Ndi emekeme nditi usen emi eyen fo akamanade? Ama enen̄ede ọdọn̄ fi ndimen eyen oro n̄kama. Amaedi utọ ete ye eka nte Carlo ye Mia, idotenyịn mmọ esikpa mfụhọ ke ini ẹsiande mmọ ke eyen mmọ ọdọn̄ọ m̀mê obiomo ndo.

Ndi emenyene eyen emi obiomode ndo? Anaedi emesikere m̀mê idinam didie. Edieke edide ntre, mbọk kûduọk idotenyịn. Mme ete ye eka ẹdu emi ẹnyenede utọ nditọ emi ẹnyụn̄ ẹtịmde ẹse mmọ enyịn. Yak ineme mfịna ita emi ẹsidude ye nte Bible ekemede ndin̄wam fi.

Esịt esibụn̄ọ ediwak ete ye eka ke ini mmọ ẹkopde ke eyen mmimọ ọdọn̄ọ. Juliana emi odude ke Mexico ọdọhọ ete: “Ke ini mbiausọbọ ẹkedọhọde mi ke Santiago eyen mi ọdọn̄ọ akpauben̄, eketie nte okịm okụre. N̄kenịmke utọ ikọ oro.” Ekeme  nditie mbon en̄wen ke idem nte eketiede Villana emi otode Italy, enye ọdọhọ ete: “N̄kosụk nyom eyen okposụkedi emi mma n̄kọfiọk ke mmebe isua uman eyen. Idahaemi eyen mi ọdọn̄ọde mi-e, esịt edimamia mi ufen.”

Idiọkke ndifụhọ ke ntak udọn̄ọ eyen fo. Abasi ikobotke owo man owo ọdọn̄ọ. (Genesis 1:27, 28) Emi ọwọrọ ke idụhe nte ete ye eka ẹkpenemde esịt ẹban̄a se mîkedịghe uduak Abasi. Ke nditịm ntịn̄, edieke afo ofụhọde aban̄a se mîkedịghe uduak Abasi—oro edi eyen fo ndidọn̄ọ—inyeneke se idiọkde do. Ntre ayada fi ini nditre mfụhọ emi, ndinyụn̄ nyọ se iwọrọde fi emi.

Nso ke akpanam edieke ekerede ke imọ idi ntak udọn̄ọ eyen imọ? Kûfre ke idụhe eke enen̄erede ọfiọk se isinamde nditọwọn̄ ẹdọn̄ọ, sia owo ekeme ndidọn̄ọ ke ntak ubon emi enye otode, ebiet emi enye odụn̄de ye mme n̄kpọ eken. Mîdịghe ndusụk owo ẹkeme ndikere ke ebe m̀mê n̄wan mmọ edi ntak. Mbọk kûkere utọ n̄kpọ oro. Ọyọfọn akam adiana ye ebe m̀mê n̄wan fo onyụn̄ esịn idem anam n̄kpọ ndise eyen mbufo enyịn.—Ecclesiastes 4:9, 10.

SE AKPANAMDE: Kpep n̄kpọ ban̄a udọn̄ọ eyen fo. Bible ọdọhọ ete: “Ẹda ọniọn̄ ẹbọp ufọk, ẹnyụn̄ ẹda mbufiọk ẹnam enye ọsọn̄ọ ada.”—Mme N̄ke 24:3.

Emekeme ndikobụp mbiausọbọ n̄kpọ mban̄a udọn̄ọ eyen fo, omonyụn̄ ekeme ndikot n̄kpọ eken ke nti n̄wed ibọkusọbọ. Ndikpep se inamde eyen fo onyụn̄ etie nte ndikpep usem. Ke nsonso oro, emi edisọsọn̄, edi afo emekeme ndisụk n̄kpep usem oro.

Carlo ye Mia emi iketịn̄de iban̄a ke ntọn̄ọ ẹma ẹka ẹkebụp abiausọbọ mmọ ye ufọkibọk kiet do ẹban̄a udọn̄ọ eyen mmọ. Mmọ ẹdọhọ ẹte: “Emi ama anam nnyịn idiọn̄ọ mfịna eyen nnyịn ye mme n̄kpọ emi nditọ emi ẹsidọn̄ọde Down syndrome ẹkemede ndinam. Ima idikụt ke eyen emi ekeme ndinam ediwak n̄kpọ. Emi ama enen̄ede ọsọn̄ọ nnyịn idem.”

Ekeme nditie nte ke ndise mban̄a eyen emi ọdọn̄ọde ada ofụri ini fo onyụn̄ ọbọ fi odudu. Jenney emi otode New Zealand ọdọhọ ete: “Isua ifan̄ ke ẹma ẹkedọhọ ke eyen mi ọdọn̄ọ udọn̄ọ ọkpọ asakedem emi ẹkotde spina bifida, ekesidi ntise enye enyịn mma ndinam n̄kpọ ifan̄ ke ufọk, ami n̄kpa mba nnyụn̄ ntua eyet eyet.”

Mfịna efen edi ndikere ke owo ndomokiet idiọn̄ọke se iwọrọde fi. Ben enyene eyen kiet emi ọdọn̄ọde ata idiọk udọn̄ọ esịp. Enye ọdọhọ ete: “Tutu amama ediwak owo ididiọn̄ọke se iwọrọde nnyịn.” Ekeme ndidọn̄ fi ndineme mfịna fo ye owo. Edi ediwak ufan fo inyeneke nditọ emi ẹdọn̄ọde. Emi esinam akak mi nditịn̄ mfịna eyen nnyịn nnọ mmọ.

SE AKPANAMDE: Dọhọ mme owo ẹn̄wam fi. Ndien edieke owo ekededi oyomde ndin̄wam fi, nyịme enye anam oro. Juliana oro iketịn̄de iban̄a ke enyọn̄ emi ọdọhọ ete: “Ndusụk ini bụt esinam mi ye ebe mi ndidọhọ owo an̄wam nnyịn.” Edi enye ọdọhọ n̄ko ete: “Imọdiọn̄ọ ke imoyom mbon en̄wen ẹn̄wam nnyịn. Ke ini mmọ ẹn̄wamde nnyịn, emi esinem nnyịn etieti.” Edieke ufan m̀mê iman oyomde nditie ye eyen fo ke itie edinam m̀mê ke mbono esop, yak enye etie ye eyen oro. N̄ke Bible kiet ọdọhọ ete: “Ata ufan amama ufan kpukpru ini, onyụn̄ edi eyeneka emi amanade ọnọ ini nnanenyịn.”—Mme N̄ke 17:17.

Se ban̄a idem fo n̄ko. Ukem nte anade ẹsịn aranuwat ke moto man ẹkeme ndida enye n̄wat owo n̄ka ufọkibọk, ntem ana afo onyụn̄ ese aban̄a idem fo, adia eti udia, onyụn̄ esịn̄ede idem man ekeme ndika iso nse eyen fo enyịn. Kop se Javier emi eyen esie edide mbụn̄ọ etịn̄de mi: “Eyen emi ikemeke ndisan̄a, emi esinam ndia udia nyụhọ sia ami nsimen enye nsan̄a. Ikpat mi edi ikpat esie!”

Afo edida ini ke m̀mọ̀n̄ ese aban̄a idem fo? Ke ndusụk itie, esidi ete ama ese eyen enyịn, aka ko eka onyụn̄ ese. Emi esinam owo kiet ekeme ndiduọk odudu m̀mê enyene ini ese aban̄a idemesie. Ọwọrọ ke oyoyom afo etre ndinam mme n̄kpọ oro mînen̄ekede idi akpan n̄kpọ, edi ana afo ebiere se idide akpan n̄kpọ ye se mîdịghe. Mayuri emi otode India ọdọhọ ke nte ini akade, ke emi idisọn̄ke aba.

 Neme n̄kpọ emi ye ata ufan fo. Ndusụk ufan fo emi n̄kpọ mînamke nditọ mmọ ẹkeme ndinen̄ede n̄kpan̄ utọn̄ nnyụn̄ mfọn ido. Bọn̄ akam nọ Jehovah Abasi. Ndi akam eyenyene ufọn? Yazmin enyene nditọ iba emi ẹdọn̄ọde cystic fibrosis. Enye ọdọhọ ete: “Esidu mme ini emi utom okponde tutu etie nte mmọn̄ n̄kpa.” Edi enye adian do ete: “Mmesibọn̄ akam nte Jehovah ọnọ mi ukeme ye odudu. Do ndien ke nsikeme ndika iso nyọ.”—Psalm 145:18.

Udọn̄ọ eyen kiet ekeme nditre ubon se ẹkpediade, ebiet emi mmọ ẹkpekade, inyụn̄ iyakke ete ye eka ẹbiat ini emi mmọ ẹkpebiatde ye eyen kiet kiet. Emi ekeme ndinam nditọ eken ẹkere ke owo inen̄ekede ima mmimọ. Ke adianade do, ebe ye n̄wan ẹkeme ndisịn ibuot nsịn itọn̄ nse mban̄a eyen emi ọdọn̄ọde tutu ẹfre kiet eken enyịn. Lionel emi otode Liberia ọdọhọ ete: “Ndusụk ini n̄wan mi esidọhọ ke imọ ikpọn̄ inam kpukpru n̄kpọ inọ eyen nnyịn, ke ami nnamke-nam n̄kpọ ndomokiet. Utọ ikọ emi esitie mi nte n̄wan mi ikponoke mi ndien emi esinam mbọrọ enye ikọ uyat uyat ndusụk ini.”

SE AKPANAMDE: Diomi edinam emi kpukpru nditọ ẹdimade man mmọ ẹnen̄ede ẹkụt ke amama mmimọ n̄ko. Jenney emi ikosụk itịn̄de iban̄a ọdọhọ ete: “Ndusụk ini imesinyụn̄ inam se akpan nnyịn esimade, nte ndika itie unyamudia emi enye amade n̄kadia n̄kpọ do.”

Tie ye n̄wan m̀mê ebe fo neme nneme ẹnyụn̄ ẹtie ntre ẹbọn̄ akam. Aseem emi odude ke India, emi eyen esie edide mbukpi ọdọhọ ete: “Okposụkedi emi isisede iban̄a eyen nnyịn tutu idem emem nnyịn, imesisụk isụhọde itetie ineme nneme inyụn̄ ibọn̄ akam. Kpukpru usenubọk, imesitie ntre ineme itie Bible ifan̄ mbemiso nditọ nnyịn ẹdemerede ke idap.” Mbon en̄wen ẹsitie ntre ẹneme nneme ye iban m̀mê ebe mmọ mbemiso ẹdụkde idap. Nditie ntre nneme nneme nnyụn̄ mbọn̄ akam ye n̄wan m̀mê ebe fo idiyakke n̄kpọ abiat ndọ mbufo ke ini afanikọn̄. (Mme N̄ke 15:22) Ete kiet ye n̄wan esie ẹdọhọ ẹte: “Ndusụk ini emi isinen̄erede ikop inem ndọ nnyịn esikam edi ke ini afanikọn̄.”

Bible ọdọhọ ke Abasi ọmọn̄ ososio kpukpru orụk udọn̄ọ ye ndo oro n̄kpri ye ikpọ ẹbiomode. (Ediyarade 21:3, 4) Ini oro ama ekem, “baba andidụn̄ kiet ididọhọke ite: ‘Ndọdọn̄ọ.’” *—Isaiah 33:24.

Kan̄a ke emi, afo emekeme ndise mban̄a eyen fo emi ọdọn̄ọde. Carlo ye Mia emi ẹketịn̄de se ikadade itọn̄ọ ibuotikọ emi ẹdọhọ ẹte: “Kûyak idem emem fi idem ke ini etiede nte kpukpru se anamde iwọrọke usụn̄. Odu ediwak n̄kpọ oro ẹkemede ndima ke idem eyen fo emi, tie kere mme n̄kpọ emi.”