Le baʼaxoʼob k-líiʼsmoʼ

«Le maas maʼalob péektsil tsʼoʼok u yuʼubaʼaloʼ»

TU JAʼABIL 1923, tiaʼan George Naish tiʼ junpʼéel kúuchil tuʼux ku tsʼaʼabal kaʼach u nuʼukulil baʼateʼel tu kaajil Saskatooneʼ (Saskatchewan, Canadá). Ka tu yilaj u nikiʼ cheʼob 18 metros u chowakileʼ, tu yaʼalaj: «¿Baʼax u biilal le cheʼoboʼ?». Aʼalaʼabtiʼeʼ meyajnaj utiaʼal u beetaʼal torres utiaʼal u tsʼaʼabal wa baʼax señalil ka yanchaj le yáax nojoch baʼateltáambaloʼ. Ka máan kʼiineʼ le sukuʼun Naishoʼ, tu yaʼalaj: «Téek taal tin tuukul jeʼel u meyajtoʼon utiaʼal k-beetik u torresil radioeʼ, bey úuchik u yantal u tuukulil u beetaʼal junpʼéel difusora tiʼ radio utiaʼal kʼaʼaytajoʼ». Tu jaʼabil 1924, tu luʼumil Canadaeʼ káaj u meyaj junpʼéel tiʼ le yáax difusoraʼob tiʼ radio tuʼux ku máansaʼal baʼaloʼob yaan yil yéetel religión ku kʼaabaʼtik estación CHUC.

Tumen Canadá junpʼéel luʼumil jach nojoch, óoliʼ jeʼex tuláakal u luʼumil Europaeʼ, jach maʼalob utiaʼal u yúuchul kʼaʼaytaj tiʼ radioiʼ. Florence Johnson, meyajnaj teʼ difusora yaan kaʼach Saskatoonoʼ, tu yaʼalaj: «Beyoʼ páajchaj k-tsʼáaik u yojéelt u jaajil tiʼ yaʼab máakoʼob maʼ tu béeytal k-bin tak tuʼux kajaʼanoʼob. Tumen teʼ kʼiinoʼob jach káajal ku beetik u meyaj le radiooʼ, le máakoʼoboʼ jach taak u yuʼubikoʼob tuláakal baʼax ku yaʼalaʼaliʼ». Tu jaʼabil 1926, le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Bibliaoʼ (le bix kʼaj óoltaʼanil kaʼach u j-jaajkunajoʼob Jéeoba) tu juunaloʼob ku nuʼuktikoʼob le difusoraʼob yaantiʼob tiʼ kanpʼéel noj kaajoʼob tu luʼumil Canadaoʼ. *

¿Baʼax ku máansaʼal teʼ difusoraʼobaʼ? Ku tsʼaʼabal uʼuybil le kʼaayoʼob ku beetik le sukuʼunoʼob yanoʼob teʼ kaajoʼob tuʼux yaan le difusoraʼoboʼ, yéetel le táan u kʼaayoʼoboʼ yaan máaxoʼob ku paaxoʼobiʼ wa yaan kʼiineʼ ku paax mejen orquestaʼob. Ku máansaʼal xan tsoltʼaanoʼob yéetel ku muchʼtal jujuntúul máakoʼob utiaʼal u tsikbaltikoʼob baʼaxoʼob ku kaʼansik le Bibliaoʼ. Amy Jones, táakpaj tiʼ junpʼéel tiʼ le tsikbaloʼoboʼ, ku yaʼalik: «Ken jóokʼken kʼaʼaytaj yéetel ken in waʼal máaxeneʼ, yaan máaxeʼ ku yaʼalikten: ‹Jaaj, teech le ka tʼaan tiʼ radiooʼ›».

Tu kaajil Halifaxeʼ (Nueva Escocia), le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Bibliaoʼ meyajnajtiʼob junpʼéel baʼal túumben teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ: le máaxoʼob uʼuyik le radiooʼ ku páajtal u tʼaanoʼob yéetel u beetkoʼob kʼáatchiʼob yaan yil yéetel le Bibliaoʼ. Juntúul sukuʼuneʼ tu yaʼalaj: «Jach jatsʼuts  ilaʼabik le súutukoʼob beyaʼ. Tumen jach yaʼab máax ku tʼaaneʼ istikyaj u láaj núukaʼal».

Jeʼex tu kʼiiniloʼob le apóstol Pablooʼ jejeláas bix tu kʼamil le máakoʼob le maʼalob péektsiloʼ (Hch. 17:1-5). Yaan máakeʼ uts tu tʼaan le baʼax ku yuʼubikoʼ. Jeʼex juntúul máak ku kʼaabaʼtik Hector Marshalleʼ, le ka tu yuʼubaj tiʼ radio u yúuchul tʼaan tiʼ le libroʼob Estudios de las Escriturasoʼ, tu kʼáataj seis volumenesiʼ. Ka máan kʼiineʼ tu yaʼaleʼ, u tukultmaj kaʼach u meyajtiʼ utiaʼal u tsʼáaik xook tiʼ junpʼéel escuela ku kaʼansaj yoʼolal religión. Baʼaleʼ le ka tsʼoʼok u xokik le yáax volumenoʼ tsʼokaʼaniliʼ u chʼaʼtuklik u pʼatik le iglesia tuʼux ku binoʼ. Jach tu tsʼáaj u yóol kʼaʼaytaj yéetel chúukpaj u yóol u meyajt Jéeoba tak ka kíim tu jaʼabil 1998. Tu lakʼinil Nueva Escociaeʼ juntúul coronel ku meyaj teʼ ejército ku kʼaabaʼtik John A. MacDonaldeʼ, tu yuʼubaj le tsoltʼaan ku kʼaabaʼtik: «Le Reinooʼ, ku tsʼáaik esperanza tiʼ le yóokʼol kaabaʼ». Tuláakʼ kʼiineʼ tu yaʼalaj tiʼ juntúul sukuʼun: «Joʼoljeakeʼ u kajnáaliloʼob Cabo Bretoneʼ kʼuch tak tu yotochoʼob le maas maʼalob péektsil tsʼoʼok u yuʼubaʼal way bandaeʼ».

Baʼaleʼ maʼ tuláakal máak bey tu kʼamiloʼ. Jeʼex u nuuktakil le iglesiaoʼ pʼuʼujoʼob. Tu kaajil Halifaxeʼ desde ka káaj u máansaʼal tiʼ radio jujunpʼéel baʼaloʼob tumen le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Bibliaoʼ, u jaats catolicoʼobeʼ tu yaʼaloʼob yaan u wakʼikoʼob le difusoraoʼ. U nuuktakil le religionoʼoboʼ joʼopʼ u sen aʼalikoʼob tiʼ le gobierno maʼ u chaʼik u meyaj le difusora tiʼ le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Bibliaoʼ, le oʼolal tu jaʼabil 1928, le gobiernooʼ tu yaʼalaj maʼ ken u kaʼa tsʼáa u permisoil tiʼob. Tumen maʼ maʼalob le baʼax beetaʼabtiʼoboʼ le sukuʼunoʼoboʼ tu tʼoxoʼob junjaats juʼunoʼob ku yaʼalik Who Owns the Air? (¿Máax u yuumil le ondas tiʼ radiooʼ?). Kex beyoʼ maʼ tu kʼexaj u tuukul le máaxoʼob yanoʼob ichil le gobiernooʼ.

Baʼaleʼ leloʼ maʼ tu beetaj u lúubul u yóol le u chan múuchʼ máaxoʼob meyajtik Jéeoba tu luʼumil Canadaoʼ. Isabel Wainwrighteʼ tu yaʼalaj: «Jeʼel u tuklaʼal kaʼacheʼ jóokʼ yéetel baʼax u kʼáat le máaxoʼob pʼekmiloʼonoʼ. Baʼaleʼ teneʼ in wojel kaʼacheʼ wa bey u kʼáat Jéeoba ka seguernak le kʼaʼaytajoʼ maʼ ken u chaʼa u beetkoʼob. Lelaʼ tu yeʼesaj unaj k-kʼaʼaytik junpʼéel bix maas maʼalob u maʼalob péektsilil le Reinooʼ». Tu lugar u kʼaʼaytajoʼob maases tiʼ radioeʼ, le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Biblia yaan Canadaoʼ joʼopʼ u maas xíimbaltikoʼob le máakoʼob tu jool u yotochoʼoboʼ. Jeʼex k-ilkoʼ anchaj junpʼéel tiempo jach meyajnaj le radio utiaʼal u kʼaʼaytaʼal «le maas maʼalob péektsil tsʼoʼok u yuʼubaʼaloʼ». (Le baʼaxoʼob k-líiʼsmaj tu luʼumil Canadaoʼ.)

[Tsolajil]

[Uláakʼ baʼax ku tsoʼolol teʼ táan juʼun 32]

«Tumen jach yaʼab máax ku tʼaaneʼ istikyaj u láaj núukaʼal»

[Fotoʼob yaan teʼ táan juʼun 32]

(1) Difusora tu kaajil Edmonton (Alberta) (2) Le sukuʼun ilik u meyaj u sistema eléctrico le transmisor tu kaajil Toronto (Ontario) (3) Tuʼux ku yantal le máaxoʼob ku tʼaanoʼob teʼ estación CHUC tu kaajil Saskatoon (Saskatchewan)