MU Epulero 2006, mu manyuzipepara pa caru cose mukaŵa nkhani yacilendo yakuti nkhwantha zinyake zikufumiska buku lakale la “Ivangeli la Yudasi.” Ili ni buku ilo ŵakuti ŵali kubowozga. Nkhani izi zikulongora kuti nkhwantha zikughanaghana kuti ŵanthu ŵamuwonenge mwakupambanako Yudasi, msambiri uyo wakapeleka Yesu. Mwakuyana na ivyo ŵakuyowoya, ŵakuti Yudasi wakaŵa mpositole wacikanga uyo wakamupulikiskanga makora Yesu kuluska waliyose, ndipo wakamupeleka cifukwa cakuti wakamutuma kucita nthena.

Kasi buku ili ndanadi? Usange ndanadi, kasi tingati likutiphalira unenesko wakusazgikira uwo ukabisika wakukhwaskana na Yudasi, Yesu Khristu na Ŵakhristu ŵakwambilira? Kasi buku ili likwenera kutitimbanizga pa ivyo tikumanya vyakukhwaskana na Khristu kweniso visambizgo vyake?

Vikumanyikwa yayi kuti “Ivangeli la Yudasi” ŵakalisanga wuli. Palije ukaboni uliwose uwo ukulongora kuti nkhwantha zakufukura vinthu ndizo zikasanga buku ili. Kweni ico tikumanya nchakuti yunji wakamba kuliguliska pa msika wa vinthu vyakale pamasinda pa cilimika ca 1978. Vikuwoneka kuti likasangika ku Eguputo mu cilimika ca 1978 mu malaro ghanyake agho ghali kulekeka. Buku ili ndimoza mwa mabuku ghanayi agho ghakalembeka mu ciyowoyero cakale ca ku Eguputo.

Buku ili mwaluŵiro likamba kunangika ŵati ŵaliwuskako uko likasungikanga. Nkhwantha zicoko waka ŵakazilongora mwapatalipatali buku ili mu 1983, kweni cifukwa ca kukwera mtengo palije uyo wakaligura. Cifukwa ca kuleka kulipwelelera na kulisunga makora kwa vilimika vinandi, buku ili likalutilira kunangika. Mu 2000 mwanakazi uyo wakaguliskanga vinthu vyakale wa ku Switzerland wakaligura. Mwanakazi uyu wakalipeleka ku nkhwantha zinyake izo zikovwirika na wupu wakucemeka Foundation for Ancient Art and the National Geographic Society. Ndipo zikapika mulimo wakusuzga wakuti zilinozgeso. Nkhwantha izi zikeneranga kusanda vilimika vya buku ili kweniso kuling’anamura.

Ŵati ŵasanda mwakugwiliskira nchito nthowa yasayansi, (Carbon 14) ŵakasacizga kuti buku ili  likalembeka mu vilimika vya m’ma 200 na 300 C.E. Ndipouli, nkhwantha izi zikasacizga kuti buku ili ŵakaling’anamura kufuma ku Cigiriki ca kale comene. Kasi “Ivangeli la Yudasi” likalembeka pawuli?

Munthu wakwamba uyo wakazunurapo za “Ivangeli la Yudasi” ni Irenaeus, mulembi wa mu vilimika vya m’ma 100 C.E. Mu buku lake, Irenaeus wakasuska visambizgo vya magulu ghanyake. Wakati: “Magulu agha ghakuti Yudasi . . . yekha ndiyo wakamanyanga unenesko kuluska ŵanyake wose, lekani wakafiska mulimo wakwendera mphiska Yesu. Kwizira mwa Yudasi vinthu vyose pa caru capasi na kucanya vikatimbanizgika. Ntheura, ŵali kwata nkhani zautesi izo zili mu buku ilo ŵakulicema kuti Ivangeli la Yudasi.”—Against Heresies.

Irenaeus wakasuskanga visambizgo vya ŵanthu awo ŵakasazganga Cikhristu na vinjeru vya ŵanthu, awo ŵakatenge ŵabowozga unenesko wakubisika. Ŵanthu ŵa mtundu uwu ŵakaŵapo magulu ghanandi ndipo wose ŵakapulikiskanga na kulongosora vinthu mwakupambana. Ŵanthu aŵa ŵakaluta panthazi na visambizgo vyawo vyakufuma mu mabuku ghawo. Ndipo vikamba kuthandazgika comene ca m’ma 100 C.E.

Kanandi mabuku agha ghakayowoyanga kuti ŵasambiri ŵa Yesu ŵanji ŵakapulikiskanga yayi uthenga wake kweniso kuti pakaŵa cisambizgo cinyake ca cisisi ico ŵacoko waka ndiwo ŵakacipulikiskanga. * Ŵanji mwa ŵanthu aŵa ŵakagomezganga kuti caru ici ni jele. Ntheura, “ciuta mlengi” uyo wakuzunulika mu Malemba Ghacihebere wakaŵa mucoko ndipo wakaŵa wakupambana na ŵaciuta ŵakuruŵakuru awo ŵanthu aŵa ŵakagomezganga. Ŵakagomezganga kuti munthu yekha uyo wali na vinjeru vyapadera ndiyo wakeneranga kumanya kuti munthu wakukhumbikwira kulileka thupi la wunthu.

Buku la “Ivangeli la Yudasi” nalo ŵali kulilemba munthowa iyi. Ivangeli ili likwamba na mazgu ghakuti: “Agha ni mazgu gha cisisi agho Yesu wakadumbiskana na Yudasi Isikariyoti kwa mazuŵa 8 kwati kwakhala mazuŵa ghatatu kuti ciphikiro ca Paska cicitike.”

Kasi vingaŵa kuti Irenaeus wakalembanga vya buku ili ilo kwa vilimika vinandi ŵakatenge lili kuzgeŵa? Marvin Meyer uyo wakaŵa pa gulu la awo ŵakanozgangaso na kung’anamura buku ili wakati, ivyo Irenaeus “wakalongosora vikukolerana na ivyo vili mu buku la Ivangeli la Yudasi ilo lili mu ciyowoyero cakale ca ku Eguputo.”

Buku la “Ivangeli la Yudasi” likuti Yesu wakasekanga mwacigong’oska para ŵasambiri ŵake ŵacita vinthu mwambura mahara. Kweniso likuti pa ŵasambiri 12, Yudasi yekha ndiyo wakapulikiskanga makora ivyo Yesu wakayowoyanga. Lekani kumphepete Yesu wakamuphaliranga vinthu “vyacisisi vyakukhwaskana na ufumu.”

Ŵanthu ŵakwamba awo ŵakang’anamura “Ivangeli la Yudasi” ŵakatolera comene ivyo Irenaeus wakayowoya. Mu ivyo ŵakang’anamura, ŵakuti Yesu wakamutemwa comene Yudasi cifukwa ndiyo wakapulikiskanga vinthu vyacisisi kweniso ndiyo wakaŵa wakwenelera kunjira mu ufumu. Nangauli ŵapositole ŵakakhumbanga msambiri munyake wakuti wanjire mu malo gha Yudasi, kweni Yudasi wakazgoka “cilengiwa cauzimu ca nambara 13,” ico cizamupokera njombe yiwemiko kuluska ŵasambiri wose cifukwa Yesu wakati Yudasi wakamovwira kuleka thupi lake la wunthu.

Nkhwantha zakumanyikwa nga ni Bart Ehrman na Elaine Pagels zikamba kulemba maghanoghano ghawo pa umo zikawoneranga “Ivangeli la Yudasi.” Kweni ivyo ŵakalemba vikayanako na ivyo  nkhwantha zakwambilira zikalemba. Ndipouli, nyengo yicoko waka nkhwantha zinyake nga ni April DeConick na Birger Pearson, nawo ŵakayowoyapo maghanoghano ghawo. Iwo ŵakayowoya kuti wupu wa National Geographic Society ukacimbilira kulipharazga buku ili. Ŵakatiso wupu uwu ukacimbilira ndipo ukakhumbanga kukondweska waka ŵamanyuzipepara. Nakuti awo ŵakasandanga buku ili ŵakalondezga ndondomeko yakwenelera yayi.

DeConick na Pearson ŵakati, vigaŵa vikuruvikuru vya buku ili vili kung’anamulika mwakubudika na awo ŵakang’anamura pakwamba. Mwaciyelezgero, mwakuyana na mu malo ghanyake umo ŵakanozganga, DeConick wakuti Yesu wakati Yudasi ni “Ciŵanda ca nambara 13,” kuti “nchilengiwa cauzimu ca nambara 13 yayi.” * Kweniso Yesu wakaphalira Yudasi mwakusimikizga kuti wazamunjira yayi mu “ufumu.” M’malo mwa kupokera njombe yiwemi kuluska ŵasambiri ŵanyake, Yesu wakaphalira Yudasi kuti: “Uzamucita cinthu ciheni comene kuluska wose. Pakuti munthu uyo wakunivwarika, iwe uzamumupeleka.” DeConick wakawonanga kuti awo ŵakalembanga “Ivangeli la Yudasi” ŵakalembanga waka milangwe yakukhwaskana na ŵapositole. Fundo yikuru ya DeConick na Pearson njakuti mu “Ivangeli la Yudasi” mulije fundo yakulongora kuti Yudasi wakaŵa wacikanga.

Kwali Yudasi ŵakamuwonanga kuŵa munthu wacikanga panji ciŵanda, kweni palije nkhwantha iyo yili kuyowoyapo kuti buku ili likuyowoya vinthu vyaunenesko. Bart Ehrman wakati: “Ivangeli ili wakalemba ni Yudasi yayi, kweniso ilolene likuyowoyapo yayi kuti Yudasi ndiyo wakalemba . . . . Ivangeli ili likalembeka mu nyengo ya Yudasi yayi kweniso uyo wakalembanga wakamumanyanga yayi Yudasi. . . Ntheura, buku ili lingatiphalira yayi fundo zakusazgikira za ivyo vikacitika mu nyengo ya Yesu.”

Buku la “Ivangeli la Yudasi” ni vinjeru waka vya ŵanthu ndipo likalembeka mu Cigiriki mu vyaka vya m’ma 100 C.E. Vikumanyikwa yayi usange buku ilo ŵali kubowozga la “Ivangeli la Yudasi” likuyana na ilo Irenaeus wakanenanga, cifukwa nkhwantha zicali kukayikira. Kweni buku la “Ivangeli la Yudasi” likupeleka ukaboni wakukhwaskana na nyengo iyo “Cikhristu” cikamba kugaŵikana na kupanga tumagulu twa mpatuko. M’malo mwakususka ivyo Malemba ghakuyowoya “Ivangeli la Yudasi” likukhozgera waka cenjezgo ilo mpositole Paulosi wakalemba pa Milimo 20:29, 30. Iyo wakati: “Nkhumanya kuti para ine naluta . . . pakati pa imwe mwaŵene, ŵanalume ŵazamuwuka na kuyowoya vinthu vyakunyongoloka kuti ŵaguzire ŵasambiri kwa iwoŵene.”