1-3. (a) Na cava na veivutuni, e rawa ni tarai keda vakacava qori? (b) Na cava eda rawa ni vulica ena ivakaraitaki i Paula meda kua ni veivutunitaka kina na noda qarava na Kalou?

E VOLA e dua na dauniserekali: “Vei ira kece na vosa rarawataki e tukuni se volai, na kena e rarawataki duadua qo: ‘Isa keu a cakava ga va ya!’” Na dauniserekali qori o J.G. Whittier, e vakaibalebaletaka tiko na noda veivutunitaka eso na ka, eda diva meda cakava tale da qai veisautaka na ivakarau ni noda cakava. Ni dua e “veivutuni,” kena ibalebale e rarawa vakalevu qai curuoso nona vakasama ena dua na ka a cakava se a rairai sega ni cakava, rawa tale ga ni kena ibalebale me “tagi tale.” Eda sa cakava kece eso na ka eda diva meda cakava tale, da qai veisautaka na ivakarau ni noda cakava. Vakacava, e tiko eso na ka o veivutunitaka?

² Eso era cakava eso na cala lelevu ena gauna sa oti, eso mada ga qori era ivalavala ca bibi. Eso tale era se sega ni cakava e dua na ka va qori, ia era lomatarotarotaka ke vinaka duadua eso na vakatulewa era cakava ena nodra bula. Eso era sa guilecava na ka era a cakava ena gauna sa oti ra qai toso tiko ga. Eso tale e vakararawataki ira tu ga nodra vakasamataka “ke rawa” nira cakava e dua na ka me baleta na gauna sa oti. (Same 51:3) Vakacava o iko? O diva tu mo kua ni veivutunitaka e dua na ka ena nomu qarava na Kalou​—me tekivu mada ga qo lako yani? Vakacava e tiko e dua na ivakaraitaki e rawa ni vukei keda meda cakava qori? Io, na yapositolo o Paula.

³ A cakava eso na cala bibi o Paula ena nona bula, a vakatulewa tale ga vakavuku. E vakararawataki koya sara ga na veika a cakava ena veigauna sa oti, ia e vulica tale ga na ka me cakava me rawa ni yalodina tiko ga ena nona qarava na Kalou. Meda dikeva mada na ka eda rawa ni vulica ena nona ivakaraitaki meda kua kina ni veivutunitaka na noda veiqaravi.

4. Na cava eso na ka a veivutunitaka na yapositolo o Paula?

⁴ Ni se dua tu na Farisi ena gauna se cauravou kina  o Paula, a cakava eso na ka a qai veivutunitaka e muri. Kena ivakaraitaki, a liutaka na nodra tusaqati vakaca na tisaipeli i Karisito. E volai ena iVolatabu ni oti ga nona vakamatei o Sitiveni, “sa qai torosobu ga nona vakacacani ira na lewe ni ivavakoso o Saula [kilai e muri me o Paula]. E curuma sara ga na vale yadua qai yarataki ira mai tuba na tagane kei na yalewa, oti e qai dau balati ira i valeniveivesu.” (Caka. 8:3) E tukuna e dua na vuku o Albert Barnes ni matavosa vaKirisi e vakadewataki me “torosobu ga nona vakacacani,” e “vosa kaukaua dina, e laurai ena katakata ni lomana kei na warumisa ni [nona] veivakacacani [o Saula].” Koya gona, e tukuna o Barnes ni “vaka ga na manumanu kila na nona cudruva o Saula na isoqosoqo lotu.” Ni dua na Jiu daulotu o Saula, a vakabauta ni nona itavi vakalou me tinia na nodra cakacaka na lotu vaKarisito. A tomana kina na nona dau vakalolomataki ira na lotu vaKarisito, ‘e sega ni cegu ena nona veivakarerei kei na nona via vakamatei ira na tagane kei na yalewa,’ ena nona saga me vakawabokotaki ira.​—Caka. 9:​1, 2; 22:4. *

5. Vakamacalataka na sala a veisau kina o Saula me dua e vunautaki Karisito.

⁵ A nona inaki sara ga o Saula me gole e Tamasiko me yarataki ira na tisaipeli i Jisu mai na nodra vale, qai kauti ira vakaukaua e Jerusalemi mera lai lewai ena Sanadrini. Ia a guce na nona sasaga baleta ni a saqata sara tiko ga na iLiuliu ni ivavakoso vaKarisito. (Efeso 5:23) Ni gole tiko e Tamasiko o Saula, a rairai vua o Jisu qai vakamatabokotaki koya vakacakamana e dua na rarama. A mani talai Saula sara e Tamasiko o Jisu me lai waraka e kea na ka me cakava. Eda kila na veika a qai yaco.​—Caka. 9:​3-22.

6, 7. Na cava e vakaraitaka ni kila vinaka tu o Paula na veika rarawa a cakava ena veigauna sa oti?

⁶ Ena gauna ga sa lotu vaKarisito kina o Paula, e veisau sara ga na nona itovo. E sa sega tale ni kedra meca vakadomobula na lotu vaKarisito, e sa guta ga na veika me baleti Karisito. Ia e muri a qai vola me baleti koya: “Oni sa rogoca na ka au dau cakava niu se lotu vakaJiu, niu dau vakacacana sara vakalevu na ivavakoso ni Kalou meu vakarusa.” (Kala. 1:13) Ena dua tale na gauna, a vola vei Timoci, vei ira e Korinica kei ira e Filipai na nona veivutunitaka na ka a cakava ena gauna sa oti. (Wilika 1 Korinica 15:9; Fpai. 3:6; 1 Tim. 1:13) A sega ni dokadokataka o Paula na nona vola na veika qori me baleti koya, a sega tale ga ni vakalecalecava nira sega ni yaco dina. A kila vinaka tu ni a cakava eso na cala bibi.​—Caka. 26:​9-11.

⁷ E vakamacalataka na vuku ni iVolatabu o Frederic W. Farrar na gauna a “kaukaua sara tu ga kina na veivakacacani” i Saula. E tomana o koya ke da vakasamataka na vakadomobula ni ka e cakava o Paula ena gauna qori, “eda na rawa ni kila na levu ni nona rarawa kei na nodra veivakalialiai na meca.” De dua ena gauna e dau veisiko kina ena so na gauna o Paula ena duidui ivavakoso, a dau sotava eso na tacina era se qai raici koya vakadua, ra qai tukuna vua, ‘O iko sara ga o Paula, o dau tusaqati keimami!’​—Caka. 9:21.

8. Na cava nona rai o Paula me baleta na nodrau lomani koya kei na nodrau vosoti koya o Jiova kei Jisu, cava eda vulica kina?

⁸ Ia e kila o Paula ni a rawa ga ni qarava na nona cakacaka vakaitalatala ena vuku ni nona loloma soli wale na Kalou. A voleka ni cavuta vaka90 na ena 14 na ivola a vola na nona dau yalololoma na Kalou​—e sega ni dua tale na dauvola iVolatabu e sivita qori. (Wilika 1 Korinica 15:10.) E marautaka dina o Paula na nona vosoti, qai vinakata sara ga me vakaraitaka ni na sega ni maumau na loloma soli wale a vakaraitaka vua na Kalou. Koya gona, a “ogaoga sara vakalevu” o koya vei ira kece na yapositolo. E vakamatatataka na ivakaraitaki i Paula ke da vakatusa tale ga na noda ivalavala ca da qai veisau, e tu vakarau o Jiova me bokoca ena vuku ni isoro ni  veivoli i Jisu na noda ivalavala ca bibi. Qori na ka mera vakasamataka vakabibi o ira e dredre mera vakabauta ni rawa ni yaga vei ira na isoro i Karisito! (Wilika 1 Timoci 1:​15, 16.) E dau kaukaua na nona vakacacani Karisito o Paula e liu, ia a vola: “Na Luve ni Kalou . . . e lomani au, e solia tale ga nona bula ena vukuqu.” (Kala. 2:20; Caka. 9:5) Io, e vulica o Paula me kua ni cakava tale e dua na ka ena veivutunitaka ena nona veiqaravi. Vakacava, qori tale ga na ka o sa vulica??

9, 10. (a) Na cava era dau veivutuni kina eso na tamata i Jiova? (b) Na cava e sega ni vinaka kina me leqataki tiko ga na gauna sa oti?

⁹ Vakacava o cakava eso na ka o veivutunitaka tu nikua? O bau vakalusia na nomu igu kei na nomu gauna ena veika tawayaga, o kila ni a rawa ni yaga ena dua tale na ka? O cakava beka e dua na ka e vakaleqai ira tale eso? Se rairai tiko eso tale na vuna o veivutuni tiko kina ena gauna qo. Ia na taro qo, Na cava o rawa ni cakava kina?

¹⁰ E levu era dau lomaleqa! Ni dua e lomaleqa tu ga, kena ibalebale e vakamalumalumutaki koya, e vakacudrui koya, e vakararawataki koya, e vakavuna tale ga vakalevu na nona lomaocaoca. Vakacava ena walia qori na leqa? Sega sara ga! Na lomaleqa e vakalusi gauna kei na igu. Kua gona ni dau lomaleqa, cakava ga na veika e rawa ni vakavinakataka na kemu ituvaki. Ke o cala vua e dua, o rawa ni lai kere veivosoti vua, de dua ena vakavinakataki tale kina na nomudrau veimaliwai. Kua ni cakava tale na ka a vakavuna nomu cala, qori ena sega ni yaco tale kina na leqa. Ia eso tale na ituvaki eda na rairai sega ni levea rawa. Ena yasana kadua, na lomaleqa e vaka na paralasi ni rawa sara ga ni vakavuna me sega ni qarava vinaka kina na Kalou e dua. Ena sega tale ga ni vakaicovitaki o koya e dau lomaleqa!

11. (a) Na cava meda cakava me vosoti keda qai lomani keda kina o Jiova? (b) Na cava e tukuna na iVolatabu meda cakava me rawati kina na lomavakacegu?

¹¹ Eso era dau vakalaiva na nodra cala ena  veigauna sa oti me vakamalumalumutaki ira, era lai nanuma sara kina nira tawayaga ena mata ni Kalou. Era na rairai nanuma ni sega ni lomani ira na Kalou nira dau cala wasoma se ra yawaka na Kalou. Ia se mani cava era rairai cakava ena gauna sa oti, e rawa ga nira veivutuni, ra veisau ra qai kere veivosoti. (Caka. 3:19) E rawa ni vosoti ira o Jiova qai lomani ira, me vaka ga sa cakava vei ira e levu. O Jiova ena raici ira vakayalololoma na yalomalumalumu, o ira na dau dina, kei ira era veivutuni mai vu ni lomadra. Qori sara ga na ka a cakava na Kalou vei Jope. E kaya o Jope: “[Au] veivutuni e na kuvu-ni-soso kei na dravusa.” (Jope 42:6) E dodonu meda muria kece na ka e tukuna na iVolatabu me rawati kina na lomavakacegu: “O koya sa ubia na nonai valavala ca ena sega ni tamata yaco: Ia ko koya sa vakatusa ka biuta ena lomani.” (Vkai. 28:13; Jeme. 5:​14-16) Eda rawa gona ni vakatusai keda vua na Kalou, kerea nona veivosoti, da qai saga meda vakadodonutaka na cala eda cakava. (2 Kor. 7:​10, 11) Ke da sa cakava qori, ena rawa ni lomani keda o Jiova, ni ‘dau veivosoti vakalevu.’​—Aisea 55:7.

12. (a) Na cava eda vulica ena ivakaraitaki i Tevita me baleta na ka vinaka duadua eda rawa ni cakava ke ca na noda lewaeloma? (b) Ena sala cava e veivutuni kina o Jiova, ena vukei keda tale ga vakacava na noda kila qori? (Raica na kato.)

¹² E yaga na masu ni rawa sara ga ni uqeti Jiova me vukei keda. E talaucaka o Tevita na lomana ena nona masu ni vakabauta e volatukutukutaki vinaka tu ena Same. (Wilika Same 32:​1-5.) Me vaka ga e vakatusa o Tevita, e vakararawataki koya na nona saga me kinoca na ca ni nona lewaeloma! A vakaleqa sara ga na nona vakasama qai vakamalumalumutaki koya, e sega tale ga ni marau baleta ni sega ni vakatusa na nona cala. Na cava a cakava o Tevita me vosoti, me vakila tale ga kina na vakacegu? A tusanaki koya vua na Kalou. A sauma o Jiova na nona masu qai vakaukauataki Tevita me toso tiko ga qai cakava na ka e dodonu. Koya gona, ke o masu tale ga mai vu ni lomamu, o rawa ni nuidei ni na kauaitaka vakalevu o Jiova na nomu vakamamasu. Ke vakaleqai iko tiko eso na cala o cakava e liu, cakava na ka kece o rawata mo vakadodonutaka kina qai vakabauta na nona veivakadeitaki o Jiova ni sa vosoti iko!​—Same 86:5.

13, 14. (a) Na cava e dodonu meda kauaitaka vakabibi ena gauna qo? (b) Na taro cava e rawa ni uqeti keda meda dikeva kina na keda ituvaki ena gauna qo?

¹³ E dau tukuni nida rawa ni vuli mai na veika sa oti, ia e dodonu meda vakanamata ga ena gauna se bera mai. Kua gona ni lomaleqataka na gauna sa oti, kauaitaka ga na bula ena gauna qo kei na gauna se bera mai. Na cava eda cakava tiko ena gauna qo se da sega tiko ni cakava? Ni oti e vica na yabaki, vakacava eda na diva me duatani na ka eda cakava? Vakacava eda na yalodina tiko ga meda kua kina ni veivutunitaka e dua na ka ena gauna se bera mai?

 ¹⁴ Ni sa voleka na veivakararawataki levu, eda na sega ni via nuiqawaqawataka eso na ka va qo: ‘A rawa beka ni levu na ka au cakava ena noqu qarava na Kalou? Na cava au sega ni painia kina ni a rawa meu cakava qori? Na cava e tarova noqu tadolova na itavi meu dua na dauveiqaravi ni ivavakoso? Vakacava au a saga vagumatua meu veisautaka na noqu itovo? Au dua beka vei ira ena vinakata o Jiova me bula ena nona vuravura vou?’ Meda kua ni lomaleqataka wale ga na taro vakavure vakasama va qori, meda dikevi keda ga kina da qai vakadeitaka nida sa solia tiko na noda vinaka taucoko ena noda qaravi Jiova. Ke sega, eda na rawa ni muria tiko ga na ivakarau ni bula ena rairai levu tale kina na ka eda veivutunitaka.​—2 Tim. 2:15.

15, 16. (a) Na sala cava era vakuai ira kina e levu mera vakaliuca ena nodra bula na nodra qarava na Kalou? (b) Na cava meda kua kina ni veivutunitaka na noda vakuai keda meda vakaliuca na Matanitu ni Kalou?

¹⁵ Vakacava ke o vakuai iko mo qaravi Jiova vakatabakidua? De dua o biuta e dua na cakacaka vinaka se dua na nomu bisinisi e toso vinaka tiko mo bula rawarawa ga, me levu kina na gauna o vakayagataka ena veika e vauca na Matanitu ni Kalou. De dua o dawai tu ga, se ke o vakawati o vakatulewataka mo kua ni vakaluveni ni na dredre kina mo vakaitavi ena dua na taba ni veiqaravi vakatabakidua​—veiqaravi e Peceli, tara Vale ni Soqoni kei na valenivolavola ni tabana e vanua tani, veiqaravi vakaivakatawa ni tabacakacaka, se daukaulotu. Ni toso tiko nomu qaravi Jiova, vakacava e dodonu mo veivutunitaka na nomu vakatulewa qori? E dodonu beka mo nanuma ni sega ni yaga na ka o vakuai iko kina se ni cala na gauna o cakava kina qori? Sega!

¹⁶ O vakatulewataka qori ni o lomani Jiova vakalevu, o qai vinakata sara ga mo vukei ira eso tale era vinakata mera qaravi koya. Mo kua sara ni nanuma ni na vinaka cake na nomu bula ke dua tale na ivakarau ni bula o digia. Mo lomavakacegu ni a ganita na kemu ituvaki na vakatulewa o cakava. Mo marautaka ni o solia na nomu vinaka taucoko ena nomu qaravi Jiova. Ena sega ni guilecava na ka kece o vakuai iko kina. Ni sa na vakilai na bula dina ena gauna se bera mai, ena vakalougatataki iko ena veika totoka e uasivia na ka o rawa ni vakasamataka ena gauna qo!​—Same 145:16; 1 Tim. 6:19.

17, 18. (a) Na ivakavuvuli cava e vukei Paula me kua ni veivutunitaka kina na nona qarava na Kalou? (b) Na cava o sa vakadeitaka me baleta na nomu gauna sa oti, na gauna qo, kei na nomu qaravi Jiova ena gauna e se bera mai?

¹⁷ Na ivakavuvuli cava e vukei Paula me kua ni veivutunitaka kina na nona qarava na Kalou? Me vaka e vakadewataki ena J. B. Phillips, e vola o Paula: “Au biuta tu yani na veika sa oti, au qai dodoka na ligaqu meu rawata na isausau ena veika sa tu e liu.” (Wilika Filipai 3:​13, 14.) A sega ni vakasamataka tiko ga o Paula na veika ca a cakava ena gauna e se muria tu kina na vakabauta vakaJiu. Ia a solia na nona igu kece me rawata kina na icovi ena bula tawamudu e se bera mai.

¹⁸ Eda rawa ni muria kece na ivakavuvuli e tiko ena ka e cavuta o Paula. Meda kua ni leqataka na ka eda cakava ena gauna sa oti, kua ni vakasamataka tiko ga na ka eda sega ni rawa ni veisautaka, e dodonu ga meda vakanamata ena veigauna se bera mai. Eda na rairai sega ni guilecava sara na cala eda cakava ena gauna sa oti, ia me kua ga ni vakararawataki keda tiko ga. Eda rawa ni guilecava na veigauna sa oti, da qarava na Kalou ena noda vinaka taucoko ena gauna qo, da qai vakanamata ena veika totoka e se bera mai!