Yaa mi ní ɔ nɔ

Yaa e mi ní ɔ mi

Moo Pee O He Nɔ Nyafii Pe Kulaa

Moo Pee O He Nɔ Nyafii Pe Kulaa

“Nɔ nyafii pe kulaa ngɛ nyɛ tsuo nyɛ kpɛti ɔ, lɛ ji nɔmlɔ ngua pe kulaa.”—LUKA 9:48.

1, 2. Mɛni ga Yesu wo e bɔfo ɔmɛ, nɛ mɛni heje nɛ e wo mɛ jamɛ a ga a?

YESU kɛ e bɔfo ɔmɛ ya Galilea kpokpa a nɔ ngɛ jeha 32 M.B. Nyagba ko te si ngɛ e bɔfo ɔmɛ a kpɛti ngɛ lejɛ ɔ. E bɔfo ɔmɛ a kpɛti nihi bɔɔ ko sã nya ngɛ nɔ nɛ ji nɔmlɔ ngua pe kulaa ngɛ a kpɛti ɔ he. Sane Kpakpa ngmalɔ Luka bɔ amaniɛ ke: “Kaseli ɔmɛ ba bɔni nya sami kaa a kpɛti mɛnɔ ji nɔmlɔ ngua pe kulaa. Benɛ Yesu na a juɛmi ɔ, e ngɔ jokuɛ nyafii ko ba da e kasa nya, nɛ e de mɛ ke, ‘Nɔ tsuaa nɔ nɛ ma he jokuɛ nyafii nɛ ɔ atuu ngɛ ye biɛ mi ɔ, imi e he atuu ɔ nɛ; nɔ tsuaa nɔ nɛ heɔ mi atuu ɔ, nɔ nɛ tsɔ mi ɔ lɛ e he atuu ɔ nɛ. Ejakaa nɔ nyafii pe kulaa ngɛ nyɛ tsuo nyɛ kpɛti ɔ, lɛ ji nɔmlɔ ngua pe kulaa.’” (Luka 9:46-48) Yesu to e tsui si kɛ ha e bɔfo ɔmɛ nɛ e ye bua mɛ nɛ a nu sisi kaa e he hia nɛ a ba a he si.

2 Anɛ ga nɛ Yesu wo e bɔfo ɔmɛ kaa a ba a he si ɔ kɛ bɔnɛ Yudabi ɔmɛ nɛ a hi si blema a peeɔ a ní ha a kɔ lo? Aloo Yudabi ɔmɛ lɛɛ a peeɔ a ní ngɛ blɔ kpa nɔ? Benɛ womi nɛ ji Theological Dictionary of the New Testament ɔ ngɛ bɔnɛ Yudabi ɔmɛ peeɔ a ní ha a he munyu tue ɔ, e de ke: “A pɔɔ nɔ nɛ e nɔ kuɔ pe kulaa he munyu tumi ngɛ nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ a peeɔ ɔ mi, nɛ be tsuaa be ɔ, a suɔ kaa a kɛ bumi nɛ sa a ti nɔ tsuaa nɔ nɛ ha lɛ.” Yesu ngɛ bɔfo ɔmɛ ga woe konɛ a ko pee a ní kaa bɔnɛ nihi fuu peeɔ a ní ɔ.

3. (a) Ke a ke waa pee wa he nɔ nyafii pe kulaa a, mɛni e tsɔɔ, nɛ mɛni heje nɛ jã peemi ma nyɛ maa ye ha wɔ? (b) Mɛni sane bimihi a he wa ma susu ngɛ munyu nɛ wa ngɛ kasee nɛ ɔ mi?

3 Hela munyu nɛ a tsɔɔ sisi ke “nɔ nyafii pe kulaa” a tsɔɔ nɔ ko nɛ peeɔ e he humi, e baa e he si, e he jɔ, loo nɔ nɛ nihi bui lɛ. Yesu ngɔ jokuɛ nyafii ko kɛ pee nɔ hyɛmi nɔ́ kɛ ha e bɔfo ɔmɛ kɛ tsɔɔ mɛ nɔ́ nɛ ji he si bami kɛ humi peemi. Mwɔnɛ ɔ hu ɔ, e sa nɛ anɔkuale Kristofoli nɛ a bu ga nɛ Yesu wo e bɔfo ɔmɛ ɔ tue. Eko ɔ, e ma nyɛ maa ye ha wɔ kaa wa maa ba wa he si, titli ɔ, ngɛ si himi komɛ a mi. Mluku nɛ wa yi ɔ ha nɛ wa woɔ wa he nɔ nɛ wa bɔɔ mɔde kaa wa ma ha nɛ nihi nɛ a na kaa wa he hia pe mɛ. Jehanɛ se hu ɔ, je nɛ wa ngɛ mi ɔ, ma nyɛ ma ha nɛ wa fo wɔ pɛ wa nɔ́ mi, aloo waa pee nihi nɛ a hɛ mi jɔɛ, aloo nihi nɛ a yeɔ nɔ nɔ. Mɛni ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ waa pee wa he nɔ nyafii pe kulaa? Mɛni Yesu ngɛ tsɔɔe benɛ e de ke nɔ nyafii pe kulaa ji “nɔmlɔ ngua” a? Mɛni si himihi a mi e sa nɛ waa bɔ mɔde nɛ waa ba wa he si ngɛ?

‘NIATSƐ MI NIATSƐ JI MAWU! HYƐ BƆNƐ E NILE, KƐ E JUƐMI MI KUƆ HA!’

4, 5. Mɛni maa ye bua wɔ nɛ waa ba wa he si? Mo ha enɛ ɔ he nɔ hyɛmi nɔ́.

4 Nɔ́ kake nɛ maa ye bua wɔ nɛ waa ba wa he si ji, nɛ́ wa ma yɔse kaa Yehowa kle kulaa pe wɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ‘Nɔ ko nɔ ko be nyɛe maa nu bɔnɛ Mawu juɛmi mi kuɔ ha a sisi.’ (Yes. 40:28) Benɛ bɔfo Paulo ngɛ Yehowa su komɛ nɛ a ngɛ bua jɔmi ɔ he munyu tue ɔ, e ngma ke: ‘Niatsɛ mi niatsɛ ji Mawu! Hyɛ bɔnɛ e nile, kɛ e juɛmi mi kuɔ ha! Mɛnɔ le bɔnɛ e toɔ e yi mi ha? Blɔ nɔ nɛ e guu kɛ tsuɔ ní ɔ, mɛnɔ le?’ (Rom. 11:33) Paulo ngma munyu nɛ ɔ maa pee jeha 2000 ji nɛ ɔ. E ngɛ mi kaa kɛ je benɛ e ngma munyu nɛ ɔ kɛ ba si piɔ ɔ, adesahi kase níhi fuu mohu lɛɛ, se ngɛ níhi nɛ wa le ɔ tsuo se ɔ, e sa nɛ waa ba wa he si nɛ wa yɔse kaa níhi fuu ngɛ nɛ wa maa ya nɔ maa kase ngɛ Yehowa, kɛ e nítsumihi, kɛ e blɔ ɔmɛ a he.

5 Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nɔ́ nɛ ye bua Leo * nɛ e pee e he nɔ nyafii pe kulaa ji, e yɔse kaa e be nyɛe maa le níhi tsuo nɛ kɔɔ Mawu nibɔ níhi a he. Benɛ Leo ji niheyo ɔ, e bua jɔ je mi si kpami he nikasemi he wawɛɛ. E suɔ nɛ e le je mluku ɔ he ní babauu, enɛ ɔ he ɔ, e kase je ɔ he ní ngɛ sukuu. E tu munyu nɛ he hia nɛ ɔ: “Ngɛ níhi nɛ i kase ɔ nya a, i ba yɔse kaa je mi si kpami pɛ kɛkɛ be nyɛe maa ye bua adesahi nɛ a le nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ kɔɔ je ɔ he. Enɛ ɔ he ɔ, i ya kase mlaa he ní mohu.” Pee se ɔ, Leo ba pee mlaa lelɔ, nɛ lɔɔ se ɔ, e plɛ pee kojolɔ. Nyagbe ɔ, Yehowa Odasefoli kɛ Leo kɛ e yo ɔ kase Baiblo ɔ, nɛ a kplɛɛ anɔkuale ɔ nɔ, nɛ a jɔɔ a he nɔ kɛ ha Yehowa, nɛ a baptisi mɛ. E ngɛ mi kaa Leo ya sukuu kɛ ya tsitsaa mohu lɛɛ, se mɛni ha nɛ e pee e he nɔ nyafii pe kulaa a? E de ke: “Nɔ́ nɛ ha nɛ i ba ye he si ɔ ji kaa i ba yɔse kaa wa be nyɛe maa kase nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ kɔɔ Yehowa kɛ je mluku ɔ he ɔ he kɛ pi si.”

Yehowa wo wa hɛ mi nyami kɛ gu he blɔ nɛ e ha wɔ nɛ wa fiɛɛɔ sane kpakpa a nɔ

6, 7. (a) Mɛni he si bami he nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ ngɛ nyakpɛ Yehowa pee ha wɔ? (b) Mɛni blɔ nɔ Mawu he si bami ɔ ma nyɛ maa pee nɔ ko “agbo” ngɛ?

6 Yehowa nitsɛ e he si nɛ e baa a ji nɔ́ kpa ko hu nɛ maa ye bua wɔ konɛ wɔ hu waa ba wa he si. Mo susu nɔ́ nɛ ɔ he nɛ o hyɛ: ‘Wa piɛɛ Mawu he kɛ ngɛ ní tsue.’ (1 Kor. 3:9) Mɛni he si bami po ji nɛ ɔ! Yehowa nɛ ji Mawu nɛ nɔ ko kɛ lɛ sɔɛ ɔ wo wa hɛ mi nyami ngɛ blɔ nɛ ɔ nɔ kɛ gu he blɔ nɛ e ha wɔ nɛ waa kɛ e Munyu nɛ ji Baiblo ɔ tsuɔ wa fiɛɛmi nítsumi ɔ. E ngɛ mi kaa Yehowa ji nɔ nɛ haa nɛ wu ɔ puɛɔ mohu lɛɛ, se e ngmɛ wɔ blɔ konɛ wa du wu ɔ nɛ wa pue nɔ nyu. (1 Kor. 3:6, 7) Anɛ enɛ ɔ tsɔɔ we kaa Mawu baa e he si lo? Ngɛ anɔkuale mi ɔ, e sa nɛ Yehowa he si nɛ e baa a nɛ wo wɔ he wami nɛ wɔ hu waa pee wa he nɔ nyafii pe kulaa.

7 Mawu he si bami ɔ ná la polɔ David nɔ he wami wawɛɛ nitsɛ. E la kɛ ha Yehowa ke: ‘Yehowa lee, o baa ye yi, nɛ o kpɔ mi; o he si bami ɔ peeɔ mi nɔmlɔ agbo.’ (2 Sam. 22:36) David tsɔɔ kaa Yehowa he si nɛ e ba nɛ e kɛ e juɛmi ma e nɔ ɔ lɛ ha nɛ e ba plɛ nɔmlɔ ngua a nɛ. (La 113:5-7) Anɛ wɔɔ lɛɛ Yehowa pee we wɔ jã lo? E peeɔ wɔ. Mɛni suhi loo nyɛmihi loo he blɔhi lɛ wa ngɛ nɛ ‘tsa pi Yehowa nɛ e ha wɔ’? (1 Kor. 4:7) Nɔ nɛ peeɔ e he nɔ nyafii pe kulaa a ba peeɔ “nɔmlɔ ngua,” ejakaa e ba plɛɔ Yehowa sɔmɔlɔ nɛ he jua wa. (Luka 9:48) Nyɛ ha nɛ wa susu nɔ́ heje nɛ e ngɛ jã a he nɛ waa hyɛ.

‘NƆ NYAFII PE KULAA NGƐ NYƐ TSUO NYƐ KPƐTI Ɔ JI NƆMLƆ NGUA’

8. Kɛ he si bami haa nɛ wa peeɔ wa ní ngɛ Yehowa asafo ɔ mi ha kɛɛ?

8 Loko wa bua maa jɔ ngɛ Mawu asafo ɔ mi, nɛ wa ma fi asafo ɔ blɔ nya tomihi a se ɔ, ja wa ba wa he si. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, mo susu Petra nɛ ji zangmayo nɛ e fɔli ji Odasefoli ɔ he nɛ o hyɛ. Akɛnɛ Petra suɔ kaa e pee lɛ nitsɛ e tsui nya ní heje ɔ, e je asafo ɔ mi. Jeha komɛ a se ɔ, e kɛ asafo ɔ bɔni bɔmi ekohu. Amlɔ nɛ ɔ, e bua jɔ kaa e ngɛ Yehowa asafo ɔ mi nɛ e kɛ kã fiɔ asafo ɔ blɔ nya tomihi a se. Mɛni ha nɛ e tsake e subai amlɔ nɛ ɔ? E ngma ke: “Loko ma ná bua jɔmi ngɛ Mawu asafo ɔ mi ɔ, e sa nɛ ma ba ye he si nɛ ma pee ye he humi.”

9. Kɛ he si balɔ peeɔ e ní ngɛ Baiblo ɔ kɛ asafo ɔ womihi a he ha kɛɛ, nɛ mɛni heje nɛ nɔ nɛ peeɔ jã a he jua wa wawɛɛ ɔ?

9 Nɔ nɛ baa e he si ɔ jeɔ e tsui mi nɛ e kplɛɛɔ Mawu jami mi níhi tsuo nɛ Yehowa kɛ haa a nɔ, nɛ e bua jɔɔ he. Enɛ ɔ he ɔ, nɔ nɛ baa e he si ɔ kɛ hɛdɔ kaseɔ Baiblo ɔ nɛ e kaneɔ Hwɔɔmi Mɔ Awake! womi tɛtlɛɛ ɔmɛ. Nɔ nɛ baa e he si ɔ kaneɔ womi ehehi tsuo nɛ a peeɔ ɔ loko e kɛ toɔ e womi to he kaa bɔnɛ Yehowa sɔmɔli anɔkualetsɛmɛ fuu peeɔ ɔ. Ke wa baa wa he si nɛ wa kplɛɛɔ níhi nɛ Yehowa kɛ haa wɔ ɔ nɔ, nɛ wa kaneɔ wa Baiblo kasemi womihi, nɛ jehanɛ se hu wa kaseɔ ɔ, lɔɔ ma ha nɛ waa ya wa hɛ mi ngɛ Mawu jami mi, nɛ Yehowa kɛ wɔ ma nyɛ ma tsu ní kɛ pi si ngɛ e sɔmɔmi ɔ mi.—Heb. 5:13, 14.

10. Kɛ wa ma plɛ kɛ pee wa he nɔ nyafii pe kulaa ngɛ asafo ɔ mi kɛɛ?

10 Nɔ nɛ peeɔ e he nɔ nyafii pe kulaa a peeɔ “nɔmlɔ ngua” ngɛ blɔ kpa ko hu nɔ. Wa ngɛ nyumuhi nɛ a he su nɛ Yehowa mumi klɔuklɔu ɔ hla mɛ nɛ a sɔmɔɔ kaa nikɔtɔmahi ngɛ asafohi tsuo a mi. A toɔ asafo mi kpehi, kɛ fiɛɛmi yami he blɔ nya, nɛ a ya slaa nyɛmimɛ nɛ a woɔ mɛ he wami hulɔ. Ke wa peeɔ wa he nɔ nyafii pe kulaa nɛ wa jeɔ wa tsui mi kɛ fĩɔ blɔ nya tomi nɛ ɔmɛ a se ɔ, lɔɔ ma ha nɛ bua jɔmi, tue mi jɔmi, kɛ kake peemi maa hi asafo ɔ mi. (Kane Hebribi 13:7, 17.) Ke o ngɛ sɔmɔe kaa asafo mi nɔkɔtɔma loo asafo mi sɔmɔlɔ ɔ, anɛ o baa o he si nɛ o bua jɔɔ kaa Yehowa kɛ sɔmɔmi he blɔ wo o dɛ lo?

11, 12. Mɛni ma ha nɛ wa he jua maa wa ha Yehowa asafo ɔ, nɛ mɛni heje nɛ e ngɛ jã a?

11 Nɔ nɛ peeɔ e he nɔ nyafii pe kulaa a peeɔ “nɔmlɔ ngua,” aloo nɔ nɛ he jua wa kɛ ha Yehowa asafo ɔ, ejakaa e he si nɛ e baa a haa nɛ e ba plɛɔ Mawu sɔmɔlɔ nɛ se nami ngɛ e he. Yesu wo e kaseli ɔmɛ ga kaa a pee a he nɔ nyafii pe kulaa ejakaa bɔnɛ nihi woɔ a he nɔ ha ngɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ ngɛ a ti ni komɛ a nɔ he wami náe. Luka 9:46 de ke: “Kaseli ɔmɛ ba bɔni nya sami kaa a kpɛti mɛnɔ ji nɔmlɔ ngua pe kulaa.” Anɛ wɔ hu wa ma nyɛ ma susu kaa wa he hia pe wa nyɛmimɛ Odasefoli kpahi aloo wa nɔ kuɔ pe mɛ ngɛ blɔ ko nɔ lo? Nihi fuu nɛ a ngɛ je ɔ mi ɔ, woɔ a he nɔ nɛ a foɔ mɛ pɛ a nɔ́ mi. Nyɛ ha nɛ waa yu wa he ngɛ nihi nɛ a woɔ a he nɔ ɔ a he nɛ waa ba wa he si mohu. Ke wa baa wa he si nɛ waa kɛ Yehowa suɔmi nya ní peemi peeɔ nɔ́ titli ngɛ wa si himi mi ɔ, lɔɔ ma ha nɛ wa ma nyɛ maa wo wa nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi he wami wawɛɛ.

12 Ga nɛ Yesu wo wɔ kaa waa pee wa he nɔ nyafii pe kulaa a woɔ wɔ he wami nɛ wa baa wa he si. Anɛ e sɛ kaa waa bɔ mɔde nɛ waa pee wa he nihi nɛ a peeɔ a he nɔ nyafii pe kulaa ngɛ nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ wa peeɔ ɔ mi lo? Nyɛ ha nɛ wa susu hehi etɛ nɛ sa kaa waa ba wa he si ngɛ ɔ he nɛ waa hyɛ.

BƆƆ MƆDE NƐ O PEE O HE NƆ NYAFII PE KULAA

13, 14. Mɛni huno ko aloo yogbayo ko ma nyɛ maa pee kɛ tsɔɔ kaa e ji nɔ nyafii pe kulaa, nɛ kɛ enɛ ɔ ma plɛ kɛ sa gba si himi he ha kɛɛ?

13 Ngɛ gba si himi mi. Mwɔnɛ ɔ, nihi fuu susuɔ mɛ pɛ a he nɛ pi a kɔmɔ ji ni kpahi. Se nɔ nɛ peeɔ e he nɔ nyafii pe kulaa a lɛɛ e kɛ he wami womi nɛ Paulo kɛ ha a tsuɔ ní. Paulo ngma ya ha Romabi ɔmɛ ke: “Nyɛ ha waa di níhi nɛ kɛ he jɔmi baa, nɛ waa kɛ maa wo wa sibi he wami ɔ a se daa.” (Rom. 14:19) Nɔ nɛ peeɔ e he nɔ nyafii pe kulaa a dii tue mi jɔmi nɛ maa hi e kɛ nɔ tsuaa nɔ a kpɛti ɔ se, titli ɔ, e kɛ e yo aloo e huno a kpɛti.

14 Mo susu hɛja jemi he nɛ o hyɛ. Eko ɔ, e slo hɛja jemi nɛ nyumu ɔ suɔ, nɛ e slo hɛja jemi nɛ yo ɔ hu suɔ. Eko ɔ, ke huno ɔ ngɛ e he jɔɔe ɔ, e suɔ nɛ e hi si ngɛ we mi dii nɛ e kane womi. Se eko ɔ, yo ɔ lɛɛ e suɔ nɛ a je kpo nɛ a ye ní loo a ya slaa a huɛmɛ. Ke huno ɔ baa e he si nɛ e susuɔ níhi nɛ yo ɔ suɔ kɛ níhi nɛ yo ɔ sume ɔ a he mohu pe lɛ nyumu ɔ pɛ e nɔ́ mi nɛ e ma fo ɔ, anɛ enɛ ɔ be hae nɛ e maa pee gbɔjɔɔ kɛ ha yo ɔ kaa e bu e huno ɔ lo? Moo hyɛ bɔnɛ huno ɔ hu maa suɔ e yo ɔ nɛ e ma bu lɛ ha ke e na kaa e yo ɔ fo we lɛ pɛ e nɔ́ mi, se e susuɔ lɛ nyumu ɔ hu e he! Ke huno ɔ kɛ yo ɔ a ti nɔ tsuaa nɔ peeɔ e he nɔ nyafii pe kulaa a, enɛ ɔ haa nɛ suɔmi nɛ hiɔ a kpɛti ɔ mi waa.—Kane Filipibi 2:1-4.

15, 16. Ngɛ La 131 mi ɔ, mɛni David wo Israelbi ɔmɛ he wami kaa a pee, nɛ kɛ e sa kaa enɛ ɔ nɛ sa bɔnɛ wa peeɔ wa ní ngɛ asafo ɔ mi ha a he kɛɛ?

15 Ngɛ asafo ɔ mi. Ngɛ je ɔ mi ɔ, nihi fuu peeɔ níhi nɛ a tsui suɔ. Jamɛatsɛmɛ ɔmɛ tui a tsui si. Ke wa peeɔ wa he nɔ nyafii pe kulaa a, lɔɔ maa ye bua wɔ nɛ waa kɛ wa hɛ maa fɔ Yehowa nɔ. (Kane La 131:1-3.) Ke wa ba wa he si nɛ waa kɛ wa hɛ fɔ Yehowa nɔ ɔ, Yehowa maa bu wa he, e maa jɔɔ wɔ, e maa wo wa bua, nɛ wa tsui hu maa nɔ wa mi! Atsinyɛ jemi ko be he kaa David wo e nyɛmimɛ Israelbi ɔmɛ he wami kaa a to a tsui si nɛ a kɛ a hɛ nɛ fɔ a Mawu ɔ nɔ!

16 Ke mo hu o kɛ o hɛ fɔ Yehowa nɔ kaa bɔnɛ David pee ɔ, Yehowa maa wo o bua. (La 42:5) Eko ɔ, o suɔ “nítsumi kpakpa,” enɛ ɔ he ɔ, o ngɛ mɔde bɔe konɛ a kɛ ‘nɔ hyɛmi nítsumi’ nɛ wo o dɛ ngɛ asafo ɔ mi. (1 Tim. 3:1-7) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, e sa nɛ o bɔ mɔde wawɛɛ nɛ o ha nɛ mumi klɔuklɔu ɔ nɛ ha nɛ o ná suhi nɛ e sa kaa nɔ hyɛlɔ nɛ ná a. Se ke ni kpahi ngɛ he blɔ nɛ ɔ náe nɛ moo o ná we hu nɛɛ? Nɔ nɛ e peeɔ e he nɔ nyafii pe kulaa nɛ e toɔ e tsui si kɛ mlɛɛ sɔmɔmi he blɔ ɔ, yaa nɔ nɛ e sɔmɔɔ Yehowa kɛ bua jɔmi, nɛ e bua jɔɔ nítsumi saisaa nɛ a kɛ woɔ e dɛ ɔ he.

17, 18. (a) Ke wa kpaa nihi pɛɛ kaa a kɛ wa tɔmihi nɛ pa wɔ, nɛ wɔ hu wa jeɔ wa tsui mi nɛ waa kɛ nihi a tɔmihi paa mɛ ɔ, mɛni se wa náa? (b) Mɛni ga lɛ a wo wɔ ngɛ Abɛ 6:1-5 ɔ?

17 Ngɛ bɔnɛ waa kɛ nihi hiɔ si ha a mi. E yee ha nihi fuu kaa a ma kpa pɛɛ. Se Mawu sɔmɔli lɛɛ, a peeɔ a ní kaa nɔ nyafii pe kulaa nɛ ke a tɔ̃ ɔ, a kplɛɛɔ nɔ nɛ a kpaa pɛɛ. Mɛ hu ke nihi tɔ̃ a nɔ ɔ, a kɛ paa mɛ. He nɔ womi ngɔɔ mi gbami kɛ pɛ kɛ baa, se tɔmi kɛ pami ngɔɔ tue mi jɔmi kɛ baa asafo ɔ mi.

18 Eko ɔ, e he maa hia nɛ waa ‘ba wa he si’ nɛ waa je wa tsui mi nɛ wa kpa pɛɛ benɛ waa kɛ nɔ ko so somi ko nɛ si himi ko nɛ wa be nyɛe maa pee he nɔ́ ko ɔ ha nɛ wa nyɛ we nɛ waa ye nɔ. E ngɛ mi kaa ngɛ si fɔfɔɛ kaa kikɛ ɔ mi ɔ, nɔ ɔ be nyɛe ma pia wɔ pɛ mohu lɛɛ, se ke wa ji Kristofoli nɛ wa baa wa he si ɔ, wa maa kplɛɛ nɔ kaa wa pee we nɛ hi nɛ wa ma kpa pɛɛ.—Kane Abɛ 6:1-5.

Mɛni he blɔhi o náa kɛ peeɔ o he nɔ nyafii pe kulaa?

19. Mɛni heje nɛ e sa kaa wa bua nɛ e jɔ kaa Baiblo ɔ woɔ wɔ he wami kaa waa pee wa he nɔ nyafii pe kulaa a?

19 Wa bua jɔ wa he wawɛɛ kaa Baiblo ɔ woɔ wɔ he wami konɛ waa pee wa he nɔ nyafii pe kulaa! E ngɛ mi kaa eko ɔ, be komɛ ɔ, e he maa wa ha wɔ kaa wa maa ba wa he si mohu, se ke wa susu bɔnɛ wa Bɔlɔ ɔ kle kulaa pe wɔ ha a he, nɛ wa kaiɔ kaa lɛ nitsɛ hu e baa e he si ɔ, lɔɔ ma nyɛ maa wo wɔ he wami nɛ waa ba wa he si. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ke wa peeɔ jã a, lɔɔ ma ha nɛ wa maa pee Yehowa sɔmɔli nɛ a he jua wa. Enɛ ɔ he ɔ, nyɛ ha nɛ wa ti nɔ tsuaa nɔ nɛ pee e he nɔ nyafii pe kulaa.

^ kk. 5 A tsake biɛ ɔmɛ.