1-3. 1) ¿Kʼusi skʼan xal kʼalal chopol chaʼi sba li jun krixchanoe, xchiʼuk kʼuxi xuʼ chakʼ jvokoltik taje? 2) ¿Kʼusi xuʼ jchantik ta stojolal jtakbol Pablo ta sventa taje?

 XI LA stsʼiba li j-alnichimalkʼop ti John G. Whittier sbie: «Ta skotol li kʼusi chkaltik xchiʼuk li kʼusi ta jtsʼibatik ti chakʼ at-oʼontone jaʼ: “Ti lajuk jpase”». Li j-alnichimalkʼop taje jaʼ laj yalbe skʼoplal li kʼusi ta jchaʼnaʼtik la jpastik o laj kaltike, ti oy ox ta koʼontontik spasel ti kʼuyelan ta jkʼantike. Li buchʼu chopol noʼox chaʼi sbae o te noʼox xvulvun yoʼonton jech kʼuchaʼal laj kalbetik skʼoplal ta akʼole, yuʼun oy kʼusi la spas o mi oy kʼusi laj yikta spasel. ¿Mi oy kʼusi chachaʼnaʼ li voʼote?

² Jlom krixchanoetike oy kʼusitik chopol spasojik o tsots smul spasojik. Li yantik xtoke muʼyuk kʼusi mas chopol spasojik, pe tsjakʼbe sbaik mi oy van jlomuk kʼusitik kʼot ta nopel yuʼunik ti lekike. Oy krixchanoetik xtoke xchʼayoj ta sjolik li kʼusi spasojike xchiʼuk jaʼ laj yakʼ ta yoʼontonik li kʼusi oy avie. Pe li yantike jaʼ noʼox chakʼbe sba svokolik kʼalal xi tsnopike: «Ti jechuk la jpas liʼe o ti jaʼuk liʼe...» (Sal. 51:3). ¿Li voʼote? ¿Mi oy van ta avoʼonton chatun ta stojolal Dios ti muʼyuk amul chavaʼi aba li avie? ¿Mi oy van junuk skʼelobil ti jech kʼotem ta pasel ti xuʼ skoltautike? Oy kʼuxi un, jaʼ li jtakbol Pabloe.

³ Ta sjunul xkuxlejal li Pabloe, tsots la saʼ smul, pe oy kʼusitik lek kʼot ta nopel yuʼun xtok. Akʼo mi toj chopol laj yaʼi sba ta skoj li kʼusitik la spas ta voʼnee, la xchan ti xmuyubaj noʼox ti tukʼ tun ta stojolal Diose. Jkʼeltik batel.

4. ¿Kʼu toʼox yelan xkuxlejal li jtakbol Pabloe?

⁴ Kʼalal fariseo toʼox li Pabloe, oy kʼusitik la spas ti la xchaʼnaʼ ta jelavele. Jech kʼuchaʼal liʼe, yuʼun jaʼ jbabe  kʼot kʼalal la snuts li yajtsʼaklomtak Cristoe. Li Vivliae chal ti kʼalal laj xaʼox yichʼ milel li Estebane, li «Sauloe [ti laj yichʼ ojtikinel kʼuchaʼal Pablo ta mas tsʼakale] sujoj sba ta yilbajinel ti jchʼunolajeletique. Ta xʼoch batel ta jujun naetic ta xjochan loqʼuel manchuc mi viniquetic, mi antsetic yoʼ ta stac batel ta chuquel» (Hech. 8:3, Ch). Li jchanubtasvanej Albert Barnese laj yal ti kʼalal chichʼ jelubtasel ta griego kʼop ti «sujoj sba ta yilbajinel» xie, jaʼ «jpʼel kʼop ti toj tsots ta aʼyele, ti chakʼ ta aʼyel ti jpʼel ta yoʼonton spasel xchiʼuk ti xkapet sjol nutsvan [li Sauloe]», xi laj yal xtok li Albert Barnese: «Li Sauloe xkoʼolaj kʼuchaʼal jtiʼval bolom la stsak ta kʼop li tsobobbaile». Ta skoj ti jaʼ batem yoʼonton srelijion yuʼun judioetik li Sauloe, yaloj mi jaʼ yabtel Dios ti chakʼbe slajeb jchʼunolajeletike. Jaʼ yuʼun oy ta yoʼonton «tsibtas, xchiʼuc [tsmil]» li yajtsʼaklomtak Cristoe, la stsatsal ilbajin kʼalal ta «viniquetic xchiʼuc antsetic» (Hech. 9:​1, 2; 22:4). *

5. Alo kʼuxi laj yikta snutsel yajtsʼaklomtak Jesús li Pabloe xchiʼuk ti lik xchol mantale.

⁵ Li Pabloe taʼox skʼan xbat ta Damasco sventa xbat xjochan lokʼel ta sna li yajtsʼaklomtak Cristoe, vaʼun chikʼ batel ta Jerusalén sventa xichʼik chapanel ta stojolal li Sanedrine. Pe li Jolil yuʼun tsobobbaile muʼyuk akʼbat spas (Efes. 5:​23). Kʼalal ta sbelel xaʼox Damasco xbat li Sauloe te kʼoponat yuʼun li Jesuse, vaʼun tupʼbat sat ta jun lus ti ta skʼelobil juʼelal noʼoxe. Laje takat batel ta Damasco xchiʼuk albat ti akʼo smala li kʼusi skʼan spase. Li Vivliae ta to xalbutik li kʼusi kʼot ta pasele (Hech. 9:​3-​22).

6, 7. ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel Pablo ti snaʼoj ti chopol kʼusi spasoje?

⁶ Kʼalal kʼot ta yajtsʼaklom Cristo li Pabloe jel ta jyalel li xkuxlejale. Yuʼun ta sjunul yoʼonton lik spakbe skʼoplal li yajtsʼaklomtak Cristoe, akʼo mi jaʼ toʼox li buchʼu tsots ch-ilbajinvane. Pe xi la stsʼiba ta tsʼakale: «Yuʼun avaʼyojic cʼu xiʼelan cʼalal coʼol toʼox jchʼunoj jchiʼuc li jchiʼiltac ta judioale. Toj echʼem toʼox laj cutsʼinta li steclumal Diose; oy ta coʼnton chcules ox scotol» (Gál. 1:​13). Laj to xchaʼal ti kʼu toʼox yelan xkuxlejal kʼalal la stsʼibabe batel yajtsʼaklom Cristo ta Corinto xchiʼuk ta Filipose, laj yalbe xtok li Timoteoe (kʼelo 1 Corintios 15:9; Filip. 3:6; 1 Tim. 1:​13). Li Pabloe muʼyuk bu toj mukʼ xa laj yaʼi sba kʼalal la stsʼiba li kʼusi kʼot ta xkuxlejale, pe maʼuk skʼan xal ti muʼyuk xa kʼusi kʼotem ta pasel laj yaʼie. Snaʼoj ti oy kʼusi toj chopol spasoje (Hech. 26:​9-​11).

⁷ Li Frederic W. Farrar jun pʼijil vinik ti jaʼ chchanbe skʼoplal Vivliae laj yalbe skʼoplal «ti toj echʼ tsots nutsvan» li Sauloe. Laj yal xtok ti kʼalal chkaʼibetik smelolal ti toj echʼ noʼox tsots kʼusi la spasbe li yajtsʼaklomtak Cristoe «xuʼ xkaʼitik kʼu to yelan laj yaʼi sba ta skoj li kʼusi la spase xchiʼuk li chopol kʼoptael ch-akʼbat yuʼun li yajkontratake». Xuʼ van kʼalal chbat svulaʼan yantik tsobobbailetik li Pabloe chnopaj tal ermanoetik ti mu xojtikinane, vaʼun xi ch-albate: «¡Voʼot li Pabloe chaʼa, ti buchʼu tsnutsunkutik toʼoxe!» (Hech. 9:​21).

8. ¿Kʼu yelan laj yaʼi sba Pablo ta sventa li kʼanelal, li yutsil yoʼonton Jeova xchiʼuk li Jesuse, xchiʼuk kʼusi chakʼ jchantik?

⁸ Akʼo mi jech, li Pabloe snaʼoj ti jaʼ koliyal li yutsil yoʼonton Dios ti ch-akʼbat spas li abtelal ta cholmantale. Li Pabloe laj yal 90 ta velta li yutsil yoʼonton Dios li ta xchanlajunebal karta la stsʼibae, jaʼ mu sta li yan jtsʼibajometik ta Vivliae (kʼelo 1 Corintios 15:​10). Li Pabloe laj yakʼ ta ilel ti tstoj ta vokol ti akʼbat ta ilel xkʼuxul yoʼonton Dios ta stojolale xchiʼuk laj yakʼ ta ilel ta xkuxlejal ti mu jecheʼuk noʼox taje. Yuʼun onoʼox mas ep abtej li Pabloe, jaʼ mu sta li yan jtakboletike. Li kʼusi kʼot ta xkuxlejal li Pabloe oy kʼusi chakʼ jchantik, pe mas to ta stojol  li buchʼutik tsnopik ti mu x-akʼatik ta perton yuʼun li Diose. ¿Kʼusi ti xuʼ jchantike? Mi chkakʼ xchʼunel koʼontontik ti laj yakʼ sba ta matanal li Jesuse, chkaltik ta jamal li jmultike xchiʼuk ta jtukʼibtastik li jtalelaltike, vaʼun li Jeovae chchʼay ta sjol li jmultike, akʼo mi toj tsotsik (kʼelo 1 Timoteo 1:​15, 16). Akʼo mi la smil sba ta snutsel Cristo li Pabloe, xi laj yale: «Li Xnichʼon Diose [...] ep la [skʼanun], ti laj yacʼ sba ta milel ta jcoje» (Gál. 2:​20; Hech. 9:5). Jech kʼuchaʼal chkiltike, li Pabloe la xchan chtun ta stojolal Jeova ti muʼyuk smul chaʼi sbae. ¿Li voʼote?

9, 10. 1) ¿Kʼu yuʼun chopol chaʼi sbaik li jlom kermanotaktike? 2) ¿Kʼu yuʼun muʼyuk lek ti jaʼ ta jnopilantik li kʼusi la jpastik ta voʼnee?

⁹ Yikʼal van oy kʼusi la apas ti chopol la avaʼi ta tsʼakale. Xuʼ van jecheʼ noʼox chachʼay akʼakʼal xchiʼuk avip ta kʼusitik noʼox ti muʼyuk sbalile. Xuʼ van oy buchʼu chopol kʼusi la apasbe o chopol chavaʼi aba ta skoj kʼusitik yan. ¿Kʼusi van xuʼ xapas ta sventa taje?

¹⁰ Epal krixchanoetike chat-o yoʼontonik. Jaʼ yuʼun, jaʼ tsnopilanik li kʼusi la spasike, ta skoj taje xuʼ x-ipajik-o. Pe, ¿mi chchapaj-o van taje? Muʼyuk. Yuʼun xkoʼolaj ti chatsʼuyubaje, akʼo mi chavakʼ tajek avip ta tsʼuyubajel, muʼyuk bu jotukal chakʼot. Li kʼusi noʼoxe jaʼ ti chalub yuʼune. Sventa lek kʼusi xkʼot ta pasele, jaʼ mas lek ti mu xa jnopilantike, yuʼun jaʼ lek ti oy kʼusi jpastik noʼoxe. Jech kʼuchaʼal liʼe, xuʼ van jkʼantik perton, vaʼun chlekub kʼuyelan xkil jbatik xchiʼuk junuk kamigotik. Mu xa xapas yan velta li kʼusi chopol ti xuʼ van xlaj anaʼ ta tsʼakale. O xuʼ van mu xa kʼusi stakʼ pasel. Pe li kʼusi melele jaʼ ti muʼyuk kʼusi ta jtatik mi laj kat koʼontontike. Yuʼun jaʼ noʼox chakʼ ti mu xa lekuk xijtun ta stojolal li Jeovae.

11. 1) ¿Kʼusi skʼan jpastik sventa xakʼbutik ta ilel xkʼuxul yoʼonton xchiʼuk slekil yoʼonton li Jeovae? 2) ¿Kʼusi skʼan jpastik sventa mu xa jvules ta joltik li kʼusi toʼox la jpastike xchiʼuk sventa junuk noʼox li koʼontontike?

¹¹ Jlom yajtsʼaklomtak Cristoe chakʼik ti akʼo xat-o yoʼontonik li kʼusi la spasik  toʼoxe, ta skoj taje vokol chaʼiik ta xchʼunel ti chkʼanatik yuʼun li Diose. Xuʼ van vokol chaʼiik xchʼunel xtok ti mu staik-o ti x-akʼbatik ta ilel li kʼuxubinel yuʼun Diose, yuʼun tsots spasoj smulik o ep ta velta la spasik. Pe li kʼusi melele, jaʼ ti xuʼ sutes yoʼontonike, sjel stalelalik xchiʼuk ti skʼanik pertone, mu ventauk li kʼusi toʼox la spasike (Hech. 3:​19). Li Jeovae xuʼ xakʼbe ta ilel xkʼuxul yoʼonton xchiʼuk slekil yoʼonton, jech kʼuchaʼal spasoj ta stojolal epal krixchanoetike. Ta slekil yoʼonton ta xchʼam li buchʼutik tsutes yoʼontonik ta melel xchiʼuk ti bikʼit chakʼ sbaike, jech kʼuchaʼal Job ti xi laj yale: «Ta jsutes coʼnton ta atojol [o toj kʼux chkaʼi]; liʼ ta xcacʼ jba ta pucuctic, ta tantic» (Job 42:6). Li Diose oy kʼusi yalojbutik akʼo jpastik sventa junuk noʼox li koʼontontike: «Li bochʼo ta smuc smule muʼyuc lec chbat; yan li bochʼo jamal chal, xchiʼuc me tscomtsane, chʼaybil chcʼot smul» (Prov. 28:​13; Sant. 5:​14-​16). Jaʼ yuʼun, xuʼ xkalbetik ta jamal jmultik li Diose, jkʼanbetik perton xchiʼuk kakʼtik persa jel noʼox li jtalelaltike (2 Cor. 7:​10, 11). Mi jech ta jpastik taje, ta me jtabetik sbalil li xkʼuxul yoʼontone, yuʼun «toj ep perdón yuʼun» (Is. 55:7).

12. 1) Jech kʼuchaʼal kʼot ta xkuxlejal li Davide, ¿kʼusi skʼan pasel sventa mu teuk xvulvun li jol koʼontontike? 2) ¿Kʼusi skʼan xal ti chopol chaʼi sba li Jeovae, xchiʼuk kʼusi tskoltautik mi laj kaʼibetik smelolale? (Kʼelo li rekuadro ta akʼole.)

¹² Koliyal li orasion yakʼoj Jeovae, xuʼ skoltautik. Li Davide ta sjunul yoʼonton la spas orasion ti te laj yakʼ ta ilel ti kʼuyelan chaʼi sbae, li alakʼ sba orasion la spas taje te tsʼibabil-o ta slivroal Salmos (kʼelo Salmo 32:​1-5). Li Davide laj yakʼ venta ti mi muʼyuk tstsak ta venta li kʼusi chal sjol yoʼontone, jaʼ noʼox chlubesat. Ta skoj ti muʼyuk laj yal ta jamal li smule muʼyuk xa xmuyubaj, lub ta snopben xchiʼuk ipaj-o. Xchiʼuk, ¿kʼusi la spas sventa x-akʼat ta perton xchiʼuk ti junuk xa noʼox li yoʼontone? Jaʼ ti laj yal ta jamal ta orasion li smule. Takʼbat yuʼun Jeova li orasion la spase xchiʼuk akʼbat yip sventa jaʼuk spas-o li kʼusi leke. Mi la avalbe kʼusi oy ta avoʼonton li Jeova eke, xuʼ me xapat avoʼonton ti chaʼi li a-orasione. Mi chavat-o avoʼonton ta skoj li kʼusi la apas ta voʼnee, paso li kʼusi oy ta aba spasele. Pe mi laj xaʼox apas taje, pato avoʼonton ti yakʼojot xa ta perton li Jeovae, yuʼun jech yalojbutik (Sal. 86:5).

13, 14. 1) ¿Kʼusi skʼan xkakʼ ta koʼontontik li avie? 2) ¿Kʼusi sjakʼobiltak xuʼ stij koʼontontik sventa xkakʼtik venta li kʼusi yakal ta jpastike?

¹³ Jaʼ to xuʼ xichʼ aʼiel kʼu yuʼun ep kʼusi chkʼot ta jkuxlejaltik mi ta jkʼel sutel jpatike, pe mu stakʼ te jkʼelojtik-o, yuʼun jaʼ noʼox xuʼ chijkuxi mi jaʼ ta jkʼeltik batel li kʼusi chtal ta tsʼakale. Jaʼ yuʼun, jaʼ mas lek ti jaʼ xkakʼ ta koʼontontik li kʼusi oy avie xchiʼuk li kʼusi chtal ta tsʼakale,  maʼuk jvul-o koʼontontik ta skoj li kʼusi jpasojtik ta voʼnee. Xi xa jakʼbe abae: «¿Mi ta van jchaʼnaʼ ta jelavel li kʼusi kʼot ta nopel kuʼun avie? ¿Mi ta van jkʼan ti jeleluk li kʼusi la jpase? ¿Mi tukʼ chitun ta stojolal Jeova avi sventa mu jchaʼnaʼ ta jelavele?».

¹⁴ Kʼalal mas xa chnopaj talel li tsots vokole, mu jkʼan jnopilantik ti oy noʼox jmul chkaʼi jbatike: «¿Mi xuʼ van mas laj kakʼbe yipal jechuk ta sventa li abtelal yuʼun Jeovae? ¿Kʼu yuʼun muʼyuk li-och ta prekursor kʼalal jaʼo xuʼ kuʼune? ¿Kʼusi la smakun ta be sventa muʼyuk laj kakʼbe yipal stael li matanal ta yajkoltaobba mole? ¿Mi laj van kakʼbe yipal sventa jlap li achʼ talelalile? ¿Mi tskʼanun van ta achʼ balumil yuʼun Dios ti kʼu kelane?». Ta melel, li sjakʼobiltak taje jaʼ tskoltautik yakʼel venta mi chkakʼtik ti bu kʼalal xuʼ kuʼuntik sventa chijtun ta stojolal li Jeovae. Mi mu jechuk la jpastike, xuʼ van jech-o chbat li jkuxlejaltike, vaʼun mas to xuʼ jchaʼnaʼtik-o (2 Tim. 2:​15).

15, 16. 1) ¿Kʼusitik spasojik epal yajtsʼaklomtak Cristo sventa xakʼbeik Jeova li kʼusi mas leke? 2) ¿Kʼu yuʼun skʼan mu xchaʼnaʼik li kʼusitik la spasike?

¹⁵ ¿Mi oy kʼusi la avikta sventa chatun ta tsʼakal ora ta stojolal li Jeovae? Xuʼ van la avikta jun abtelal ti ep kʼusitik xuʼ chakʼbote o jun lekil pʼolmajel, taje jaʼ sventa lekuk noʼox sba xavichʼ batel li akuxlejale, vaʼun mas chachʼakbe yorail sventa chatun ta stojolal Jeova. Xuʼ van muʼyuk lanupun o muʼyuk la avil avalab anichʼnab ta skoj ti chakʼan chatun ta Betele, ta jkʼelvanej ta sirkuito o jkʼelvanej ta distrito o misionero, o chapasik abtelaletik ta yantik balumil. Kʼalal mi echʼ xaʼox jayibuk jabil ti chatun ta stojolal li Jeovae, ¿mi ta van xachaʼnaʼ li kʼusi la anop la apase? ¿Mi ta van xanop ti mu persauk jech la apas taje o maʼuk to yorail ti jech la apase? ¡Moʼoj!

¹⁶ Kʼalal jech la apase yuʼun akʼanoj tajek li Jeovae xchiʼuk ta sjunul avoʼonton chakolta li buchʼutik tskʼan chtunik ta stojolale. Mu me xanop ti jaʼ mas lek ti jeleluk li kʼusi la apase. Xuʼ me xamuyubaj ti la avakʼbe Jeova ti bu kʼalal xuʼ avuʼune, yuʼun anaʼoj onoʼox ti jaʼ mas lek chile. Yuʼun li stuke, mu xchʼay ta sjol li kʼusitik la apase. Mi laj xaʼox ata «li mero [kuxlejale]», jaʼ xkaltik, li kuxlejal sbatel osil kʼalal tukʼ xaʼoxe, li Jeovae ep bendision chakʼbot ti muʼyuk bu jech amalaoje (Sal. 145:​16; 1 Tim. 6:​19).

17, 18. 1) ¿Kʼusi la spas Pablo sventa muʼyukuk smul chaʼi sba? 2) ¿Kʼusi chapas ta sventa li kʼusi la apas ta voʼne, li kʼusi chapas avi xchiʼuk li ta jelavele?

¹⁷ ¿Kʼusi la spas Pablo sventa muʼyukuk smul laj yaʼi sbae? Xi laj yal li Pabloe: «Jaʼ ta jchʼay ta coʼnton li cʼusi icom xa ta jpate, jaʼ xa noʼox chcacʼ persa snutsel batel li cʼusi muʼyuc to jtaoje» (kʼelo Filipenses 3:​13, 14). Li Pabloe maʼuk laj yakʼ ta yoʼonton li kʼusitik chopol la spas ta relijion yuʼun judioetike. Moʼoj, jaʼ la xchʼakbe skʼakʼalil xchiʼuk yip sventa tspas li kʼusi xuʼ sta li matanal kuxlejal ta sbatel osile.

¹⁸ ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi laj yal Pabloe? Jaʼ ti muʼyuk lek ti jaʼ chkat-o koʼontontik ta skoj li kʼusi la jpastike, yuʼun li kʼusi laj xa yichʼ pasele, pasbil xa. Jaʼ skʼan jpastik li kʼusi jkʼelojtik batele. Melel onoʼox ti vokol tajek chchʼay ta joltik li kʼusitik chopol jpasojtike, pe mu persauk ti te noʼox xijnopnun-o ta sventa taje. Jaʼ lek jchʼay ta joltik li kʼusi pasbil xae, kakʼ kiptik tunkutik ta stojolal Jeova avi xchiʼuk jaʼ te xkakʼ batel koʼontontik li kʼusi labal sba ta jtatik ta jelavele.