1. Nĩ ũndũ wĩva ĩũlũ wa Aklĩsto ma Kolintho watanĩthisye Vaulo?

 WAĨ mwaka wa 55 Ĩ.Y. Mũtũmwa Vaulo aĩ mũsyĩnĩ wa Teloa ũla waĩ vakuvĩ na ũkanga, ĩndĩ ndaĩ aeka kũsũanĩa ĩũlũ wa Kolintho. Mwambĩlĩlyonĩ wa mwaka ũsu, Vaulo nĩweew’ĩthĩtw’e woo nĩ kũtetany’a kwa ana-a-asa ma Kolintho. Kwoou, nũndũ wa kũmathĩnĩkĩa ta ĩthe woo, nĩwamaandĩkĩie valũa amalũnge. (1 Ako. 1:11; 4:15) O na ĩngĩ nĩwatũmĩte Tito, ũla matethasya wĩa ĩmwe aende kũu, na avanga makomanĩe Teloa nĩ kana amũelesye ũndũ weethĩie. Ĩvinda yĩu Vaulo nĩweteele Tito vau Teloa ayenda mũno kũmanya ũndũ Akolintho maendeee. Ĩndĩ Vaulo nĩwakwie ngoo mũno nũndũ Tito ndaaũka. Vaulo aaĩlĩte kwĩka ata? Nĩwaendie Masetonia na atana mũno ĩla makomanĩie na Tito kũu. Tito nĩwamũeleisye kana ana-a-asa ma Kolintho nĩmeetĩkĩlile maũndũ ala Vaulo wamaandĩkĩie na nĩmendaa mũno kũmwona. Ĩla Vaulo wakwatie ũvoo mũseo ĩũlũ wa Akolintho ‘nĩwatanie mũno mbee.’—2 Ako. 2: 12, 13; 7:5-9.

2. (a) Vaulo aandĩkĩie Akolintho ata ĩũlũ wa mũĩkĩĩo na ũtanu? (b) Twĩsũngĩa makũlyo meva?

² Ĩvinda ĩkuvĩ ĩtina wa ũu, Vaulo nĩwaandĩkĩie Akolintho valũa wa kelĩ. Ameie: “Ti atĩ twĩ mavwana ma mũĩkĩĩo wenyu, ĩndĩ twĩ atethya ma wĩa vamwe nenyu kwondũ wa ũtanu wenyu, nĩkwĩthĩwa nĩmũũngeme nũndũ wa mũĩkĩĩo wenyu.” (2 Ako. 1:24, NW) Vaulo oonanasya kyaũ? Na atumĩa Aklĩsto matonya kwĩmanyĩsya kyaũ kumana na ndeto isu?

3. (a) Vaulo oonanasya ata ĩla waandĩkie: “Nĩmũũngeme nũndũ wa mũĩkĩĩo wenyu”? (b) Atumĩa ma kĩkundi maatĩĩaa ngelekany’o ya Vaulo ata?

³ Vaulo awetie maũndũ elĩ ma vata ĩũlũ wa ũthaithi  witũ—mũĩkĩĩo na ũtanu. Lilikana kana aandĩkie ũũ ĩũlũ wa mũĩkĩĩo: “Ti atĩ twĩ mavwana ma mũĩkĩĩo wenyu, . . . nĩkwĩthĩwa nĩmũũngeme nũndũ wa mũĩkĩĩo wenyu.” Kwosana na ndeto isu, Vaulo oonanisye kana ana-a-asa ma Kolintho maũngeme na ũlũmu, ti kwondũ wake kana kwondũ wa mũndũ ũngĩ, ĩndĩ nũndũ wa mũĩkĩĩo woo ene kwa Ngai. Kwoou, Vaulo nĩweesĩ kana vayaĩ vata wa kũsumbĩka ana-a-asa make na ndaĩ na wendi wa kwĩka ũu. Vaulo ndaĩ na nzika kana maĩ aĩkĩĩku na nĩmendaa kwĩka ũla waaĩlĩte. (2 Ako. 2:3) Ũmũnthĩ atumĩa ma kĩkundi nĩmaatĩĩaa ngelekany’o ya Vaulo kwa kwĩthĩwa mate na nzika ĩũlũ wa mũĩkĩĩo wa ana-a-asa moo na kĩeleelo kyoo kya kũmũthũkũma Ngai. (2 Ath. 3:4) Atumĩa ma kĩkundi maatĩĩaa myolooto ya Maandĩko na ũtongoi wa ũseũvyo wa Yeova vandũ va kwĩkĩĩa kĩkundi mĩao myũmũ. Atumĩa ma kĩkundi ma ũmũnthĩ ti mavwana ma mũĩkĩĩo wa ana-a-asa moo.—1 Vet. 5:2, 3.

4. (a) Vaulo oonanasya ata ĩla waandĩkie: “Twĩ atethya ma wĩa kwondũ wa ũtanu wenyu”? (b) Atumĩa ma kĩkundi maatĩĩaa woni wa Vaulo ata?

⁴ O na ĩngĩ Vaulo nĩwaisye: “Twĩ atethya ma wĩa kwondũ wa ũtanu wenyu.” Kwosana na ndeto isu, Vaulo awetaa ĩũlũ wake mwene na anyanyae. Nĩkĩ tũkwasya ũu? Nĩkwĩthĩwa valũanĩ o ũsu, Vaulo nĩwamalilikanilye Akolintho ĩũlũ wa anyanyae elĩ katĩ wa asu ĩla waandĩkie: ‘Yesũ nĩwatavaniw’e kwenyu nĩ ithyĩ, nyie na Silivano na Timotheo.’ (2 Ako. 1:19) O na ĩngĩ, ĩla Vaulo watũmĩaa ndeto “atethya ma wĩa” nthĩnĩ wa valũa syake, eethĩawa aiweta anyanyae ta Avolo, Akwila, Vilisika, Timotheo, Tito, na angĩ. (Alo. 16:3, 21; 1 Ako. 3:6-9; 2 Ako. 8:23) Kwoou ĩla waisye: “Twĩ atethya ma wĩa kwondũ wa ũtanu wenyu,” Vaulo aĩkĩĩthasya Akolintho kana we na anyanyae mendaa kwĩka ũndũ matonya nĩ kana matetheesye onthe kĩkundinĩ maendeee kwĩthĩwa me na ũtanu. Ũmũnthĩ, atumĩa Aklĩsto methĩawa na wendi o ta ũsu. Mendaa kwĩka ũndũ matonya nĩ kana matetheesye ana-a-asa moo ‘mamũthũkũme Yeova na mũyo.’—Sav. 100:2; Avi. 1:25.

5. Twĩsũanĩa mosũngĩo ma ĩkũlyo yĩva, na nĩ kyaũ twaĩle kũsũanĩa?

⁵ O mĩtũkĩ, kĩkundi kya ana-a-asa na eĩtu-a-asa me kĩthito kuma kũndũ kwĩ kĩvathũkany’o nthĩ yonthe nĩmanakũlilw’e ĩkũlyo yĩĩ: “Nĩ ndeto syĩva na meko meva ma mũtumĩa wa kĩkundi matumĩte wĩthĩwa wĩ mũtanu mũnango?” Tũisũanĩa mosũngĩo ma ana-a-asa na eĩtu-a-asa asu, sisya mosũngĩo moo na ũielekeny’a na ũndũ we ũtonya kũsũngĩa. O na ĩngĩ, ekai ithyonthe tũsũanĩe ũndũ kĩla ũmwe witũ ũtonya kwongela ũtanu kĩkundinĩ. *

6, 7. (a) Nĩ kwa nzĩa yĩva atumĩa matonya kwĩyĩelekany’a na Yesũ, Vaulo, na athũkũmi angĩ ma Ngai? (b) Nĩkĩ kũlilikana masyĩtwa ma ana-a-asa maitũ kwongeleelaa ũtanu woo?

⁶ Ana-a-asa na eĩtu-a-asa maasyaa kana ũtanu woo nĩwongelekaa ĩla atumĩa mendeew’a nĩmo. Nzĩa ĩmwe atumĩa ma kĩkundi mekaa ũu nĩ kũatĩĩa ngelekany’o ya Ndaviti, Eliu, na ya Yesũ. (Soma 2 Samueli 9:6; Yovu 33:1; Luka 19:5.) Kĩla ũmwe wa athũkũmi asu ma Yeova nĩwoonanasya kana nĩwendeeaw’a nĩ mũndũ ũla ũngĩ kwĩsĩla kũtũmĩa ĩsyĩtwa yake. O nake Vaulo nĩwoonanisye kana nĩweesĩ vata wa kũlilikana na kũtũmĩa masyĩtwa ma Aklĩsto ala angĩ. Aiminĩĩa kũandĩka ũmwe wa valũa syake, nĩwakethisye ana-a-asa na eĩtu-a-asa mbee  wa 25 aitũmĩa masyĩtwa moo. Ũmwe wamo nĩ Velisi, mwĩĩtu-a-asa Mũklĩsto ũla Vaulo waisye ta ũũ ĩũlũ wake: “Ngethesyai Velisi mwendwa.”—Alo. 16:3-15.

⁷ Atumĩa amwe nĩmaemawa nĩ kũlilikana masyĩtwa. Ĩndĩ ĩla matata kũlilikana masyĩtwa, nĩtamethĩawa mayĩa Aklĩsto ala angĩ, ‘We wĩ wa vata kwakwa.’ (Kuma 33:17) Ĩvindanĩ ya Ĩsomo ya Mũsyaĩĩsya kana maũmbanonĩ angĩ, atumĩa nĩmongeleelaa ũtanu wa ana-a-asa moo ĩla matũmĩa masyĩtwa moo maimakũlya maumye maelesyo.—Elekany’a na Yoana 10:3.

8. Nĩ ũndũ wĩva ũmwe wa vata ũkwonany’a kana Vaulo nĩwaatĩĩaa ngelekany’o ya Yeova na Yesũ?

⁸ Vaulo nĩwoonanisye nĩwendeeaw’a nĩ andũ angĩ kwĩsĩla kũmakatha kuma ngoonĩ, na ĩsu nĩ nzĩa ĩngĩ yongeleelaa ũtanu wa Aklĩsto ala angĩ. Kwoou nthĩnĩ wa o ũla valũa Vaulo waandĩkie kana athũkũmaa kwondũ wa ũtanu wa ana-a-asa make, aisye: “Kwĩkathĩĩa kwakwa kwondũ wenyu nĩ kũnene.” (2 Ako. 7:4) No nginya ana-a-asa ma Kolintho methĩwe matanie nũndũ wa ndeto isu sya kũmakatha. O na ĩngĩ, Vaulo nĩwakathie ikundi ingĩ. (Alo. 1:8; Avi. 1:3-5; 1 Ath. 1:8) Ĩla wawetie Velisi valũanĩ wake ũla waandĩkĩie kĩkundi kya Lomi, Vaulo aendeeie na kwasya: ‘Nĩwatethisye wĩa mũno nthĩnĩ wa Mwĩaĩi.’ (Alo. 16:12) Mwĩĩtu-a-asa ũsu no nginya ethĩwe atanie mũno nũndũ wa ndeto isu. Ĩla Vaulo wakathaa andũ, eethĩawa aatĩĩe ngelekany’o ya Yeova na Yesũ.—Soma Maliko 1:9-11; Yoana 1:47; Ũvu. 2:2, 13, 19.

9. Nĩkĩ kũkatha na kũkathwa kwongeleelaa ũtanu kĩkundinĩ?

⁹ Atumĩa ũmũnthĩ o namo nĩmesĩ vata wa kũkatha ana-a-asa moo. (Nth. 3:27; 15:23) Ĩla mũtumĩa weeka ũu, nĩtawĩthĩawa aimea ana-a-asa make: ‘Weeka nesa. Nĩngwendete.’ Vate nzika, Aklĩsto aingĩ nĩmendete kwĩw’a maikathwa nĩ atumĩa. Mwĩĩtu-a-asa ũmwe wĩ na myaka 50 na kĩndũ nĩwawetie woni wa andũ aingĩ ĩla waisye: “Nĩ wĩanĩ, ti laisi kwĩw’a mũndũ aingatha. Andũ aingĩ mai wendo na nĩmendete kũsindana. Kwoou ĩla mũtumĩa wa kĩkundi wangatha nũndũ wa kwĩka ũndũ mũna kĩkundinĩ, nĩw’aa mũyo mwingĩ mũno! Ũu ũtumaa nĩw’a nendetwe mũno nĩ Ĩthe wakwa wa ĩtunĩ.” Mwana-a-asa ũmwe ũkũea syana ilĩ e weka awetie ndeto o ta isu. O mĩtũkĩ ve mũtumĩa ũnamũkathie kuma ngoonĩ. Mwana-a-asa ũsu aneewie ata? Easya: “Ndeto sya mũtumĩa ũsu ninambĩkĩie vinya mũno!” Nĩ w’o, ĩla mũtumĩa wa kĩkundi wakatha Aklĩsto angĩ kuma ngoonĩ, ethĩawa amekĩa vinya na ongeleela ũtanu woo. Ũu ũtumaa methĩwa me na vinya wa kũendeea kũkinyĩla nzĩanĩ ya thayũ ‘mateũnyala.’—Isa. 40:31.

10, 11. (a) Atumĩa matonya kũatĩĩa ngelekany’o ya Neemia ata? (b) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya mũtumĩa kũolela angĩ mũthĩnzĩo wa kĩ-veva ĩla wamathokea amekĩe vinya?

¹⁰ Nĩ nzĩa yĩva ya vata ĩla atumĩa monanasya nĩmekwendeew’a nĩ ana-a-asa moo na mayongeleela ũtanu kĩkundinĩ? Nĩ kwa kwosa ĩtambya ya kwĩkĩa vinya ala maĩle kwĩkwa ũu. (Soma Meko ma Atũmwa 20:28.) Atumĩa meeka ũu, methĩawa maiatĩĩa ngelekany’o ya aĩthi ma kĩ-veva ma ĩvinda ya tene. Kwasũanĩa ũndũ mũsyaĩĩsya mũĩkĩĩku Neemia weekie ĩla woonie amwe ma ana-a-asa make Ayuti me onzu kĩ-veva. Mbivilia yĩonany’a kana nĩwookĩlile na amekĩa vinya. (Nee. 4:14) Ũmũnthĩ atumĩa mekaa o ta Neemia. ‘Nĩmokĩlaa,’ kana nĩmosaa ĩtambya, matetheesye ana-a-asa moo methĩwe me alũmu mũĩkĩĩonĩ. Nĩ kana mekĩe vinya ana-a-asa na eĩtu-a-asa, nĩmamathokeaa mĩsyĩnĩ yoo ethĩwa  nĩvatonyeka. Ĩla mamathokea nĩ kana mamekĩe vinya, methĩawa mayenda ‘kũmaolela mũthĩnzĩo ũmwe wa kĩ-veva.’ (Alo. 1:11) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtetheesya atumĩa meke ũu?

¹¹ Mũtumĩa atanamba kũthi kwona mwana-a-asa kana mwĩĩtu-a-asa kwondũ wa kũmwĩkĩa vinya, aĩle kũsũanĩa ĩũlũ wake. Mathĩna make nĩ maũ? Nĩ kyaũ kĩtonya kũmwĩkĩa vinya? Nĩ mũndũ wĩva ũwetetwe Mbivilianĩ ũiĩte ngelekany’o ĩtonya kũmũtethya kana nĩ ĩandĩko yĩva yĩtonya kũmũtethya? Kũsũanĩa maũndũ ta asu no kũtetheesye mũtumĩa wa kĩkundi kũneenea maũndũ ma kwaka vandũ va kũneenea maũndũ matatethya. Mũtumĩa nĩwĩthukĩĩasya ana-a-asa na eĩtũ-a-asa mayĩyĩelesya ĩla wamathokea amekĩe vinya. (Yak. 1:19) Mwĩĩtu-a-asa ũmwe aisye: “Wĩthĩawa wĩ ũndũ wa kũkiakisya ĩla mũtumĩa wakwĩthukĩĩsya nesa.”—Luka 8:18.

12. Naaũ maĩlĩte kwĩkĩwa vinya kĩkundinĩ, na nĩkĩ?

¹² Naaũ ala matonya kũtetheka mathokewa nĩ atumĩa nĩ kana mekĩwe vinya? Vaulo eeie atumĩa Aklĩsto ‘masũvĩe ĩĩthya yonthe.’ Kwoou athaithi onthe kĩkundinĩ nĩmaĩle kwĩkĩwa vinya, o na atavany’a na mavainia ala methĩĩtwe me aĩkĩĩku ũthũkũminĩ woo kwa myaka mingĩ. Nĩkĩ maĩle kwĩkĩwa vinya nĩ aĩthi ma kĩ-veva? Nũndũ mavinda maingĩ o na ala alũmu kĩ-veva nĩmavinyĩĩawa nĩ mathĩna ma nthĩ ĩno nthũku. Nĩ kana tũmanye nĩkĩ mavinda amwe o na mũthũkũmi mũlũmu wa Ngai wĩthĩawa ayenda ũtethyo kuma kũla kwĩ mũnyanyae, ekai twone kĩla kyamũkwatie Mũsumbĩ Ndaviti.

13. (a) Nĩ ĩndĩĩ Isivi-mbenovu watwie kũmũkũna Ndaviti? (b) Nĩ kyaũ kyatumie Avisai amũtetheesya Ndaviti ĩvinda yĩla yaĩle?

¹³ Kavinda kanini ĩtina wa Ndaviti kwĩtĩkĩw’a mauta atw’ĩke mũsumbĩ, nĩwokitie na Ngoliathu, ũmwe wa ana ma Levaimu, mbaĩ ya mamũndũ manene. Ndaviti nĩwooaie ĩmũndũ yĩu nũndũ aĩ na ũkũmbaũ. (1 Sam. 17:4, 48-51; 1 Mav. 20:5, 8)  Myaka mĩvũthũ ĩtina wa ũu, Ndaviti nĩwakomanie na ĩmũndũ yĩngĩ mayũkita na Avilisiti. Ĩmũndũ yĩu yeetawa Isivi-mbenovu, o nayo yaĩ ya mbaĩ ya Levaimu. (2 Sam. 21:16) Ĩvindanĩ yĩu Ndaviti aĩ vakuvĩ kũawa nĩ ĩmũndũ yĩu. Nĩkĩ? Ti kwĩthĩwa Ndaviti ndaĩ na ũkũmbaũ, ĩndĩ nĩkwĩthĩwa eew’aa anoete. Mbivilia yaĩtye: “Ndaviti anyala.” Ĩla Isivi-mbenovu wamanyie kana Ndaviti nde na vinya, ‘nĩwasũanĩie kũaa Ndaviti.’ Ĩmũndũ yĩu yaĩ vakuvĩ kũkĩlya ĩtumo yĩmũtonye Ndaviti, “ĩndĩ Avisai mwana wa Nzeluia amũtethya [Ndaviti], na amũkũna Mũvilisiti, na amũaa.” (2 Sam. 21:15-17) Kethĩwa ti ũu, Ndaviti ethĩwa ooaiwe! No nginya Ndaviti ethĩwe eewie mũyo nũndũ Avisai nĩweethĩiwe e metho na ooka na mĩtũkĩ amũtetheesye ĩla thayũ wake waĩ mũisyonĩ. Nĩ kyaũ tũkwĩmanyĩsya kumana na maũndũ asu?

14. (a) Tũtonya kwĩka ata nĩ kana tũkĩlye vinya mathĩna manene meana Ngoliathu? (b) Atumĩa matonya kũtetheesya Aklĩsto ala angĩ ata makwate vinya na ũtanu? Nengane ngelekany’o.

¹⁴ Athũkũmi ma Yeova ala me nthĩ yonthe maendeee na wĩa wa kũtavany’a o na kau nĩmakwatawa nĩ mathĩna maingĩ ala maetawa nĩ Satani na andũ make. Amwe maitũ nĩtũkwatĩtwe nĩ mathĩna manene meana Ngoliathu, ĩndĩ nũndũ wa kũmwĩkwatya Yeova vyũ, nĩtũkitĩte namo na tũkamakĩlya vinya. Ĩndĩ, mavinda amwe mathĩna ma nthĩ ĩno nĩmatumaa twĩw’a tũnoete na tũkw’ĩte ngoo. Ĩvindanĩ yĩu tũte na vinya, twĩthĩawa mũisyonĩ wa ‘kũawa’ nĩ mathĩna ala tũtonya kũmĩĩsya ĩla twĩ na vinya. Mũtumĩa wa kĩkundi nũtonya kũtũtetheesya ĩvinda yĩla yaĩlĩte tũkwate ũtanu na vinya ĩla twĩ na mathĩna ta asu, o tondũ andũ aingĩ monete. Mwĩĩtu-a-asa ũmwe vainia wĩ na myaka 60 na kĩndũ aisye: “Ĩvinda ĩnini ĩvĩtu, ndineew’aa nesa na nĩneew’aa ndinoa mũno nĩ ũtavany’anĩ. Mũtumĩa ũmwe wa kĩkundi nĩwamanyie kana ndyaĩ na vinya na ooka kũneena nakwa. Nĩtwaneeneie maũndũ ma kwĩkĩa vinya kuma Mbivilianĩ. Nĩnaatĩĩie mawoni make na natetheka.” Vainia ũsu aendeee kwasya: “Mũtumĩa ũsu nĩwambonisye wendo nũndũ nĩwamanyie wonzu wakwa na andethya!” Nĩ ũndũ wa kũtanĩthya kũmanya kana twĩ na atumĩa methĩawa me metho na me na wendo ta Avisai, na methĩawa meyũmbanĩtye ‘kũtũtethya.’

15, 16. (a) Nĩkĩ Vaulo wendetwe mũno nĩ Aklĩsto ala angĩ? (b) Nĩkĩ twendete atumĩa ma kĩkundi ala matũthĩnĩkĩaa?

¹⁵ Kwĩthĩwa wĩ mũĩthi wa kĩ-veva nĩ wĩa mũito. Mavinda amwe atumĩa maikomaa nũndũ methĩawa maivoyea ĩĩthya ya Ngai kana mailũlũmĩĩlya Aklĩsto ala angĩ kĩ-veva. (2 Ako. 11:27, 28) Ĩndĩ atumĩa ma kĩkundi mathũkũmaa wĩa woo nesa na me atanu o tondũ Vaulo wekaa. Aandĩkĩie Akolintho ũũ: “Nganengane na ũtanu mwingĩ na kwĩnengane vyũ kwondũ wenyu.” (2 Ako. 12:15) Vate nzika, nũndũ Vaulo nĩwamendete ana-a-asa make, nĩwenenganie vyũ nĩ kana amalũlũmĩĩlye. (Soma 2 Akolintho 2:4; Avi. 2:17; 1 Ath. 2:8) Nĩkyo kĩtumi ana-a-asa mamwendete Vaulo mũno!—Meko 20:31-38.

¹⁶ Ũmũnthĩ, ithyĩ athũkũmi ma Ngai nĩtwendete atumĩa Aklĩsto ala matũthĩnĩkĩaa, na ĩla tũũvoya nĩtũmũtũngĩaa Yeova mũvea nũndũ wa ũathimo ũsu. Nĩmongelelaa ũtanu witũ nũndũ wa kwendeew’a nithyĩ. Nĩtwĩw’aa twaakĩka ĩla matũthokea matwĩkĩe vinya. O na ĩngĩ, nĩtũtanaa nũndũ methĩawa meyũmbanĩtye kũtũtetheesya ĩla twĩ mathĩnanĩ. Ĩĩ nĩ w’o, atumĩa Aklĩsto nĩ ‘atethya ma wĩa kwondũ wa ũtanu witũ.’