1, 2. Kũiga wendi wa Ngai meciria-inĩ kũngĩtũguna atĩa, na tũngĩtanya kwĩruta ũndũ ũrĩkũ ũhoro-inĩ ũcio kuumana na Mũthamaki Daudi?

 TA TUA ũgereire kũndũ kũrĩ na irĩma. Njĩra ĩkagayũkana maita merĩ. Ũkũrũmĩrĩra ĩrĩkũ? No ũhambe handũ igũrũ nĩguo wone kũrĩa o ĩmwe yacio ĩrorete. Gwĩka ũndũ o ta ũcio no gũtũteithie rĩrĩa tũratua matua ma bata. Kuona maũndũ na muonere mũtũgĩru wa Mũũmbi witũ nĩ kũrĩtũhotithagia ‘kũgerera njĩra’ ĩretĩkĩrĩka nĩ Jehova.—Isa 30:21.

² Hakuhĩ ũtũũro-inĩ wake wothe, Mũthamaki Daudi wa Israeli ya tene nĩ aaigire kĩonereria kĩega gĩa kũiga wendi wa Ngai meciria-inĩ. Rekei tũthuthurie maũndũ mamwe meekĩkire ũtũũro-inĩ wa Daudi tũrĩ na muoroto wa kwĩruta kuumana na mĩthiĩre ya mũthuri ũcio waarũmĩrĩire Jehova Ngai na ngoro yake yothe.—1 Ath. 11:4.

3, 4. (a) Nĩ kĩĩ gĩatindĩkire Daudi arũe na Goliathu? (b) Daudi onaga rĩĩtwa rĩa Ngai atĩa?

³ Ta wĩcirie hĩndĩ ĩrĩa Daudi aarũire na Mũfilisiti njamba wetagwo Goliathu. Nĩ kĩĩ gĩatindĩkire kamwana ti Daudi kũrũa na irimũ rĩu rĩa makĩria ma fiti 9 na rĩarĩ na matharaita? (1 Sam. 17:4) Hihi nĩ ũcamba wa Daudi? Hihi nĩ wĩtĩkio wake harĩ Ngai? Maũndũ macio merĩ maarĩ na itemi rĩa bata harĩ gĩĩko kĩu eekire kĩa ũcamba. O na kũrĩ ũguo, gũtĩa Jehova na rĩĩtwa rĩake itũũgĩru nĩguo ũndũ ũrĩa mũnene waatũmire Daudi arũe na irimũ rĩu rĩarĩ inene. Daudi oririe ũũ arakarĩte: “Mũfilisiti ũyũ ũtaarĩ mũruu nake nũ, ũkũnyararithia itungati cia ita cia Ngai ũrĩa ũrĩ muoyo?”—1 Sam. 17:26.

⁴ Hĩndĩ ĩyo kamwana kau getagwo Daudi kaang’ethanĩire na Goliathu, koigire ũũ: “Wee ũgũũka harĩ niĩ na rũhiũ rũa njora, na itimũ rĩa mwenjerere, na rĩa  kĩberethi; no rĩrĩ, niĩ ngũũka harĩ wee rĩĩtwa-inĩ rĩa Jehova Mũnene wa ita, o Ngai ũrĩa mwene itungati cia Isiraeli, iria wee ũnyararithĩtie.” (1 Sam. 17:45) Nĩ ũndũ wa kwĩhoka Jehova, Daudi oragire Mũfilisiti ũcio njamba na kahiga kamwe ga kĩgũtha. To hĩndĩ ĩyo iki Daudi eehokire Jehova na agĩtĩa rĩĩtwa rĩake mũno, no eekire ũguo mũtũũrĩre-inĩ wake wothe. Hatarĩ nganja, Daudi eekĩrire ngoro Aisiraeli arĩa angĩ ‘merahagĩre rĩĩtwa rĩu rĩamũre rĩa Jehova.’— Thoma 1 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 16:8-10.

5. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũngĩcemania naguo ũngĩringithanio na ciugo cia kũnyararithia cia Goliathu?

⁵ Hihi wee nĩ wĩrahagĩra Jehova gũkorũo arĩ Ngai waku? (Jer. 9:24) Wĩkaga atĩa rĩrĩa andũ arĩa mũikaranagia nao, arĩa mũrutithanagia wĩra, arĩa mũthomaga nao, kana andũ a famĩlĩ yanyu mamenereria Jehova na makanyũrũria Aira ake? Hihi nĩ ũtetagĩra rĩĩtwa rĩa Jehova rĩrĩa rĩranyũrũrio, ũkĩĩhokaga agũteithie? Nĩ ma, nĩ kũrĩ “hĩndĩ ya gũkira,” no tũtiagĩrĩirũo gũconokera gũkorũo tũrĩ Aira a Jehova na arũmĩrĩri a Jesu. (Koh. 3:1, 7; Mar. 8:38) O na gũtuĩka nĩ twagĩrĩirũo kũhũthĩra ũũgĩ na kuonania gĩtĩo rĩrĩa tũrahiũrania na andũ matarĩ na mawoni mega, rekei tũtikanahaane ta Aisiraeli arĩa ‘maamakire na magĩĩtigĩra mũno’ maigua ciugo cia kũnyararithia cia Goliathu. (1 Sam. 17:11) Ithenya rĩa ũguo, rekei tũkoyaga ikinya narua nĩguo tũgatheria rĩĩtwa rĩa Jehova Ngai. Wendi witũ nĩ gũteithia andũ mamenye Jehova na mamenye we nĩ Ngai wa mũthemba ũrĩkũ kũna. Nĩguo twĩke ũguo, tũhũthagĩra Kiugo gĩake kĩrĩa kĩandĩke kũgeria gũteithia andũ arĩa angĩ mone bata wa gũkuhĩrĩria Ngai.—Jak. 4:8.

6. Muoroto wa Daudi warĩ ũrĩkũ rĩrĩa aarũaga na Goliathu, na nĩ ũndũ ũrĩkũ twagĩrĩirũo kũrũmbũiya makĩria?

⁶ Ũhoro wĩgiĩ Daudi na Goliathu nĩ ũtũrutaga ũndũ ũngĩ wa bata. Rĩrĩa Daudi aathire ateng’erete harĩ ita rĩrĩa rĩarĩ mbaara-inĩ, oririe ũũ: “Mũndũ ũrĩa ũrĩũraga Mũfilisiti ũyũ, eherie rũmena harĩ Isiraeli, egwĩkwo atĩa?” Andũ acio makĩmũcokeria na ciugo o ta iria maarĩtie hau kabere: ‘Mũndũ ũrĩa ũrĩũraga Goliathu, mũthamaki nĩ ekũmũtongia, amũhe ũtonga mũingĩ, na amũhe mwarĩ.’ (1 Sam. 17:25-27) No kũheo indo cia kĩĩmwĩrĩ tiguo ũndũ ũrĩa warĩ wa bata harĩ Daudi. Orotete ũndũ mũnene gũkĩra ũcio. Daudi eendaga kũgoocithia Ngai ũrĩa wa ma. (Thoma 1 Samueli 17:46, 47.) Ĩ ithuĩ na ithuĩ? Hihi ũndũ ũrĩa tũrũmbũyagia makĩria nĩ gwĩthondekera rĩĩtwa na njĩra ya gwĩcarĩria ũtonga mũnene na igweta thĩinĩ wa thĩ? Hatarĩ nganja tũngĩenda kũhaana o ta Daudi, ũrĩa wainire ũũ: “Ĩ kĩgoocei Jehova mũmũnenehie mwĩ hamwe na niĩ, tũtũũgĩrie rĩĩtwa rĩake tũrĩ o ũndũ ũmwe.” (Thab. 34:3) Nĩ ũndũ ũcio kĩrekei twĩhokage Jehova, na tũgekagĩrĩra rĩĩtwa rĩake mbere ya marĩĩtwa maitũ.—Mat. 6:9.

7. Tũngĩkũria wĩtĩkio mũrũmu atĩa ũrĩa ũbataranagia rĩrĩa twacemania na andũ matarĩ na mawoni mega?

⁷ Ikinya rĩu rĩa ũcamba Daudi oire kwerekera Goliathu nĩ rĩabataraga ehoke Jehova biũ. Kamwana kau getagwo Daudi kaarĩ na wĩtĩkio mũrũmu. Njĩra ĩmwe ĩrĩa aahũthĩrire gwĩkĩra wĩtĩkio wake hinya nĩ kwĩhoka Ngai rĩrĩa aarutaga wĩra wa kũrĩithia. (1 Sam. 17:34-37) O na ithuĩ nĩ tũbataraga wĩtĩkio mũrũmu nĩgetha tũthiĩ na mbere kũhunjia, makĩria rĩrĩa twacemania na andũ matarĩ na mawoni mega. No tũkũrie wĩtĩkio ta ũcio na njĩra ya kwĩhokaga Ngai maũndũ-inĩ maitũ ma o mũthenya. Kwa ngerekano, no twambĩrĩrie kwaria igũrũ rĩgiĩ ma cia Bibilia na andũ arĩa tũikaranĩtie rĩrĩa tũrathiĩ na ngari cia mũingĩ. Ningĩ tũtiagĩrĩirũo kwaga kwaria na andũ arĩa tũracemania nao barabara-inĩ rĩrĩa tũrahunjia nyũmba kwa nyũmba.—Atũm. 20:20, 21.

8, 9. Rĩrĩa aahiũranagia na Mũthamaki Saulu-rĩ, Daudi onanirie atĩa atĩ nĩ aaigaga wendi wa Jehova meciria-inĩ?

⁸ Ũndũ ũngĩ wonanagia ũrĩa Daudi eeharĩirie kwĩhoka Jehova wakoniĩ Saulu—mũthamaki wa mbere wa Isiraeli. Saulu ũcio warĩ na ũiru aageririe gũthecereria Daudi rũthingo-inĩ na itimũ maita matatũ, no maita macio mothe Daudi akĩmweherera, akĩrega kwĩrĩhĩria. Mũthia-inĩ, akĩũrĩra Saulu. (1 Sam. 18:7-11; 19:10) Saulu aacokire agĩthuura arũme 3,000 kuuma Isiraeli, agĩthiĩ gwetha Daudi werũ-inĩ. (1 Sam. 24:2) Macũngĩrĩro-inĩ, Saulu akĩingĩra ngurunga ĩrĩa Daudi na arũme ake maarĩ atekũmenya. Daudi nĩ angĩahũthĩrire kamweke kau kũũraga mũthamaki ũcio weendaga kũmũniina. Ningĩ-rĩ, warĩ wendi wa Ngai Daudi atuĩke mũthamaki wa Isiraeli ithenya rĩa Saulu. (1 Sam. 16:1, 13) Ma nĩ atĩ, korũo Daudi nĩ aathikĩrĩirie ũtaaro wa arũme acio aarĩ nao, mũthamaki ũcio nĩ angĩoragirũo. No Daudi oigire ũũ: “Jehova aro’thũũra ingĩĩka mwathi wakwa, ũcio mũitĩrĩrie maguta wa Jehova, ũndũ ta ũcio.” (Thoma 1 Samueli 24:4-7.) O na hĩndĩ ĩyo Saulu aarĩ o mũthamaki mũitĩrĩrie maguta nĩ Ngai. Daudi ndeendaga gũtunya Saulu ũthamaki, tondũ Jehova ndaamweheretie ũthamaki-inĩ. Rĩrĩa Daudi aatinirie o gĩcũrĩ giki kĩa nguo ya Saulu, nĩ onanirie atĩ ndaarĩ na muoroto wa kũgera Saulu ngero.—1 Sam. 24:11.

⁹ Daudi nĩ onanirie gĩtĩo harĩ mũitĩrĩrie maguta wa Ngai o rĩngĩ rĩrĩa onire mũthamaki ũcio rĩa mũthia. Hĩndĩ ĩyo, Daudi na Abishai maathire nginya handũ harĩa Saulu aambĩte hema makĩmũkora e toro. O na gũtuĩka Abishai eeciririe atĩ Ngai nĩwe waneanĩte thũ ĩyo moko-inĩ ma Daudi na akiuga arekwo athecererie Saulu thĩ na itimũ, Daudi ndaigana gwĩtĩkĩria ũndũ ũcio. (1 Sam. 26:8-11) Tondũ Daudi aacaragia ũtongoria wa Ngai hĩndĩ ciothe, ndaaregeririe itua rĩake rĩa gwĩka kũringana na wendi wa Jehova o na akĩringagĩrĩrio nĩ Abishai.

10. Nĩ ũndũ ũrĩkũ mũritũ mũndũ angĩcemania naguo, na nĩ kĩĩ kĩngĩtũteithia gũikara twĩhandĩte?

¹⁰ O na ithuĩ no twĩkore ũndũ-inĩ mũritũ arata aitũ makĩgeria gũtũhatĩka tũrũmĩrĩre mwĩcirĩrie wao wa ũmũndũ handũ ha gũtũnyita mbaru tũgĩka wendi wa Jehova. O ta Abishai, amwe o na no matwĩkĩre ngoro tuoe ikinya tũtegwĩciria wendi wa Ngai nĩ ũrĩkũ ũndũ-inĩ mũna. Nĩguo tũikare twĩhandĩte, tũrabatara kũmenya wega mawoni ma Jehova nĩ marĩkũ ũndũ-inĩ ũcio na twĩhotore gwĩka maũndũ na njĩra yake.

11. Weruta atĩa kuumana na Daudi ũhoro-inĩ wĩgiĩ kũigaga wendi wa Ngai mbere meciria-inĩ maku?

¹¹ Daudi aahoire Jehova Ngai ũũ: “Ndutaga  gwĩka o ta ũrĩa ũkwenda.” (Thoma Thaburi 143:5, 8, 10.) Daudi eendaga mũno kũrutwo nĩ Ngai handũ ha kwĩhoka mwĩcirĩrie wake mwene kana gwĩka ũrĩa andũ angĩ maramũringĩrĩria eke. Nĩ ‘eeririkanagia mawĩko ma Ngai mothe akerurumia ũhoro wamo, agatarania maũndũ marĩa moko make maaneka.’ O na ithuĩ no tũmenye wendi wa Ngai tũngĩrikĩra Maandĩko-inĩ na twĩcũranie ũhoro mũingĩ ũrĩa ũrĩ Bibilia-inĩ wĩgiĩ ũrĩa Jehova aarũmbũyanagia na andũ.

12, 13. Nĩ kĩĩ gĩatũmire Daudi aite maĩ marĩa aareheirũo nĩ arũme atatũ arĩa aarĩ nao?

¹² Ũtaũku wa Daudi ũkoniĩ ũrutani ũrĩa warĩ Watho-inĩ na wendi wake wa gwĩka kũringana naguo nĩ ũndũ ũngĩ twagĩrĩirũo kwĩgerekania naguo. Ta wĩcirie ũrĩa gwekĩkire rĩrĩa Daudi oigire nĩ aanyoteire “maĩ ma gĩthima kĩa Bethi-lehemu.” Arũme atatũ arĩa maarĩ na Daudi maatonyire kĩa hinya itũũra-inĩ rĩu—rĩrĩa rĩaikaragwo nĩ Afilisiti hĩndĩ ĩyo—na makĩmũrehera maĩ. O na kũrĩ ũguo, ‘Daudi ndaigana gwĩtĩkĩra kũmanyua, no aamaitire thĩ akĩmarutĩra Jehova.’ Nĩkĩ hihi? Daudi aatarĩirie akiuga: “Ngai wakwa arongiria njĩke ũndũ ũcio! Kaĩ ingĩkĩhota atĩa kũnyua thakame ya andũ arĩa metwarĩrĩirie ũgwati-inĩ wa gĩkuũ? Nĩ gũkorũo maĩ macio mamarehete nĩ ũndũ wa ũrĩa metwarĩrĩire ũgwati-inĩ wa gĩkuũ.”—1 Maũ. 11:15-19.

¹³ Daudi nĩ aamenyaga kuumana na Watho atĩ thakame yaagĩrĩirũo gũitĩrũo Jehova no ti kũrĩo. Ningĩ nĩ aataũkagĩrũo gĩtũmi kĩa ũndũ ũcio. Daudi nĩ aamenyaga atĩ “muoyo wa mwĩrĩ [kĩũmbe] wĩ thĩinĩ wa thakame.” No rĩrĩ, macio maarĩ maĩ no ti thakame. Daudi aakĩregire kũmanyua nĩkĩ? Tondũ nĩ aataũkagĩrũo nĩ ũrutani ũrĩa warĩ thĩinĩ wa watho. Harĩ Daudi, maĩ macio maarĩ ma bata o ta thakame ya arũme acio atatũ. Nĩ ũndũ ũcio, ndangĩetĩkĩrire kũnyua maĩ macio. Handũ ha kũmanyua, aatuire atĩ agĩrĩirũo kũmaita thĩ.—Alaw. 17:11; Gũcok. 12:23, 24.

14. Nĩ kĩĩ gĩateithirie Daudi kũgĩa na muonere wa Jehova wa maũndũ?

¹⁴ Daudi nĩ aageragia biũ kũrikĩra watho-inĩ  wa Ngai. Aainire ũũ: “Niĩ ngenagio no gwĩka ũrĩa wendaga, wee Ngai wakwa; ĩĩ-ni, kĩrĩra gĩaku kĩrĩ o ngoro-inĩ yakwa.” (Thab. 40:8) Daudi eerutaga watho wa Ngai na akawĩcũrania na njĩra ndikĩru. Nĩ eehokete ũũgĩ ũrĩa warĩ maathani-inĩ ma Jehova. Nĩ ũndũ ũcio, Daudi ndeendaga o kũrũmĩrĩra watho, no nĩ nginya ũrutani ũrĩa warĩ Watho-inĩ wa Musa. Rĩrĩa tũreruta Bibilia, nĩ ũndũ wa ũũgĩ twĩcũranagie maũndũ marĩa tũreruta na tũkamaiga ngoro-inĩ citũ nĩguo tũkamenya ũndũ ũrĩa ũngĩkenia Jehova ũndũ-inĩ mũna.

15. Suleimani aagĩire Watho wa Ngai gĩtĩo na njĩra ĩrĩkũ?

¹⁵ Suleimani mũrũ wa Daudi nĩ aarathimĩtwo mũno nĩ Jehova Ngai. No thutha wa ihinda, Suleimani akĩagĩra Watho wa Ngai gĩtĩo. Akĩrega gwathĩkĩra watho wa Ngai ũrĩa woigĩte atĩ mũthamaki wa Isiraeli “ndakaneingĩhĩrie aka.” (Gũcok. 17:17) Ti itherũ, Suleimani aahikirie atumia aingĩ a kũngĩ. Rĩrĩa aakũrire, “aka acio ake nĩmaamũgarũrire ngoro, arũmĩrĩre ngai ingĩ.” O na kana aarĩ na itũmi irĩkũ, ‘Suleimani eekire maũndũ marĩa monagwo marĩ moru nĩ Jehova, na ndaigana kũrũmĩrĩra Jehova kũna, ta ũrĩa ithe Daudi eekire.’ (1 Ath. 11:1-6) Githĩ ti ũndũ wa bata twĩkage kũringana na watho na ũrutani ũrĩa ũrĩ Kiugo-inĩ kĩa Ngai! Kwa ngerekano, ũndũ ũcio nĩ wa bata rĩrĩa mũndũ areciria kũingĩra thĩinĩ wa kĩhiko.

16. Gũtaũkĩrũo nĩ ũrutani ũrĩa ũrĩ watho-inĩ wa kũhikania kana kũhika ‘o thĩinĩ wa Mwathani’ kũngĩhutia atĩa arĩa maratanya kũingĩra thĩinĩ wa kĩhiko?

¹⁶ Andũ arĩa matetĩkĩtie mangĩenda tũkũrie wendo nao-rĩ, hihi tuonanagia mwerekera ta wa Daudi kana ta ũcio wa Suleimani? Athathaiya a ma merĩtwo mahikanie kana mahike ‘o thĩinĩ wa Mwathani.’ (1 Kor. 7:39) Mũkristiano angĩĩciria kũingĩra thĩinĩ wa kĩhiko, agĩrĩirũo kũhikia kana kũhikĩra mũndũ wĩyamũrĩire Jehova take. Tũngĩtaũkĩrũo nĩ ũrutani wa Kĩĩmandĩko wĩgiĩ ũndũ ũcio, tũtirĩĩthemaga o kwaga kũhikia kana kũhikĩra mũndũ ũtetĩkĩtie, no nĩ tũrĩĩthemaga nginya gwĩtĩkĩria mũndũ ta ũcio atũthakĩre kĩĩwendo.

17. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũteithia gwĩthema kũgũa mũtego-inĩ wa kwĩrorera maũndũ ma ũũra thoni?

¹⁷ Ningĩ ta wĩcirie ũrĩa kĩonereria kĩa Daudi gĩa gũcaria ũtongoria wa Ngai na kĩyo kĩngĩtũteithia kũregana na igerio rĩa kwĩrorera mbica cia ũũra thoni. Thoma maandĩko maya me haha, wĩcirie igũrũ rĩgiĩ ũrutani ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wamo, na ũgerie kuona wendi wa Jehova nĩ ũrĩkũ ũndũ-inĩ ũcio. (Thoma Thaburi 119:37; Mathayo 5:28, 29; Akolosai 3:5.) Gwĩcũrania igũrũ rĩgiĩ ithimi ciake ndũgĩru nĩ gũtũteithagia gwĩthema kũingĩra mũtego-inĩ wa kwĩrorera maũndũ ma ũũra thoni.

18, 19. (a) O na gũtuĩka Daudi ndaarĩ mũkinyanĩru-rĩ, nĩ ũndũ ũrĩkũ waamũteithirie gũikara etĩkĩrĩkĩte harĩ Ngai? (b) Wee wĩhotorete gwĩka atĩa?

¹⁸ O na gũtuĩka Daudi aarĩ kĩonereria kĩega na njĩra nyingĩ, nĩ eekire mehia maigana ũna maritũ. (2 Sam. 11:2-4, 14, 15, 22-27; 1 Maũ. 21:1, 7) No ũtũũro-inĩ wake, Daudi nĩ eeriraga rĩrĩa rĩothe ehia. Aatwaranire na Ngai ‘arĩ na wĩthungĩru kana wĩkindĩru wa ngoro.’ (1 Ath. 9:4) Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma tuuge ũguo? Tondũ Daudi nĩ aageragia gwĩka kũringana na wendi wa Jehova.

¹⁹ O na gũtuĩka tũtirĩ akinyanĩru, no tũikare tũrĩ etĩkĩrĩku harĩ Jehova. Tũrĩ na muoroto ũcio meciria-inĩ, rekei twĩrutage Kiugo kĩa Ngai na kĩyo, tũgecũrania na njĩra ndikĩru maũndũ marĩa tũrathoma thĩinĩ wakĩo, na tũgeka kũringana na maũndũ marĩa tũigaga ngoro-inĩ citũ. Tweka ũguo, tũgũkorũo tũkĩhoya Jehova o ta mũtungi wa thaburi ũrĩa waahoire ũũ arĩ na wĩnyihia: ‘Ndutaga gwĩka wendi waku.’