Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Ebu mbumpianyi buetu bua mu nyuma

Ebu mbumpianyi buetu bua mu nyuma

‘Ebu mbumpianyi bua badi bakuatshila Yehowa mudimu.’​—YESH. 54:17.

1. Ntshinyi tshidi Yehowa mulame ne dinanga bua diakalenga dia bantu?

YEHOWA “Nzambi udi ne muoyo ne udi ushalaku kashidi” mmulame mukenji udi upesha bantu muoyo. Nunku mbimpe bua ‘dîyi dia Yehowa dishalaku kashidi.’ (1 Pet. 1:23-25) Tudi ne dianyisha bua mudi Yehowa mulame ne dinanga mukenji udi ufila muoyo eu mu Bible Dîyi diende difunda.

2. Ntshinyi tshivua Nzambi mulamine bantu bende mu Dîyi diende difunda?

2 Nzambi mmulamine bantu bende mu Dîyi diende dîna didiye mudinyike. Mifundu minsantu idi itela bua musangu wa kumpala “Yehowa Nzambi” mu ‘kulondolola kua malu a diulu ne a buloba.’ (Gen. 2:4) Bavua bafunde dîna dia Nzambi mu tshishima misangu ya bungi pa mabue avua ne Mikenji dikumi. Tshilejilu, mukenji wa kumpala udi utuadija ne: “Ndi bianyi Yehowa Nzambi webe.” (Ekes. 20:1-17) Dîna dia Nzambi didi ditungunuka ne kuikalaku bualu Mukalenge Yehowa mmulame Dîyi diende ne dîna diende nansha muvua Satana muenze muende muonso bua kubijimija.​—Mus. 73:28.

3. Nansha mudi mashimi mavulangane mu bitendelelu, ntshinyi tshidi Nzambi mulame?

3 Yehowa mmulame kabidi bulelela mu Dîyi diende. Nansha mudi mashimi mavulangane mu bitendelelu pa buloba bujima, tudi tuela Nzambi tuasakidila bua mudiye mutupeshe butoke bua mu nyuma ne bulelela. (Bala Musambu wa 43:3, 4.) Padi bantu ba bungi eku benda mu mîdima, tuetu tudi tutungunuka ne kuenda ne disanka mu butoke bua mu nyuma budi Nzambi mutupeshe.​—1 Yone 1:6, 7.

TUDI NE BUMPIANYI BUA KUANGATA NE MUSHINGA WA BUNGI

4, 5. Ndiakalenga kayi dia pa buadi ditudi bapete katshia ku tshidimu tshia 1931?

4 Bu mutudi bena Kristo, tudi ne bumpianyi bua mushinga mukole. Diksionere kampanda didi diamba ne: “Bumpianyi bua ditunga nngikadilu, bilele ne malu a mu nsombelu adi atungunuka ne kuikalaku munkatshi mua bidimu bia bungi ne adi asambulukila ndelanganyi ya bantu ba tshikondo ne tshikondo.” (Collins Cobuild English Dictionary) Mu bumpianyi buetu bua mu nyuma mudi diakalenga dia kuikala ne dimanya dilelela dia Dîyi dia Nzambi ne kumvua bimpe bulelela budi butangila Nzambi ne malu adiye mulongolole. Mu bumpianyi ebu mudi kabidi diakalenga dikuabu dia pa buadi.

Tuvua ne disanka bua kuangata dîna dia Bantemu ba Yehowa mu mpungilu wetu wa mu 1931

5 Diakalenga edi diakalua bumpianyi buetu mu mpungilu uvua muenzeke mu Columbus, mu Ohio mu États-Unis mu tshidimu tshia 1931. Bakafunda pa programe wa mpungilu au maleta aa: “JW” (Jehovah’s Witnesses mu Anglais). Muanetu wa bakaji mukuabu wakamba ne: “Bantu bavua bumvuija maleta aa mu yabu mishindu ne bakuabu bafila diumvuija dilelela.” Bavua batubikila kumpala ne: Balongi ba Bible, kadi tuakangata dîna dia Bantemu ba Yehowa mu dia 26 ngondo wa 7 mu 1931. Tuvua ne disanka dia bungi bua kuangata dîna dia mu Bible edi. (Bala Yeshaya 43:12.) Muanetu mukuabu wakamba ne: “Tshiakupua muoyo mbila mikole ivua bantu bele ne bikashi bikole bivuabu bakume mu mpungilu au to.” Bantu ba bungi ba pa buloba kabatu basue kuikala ne dîna edi to, kadi Nzambi mmutubeneshe bua kuikala nadi kukadi mpindieu bidimu bipite pa 80. Kuikala Bantemu ba Yehowa ndiakalenga dia pa buadi.

6. Mu bumpianyi bua mu nyuma mudi kabidi malu malelela kayi?

6 Mu bumpianyi buetu bua mu nyuma mudi kabidi bubanji bua malu malelela ne a mushinga a kale. Tshilejilu, tuakule bua Abalahama, Isaka ne Yakoba. Bantu ba kale aba ne mêku abu bavua mua kuikala bayikile bua kumanya mua kusankisha Yehowa. Kabiena bikemesha bua muvua Jozefe mubenge ne muoyo mujima bua kuenda masandi bua kubenga “kuenzela Nzambi bibi.” (Gen. 39:7-9) Bavua kabidi bamanyishangana bilele bia bena Kristo mu mêyi anyi mu bilejilu. Munkatshi muabi mudi malu avua atangila Didia dia Mukalenge avua Paulo mushile pende bisumbu bia bena Kristo. (1 Kol. 11:2, 23) Lelu, mu Dîyi dia Nzambi difunda mudi malu atudi nawu dijinga bua kumanya mutudi mua kutendelela Nzambi “mu nyuma ne mu bulelela.” (Bala Yone 4:23, 24.) Bible udiku bua kupesha bantu bonso butoke, kadi nangananga tuetu batendeledi ba Yehowa ke badi babuanyisha.

7. Mmulayi kayi udi mu bumpianyi buetu udi utupesha dikima?

7 Mu tshikoso, mu bumpianyi buetu bua mu nyuma mudi malu a bungi adibu bapatule matuku mashale aa adi aleja mudi ‘Yehowa netu.’ (Mus. 118:7) Bualu ebu budi buenza bua tudiumvue mu bukubi nansha padibu batukengesha. Bualu budi butupesha dikima bua mu bumpianyi buetu budi anu buenda buvula mmulayi wa ne: ‘Kakuena tshielelu tshia mvita tshidibu batula bua kukuluisha natshi tshidi mua kuikala ne diakalengele; wewe neutuishe ludimi luonso ludibu babandisha bua kukubanda nalu mu tshilumbu. Ebu mbumpianyi bua badi bakuatshila Yehowa mudimu, ne eku nkubingishibua kuabu kudi kufuma kundi.’ (Yesh. 54:17) Kakuena tshintu nansha tshimue tshia mu bia mvita bia Satana tshidi mua kutuenzela bibi bua kashidi to.

8. Ntshinyi tshituamona mu tshiena-bualu etshi ne mu tshidi tshilonda?

8 Satana mmutete bua kujimija Dîyi dia Nzambi, kumbusha dîna dia Yehowa ne kujimija bulelela. Kadi Yehowa mmumupite makanda bualu mmumupangishe bua kuenza malu onso aa. Mu tshiena-bualu etshi ne mu tshidi tshilonda netumone 1) mudi Nzambi mulame Dîyi diende; 2) mudi Yehowa muenze bua kulama dîna diende; ne 3) mudi Tatuetu wa mu diulu muikale Mufidi ne Mulami wa bulelela butudi nabu.

YEHOWA MMULAME DÎYI DIENDE

9-11. Mbilejilu kayi bidi bileja mudi Bible mupanduke ku buluishi bushilashilangane?

9 Bantu bavua benza muabu muonso bua kujimija Bible, kadi Yehowa uvua mumulame. Mukanda kampanda wa bena Katolike udi wamba ne: “Mu tshisangilu tshivua tshienzeke mu Toulouse mu 1229, bakakandika bena kuitabuja bua kubala [Bible ya mu muakulu wabu] bua mvita ivua pankatshi pa bena Albi ne ba-vaudois . . . Mu tshisangilu tshivuabu benze mu 1234 mu tshimenga tshia Tarragone mu Espagne pavua Jacques wa kumpala ukokesha, bakela mukenji wa muomumue eu. . . . Balombodi ba tshitendelelu tshia bena Katolike bakela dîyi mu tshilumbu etshi bua musangu wa kumpala mu 1559, pavua tshikebelu tshia Paul muinayi tshikandike bua kupatula ne kuikala ne Bible mu miakulu idi bantu bamanye kakuyi dianyisha dia tshisumbu tshienza kudi pape.”​—Enciclopedia Cattolica.

10 Nzambi uvua anu mulame Bible nansha muvuabu bamuluishe mu mishindu mishilashilangane. Bu mu tshidimu tshia 1382, John Wycliffe ne bena diende bakapatula nkudimuinu wa kumpala wa Bible mu Anglais. William Tyndale ke muntu mukuabu uvua mukudimune Bible ne wakashipabu mu 1536. Pavuabu bamupopele ku mutshi, uvua pamuapa muele lubila ne: “Mukalenge, kangula mêsu a mfumu wa Angleterre.” Pashishe bakamuowa ne kumuoshabu.

11 Bible mmupanduke mu buluishi bua bungi. Tshilejilu mu 1535, Miles Coverdale wakapatula nkudimuinu wa Bible mukuabu mu Anglais. Coverdale wakangata mikanda ivua Tyndale mukudimune idibu babikila ne: “Dipungila dipiadipia” ne tshitupa tshia mikanda idibu babikila ne: “Dipungila dikulukulu” kubangila ku Genese too ne ku Kulondolola. Wakakudimuna bitupa bikuabu ku diambuluisha dia mifundu ivua mu muakulu wa Latin ne dia Bible uvua Martin Luther mukudimune mu tshiena Allemagne. Lelu, Bible wa Les Saintes Écritures​—Traduction du monde nouveau ke udi muimpe, bualu mmupepele bua kumumvua, mmuambe malu anu muvuawu mafunda mu Bible ya kale ne udi utuambuluisha mu mudimu wetu wa buambi. Tudi ne disanka bualu kakuena bukole nansha bumue bua bademon anyi bua bantu buapangisha bua kulamabu Dîyi dia Yehowa to.

MUDI YEHOWA ULAMA DÎNA DIENDE

12. Ntshinyi tshidi Bible wa Traduction du monde nouveau muenze bua kulama dîna dia Nzambi?

12 Yehowa Nzambi mmuenze bua kulama dîna diende mu Dîyi diende. Nunku, Bible wa Traduction du monde nouveau ke udi ukumbaja bualu ebu mu tshitupa tshinene. Mu mêyi ende a mbangilu, bamukudimunyi mbambe ne: “Anu mudi nkudimuinu eu muenze, bivua bikengela kupingaja dîna dia Nzambi mu nkudimuinu wa mu Anglais. Mbapingaje dîna edi ‘Yehowa’ pa muaba wadi misangu 6 973 mu mifundu ya tshiena Ebelu ne misangu 237 mu mifundu ya tshiena Greke.” Mbapatule Bible wa Traduction du monde nouveau mujima anyi tshitupa tshiende mpindieu mu miakulu mipite pa 116 ne bakadi bamupatule mupite pa 178 545 862.

Bantu bu mudi Tyndale bakafila mioyo yabu bua Dîyi dia Nzambi

13. Bua tshinyi tudi mua kuamba ne: bantu mbamanye dîna dia Nzambi katshia anu watuadija kubafuka?

13 Bantu mbamanye dîna dia Nzambi katshia anu bafuka bantu. Adama ne Eva bavua badimanye ne bavua bamanye kudishindumuna bimpe. Pavua Hama mupange kuleja tatuende Noa kanemu panyima pa Mvula wa kabutu, Noa wakamba ne: ‘Yehowa, Nzambi wa Sheme, atumbishibue; Kanâna [muana wa Hama] neikale mupika wende.’ (Gen. 4:1; 9:26) Nzambi wakamba ne: ‘Meme ndi Yehowa, adi ndîna dianyi; tshiena mpa mukuabu butumbi buanyi.’ Nzambi wakamba kabidi ne: ‘Meme ndi Yehowa, kakuena mukuabu nansha; kakuena nzambi mukuabu muomumue nanyi nansha.’ (Yesh. 42:8; 45:5) Yehowa wakenza bua balame dîna diende ne bua bantu badimanye. Tudi ne diakalenga dia kuenza mudimu ne dîna dia Yehowa ne dia kuikala Bantemu bende. Bushuwa, tudi tuela lubila ne: ‘Mu dîna dia Nzambi wetu netuimanyike mabendela etu.’​—Mus. 20:5.

14. Pa kumbusha mu Bible, mmuaba kayi mukuabu utudi mua kusangana dîna dia Nzambi?

14 Dîna dia Nzambi kadiena anu mu Bible nkayamu to. Tshilejilu, tumone tshivua pa dibue dia bena Moaba divuabu bangule mu tshimenga tshia Dibôn, tshidi mu kilometre 21 ku Est kua Mbuu mufue. Pa dibue edi pavua dîna dia Omeli, mukalenge wa Isalele ne divua dileja muvua Mesha, mukalenge wa Moaba mutombokele mukalenge wa Isalele. (1 Bak. 16:28; 2 Bak. 1:1; 3:4, 5) Kadi dibue dia bena Moaba didi ne mushinga wa pa buawu bualu mbafundapu maleta anayi adi enza dîna dia Nzambi. Maleta aa adi kabidi mafunda misangu ya bungi mu mikanda ya Lakisha, mbuena kuamba ne: biyoyi bivuabu bangule mu Isalele.

15. Septante ntshinyi? Mmushindu kayi udiye mufike ku dikalaku?

15 Bakudimunyi ba Bible ba kale bavua pabu bambuluishe bua kulama dîna dia Nzambi. Panyima pa bena Yuda bamane kumbuka mu bupika mu Babilona kubangila mu 607 too ne mu 537 kumpala kua Yezu, ba bungi kabakapingana mu Yuda ne mu Isalele to. Mu bidimu bia 200 kumpala kua Yezu, bena Yuda ba bungi bavua mu tshimenga tshia Alexandrie mu ditunga dia Ejipitu bavua dijinga ne mifundu ya mu tshiena Ebelu mikudimuna mu tshiena Greke, pashishe mu muakulu uvuabu bumvua mu matunga a bungi. Nkudimuinu wa Septante wakajika mu bidimu bia lukama kumpala kua Yezu. Imue mikanda ya mu nkudimuinu eu idi ne dîna dia Yehowa mudibu badifunda mu tshiena Ebelu.

16. Fila tshilejilu tshia mudibu batele dîna dia Nzambi mu mukanda wa kumpala uvuabu bapatule mu 1640.

16 Dîna dia Nzambi didi mu tshitupa tshia kumpala tshivuabu bapatule kudi matunga avua ku bukokeshi bua Amérique tshidibu babikila ne: Bay Psalm Book. Mu tshitupa tshivuabu bapatule bua musangu wa kumpala (mu 1640) mudi mukanda wa Misambu wa mu tshiena Ebelu uvuabu bakudimune mu Anglais ya tshikondo atshi. Mudi dîna dia Nzambi mu mikanda bu mudi mu Musambu wa 1:1, 2 mudibu bamba ne: “Muntu mubeneshibue” kena ulonda mibelu ya muntu mubi, “kadi mu mikenji ya Iehovah ke mudi disanka diende.” Bua kumanya malu makuabu adi atangila dîna dia Nzambi, bala brochure wa Le nom divin qui demeure à jamais.

YEHOWA UDI ULAMA BULELELA

17, 18. a) “Bulelela” ntshinyi? b) “Bulelela bua lumu luimpe” budi ne malu kayi?

17 Tudi tuenzela ‘Yehowa Nzambi udi ulamata ku bushuwa’ mudimu ne disanka. (Mus. 31:5) Diksionere didi diamba ne: “Bulelela anyi bushuwa budi butangila tshintu kampanda mmalu onso adi atshitangila, pamutu pa malu mafuanyikija peshi mafuikakaja.” (Collins Cobuild English Dictionary) Mu tshiena Ebelu tshidibu bafunde mu Bible, muaku udibu batamba kukudimuna ne: bulelela anyi “bushuwa” udi umvuija tshintu tshilelela, tshia kueyemena peshi tshijalame. Muaku wa tshiena Greke udimu bakudimune ne: “bushuwa” udi uleja tshintu tshidi ne bijadiki peshi tshilelela.

18 Yehowa mmulame bulelela ne mmuenze bua tupete dimanya diabu didi dienda anu divula bikole. (2 Yone 1, 2) Ngumvuilu wetu wa bulelela udi wenda anu utoka ku kakese ku kakese bualu ‘njila wa bantu bakane udi bu dîba dia kabundubundu, didi ditema ne dikenkakenka too ne pakumbana dîba dia munda munya.’ (Nsu. 4:18) Bushuwa, tudi tuibata ne muoyo mujima anu bu Yezu wakamba mu disambila ne: “Dîyi diebe mbulelela.” (Yone 17:17) Dîyi dia Nzambi difunda didi ne “bulelela bua lumu luimpe” budi buenza malongesha onso a bena Kristo. (Gal. 2:14) Mu tshikoso, mu malongesha au mudi bulelela budi butangila dîna dia Yehowa, bumfumu buende, mulambu wa Yezu udi upikula, dibika dia bafue ne Bukalenge. Tumone mpindieu mudi Nzambi mulame bulelela nansha muvua Satana mutete bua kubujimija.

YEHOWA UDI UPANGISHA DILUISHA BULELELA

19, 20. Nimeloda uvua nganyi? Mbualu kayi buvuaye mulongolole bua kuenza buakapangila?

19 Panyima pa mvula wa kabutu, bavua bamba ne: ‘Bu Nimeloda, tshilembi tshikole ku mêsu kua Yehowa.’ (Gen. 10:9) Bu muvua Nimeloda muluishi wa Yehowa Nzambi, uvua bushuwa mutendelele Satana ne uvua anu bu baluishi ba Yezu bakambilaye ne: “Nuenu nudi bafume kudi tatu wenu Diabolo, ne nudi basue kukumbaja majinga a tatu wenu. Yeye . . . kakimana mu bulelela.”​—Yone 8:44.

20 Nimeloda uvua ukokesha mu Babela ne bimenga bikuabu bivua pankatshi pa musulu wa Tigre ne wa Pelata. (Gen. 10:10) Bidi mua kuikala mu bukokeshi buende muvuabu base Babela ne batuadije kuibaka tshibumba tshiende bu mu 2269 kumpala kua Yezu. Pavua Yehowa ujinga bua bantu batangalake pa buloba bujima, bavua bibaka tshibumba bavua bobu bamba ne: ‘Tuyayi kuasa musoko ne tshibumba tshile, musonga watshi neufike muulu mu matutu: tuikale ne dîna dia butumbi, bua katutangalaki pa buloba buonso.’ Kadi bakapangila tshivuabu balongolole pavua Nzambi ‘mutompakaje muaku [muakulu] wa ba pa buloba bonso’ ne mutangalaje bavua bakeba kuibaka. (Gen. 11:1-4, 8, 9) Dijinga dia Satana divua dia kutuadija ntendelelu wende bua bantu bamukukuile yeye nkayende, kadi wakela bua tshiomba musabu. Katshia anu bantu bikala pa buloba, ntendelelu wa Yehowa udi anuku ne bantu ba bungi badi babuelamu dituku dionso edi.

21, 22. a) Bua tshinyi tshitendelelu tshia dishima katshitu tshianji kuimanyika ntendelelu mulelela? b) Netumone malu kayi mu tshiena-bualu tshidi tshilonda?

21 Tshitendelelu tshia dishima katshiakukokesha bua kuimanyika ntendelelu mulelela to. Bua tshinyi? Bualu Mulongeshi wetu munene mmuenze bua Dîyi diende difunda dikalaku dijima, tumanye dîna diende ne bua tumanye bulelela. (Yesh. 30:20, 21) Kutendelela Nzambi mu diumvuangana ne bulelela kudi kutupesha disanka, kadi kuenza nunku kudi kulomba kushala batabale mu nyuma, kueyemena Yehowa ne muoyo mujima ne kutumikila mudi nyuma wende utulombola.

22 Mu tshiena-bualu tshialonda, netumone muvua amue malongesha a dishima matuadije. Netulonge kabidi mudiwu kaayi mua kuimana patudi tuafuanyikija ne butoke bua mu Bible. Netumone kabidi mudi Yehowa Mulami munene wa bulelela mutubeneshe ne malongesha malelela atudi tuanyisha mudiwu mikale tshitupa tshia bumpianyi buetu bua mu nyuma.