¿Wiˈix ndukˈoyˈäjtëm ko Jyobaa pyokymyeˈkxy?
“[Jyobaa] yëˈë Dios mëdiˈibë oyjyot oywyinmäˈäny myëëtˈäjtypyën. Ets mëdiˈibë paˈëyoop nasˈëyoˈowëbën, mëdiˈibë maˈkxtujkpën, [ets] ja poky këtyey tnimeˈkxyën.” (ÉX. 34:6, 7, Mʉgoxpʉ ja̱ noky mʉdiˈibʉ jyaayʉn Moisés [MNM])
1, 2. 1) ¿Wiˈixë Jyobaa jyaˈayˈajty mët ja nasionk diˈib Israel? 2) ¿Ti yaˈˈatsoojëmbitäämp mä tyäˈädë artikulo?
JA TIEMPË mä Nehemías jyukyˈajty, tuk grupë ja lebitëty nyuˈkxtaktë mayjyaˈay wyinduuy ets jyënandë ko ja yˈaptëjk kanäkˈok kyujuundaktë ets “kyaj ojts tmëmëdowdë” Diosë yˈanaˈamën. Perë Jyobaa kanäkˈokë nety të dyaˈixyëty ko yëˈë “tuˈugë Dios diˈib pokymyaˈkxp, oyjyaˈay ets paˈˈayoop, jajkp parë jyotˈambëkët ets mëjwiin kajaa yˈoyjyaˈayëty”. Ets duˈunyëmë Jyobaa dyaˈijxë yˈoyjyaˈayˈäjtën (Neh. 9:16, 17).
2 Niduˈuk niduˈuk mbäät nnayajtëˈëwëm: “¿Wiˈixëts ndukˈoyˈaty ko Jyobaa pyokymyeˈkxy?”. Parë nnijäˈäwëm min nˈokˈijxëm wiˈixë Dios ojts tpokymyeˈkxy majtskë rey, David mëdë Manasés ets wiˈix ttukˈoyˈäjttë ko ojts yajpokymyaˈkxtë.
DAVID PYOKYTYUUNY MËJWIIN KAJAA
3-5. ¿Wiˈixë David pyokytyuuny mëjwiin kajaa?
3 Oyë David tjatsëˈkë Dios, pokytyuun mëjwiin kajaa. Extëm nˈokpëjtakëm, ko tyuundëgooy mëdë Bat-seba ets ko dyaˈoˈky ja Urías, ko duˈun yˈadëtsy mëjwiin kajaa tkuˈayoˈowëdë. Per extëmë Dios tjëjwijtsëmbijtyë David, yëˈë xytyukniˈˈijxëm ko pokymyaˈkxp. Min nˈokˈijxëm ti tuun jäjtë.
4 David ojts tkexyë tsyiptuumbëty parë nëjkx dyajnaduktë Rabá, ja Ammóngë siudad, diˈibë nety myëjagamˈäjtypyë Jerusalén 80 kilometrë, mas jamtsoo mä ja Jordán mëj nëë. Per yëˈë kyaj ojts nyijkxy. Tsuu, ta pyejty tyëjknikëjxy mä yajkutuky, ta tˈijxyë Bat-seba tsyiˈiy diˈibë netyë nyaˈay të nyijkxy tsiptuumbë. Mëk ttsejkyë tyäˈädë toxytyëjk, ta ojts tnigaxë ets mëët pyokytyuuny (2 Sam. 11:1-4).
5 Ko David tnijäˈäwë ko uˈunkmëëdë Bat-seba, ta tnigajxë Urías parë jyäˈtët Jerusalén ets tsyëënët mëdë nyëdoˈoxy. Perë Urías kyaj ojts nyijkxy mä tyëjk oyë David jyaˈˈanmääyë ets nyëjkxët. David, ta tkejxy ayuˈutsyë neky mä tˈanmääy ja soldäädë wintsën ets tpëjtäˈägët tsip jëjpˈamë Urías ets yajnikaktäˈäyët ko myindët ja myëtsip parë ja Urías yˈoogët. Urías pojënë yaˈoˈkë ja myëtsip, duˈun extëmë David ttukniwinmäˈäyë (2 Sam. 11:12-17). Duˈunën ja David pyokytyuuny majtskˈok, tsyënääy mët ja kasäädë toxytyëjk ets dyaˈoˈky ja yetyëjk diˈibë nety kyaj ti të ttuundëgoy.
DAVID YAJTËGÄJTSË WYINMÄˈÄNY
6. 1) ¿Ti Dios tyuun ko David tyuundëgooy? 2) Ko duˈunë Jyobaa ttuuny, ¿ti xytyukniˈˈijxëm mä wiˈix yëˈë jyaˈayˈaty?
6 Jyobaa yëˈë diˈib yˈijxtaapy tukëˈëyë ets wäˈäts tˈijxy tijatyë David tyuun (Prov. 15:3). Ets oy jyapëjky ok mëdë Bat-seba, “axëëgë Jyobaa tˈijxy ti David tyuun” (2 Sam. 11:27). Per ¿ti tyuunë Dios ko David tyuundëgooy mëjwiin kajaa? Yëˈë tyuknigajx ja kyugajpxy Natán parë ttukˈijxy ko mëjwiin kajaa nety të pyokytyuny. Jyobaa kyaj aguanë ojts ttuknigajpxyë David, yëˈë këˈëm tjaygyujkë ti nety të ttuny ko yajtukmëtmaytyaky tuˈugë jekymyaytyaˈaky. Ets komë Jyobaa yëˈë “tuˈugë Dios diˈib pokymyaˈkxp”, nyijawëyaambyë nety pën jantsy jodëmbijtp parë tpokymyaˈkxët. Xyjotkujkmoˈoyëm ko nnijäˈäwëm ko duˈunë Jyobaa ttuuny (käjpxë 2 Samuel 12:1-4). * Duˈuntsoo yajnijäˈäwë ti netyë David myëdäjtypy mä jyot kyorasoon.
7. ¿Wiˈixë David nyayjäˈäwë ko ja Natán tyukmëtmaytyakë tuˈugë jekymyaytyaˈaky?
7 Extëmë David myëtmaytyakë Natán, yëˈë yajwinmääyë ko tsojkëbë nety yajtunëdë tëyˈäjtën. David ta tjantsy tyukjotˈambëjky ja mëkjäˈäy ets tˈanmääy ja Natán: “¡Duˈun extëm tyëyˈäjtënëty ko Jyobaa jyukyˈaty, ja yetyëjk diˈib duˈun të yˈadëˈëtsy nitëjkëp ets yˈoogët!”. Ets axtë jyënany ko ja jäˈäy diˈib duˈun të yajtuny niˈigyë yajmooyëmbitët. Per ko Natán yˈanmääyë: “¡Mijtsë duˈunë tadë yetyëjk!”, ta tjäˈäwë extëmë tëtykynyëë yajtukutaamëˈky. David, ta tnijäˈäwë ko extëmë nety të yˈadëˈëtsy, ayoˈonbäädäämbë nety ja fyamilyë mëjwiin kajaa ets tunan jatanëbë netyë oˈk tëgoˈoyën. Ets yajäämˈixäˈäny yajnääxˈixäˈäny mët ko nety të tyuundëgoy. David yˈëxkäjp ko mëjwiin kajaa nety të tyuundëgoy, pääty jyënany: “Tëjëts nmëbokytyunyë Jyobaa” (2 Sam. 12:5-14).
DAVID NUˈKXTAK PARË DIOS PYOKYMYAˈKXËDËT
8, 9. ¿Wiˈix nyayjäˈäwë David extëm jyënaˈanyë Salmo 51, ets ti xytyukniˈˈijxëm mä wiˈixë Jyobaa jyaˈayˈaty?
8 Ok, ta David ojts tmaˈkxy tuˈugë ëy diˈib yajpatp mä Salmo 51, jap tkujäˈäyë wiˈix nyuˈkxtaky, per kyaj jeˈeyë tmëkjäˈäwë ja pyoky, jodëmbijt amumduˈukjot. Diˈib mas niˈigyë myëmääy myëdäj yëˈë wiˈixë nety yˈity mëdë Dios. Pääty jyënany: “Mët mijts, mijts jeˈeyë të nmëbokytyuny”. Nan ojts nyuˈkxtaˈaky: “Dios, yajkojëts njodoty tuˈugë korasoonë wäˈätspë, ets mmoogyëts tuˈugë jembyë jäˈäyˈäjtën, tuˈuk diˈib xëmë itëp. [...] Yajjëmbijtkëts jatëgok mäjëts ndukxondaˈaky ja mnitsokën, ets ak wijtsˈijtkëts mët tuˈugë oybyë jäˈäyˈäjtën” (Sal. 51:1-4, 7-12). Ko Jyobaa ndukmëtmaytyakëmë tëgoˈoyën, ¿ndukmëtmaytyakëm extëmë David?
9 Jyobaa kyaj ojts tkuwäˈänyë David mä tkumëdooy ja pyoky kyaytyey nuˈun jyukyˈajty. Per ojts tpokymyeˈkxy ko jyantsy jyodëmbijty ets ko tˈijxy ja kyorasoon “adëj tuktëjë ets amäˈäts tukmäˈätsë” (käjpxë Salmo 32:5; * Sal. 51:17). Jyobaa jyaygyujkëp wiˈix tuˈugë jäˈäy nyayjawëty ets nan nyijäˈäwëp tiko të pyokytyuny. Pääty kyaj ojts tnasˈixë ets ja fes tpayoˈoyëdë David mëdë Bat-seba ets yˈooktët extëm ja Ley jyënaˈany diˈibë Moisés yajmooy. Jyobaa pyaˈˈayoowë David mëdë Bat-seba ets këˈëm tˈijxy ja jotmay (Lev. 20:10). Ets axtë ojtsë Dios twinˈixy parë ja yˈuˈunk diˈib pyattë, diˈib xyëˈäjt Salomón, tyëkët rey jam Israel (1 Crón. 22:9, 10).
10. 1) ¿Tidaa ko ja tuk pëkyë Jyobaa ojts tpokymyeˈkxyë David? 2) ¿Tijaty mbäät ttuny tuˈugë jäˈäy parë Jyobaa pyokymyaˈkxëdët?
10 Ja tuk pëky tiko Jyobaa ojts tpokymyeˈkxyë David, waˈan yëˈëjëty ko David ojts tpaˈˈayoyë Saúl (1 Sam. 24:4-7). Extëm njäˈäyˈäjtëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm nanduˈunë Jyobaa jyaˈayˈatäˈäny mët ëtsäjtëm. Jesus jyënany: “[Këdii] xypyayoˈoytyë nëgoo yëˈë wiinkpëty, këdiibë Dios mbekymyoˈoyëdët. Mët ko extëm miits xypyayoˈoytyë ja wiinkpëty, Dios nandëˈën mbayoˈoyëdëp miitsëty. Extëm mbäät njënäˈänëm, mët ja armuun diˈibë mëët xykyijxy ja wiinkpëty, nan yëˈë mëët Dios mgijxëdët ja mjaˈajëty” (Mat. 7:1, 2). Jantsy jotkujk nnayjäˈäwëm ko Jyobaa tpokymyeˈkxyë jäˈäy axtë diˈib tuundëgoopy mëjwiin kajaa, extëm ko yˈity tsyëënë mëdë wiinkpë o yajjäˈäyˈooky. Per net xymyäˈkxäˈänëm pën nbokymyaˈkxëmë wiinkpë, pën ndukmëtmaytyakëm ja poky ets pën nyajtëgäjtsëm ja winmäˈäny. Ko tuˈugë pokyjyaˈay jyodëmbity amumduˈukjot, ta Jyobaa pyokymyeˈkxyëty (käjpxë Apostʉlʉty 3:19).
MANASÉS POKYTYUUN MËJWIIN KAJAA, PER JODËMBIJT AMUMDUˈUKJOT
11. ¿Tijaty axëkˈäjtën tyuunë Manasés?
11 Biiblyë myaytyakypy ja tuˈugë ijxpajtën ko Jyobaa pokymyaˈkxp mëjwiin kajaa. Ko nyajxy 360 jëmëjt mä David ojts yˈaneˈemy, ta Manasés tyëjkë rey jam Judá. Nuˈun ojts yˈaneˈemy 55 jëmëjt, mëjwiin kajaa jyamˈäjtyë ayoˈon mët ko axëëk yˈadëtsy, Jyobaa ta yˈanmääyë ko kyumëdowaambyë nety. Manasés ojts dyaˈoyë altaar parë Baal, yˈawdäjtë Xëë, Poˈo etsë mëtsäˈä; nyinoˈkë yˈuˈunk yˈënäˈk parë dyajky extëmë wintsëˈkën ets yajmëjwindëjkë brujëˈäjtk. Ets “mëjwiin kajaa axëëk yˈadëtsy Jyobaa windum” (2 Crón. 33:1-6).
12. ¿Wiˈixë Manasés tnijodëmbijtyë Jyobaa?
12 Ko ja tiempë nyajxy, ta Manasés yajmäjtsy ets ojts yajmënëjkxy tsumytsyënaabyë Babilonia. Ets waˈan jam tjamyejtsy extëmë Moisés tˈanmääy ja israelitëty: “Mä ënety miits xymyënax xyajnaxtën jam ja ëyoˈon jotmay, ets ja monyë tukyë, ets mjootjëmbittëty jatëgok, [ta] xymyëmëdowdëty ja Wintsën [Jyobaa]” (Deut. 4:30, MNM). Ets duˈunën tyuun jyäjtë, Manasés nyijodëmbijtë Jyobaa. ¿Ti tyuun? “Mëjwiin kajaa ojts yujy tyudaˈaky” ets “xëmë nyuˈkxtaky” (ixë pajina 23) (2 Crón. 33:12, 13). Mä Biiblyë kyaj mä yajnimaytyaˈaky wiˈixë Manasés nyuˈkxtaky, per waˈan nanduˈun nyuˈkxtaky extëmë David diˈib yajpatp mä Salmo 51. Per diˈib yajnijäˈäwëp, yëˈë ko Manasés yajtëgäjts ja jyot wyinmäˈäny.
13. ¿Tiko Jyobaa ojts tpokymyeˈkxyë Manasés?
13 ¿Wiˈixë Jyobaa tˈatsoojëmbijtyë nyuˈkxtakënë Manasés? Ko “nyayäjkë parë yajmënuˈkxtäˈägët ets tmëdoogujkë ko yaˈˈamdooy ja mayˈäjtën”. Manasés, jodëmbijt amumduˈukjot ets kyupëjk extëmë David ko mëjwiin kajaa nety të tyëgoy. Päätyë Dios ojts pyokymyeˈkxyëty ets tnasˈijxë parë jatëgok yˈanaˈamët Jerusalén. Duˈuntsoo “Manasés tnijäˈäwë ko Jyobaa yëˈë duˈun ja Diosë tëyˈäjtënbë” (2 Crón. 33:13). ¡Jotkujk xyajnayjäˈäwëmë tyäˈädë myëmajtskpë ijxpajtën, diˈib xytyukˈijxëm ko Jyobaa pyaˈˈayoopy ets pyokymyeˈkxypy pënaty jodëmbijtp!
¿POKYMYAˈKXP XËMË JYOBAA?
14. ¿Näˈä Jyobaa tpokymyeˈkxy tuˈugë jäˈäy?
14 Mä tyäˈädë tiempë, tim waanë Dios mëduumbë diˈib të pyokytyundë mëjwiin kajaa extëmë David mëdë Manasés ets tˈamdowdë maˈkxën. Perë tyäˈädë majtskpë ijxpajtën, yëˈë xytyukˈijxëm ko Jyobaa myaˈkxaambyë poky kaytyey diˈib mëjwiin kajaa, per net pën ja jäˈäy jodëmbijtp amumduˈukjot.
15. ¿Wiˈix nnijäˈäwëm ko Jyobaa kyaj xëmë tpokymyeˈkxy niˈamukë jäˈäy?
15 Kyaj mbäät njënäˈänëm ko Jyobaa xëmë tpokymyeˈkxy niˈamukë jäˈäy. Min nˈokˈijxkijpxyëm wiˈixë David etsë Manasés jyaˈayˈäjttë ets ja kujuundëjk diˈib Israel ets Judá. Ko David pyokytyuuny, ta Dios tkejxyë Natán parë jyodëmbitët, David myëjjäˈäwë ko ojts yajninëjkxy. Ets ko netyë Manasés axëëk jyaty kyëbety, ta jyodëmbijty amumduˈukjot. Per ja jäˈäyëty diˈib Israel ets Judá kyaj jyodëmbijttë, päätyë Jyobaa kyaj ojts pyokymyaˈkxëdë. Janääm jatsojk yajtuknigajxtë kugajpxy parë yaˈˈanmääytyë ko axëëgë nety yˈadëˈëtstë (käjpxë Nehemías 9:30). * Ets axtë ko ojts jyëmbijnëdë Babilonia, Jyobaa duˈunyëm ojts tkexyë tyuumbë, extëmë Esdras diˈib tuun saserdotë ets ja kugajpxy Malaquías. Ko ijty ja israelitëty tmëmëdowdë Dios, ta nyayjawëdë agujk jotkujk (Neh. 12:43-47).
16. 1) ¿Wiˈix jyäjttë ja israelitëty mët ko kyaj jyodëmbijttë? 2) ¿Ti mbäät tˈaxäjë ja israelitë tyëëm yˈääts?
16 Ko Jesus kyëdaky yä Naxwiiny ets tkëyajkyë jyukyˈäjtënë extëmë wintsëˈkën, ta Jyobaa kyaj tnekykyupëjky ets yajtukwintsëˈëgëdë jëyujk animal (1 Fwank 4:9, 10). Jesus yajnigëxëˈk ti Tyeety jyäˈäwëp ko jyënany: “¡Jerusalen jäˈäyëty, Jerusalen jäˈäyëty, miits myaˈoˈktëp ja Diosë kyugäjxpëty es mgukäˈtstëp ja Diosë yˈayuk käjxwäˈxpë diˈibë mduknigajxëdëp! ¡Kanäk okëts të njayajmukäˈänyëts yëˈë mˈuˈunk mˈënäˈkëty, extëmë tutääk dyajmiky ja tyutkuˈungëty kyaknbatkëˈp, per kyaj të xytsyoktë! Ixtë miitsëty ja mdëjk wiˈix wyëˈëmäˈäny kubak” (Mat. 23:37, 38). Ja israelitë pokytyuundë ets kyaj jyodëmbijttë, pääty nyaxkëdaky ja jembyë Israel (Mat. 21:43; Gal. 6:16). Per ¿mbäät yajpokymyaˈkxtë ja israelitë tyëëm yˈääts? Mbäät, Jyobaa paˈˈayoowëdëp ets pokymyaˈkxëdëp pën mëbëjkëdëp ets pën myëbëjktëp ko Jesus yëˈë diˈib të jyuuybyëtsëmëdë. Jyobaa yajjukypyëkaambyë jäˈäy diˈib të yˈooktë ets kyaj jyodëmbijttë, yëˈëjëty nan mbäät yajpokymyaˈkxtë parë jyukyˈattët yä Naxwiiny (Fwank 5:28, 29; Apos. 24:15).
¿WIˈIX NDUKˈOYˈÄJTËM KO JYOBAA XYPYOKYMYAˈKXËM?
17, 18. ¿Wiˈix mbäädë Jyobaa xypyokymyaˈkxëm?
17 ¿Ti net mbäät nduˈunëm ko Jyobaa yˈity listë parë xypyokymyaˈkxäˈänëm? Seguurë ko nbanëjkxäˈänëmë yˈijxpajtënë David mëdë Manasés. Tsojkëp nˈëxkäjpëm ja tëgoˈoyën, njodëmbijtëm, nˈamdoˈojëmë maˈkxën ets nˈanmäˈäyëmë Jyobaa parë xymyoˈoyëm tuˈugë korasoonë wäˈätspë (Sal. 51:10). Pën të nbokytyuˈunëm mëjwiin kajaa, tsojkëp ninëjkxëmë mëjjäˈäytyëjk parë nˈamdoˈojëmë naybyudëkë (Sant. 5:14, 15). Ets pën mëjwiin kajaa të nbokytyuˈunëm, mbäät xyjotkujkmoˈoyëm extëmë Jyobaa tˈanmääyë Moisés ko “¡yëˈë Dios mëdiˈibë oyjyot oywyinmäˈäny myëëtˈäjtypyën. Ets mëdiˈibë paˈëyoop nasˈëyoˈowëbën, mëdiˈibë maˈkxtujkpën, ets mëj këjaa tsyoky jyawë, ets ak mëdëy winë ttuny! [...] Nenduˈun mä ja poky këtyey tnimeˈkxyën”. Etsë Jyobaa yëˈë kyaj tyëgatsy (Éx. 34:6, 7, MNM).
18 Jyobaa tyukwandak ja israelitëty diˈib jodëmbijttë ko yajwäˈätsaambyë nety ja pyoky kyaytyey ets tˈanmääy ko oyxyëbë nety të jyëmbity “tsapts”, yajjëmbitaambyë nety jantsy “poop extëmë tëtsn” (käjpxë Isaías 1:18). * Per ¿wiˈixë net mbäät ndukˈoyˈäjtëm ko Jyobaa xypyokymyaˈkxëm? Ko kyaj nyekyjaˈˈatäˈänyë poky kaytyey ets ja tëgoˈoyën, pääty nˈokmëjjäˈäwëm ko Jyobaa xypyokymyaˈkxëm ets nˈokjodëmbijtëm.
19. ¿Ti nˈixäˈänëm mä ja tuˈukpë artikulo?
19 ¿Wiˈix mbäät nbanëjkxëmë Jyobaa yˈijxpajtën ko pyokymyeˈkxy? ¿Wiˈix mbäät nbokymyaˈkxëm ko pën xymyëdëgoˈoyëm mëjwiin kajaa diˈib të jyodëmbity amumduˈukjot? Mä ja tuˈukpë artikulo yëˈë xypyudëkëyäˈänëm parë nˈijxëm wiˈix yajpäätyë ngorasoonˈäjtëm ets nbanëjkxëmë Jyobaa yˈijxpajtën diˈib oyjyaˈay ets listë parë xypyokymyaˈkxäˈänëm (Sal. 86:5).
^ parr. 6 2 Samuel 12:1-4: “Ets ta Jyobaa ojts tkexyë Natán mä David. Pääty tyëjkë mä nety jap yajpääty ets tˈanmääy: Majtskë netyë yetyëjk diˈib yajpattëp mä tuˈugë siudad, tuˈuk mëkjäˈäy ets ja tuˈuk ayoobë jäˈäy. Ja mëkjäˈäy mayë byorreegë etsë jyëyujk tsäjkää tmëdaty; per ja ayoobë jäˈäy jeˈeyë nety tmëdaty tuˈugë myutsk borreegë toˈoxy, diˈibë nety të tjuy. Ets kyaj dyaˈooky, yaˈk pajtpë nety mët yëˈë ja yˈuˈunk yˈënäˈk, tuˈugyë niˈamukë. Tuˈugyë kyaaymyuk yˈukmuktë ets kyaatsykyëjxy dyajkëxmäˈäy, ets duˈun tjäˈäwë extëmë nyëëx. Ko ja tiempë nyajxy, ta ja mëkjäˈäy jyajtyë jyabyoˈkxy, per kyaj tnixajëyany ja kyëˈëm borreegë ets ni ja jyëyujk tsäjkää parë dyaˈoyët ets tmoˈoyët ja jyabyoˈkxy diˈibë nety të nyijäˈtyëty. Pääty ojts tninëjkxy ja ayoobë jäˈäyë byorreeguˈunk ets dyaˈoˈyë parë ja jäˈäy diˈibë nety të nyiminyëty”.
^ parr. 9 Salmo 32:5: “Tëjëtsë net mijts ndukmëtmaytyaˈagyë nboky, ets kyajts të nipeˈenyë ndëgoˈoyën. Duˈunëts njënany: Yëˈëjëtsë Jyobaa ndukmëtmaytyaˈagaambyë ndëgoˈoyën. Ets mijtsë nboky ngaytyey të xymyaˈkxë”.
^ parr. 15 Nehemías 9:30: “Per mijts mbaˈˈayoo kanäk jëmëjt, ets duˈunyëm xymyëtmaytyaky mët yëˈëgyëjxmë mëjää, mët yëˈëgyëjxmë mgugajpxyëty, ets yëˈëjëty kyaj tmëdooˈijttë. Tim ok, ta xytyukëdëjkë ja nax käjpn diˈib mä it naxwinyëdë”.
^ parr. 18 Isaías 1:18: “Mindë, pes, ets nˈokˈyaˈoˈoyëmë jotmay ak ëtsäjtëm, duˈun jyënaˈanyë Jyobaa. Oyë mboky të jyëmbity tsapts, wäˈätsäämp jantsy poop extëmë tëtsn; oy të jyëmbity tsapts extëmë wit diˈib mëk tsaptsˈooky, jëmbitäämp extëmë lanë”.
