endla leswi fanaka? Vanhu van’wana lava endleke swidyoho leswikulu evandlheni va ale ku ya eka komiti ya vakulu lava hlawuriweke leswaku va va pfuna, hikwalaho ka leswi ku nga na swilo swo karhi leswi va nga swi tsakeliki eka vakulu volavo. Va fana ni muvabyi loyi a alaka ku amukela vutshunguri lebyi nga horisaka vuvabyi bya yena hikwalaho ka leswi ku nga ni nchumu wo karhi lowu a nga wu tsakeliki eka dokodela loyi a n’wi nyikaka byona.

8. I matsalwa wahi lama nga hi pfunaka leswaku hi va ni langutelo lerinene eka lava rhangelaka evandlheni?

 ⁸ Leswaku hi papalata langutelo ro tano, hi fanele hi tsundzuka leswaku eBibeleni Yesu u hlamuseriwa tanihi loyi “evokweni ra yena ra xinene a a tamele tinyeleti ta nkombo.” “Tinyeleti” ti fanekisela vakulu lava totiweke kambe leswi vuriwaka ha vona swi nga tlhela swi kombetela eka vakulu hinkwavo emavandlheni. Yesu a nga endla xin’wana ni xin’wana lexi a xi lavaka hi “tinyeleti” leti nga evokweni ra yena. (Nhlav. 1:16, 20) Hikwalaho, leswi a nga Nhloko ya vandlha ra Vukreste, Yesu u swi tiva kahle leswi humelelaka exikarhi ka tihuvo ta vakulu. Loko un’wana eka huvo ya vakulu a lava ku lulamisiwa hakunene, Loyi a nga ni ‘mahlo wonge i langavi leri pfurhaka’ u ta tiyiseka leswaku wa lulamisiwa hi nkarhi wa Yena ni hi ndlela ya Yena. (Nhlav. 1:14) Kukondza nkarhi wolowo wu fika, hi fanele hi va kombisa xichavo lexi faneleke lava vekiweke hi moya lowo kwetsima, hikuva Pawulo u tsarile a ku: “Yingisani lava rhangelaka exikarhi ka n’wina naswona mi titsongahata, hikuva va tshama va rindze mimoya-xiviri ya n’wina hikuva hi vona va nga ta hlamusela; leswaku va endla leswi hi ntsako ku nga ri hi ku vilela, hikuva leswi swi nga mi vavisa.”—Hev. 13:17.

9. (a) Mukreste a nga ha kombisa langutelo rihi loko a tshinyiwa? (b) Hi wihi nchumu lowunene lowu hi faneleke hi wu endla loko hi tshinyiwa?

⁹ Langutelo ra Mukreste ri nga ha ringiwa loko a nyikiwa ndzayo kumbe loko a tekeriwa malunghelo evandlheni. Jaha rin’wana ri nyikiwe ndzayo hi ndlela leyinene hi vakulu hikuva a ri tlanga mintlangu ya vhidiyo leyi nga ni madzolonga. Khombo ra kona, a ri yi amukelanga ndzayo yoleyo, kutani ri boheke ku tshikisiwa ku va nandza wa vutirheli hikuva a ri nga ha ti fikeleli timfanelo ta le Matsalweni. (Ps. 11:5; 1 Tim. 3:8-10) Endzhaku ka sweswo, makwerhu yoloye u sungule  ku byela van’wana leswaku yena a a nga pfumelelani ni xiboho lexi tekiweke hi vakulu, u kale a tsala mapapila yo tala a tsalela ehofisini ya rhavi a vula swilo swo biha hi vamakwerhu volavo naswona u ringete ni ku kucetela van’wana evandlheni leswaku na vona va tsalela ehofisini ya rhavi. Loko hi tiyimelela hikwalaho ka swiendlo swa hina leswi hoxeke, hi veka ku rhula ka vandlha hinkwaro ekhombyeni naswona sweswo a swi pfuni munhu. Swi antswa swinene ku teka ku tshinyiwa tanihi ndlela leyi hi pfulaka mahlo leswaku hi vona ku tsana loku a hi nga ku voni kutani hi amukela ndzulamiso hi ndlela yo rhula.—Hlaya Swirilo 3:28, 29.

10. (a) Hlamusela leswi hi nga swi dyondzaka eka Yakobo 3:16-18 malunghana ni moya lowunene ni moya lowo biha. (b) Ku va ni vuyelo byihi loko hi endla swilo hi ku pfumelelana ni “vutlhari lebyi humaka ehenhla”?

¹⁰ Yakobo 3:16-18 yi hi dyondzisa langutelo lerinene leri hi faneleke hi ri kombisa evandlheni ni langutelo ro biha leri hi nga fanelangiki hi ri kombisa. Yi ri: “Laha ku nga ni mavondzo ni ku kanetana, hi laha ku nga ni mpfilumpfilu ni swilo hinkwaswo swo biha. Kambe vutlhari lebyi humaka ehenhla xo sungula byi tengile, byi tlhela byi va ni ku rhula, ku anakanyela, ku tiyimisela ku yingisa, ku tala tintswalo ni mihandzu leyinene, a byi hambanisi vanhu hi xihlawuhlawu, a byi na vukanganyisi. Ku tlula kwalaho, mbewu ya mbhandzu wa ku lulama, yi byaleriwa lava endlaka ku rhula ehansi ka swiyimo swa ku rhula.” Loko hi endla swilo hi ku pfumelelana ni “vutlhari lebyi humaka ehenhla,” timfanelo ta hina ta vukwembu ti ta endla leswaku hi hoxa xandla eku endleni leswaku ku va ni moya lowunene exikarhi ka vamakwerhu.

11. (a) Ku tshama hi ri ni langutelo lerinene swi ta hi pfuna leswaku hi papalata yini? (b) Hi dyondza yini eka xikombiso xa Davhida?

¹¹ Hi fanele hi tsundzuka leswaku Yehovha u avele vakulu “ku risa vandlha ra Xikwembu.” (Mint. 20:28; 1 Pet. 5:2) Hikwalaho, ha swi xiya leswaku i vutlhari ku xixima lunghiselelo ra Xikwembu, ku nga khathariseki leswaku hi vakulu kumbe a hi vona. Ku tshama hi ri ni langutelo lerinene swi nga hi pfuna leswaku hi papalata ku lava swikhundlha. Loko Hosi Sawulo wa le Israyele a sungule ku anakanya leswaku Davhida a nga ha va hosi ematshan’weni ya yena, Sawulo “a a tshamela ku languta Davhida hi tihlo ro biha.” (1 Sam. 18:9) Hosi leyi yi sungule ku va ni langutelo ro biha naswona a yi lava ku dlaya Davhida. Ematshan’weni yo karhateka swinene hi xikhundlha ku fana na Sawulo, i swinene leswaku hi fana na Davhida. Hambileswi Davhida a khomiweke hi ndlela yo biha nkarhi wo leha, minkarhi hinkwayo a a xixima vanhu lava nyikiweke vulawuri hi Xikwembu.—Hlaya 1 Samuwele 26:23.

12. I yini lexi nga ta endla leswaku ku va ni vun’we evandlheni?

¹² Ku nga voni swilo hi tihlo rin’we swi nga endla leswaku ku nga vi na ku rhula evandlheni—ni le xikarhi ka vakulu. Ndzayo ya le Bibeleni yi hi kombisa langutelo leri hi faneleke hi va na rona, yi ri: “Vanani lavo rhanga eku xiximaneni” yi tlhela yi ku, “Mi nga tivoni onge mi tlharihile.” (Rhom. 12:10, 16) Ematshan’weni yo sindzisa leswaku langutelo ra hina i rinene, hi fanele hi pfumela leswaku minkarhi hinkwayo ku ni tindlela to tala leti amukelekaka to languta mhaka. Loko hi ringeta ku twisisa ndlela leyi van’wana va anakanyaka ha yona, hi nga hoxa xandla eku endleni ka leswaku ku va ni vun’we evandlheni.—Filp. 4:5.

13. Hi fanele hi endla yini endzhaku ka loko hi phofule vonelo ra hina naswona i xikombiso xihi xa le Bibeleni lexi hi kombisaka leswi hi faneleke hi swi endla?

¹³ Xana leswi swi vula leswaku swi hoxile ku nyikela vonelo ra hina loko hi anakanya leswaku nchumu wo karhi evandlheni wu lava ku lulamisiwa? Doo! Hi lembe-xidzana ro sungula, ku ve ni mhaka yo karhi leyi vo tala evandlheni a va nga pfumelelani eka yona. Vamakwerhu “va hlele leswaku Pawulo na Barnaba ni van’wana va vona va ya eka vaapostola ni vakulukumba eYerusalema malunghana ni ku kanetana loku.” (Mint. 15:2) A swi kanakanisi leswaku makwerhu un’wana ni un’wana a a ri ni vonelo ra yena malunghana ni  nchumu lowunene lowu a wu fanele wu endliwa. Hambiswiritano, endzhaku ka loko un’wana ni un’wana a phofule leswi a a swi anakanya, ku endliwe xiboho hi ku pfuniwa hi moya lowo kwetsima, kutani vamakwerhu a va ha yanga emahlweni va vulavula hi mavonelo ya vona. Endzhaku ka loko papila leri a ri ri ni xiboho xolexo ri fikile emavandlheni, “va tsakele xikhutazo xa kona” naswona va ‘ye va tiyisiwa eripfumelweni.’ (Mint. 15:31; 16:4, 5) Hilaha ku fanaka namuntlha, loko hi kala hi vulavula ni vakulu hi mhaka yo karhi leyi hi karhataka, hi fanele hi tshemba leswaku va ta anakanyisisa hi vukheta hileswi hi va byeleke swona kutani va endla xiboho loko ku fanele ku endliwa swo karhi.

14. Hi nga ri kombisa njhani langutelo lerinene eka vuxaka bya hina ni van’wana?

¹⁴ Eka vuxaka bya hina ni van’wana, hi pfulekeriwa hi minkarhi yo tala yo kombisa langutelo lerinene. Un’wana ni un’wana wa hina a nga pfuna swinene loko hi hatla hi rivalela van’wana loko va hi khunguvanyisa. Rito ra Xikwembu ri ri: “Hambetani mi lehiselana mbilu ni ku rivalelana hi ku ntshunxeka loko un’wana a ri ni xivangelo xa ku vilerisiwa hi un’wanyana. Tanihi leswi Yehovha a mi rivaleleke hi ku ntshunxeka, na n’wina endlani sweswo.” (Kol. 3:13) Xiga lexi nge “loko un’wana a ri ni xivangelo xa ku vilerisiwa,” xi ringanyeta leswaku minkarhi yin’wana hi nga ha va ni swivangelo leswi twalaka swo khunguvanyisiwa hi van’wana. Hambiswiritano, ematshan’weni yo pfumela ku khunguvanyisiwa hi swilo switsongo leswi hi nga swi tsakeliki eka vumunhu bya munhu wo karhi, kutani hi kavanyeta ku rhula evandlheni, hi fanele hi ringeta ku tekelela Yehovha hi ku tiyimisela ku rivalela vamakwerhu ivi hi ya emahlweni hi tirhela Xikwembu na vona.

15. (a) Hi nga dyondza yini malunghana ni ku rivalela eka Yobo? (b) Xikhongelo xi nga hi pfuna njhani leswaku hi kombisa langutelo lerinene?

¹⁵ Malunghana ni ku rivalela, hi nga dyondza swo karhi eka wanuna la vuriwaka Yobo. Vavanuna vanharhu lava a va fanele va n’wi chavelerile va vule marito yo tala lama n’wi tlhaveke. Nilokoswiritano, Yobo u va rivalerile. Njhani? ‘U khongelele vanakulobye.’ (Yobo 16:2; 42:10) Ku khongelela van’wana swi nga ha cinca langutelo ra hina hi vona. Ku khongelela vamakwerhu hinkwavo lava nga Vakreste swa hi pfuna leswaku hi va ni langutelo leri fanaka ni ra Kreste. (Yoh. 13:34, 35) Ku engetela eka ku khongelela vamakwerhu, hi fanele hi khongelela moya lowo kwetsima. (Luka 11:13) Moya wa Xikwembu wu ta hi pfuna leswaku hi kombisa timfanelo ta ntiyiso ta Vukreste loko hi tirhisana ni van’wana.—Hlaya Vagalatiya 5:22, 23.

16, 17. U tiyimisele ku endla yini malunghana ni ‘moya lowu hi wu kombisaka’?

¹⁶ Loko un’wana ni un’wana wa hina a tirha hi matimba leswaku a va ni langutelo lerinene, vandlha hinkwaro ra vuyeriwa. Endzhaku ko kambisisa timhaka leti, hi nga ha endla xiboho xa leswaku hi nga antswisa langutelo ra hina kutani hi va lava khutazaka swinene. Loko hi endla tano, a hi fanelanga hi kanakana ku pfumelela Rito ra Xikwembu ri hi kombisa ndlela leyi hi nga endlaka ku cinca ha yona. (Hev. 4:12) Pawulo, loyi a a lava ku va xikombiso lexinene emavandlheni, u te: “A ndzi tivoni nandzu eka nchumu. Nilokoswiritano leswi a swi ndzi kombisi ndzi ri loyi a lulameke, kambe loyi a ndzi kambelaka i Yehovha.”—1 Kor. 4:4.

¹⁷ Loko hi ri karhi hi tikarhatela ku endla swilo hi ku pfumelelana ni vutlhari lebyi humaka ehenhla, hi nga sindzisi leswaku ku amukeriwa vonelo ra hina kumbe hi anakanya leswaku hi faneriwa hi vutihlamuleri lebyi engetelekeke, hinkwerhu hi nga khutazana leswaku evandlheni ku tshama ku ri ni langutelo lerinene. Loko hi ri ni moya wo rivalela naswona hi anakanya leswinene hi van’wana, hi ta va ni vuxaka lebyinene ni vagandzeri-kulorhi. (Filp. 4:8) Loko hi endla swilo leswi, hi nga tiyiseka leswaku Yehovha na Yesu va ta tsakisiwa hi ‘moya lowu hi wu kombisaka.’—Film. 25.