NË PRILL të vitit 2006, gazetat në mbarë botën botuan një tregim befasues se një ekip studiuesish po publikonte përmbajtjen e një teksti të lashtë të sapozbuluar, i cili titullohej «Ungjilli i Judës». Këta artikuj flitnin për disa pohime akademike se ky tekst revolucionarizon atë që dimë për figurën e Judës, dishepullin që tradhtoi Jezuin. Sipas këtyre pohimeve, Juda në fakt ishte hero, apostulli që e kuptonte më së miri Jezuin, që e çoi atë drejt ekzekutimit me kërkesë të vetë Jezuit.

A është autentik ky tekst? Nëse po, a zbulon njohuri të fshehur për figurat historike si Judë Iskarioti, Jezu Krishti ose të krishterët e hershëm? A duhet të ndikojë kjo te kuptueshmëria jonë për krishterimin?

Se si u zbulua «Ungjilli i Judës», mbetet disi e mjegullt. Në vend që të zbulohej e të dokumentohej nga arkeologët, ky dokument u shfaq papritur në tregun e sendeve antike në fund të viteve 70 ose në fillim të viteve 80 të shekullit të 20-të. Ka të ngjarë që të jetë zbuluar në Egjipt në vitin 1978 në një varr të braktisur, ndoshta brenda një shpelle. Ishte një nga katër tekstet brenda një kodiku (një lloj libri i lashtë) në gjuhën koptike (një gjuhë që rrjedh nga Egjipti i lashtë).

Ky kodik me kapak lëkure e i ruajtur për shekuj në klimën e thatë të Egjiptit, ishte në gjendje delikate dhe po prishej me shpejtësi. Ai iu paraqit disa studiuesve shkurtimisht në vitin 1983, por çmimi ishte stratosferik, prandaj nuk u shit. Në vitet në vazhdim, lënia pas dore dhe mosruajtja siç duhet, e përshpejtoi prishjen e kodikut. Në vitin 2000 u ble nga një tregtare zvicerane e sendeve antike. Më vonë ajo ia dha një ekipi ndërkombëtar specialistësh. Me mbështetjen e Fondacionit të Misinës për Artin e Lashtë dhe të Shoqatës National Geographic, ata kishin detyrën e vështirë ta rikthenin në gjendjen e mëparshme dhe ta rindërtonin kodikun, një pjesë e të cilit tashmë ishte shkatërruar në fragmente të vogla. Gjithashtu, ky ekip duhej të përcaktonte  vjetërsinë e kodikut, si edhe të përkthente e të interpretonte përmbajtjen.

Metoda e datimit me karbon-14 vërtetoi se ky kodik mund të ishte i shekullit të tretë ose të katërt të e.s. Gjithsesi, studiuesit nxorën një hipotezë se teksti koptik i «Ungjillit të Judës» ishte përkthyer nga greqishtja shumë kohë më përpara. Në ç’periudhë dhe në ç’rrethana u shkrua «Ungjilli i Judës»?

Hera e parë që përmendet vepra e titulluar «Ungjilli i Judës», gjendet në shkrimet e Ireneut, peshkop i Lionit që jetoi në fund të shekullit të dytë të e.s. Në një vepër me titull Kundër herezive (Against Heresies), Ireneu shkruan për një nga shumë grupet, mësimet e të cilëve i kundërshtonte: «Ata deklarojnë se vetëm . . . Judë tradhtari e përmbushi misterin e tradhtisë, ngaqë e dinte të vërtetën si askush tjetër. Me anë të tij, të gjitha gjërat i mbuloi një pështjellim, qofshin gjëra tokësore, qofshin qiellore. Ata sajojnë një histori të trilluar të këtij lloji, të cilën e titullojnë Ungjilli i Judës.»

Ireneu i refuzonte me vendosmëri mësimet e ndryshme të të krishterëve gnostikë, të cilët pretendonin se u ishte zbuluar njohuri e veçantë. Gnosticizmi është një term përmbledhës që përfshin shumë grupe, të gjithë me kuptueshmërinë dhe interpretimin e tyre për «të vërtetën» e krishterë. Gnostikët i thelluan interpretimet duke u bazuar në shkrimet e tyre, të cilat lulëzuan gjatë shekullit të dytë të e.s.

Këta ungjij gnostikë shpesh pretendonin se apostujt më të spikatur të Jezuit e keqkuptuan mesazhin e tij dhe se ka një mësim sekret që Jezui ua dha atyre, mësim që vetëm disa të zgjedhur e kuptuan. * Disa nga ata gnostikë besonin se bota fizike ishte një burg për shpirtrat e njerëzve. Prandaj, «perëndia krijues» i Shkrimeve Hebraike ishte në fakt perëndi më i ulët, në kundërshtim me perënditë e tjera të përsosura. Dikush me «njohuri» të vërtetë e kuptonte këtë «sekret» dhe kërkonte të çlirohej nga ekzistenca fizike.

Kjo pasqyrohet edhe në «Ungjillin e Judës». Ai hapet me fjalët: «Këto janë fjalët sekrete që Jezui i tha Judë Iskariotit gjatë tetë ditëve, tri ditë para se të festonte Pashkën.»

A ishte ky kodik pikërisht teksti për të cilin kishte shkruar Ireneu dhe që mendohej i humbur për shekuj të tërë? Marvin Majëri, pjesëtar i ekipit fillestar që analizoi dhe përktheu kodikun, thotë se «përshkrimi i shkurtër [i Ireneut] përputhet mjaft mirë me tekstin aktual koptik që titullohet Ungjilli i Judës».

Në «Ungjillin e Judës», Jezui qesh me përbuzje kur dishepujt e tij nuk shfaqin njohurinë e duhur. Por Juda është i vetmi nga 12 dishepujt që tregon se e kupton mirë natyrën e vërtetë të Jezuit. Prandaj, Jezui ia thotë veçmas «misteret e mbretërisë».

Rindërtimi fillestar i tekstit nga ekipi i studiuesve u ndikua tej mase nga përshkrimi që i kishte bërë Ireneu ungjillit. Në përkthimin e tyre, Juda shihet me miratim nga Jezui, si i vetmi dishepull që i kupton misteret dhe «arrin» «mbretërinë». Megjithëse apostujt do të gjenin një zëvendësues për Judën, Juda do të merrte një shpërblim më të mirë se gjithë dishepujt e tjerë, ngaqë e kishte ndihmuar Jezuin të çlirohej nga trupi i tij mishor.

Autorë të botimeve shumë të shitura, si Bart Ermani dhe Ilejna Pejxhëllsi, që janë edhe studiues me peshë të krishterimit të hershëm e të  gnosticizmit, i botuan shumë shpejt analizat dhe komentet e tyre për «Ungjillin e Judës», të cilat kishin shumë ngjashmëri me rindërtimin e tekstit nga ekipi i parë. Gjithsesi, s’kaloi shumë dhe studiues të tjerë, si Ejpril Dekoniku dhe Birjer Pirsëni, shprehën merakun e tyre. Ata thoshin se, në përpjekje për ekskluzivitet mediatik, Shoqëria National Geographic nxitoi ta publikonte tekstin e lashtë. Përveç kësaj, u shpërfill procesi normal akademik i analizës së hollësishme dhe kontrolli nga ekspertët e tjerë para publikimit, sepse ekipit i ishte kërkuar të nënshkruante një marrëveshje për ruajtjen e konfidencialitetit.

Dekoniku dhe Pirsëni punuan secili në mënyrë të pavarur, por që të dy nxorën përfundimin se disa pjesë kyçe të kodikut të copëzuar ishin përkthyer gabim nga studiuesit e mëparshëm. Sipas rindërtimit të tekstit nga Dekoniku, Jezui e quan Judën «Demoni i trembëdhjetë», jo «fryma e trembëdhjetë». * Gjithashtu, Jezui i tha qartë Judës se ai nuk do ta arrinte «mbretërinë». Në vend që të merrte një shpërblim më të mirë se dishepujt e tjerë, Juda do të ndëshkohej rëndë, ngaqë vrau Jezuin. Sipas pikëpamjes së Dekonikut, «Ungjilli i Judës» është një parodi e lashtë gnostike që vë në lojë të gjithë apostujt. Përfundimi i qartë që nxori Dekoniku dhe Pirsëni është se, në këtë «Ungjill të Judës», Juda nuk është hero.

Sido që ta kenë konsideruar Judën e këtij ungjilli—hero apo demon,—asnjë nga studiuesit që e analizoi tekstin nuk thotë se ai përmban informacion të saktë historik. Bart Ermani shpjegon: «Ai nuk është ungjill i shkruar nga Juda, e madje, as në të nuk thuhet që është i tillë. . . . Nuk është ungjill i shkruar në kohën e Judës nga dikush që e njihte vërtet . . . Prandaj, nuk është libër që na jep informacion shtesë se çfarë ndodhi vërtet gjatë jetës së Jezuit.»

«Ungjilli i Judës» është një tekst gnostik i shekullit të dytë të e.s., që fillimisht u shkrua në greqisht. Nëse «Ungjilli i Judës» i sapozbuluar është identik ose jo me tekstin që përmendi Ireneu, kjo mbetet çështje debati mes studiuesve. Por «Ungjilli i Judës» jep qartësisht prova të rëndësishme vetëm për periudhën kur «krishterimi» ishte përçarë dhe ndarë nga shumë sekte konkurruese dhe doktrina. Në vend që të nxjerrë gabim Shkrimet, faktikisht «Ungjilli i Judës» vërteton paralajmërimet e apostujve, si ai që shkroi Pavli te Veprat 20:29, 30: «E di se pas ikjes sime . . . nga gjiri juaj do të ngrihen njerëz e do të thonë gjëra të shtrembëruara, për të tërhequr pas vetes dishepujt.»