1-3. (a) Kwĩlila nĩ kyaũ, na kũtonya kũtuma twĩw’a ata? (b) Nĩ kyaũ tũtonya kwĩmanyĩsya kumana na Vaulo ĩũlũ wa kũmũthũkũma Ngai tũte kwĩlila?

 MŨANDĨKI ũmwe aandĩkie ũũ: “Ndeto ila syĩ woo mũno katĩ wa ndeto syonthe ila ineenawa kana iandĩkawa nĩ ii: ‘Keka nĩneesĩ!’” Mũandĩki ũsu aĩ J. G. Whittier, na aneenaa ĩũlũ wa maũndũ ala twĩkaa na ĩtina tũkesa kwĩlila. “Kwĩlila” nĩ kwĩthĩwa na kyeva ngoonĩ na kĩlĩkonĩ ĩũlũ wa ũndũ weekiwe kana ũtaaĩkwa na no kwonany’e “kũĩa ĩngĩ.” Ithyonthe nĩtwĩkaa maũndũ na ĩtina tũkesa kwĩlila. We nĩwĩlilaa?

² Andũ amwe nĩmekĩte mavĩtyo manene, o na nĩmekĩte naĩ ngito. Angĩ mayaaĩka maũndũ mathũku, ĩndĩ nĩmaseng’aa ethĩwa motwi amwe meekie nĩmaaĩlĩte vyũ. Andũ amwe nĩmolĩtwe nĩ maũndũ mavĩtu na nĩmaendeee nesa. Namo angĩ maendeee kwĩlila nũndũ wa maũndũ mavĩtu. (Sav. 51:3) We wĩw’aa ata? We nũkwenda kũmũthũkũma Ngai ũte kwĩlila kuma yu na kũendeea? Vo ve mũndũ tũtonya kwĩyĩelekany’a nake ĩũlũ wa ũndũ ũsu? Ĩĩ e vo, nake nĩ mũtũmwa Vaulo.

³ O na kau Vaulo nĩweekie mavĩtyo maito, nĩwesie kwĩka motwi ma ũĩ. Nĩweelilile mũno nũndũ wa mavĩtyo ala weekĩte, ĩndĩ nĩweemanyĩisye ũndũ ũtonya kwĩka motwi maseo aimũthũkũma Ngai. Ekai twone ũndũ ngelekany’o yake ĩtonya kũtũtetheesya kũmũthũkũma Ngai tũte kwĩlila.

4. Nĩ maũndũ meva matumie Vaulo elila?

⁴ Ĩla Vaulo waĩ Mũvalisi e mũnini, nĩweekie maũndũ matumie elila ĩtina. Kwa ngelekany’o, nĩwatongoeisye andũ maĩ na ũng’endu kũnyamasya amanyĩw’a ma Klĩsto. Mbivilia yaĩtye kana o mĩtũkĩ ĩtina wa kũawa kwa Sitivini, “Saulo [ũla wesie  kwĩtwa Vaulo] aananga ĩkanisa mũno, aivota kĩla nyũmba, aimakusũlan’ya aũme na aka aimekĩa kolokolonĩ.” (Meko 8:3) Mũsomi Albert Barnes aisye kana ndeto ya Kĩkiliki ĩla yĩalyũlĩtwe ‘aananga mũno’ nĩ “ndeto ngito na yonanasya kĩthito na ũthilĩku ũla [Saulo] waĩ naw’o ainyamasya [amanyĩw’a].” Kwoou Barnes aisye, “Saulo aanangie ĩkanisa e na ũthilĩku ta nyamũ ya kĩthekanĩ.” Nũndũ aĩ Mũyuti weeyumĩtye, Saulo aĩkĩĩaa kana kwaĩ kwenda kwa Ngai amine Ũklĩsto. Kwoou, asembanasya namo e na ũng’endu na “kũveva kwake kwaĩ kũmakan’ya na kũmoaa . . . o na ethĩwa nĩ aũme kana aka,” ayenda kũmamina.—Meko 9:1, 2; 22:4. *

5. Elesya kĩla kyatumie Saulo aeka kũnyamasya amanyĩw’a ma Yesũ na ambĩĩa kũtavany’a ĩũlũ wa Klĩsto.

⁵ Kĩeleelo kya Saulo kyaĩ kũthi Ndamasiku amakusũlany’e amanyĩw’a ma Yesũ mĩsyĩnĩ kwoo na aimaete Yelusaleme masilĩlwe nĩ Nzama ĩla yaĩ na ũthilĩku. Ĩndĩ, ndaaĩka ũu nũndũ avĩngaa Mũtwe wa kĩkundi kya Kĩklĩsto. (Aev. 5:23) Saulo e nzĩanĩ aendete Ndamasiku, Yesũ nĩwakomanie nake na aumĩlya kyeni kya kyama kĩla kyatumie Saulo aeka kwona. Na ĩndĩ Yesũ amũtũma Saulo Ndamasiku vala waĩ eteele nginya ũndũ ũkatavw’a. Nĩtwĩsĩ ũndũ kwesie kwĩkĩka.—Meko 9:3-22.

6, 7. Nĩ kyaũ kĩkwonany’a kana Vaulo nĩweesĩ mavĩtyo ala weekĩte?

⁶ Vaulo nĩwaalyũkile o ĩla watw’ĩkie Mũklĩsto. Vandũ va kwĩthĩwa e mũmaitha wa Aklĩsto, nĩwatw’ĩkie mũtavany’a wĩ kĩthito. O na vailyĩ ũu, Vaulo aandĩkie ta ũũ ĩũlũ wake mwene: “Nũndũ nĩmwĩw’ĩte ũvoo wa mwĩkalĩle wakwa wa tene mũthaithĩlenĩ wa Ayuti, ũndũ nathĩnisye ĩkanisa ya Ngai kũthonoka kũthima, na kũyananga.” (Aka. 1:13) O na nĩwesie kũweta ũndũ weelilaa ĩla waandĩkĩie Akolintho, Avilivi, na Timotheo. (Soma 1 Akolintho 15:9; Avi. 3:6; 1 Tim. 1:13) Vaulo ndaaĩw’a nthoni kũandĩka ĩũlũ wa maũndũ ala weekĩte na ndaatata kũvitha maũndũ asu ta mataaĩkĩka. Nĩweesĩ kana nĩweekĩte mavĩtyo manene.—Meko 26:9-11.

⁷ Mũsomi wa Mbivilia wĩtawa Frederic W. Farrar, nĩwawetie ũndũ Saulo weekie nthĩnĩ wa “wĩa ũũ mũthũku wa kũnyamasya.” Farrar aendeee kwasya kana ĩla twasũanĩa ũito wa ĩvinda yĩĩ ya kyeva thayũnĩ wa Vaulo, nĩw’o tũtonya “kũmanya kyeva kingĩ kĩla waĩ nakyo, na ũndũ amaitha mamũmondaa.” Ĩla Vaulo wathokeie ikundi imwe, noĩthwa ana-a-asa ala mamwonaa ya mbee mamwĩaa, ‘Kwoou nue Vaulo, ũla watũnyamaasya!’—Meko 9:21.

8. Vaulo aĩ na woni mwaũ ĩũlũ wa tei na wendo ũla wooniw’e nĩ Yeova na Yesũ, na ũu wĩtũmanyĩsya kyaũ?

⁸ Ĩndĩ Vaulo nĩweesĩ kana atavanasya kwondũ wa mumo, kana tei, wa Ngai. Nũwetete ndaĩa ĩsu ya Ngai mavinda ta 90 nthĩnĩ wa valũa 14 ila waandĩkie, kwĩ mũandĩki o na wĩva wa Mbivilia. (Soma 1 Akolintho 15:10.) Vaulo nĩwoonie vata mũnene wa tei ũla wooniw’e nĩ Ngai, na ndendaa tei ũsu wĩthĩwe wĩ wa mana. Kwoou ‘nĩwathĩnĩe wĩa mbee’ wa atũmwa ala angĩ onthe. Ngelekany’o ya Vaulo nĩkwonany’a nesa kana ĩla twaumbũla naĩ sitũ na twaalyũla mwĩkalo witũ, Yeova ethĩawa eyũmbanĩtye kũtũekea kwĩsĩla nthembo ya wovosyo ya Yesũ. Yĩĩ nĩ ĩsomo ĩseo ta kĩ  kwa ala maĩkĩĩa nthembo ya Yesũ ndĩmatethya mo ene! (Soma 1 Timotheo 1:15, 16.) O na vala Vaulo nĩwathĩnisye Klĩsto mũno, aĩ atonya kwasya: ‘Mwana wa Ngai nĩwambendie, na eenengane kwondũ wakwa.’ (Aka. 2:20; Meko 9:5) Vaulo nĩweemanyĩisye ũndũ ũtonya kũmũthũkũma Ngai ate na mĩlilo mingĩ. We nĩwĩmanyĩĩtye ũu?

9, 10. (a) Nĩkĩ athũkũmi amwe ma Yeova melilaa? (b) Nĩkĩ ti ũseo kũendeea kwĩmakĩa kwondũ wa maũndũ mavĩtu?

⁹ Vo ve maũndũ weekie meũtuma wĩlila? We waananga vinya waku na ĩvinda yaku kwĩka maũndũ mataĩlĩte? We waaĩka ũndũ na ũkatuma andũ angĩ mathĩna? Kana nĩvatonyeka vakethĩwa ve maũndũ angĩ meũtuma wĩlila? We ũtonya kwĩka ata ĩũlũ wa maũndũ asu?

¹⁰ Andũ aingĩ nĩmethĩawa na kyeva. Kũendeea kwĩthĩwa na kyeva kwonanasya kwĩnyamasya. Kwĩka ũu nĩkũetae mawĩmakĩo maingĩ. Kw’o kwĩmakĩa nĩkũminaa mathĩna? Vaitonyeka o na vanini! Kwasũanĩa ũitata kũsonga na kĩvĩla kĩkũnĩĩe vandũ. Nũtonya kwananga vinya mwingĩ ĩndĩ ndwĩsa kũsonga o na vanini! Vandũ va kwĩmakĩa, kwosa ĩtambya yĩla yaĩlĩte nĩkũtonya kũũtetheesya. Nũtonya kũtũngĩĩa ũnyanya ethĩwa nĩweetya ũekeo ũla wamũvĩtĩsya. Nũtonya kwĩsiĩanĩa na maũndũ ala matumie ũmũvĩtĩsya na ũisiĩĩa kũkwatwa nĩ mathĩna. Ĩndĩ ve maũndũ amwe ala no nginya ũendeee kũmĩanĩsya namo. Kwĩmakĩa kũitethasya ĩndĩ kũtumaa mũndũ atamũthũkũma Ngai ũndũ vaĩle. Kũiunaa o na vanini!

11. (a) Tũtonya kwĩka ata nĩ kana Yeova atwony’e tei na ũseo wĩ wendo? (b) Kwosana na Mbivilia, no nginya twĩke ata nĩ kana twĩthĩwe na mũuo wa kĩlĩko na tũieka kũlilikana mavĩtyo maitũ ma tene?

¹¹ Andũ amwe nĩmemakĩaa nũndũ  wa mavĩtyo meekie na kwondũ wa ũu, mayona mataĩlĩte mbee wa Ngai. Nĩmatonya kwĩw’a Ngai totamew’ĩa tei nũndũ nĩmekĩte mavĩtyo maito kana matindĩaa kũmũvĩtĩsya. Ũw’o nĩ kana, o na ethĩwa mekĩte ata, nĩmatonya kwĩlila, makalyũla mwĩkalĩle woo, na mayĩtya ũekeo. (Meko 3:19) Yeova nũtonya kũmew’ĩa tei na kũmony’a ũseo wĩ wendo, o tondũ wonetye andũ angĩ aingĩ. Yeova nũmwĩw’ĩaa tei ũla wĩ na wĩnyivyo, wĩtĩkĩlaa mavĩtyo make, na ũla wĩlilaa kuma ngoonĩ. Ngai nĩwamwĩw’ĩie tei Yovu ũla waisye: “Nĩngwĩlilĩla kĩtoonĩ na mũunĩ.” (Yovu 42:6) Ithyonthe twaĩlĩte kwĩka kwosana na ũndũ ũũ Mbivilia ĩwetete nĩ kana twĩthĩwe na mũuo wa kĩlĩko: “Ũla ũvw’ĩkaa mavĩtyo make ndakaathimĩka; ĩndĩ ũla ũmaumbũlaa na kũmatia akeew’ĩwa tei.” (Nth. 28:13; Yak. 5:14-16) Kwoou no tũmumbũlĩle Ngai mavĩtyo maitũ, tũkamwĩtya ũekeo, na tũilũnga mavĩtyo maitũ. (2 Ako. 7:10, 11) Tweeka ũu, tũkatanĩa tei wa Ngai ũla ‘ũekeaa vyũ.’—Isa. 55:7.

12. (a) Ngelekany’o ya Ndaviti yĩonany’a twaĩlĩte kwĩka ata ĩla wasya wa ngoo ũũtũthĩny’a? (b) Nĩ kwa nzĩa yĩva Yeova weelilile, na kũmanya ũu kũtũtetheeasya ata? (Sisya ĩsandũkũ.)

¹² Mboya yĩ ũtonyi mwingĩ nũndũ Ngai nũmĩtũmĩaa kwĩanĩsya maũndũ maingĩ. Ĩvuku ya Savuli yĩ na wathi wa Ndaviti ũla wonanĩtye aĩ na mũĩkĩĩo kana Ngai nĩwasũngĩĩte mboya syake. (Soma Savuli 32:1-5.) Ndaviti atambĩte kumbũlĩla Ngai naĩ syake, nĩwathĩnaw’a nĩ wasya wake wa ngoo. Nĩvatonyeka ũndũ ũsu ũkethĩwa wamũthĩnisye kĩlĩko na wonzya mwĩĩ wake na eethĩwa ate na ũtanu nũndũ ndaaumbũla. Nĩ kyaũ kyatumie Ndaviti aekewa na aeka kũthĩnĩka? Nũndũ nĩwaumbũlile. Yeova nĩwasũngĩie mboya sya Ndaviti na amwĩkĩa vinya aendeee kwĩka ũla waĩlĩte. O ta ũu, ĩla wavoya kuma ngoonĩ nũtonya kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo kana Yeova akaũsũngĩa. Ethĩwa nũũthĩnw’a nĩ mavĩtyo ala wĩkĩte, tata ũndũ ũtonya ũmalũnge na ũyĩthĩwa na mũĩkĩĩo kana Yeova akakũekea.—Sav. 86:5.

13, 14. (a) Nĩ kyaũ twaĩle kũthĩnĩkĩa mũno? (b) Nĩ makũlyo meva matonya kũtũtetheesya kwĩyĩosya?

¹³ Andũ maasyaa nĩtũtonya kwĩmanyĩsya kumana na maũndũ ma ĩvinda ĩvĩtu, ĩndĩ twaĩle kũsũanĩa mũno ĩũlũ wa ĩvinda yĩla yũkĩte. Kwoou vandũ va kwĩmakĩa nũndũ wa maũndũ mavĩtu, twaĩlĩte kũthĩnĩkĩa maũndũ ma ũmũnthĩ na ma ĩvinda yĩla yũkĩte. Nĩ kyaũ tũkwĩka yu, kana tũte kwĩka, kĩtonya kũtuma twĩsa kwĩlila? Nĩtũendeee kwĩthĩwa twĩ aĩkĩĩku nĩ kana twĩsiĩanĩe na maũndũ mesa kũtuma twĩlila?

¹⁴ O ũndũ ũla thĩna mũnene ũendeee kũthengeea, tũyaĩle kwĩthĩwa na  mosũanĩo ta aa: ‘Nĩnaĩle kwĩthĩwa namũthũkũmie Yeova mũnango? Nĩkĩ ndaaĩthĩwa vainia ĩla naĩ na mwanya? Nĩ kyaũ kyanziĩĩie ndikethĩwe mũtetheesya wa kĩkundi? Nyie nĩneekĩie kĩthito kya kwĩvw’ĩka ũ-mũndũ mweũ? Nyie nĩ ũmwe katĩ wa ala Yeova ũkwenda malike nthĩ yake nzaũ?’ Vandũ va kwĩthĩny’a na makũlyo ta asu, twaĩle kũmatũmĩa kwĩyĩosya ithyĩ ene kana nĩtũũmũthũkũma Yeova na ngoo yonthe. Twaema kwĩka ũu, nĩtũtonya kwĩsa kwĩlila mũno.—2 Tim. 2:15.

15, 16. (a) Nĩ maũndũ meva andũ aingĩ maekete nĩ kana mavĩtye mbee kũmũthũkũma Ngai? (b) Nĩkĩ tũtaĩle kwĩlila nũndũ nĩtweeyumisye kũvĩtya maũndũ ma Ũsumbĩ mbee?

¹⁵ Nata ĩũlũ wa ala meyumĩtye kũmũthũkũma Yeova ĩvinda yonthe? No kwĩthĩwa watiie wĩa mũseo kana viasala mũseo nĩ kana wĩthĩwe na ĩvinda yingangĩ maũndũnĩ ma Ũsumbĩ. Kana ũkethĩwa wekalile ũtatwaanĩte kana ũte mũtwae, ũkethĩwa watwie kwĩkala ũte syana nĩ kana wĩthĩwe na ĩvinda yingĩ ya kũmũthũkũma Ngai ĩvinda yonthe ta kwĩthĩwa mũthũkũmi wa Mbetheli, kũthũkũma wĩa wa kwaka wa nthĩ yonthe, wĩa wa kũthyũlũlũka, kana ũthũkũmi wa ũmisonalĩ. We nĩwaĩle kwĩlila nũndũ wa motwi asu ĩla ũendeee kũkũa wĩ ũthũkũminĩ wa Yeova? We nĩwaĩlĩte kwĩw’a ta ũtaaĩlĩte kwĩyumya kũmũthũkũma Ngai ĩvinda yonthe kana ta weekie ũu ĩvinda yĩla yĩtaĩlĩte? Ndwaĩle kwĩw’a ũu o na vanini!

¹⁶ Weekie motwi asu nũndũ nĩwamwendete mũno Yeova na waĩ na wendi mwingĩ wa kũmatetheesya ala mendaa kũmũthũkũma. Ndwaĩle kũsũanĩa maũndũ maĩle kwĩthĩwa me maseo mũnango keka ndwaatw’a kũmũthũkũma Ngai ĩvinda yonthe. Nũtonya kwĩw’a wĩ mwĩanĩe mũno nũndũ wa kũmanya kana weekie ũla waaĩlĩte. Nũtonya kũtana nũndũ nĩweeyumisye vyũ kũmũthũkũma Yeova. We ndakolwa nũndũ nĩweeyumisye kũmũthũkũma thayũnĩ waku w’onthe. Nthĩnĩ wa thayũ wa w’o ũla tweteele, akakũathima mũno kwĩ ũndũ ũtonya kũsũanĩa yu!—Sav. 145:16; 1 Tim. 6:19.

17, 18. (a) Nĩ mwolooto wĩva wamũtetheeisye Vaulo amũthũkũme Ngai ate kwĩlila? (b) Ũtwi waku nĩ mwaũ ĩũlũ wa ũthũkũmi waku kwa Yeova wa ĩvinda ĩvĩtu, ĩvinda yĩĩ, na yĩla yũkĩte?

¹⁷ Vaulo eemanyĩisye mwolooto wĩva ũla wamũtetheeisye kũmũthũkũma Ngai ate kwĩlila? Kwosana na Mbivilia ĩla ĩalyũlĩtwe nĩ J. B. Phillips, Vaulo aandĩkie: “Nĩngũtia maũndũ ala mavĩtũku ndambũũkĩtye moko makwa kwelekela maũndũ ala me mbee, nĩ kana nĩvikĩĩe kĩeleelo.” (Soma Avilivi 3:13, 14.) Vaulo ndaatindĩa kũsũanĩa maũndũ mathũku ala weekie ĩla waĩ ndĩninĩ ya Ayuti. Vandũ va ũu, atũmĩie vinya wake w’onthe nĩ kana atonye kũkwata mũthĩnzĩo wa thayũ ũtathela ĩvinda yũkĩte.

¹⁸ Ithyonthe nĩtũtonya kũtũmĩa mwolooto ũsu Vaulo wawetie. Vandũ va kũsũanĩa maũndũ mavĩtu ala tũtatonya kũmaalyũla, twaĩle kwĩkoota tũvikĩe maũndũ ala me mbee. Tũitonya kũlwa nĩ mavĩtyo maitũ ma ĩvinda ĩvĩtu ĩndĩ tũyaĩlĩte kũendeea kũthĩnĩka nũndũ wamo. Twaĩlĩte kũtata kũlwa nĩ maũndũ ma ĩvinda ĩvĩtu, tũmũthũkũme Ngai ũndũ tũtonya, na tũyĩthĩwa na wĩkwatyo wa ĩvinda yũkĩte ĩseo.