1, 2. (a) Nki i “saba kia Davidi”? Aweyi kiatungulwilwa? (b) Aki nani besalanga entwadi o unu nze selo ya Yave?

MUNA lukutakanu lumosi lwa buka kia selo yambuta lwakala kuna Yerusaleme muna mvu wa 49 wa Tandu Kieto, Yakobo wavova vo: “O Simone [Petelo] okumbulwidi e nkangadila kateka kangadil’azul’o Nzambi, kabonga vana bena, o nkangu muna nkumbu andi. O mambu ma ngunza mpe mekwend’e betela ye diadi; wauna wasonama vo, o mambu mama, ova mevioka, mvutuka, yo tungulula saba kia Davidi, kina kibwidi; yo tungulula ntungu andi, yo vumbula kio: E nsadisw’a wantu yavava Yave, ye zula yawonso, ina yayikilwa nkumbu ame, i Yave wau, on’ozayisa mambu mama tuka kun’esemo.”—Mav. 15:13-18.

² E “saba [nzo a kintinu] kia Davidi” kiabwa vava Sedekiya wa Ntinu kakatulwa vana kunda kia kintinu. (Am. 9:11) Kansi, ungunza wasonga vo e saba kiaki kitungululwa kwa Yesu wa ntekelo a Davidi, ona okala se Ntinu yakwele mvu. (Yez. 21:27; Mav. 2:29-36) Nze una Yakobo kavova muna lukutakanu lwaluna, ungunza wa Amose wasakula mpe vo Ayuda kumosi y’esi zula bekuswa muna mwanda mu kwenda yala yo Yesu kun’ezulu. O unu, e nsadiswa y’Akristu akuswa ye mazunda ye mazunda ma “mameme makaka” ma Yesu besalanga entwadi e salu kia longa e ludi kia Nkand’a Nzambi.—Yoa. 10:16.

3, 4. Nki kiasadisa nkangu a Yave kuna Babele mu sikila ye kwikizi muna Yave?

³ Vava Ayuda banatwa muna kinkole kuna Babele, diatoma sengomoka vo e “saba kia Davidi” kibwidi. Wau vo e nsambil’aluvunu yawokela muna Babele, adieyi diasadisa nkangu a Nzambi mu sikila ye kwikizi muna 70 lwa mvu bakala muna kinkole tuka muna mvu wa 607 yamuna mvu wa 537 Vitila Tandu Kieto? Diau adimosi disadisanga nkangu a Yave o unu mu sikila ye kwikizi muna nza yayi iyalwanga kwa Satana. (1 Yoa. 5:19) O vwa kwa mwanda bena kwau i kukubasadisanga mu sikila ye kwikizi.

⁴ Dimosi muna vwa kweto kwa mwanda i Diambu diasonama dia Nzambi. Ayuda ana bakala muna Kinkole ke bakala ye Nkand’a Nzambi wamvimba ko. Kansi, bakala yo zayi wa Nsiku a Mose ye Nkanikinu Kumi miakala mo. Bazaya e ‘nkunga mia Zione’ ye ulolo wa yingana. Bazaya mpe lusansu lwa selo yayingi ya Yave ana basikila ye kwikizi. Elo, Ayuda awaya badilanga vava basungamenanga Zione, ke bavilakana Yave ko. (Tanga Nkunga 137:1-6.) Mama mawonso mabasadisa mu sikila ye kwikizi muna Yave, kana una vo Babele yazala ye malongi mayingi maluvunu ye mavangu mambi.

5. Nkia ziku tuna kiau kisonganga vo esi Babele ye Engipito Nzambi mu Ntatu basambilanga?

⁵ Kuna Babele, wantu basambilanga nzambi zayingi mu ntatu. Imosi muna nzambi mu ntatu basambilanga esi Babele i nzambi-ngonde, nzambi-ntangwa ye nzambi a mawuta ye vita. Kuna Engipito yankulu, wantu basambilanga makanda ma nzambi tatu, konso kanda diakala yo se, ngudi yo mwana. Kana una vo e nzambi zazi zabadikilwanga vo nzambi mu ntatu, nkumbu miayingi swaswanesa baswaswanesanga zo. Mosi muna nzambi mu ntatu basambilanga Angipito i Osíris wa nzambi, Ísis wa nzambi ankento yo Hórus wa mwan’au.

6. Nki i longi dia Nzambi mu Ntatu? Ekuma selo ya Yave ke bekwikidilanga mun’elongi diadi ko?

⁶ O unu, asambidi a Kikristu kia Kimpangila mpe bekwikilanga mun’elongi dia Nzambi mu Ntatu. E mfumu za dibundu belonganga vo vena ye nzambi tatu mu Nzambi mosi, i sia vo, Se, Mwana yo mwand’avelela. Elongi diadi disonganga vo Yave ke mpungu-ngolo ko wau vo ndambu a Nzambi kwandi. Selo ya Yave betaninwanga muna malongi mama maluvunu kadi bekwikilanga muna mvovo emi miavumunwinwa: “Wa, e Isaele, o Yave wa Nzambi eto i Yave mosi.” (Nsi. 6:4) Yesu mpe kayika e mvovo miami. Nga Nkristu akieleka ofwete kumfidisa mpaka?—Maku 12:29.

7. Ekuma o muntu okwikilanga mun’elongi dia Nzambi mu Ntatu kalendi vubilwa ko mu songa vo ukiyekwele kwa Nzambi?

⁷ Elongi dia Nzambi mu Ntatu ke dina ngwizani ko yo nkanikinu kavana o Yesu kw’alandi andi wa kwenda “kitula wantu a zula yawonso s’alongoki, yo kubavubila muna nkumbu a Se, yo Mwana, yo mwand’avelela.’ (Mat. 28:19) Muna vubwa nze Nkristu akieleka yo kala mosi muna Mbangi za Yave, o muntu kafwete kwikila vo Yave una vo i Se osundidi muna wisa. Kafwete zaya mpe fulu ye wisa kia Yesu una vo Mwan’a Nzambi. Ndiona ozolele vubwa kafwete mpe kwikila vo mwand’avelela ke Nzambi ko, kansi ngolo za Nzambi. (Etu. 1:2) Avo muntu kayambwidi kwikila ko mun’Elongi dia Nzambi mu Ntatu, kalendi vubwa ko mu songa vo ukiyekwele kwa Yave wa Nzambi. Tufwete vutulanga matondo wau vo vwa kweto kwa mwanda kukututaninanga mu lembi kwikila mun’elongi diadi dialuvunu, edi dikululanga zitu wa Nzambi.

8. Esi Babele aweyi babadikilanga nzambi zau ye nkwiya?

⁸ Esi Babele ke bakwikilanga kaka mu nzambi zau ko, kansi ye muna nkwiya ye mpandu. Nkanda mosi (Enciclopédia Internacional da Bíblia Padrão) uvovanga vo: “Vana ntandu a kwikila muna nzambi zau, esi Babele bakwikilanga mpe vo nkwiya mina ye nkuma wa twasila wantu mayela. Wantu bakalanga yo wonga wa mweswa mpasi kwa nkwiya. Muna kuma kiaki, basambanga kwa nzambi zau kimana zabatanina vana moko ma nkwiya.”

9. (a) Aweyi Ayuda ayingi balongokela ngindu zaluvunu mu kuma kia nkwiya? (b) Aweyi tulenda vengela vonza kia kuyisia muna wisa kia nkwiya?

⁹ Vava bakala muna kinkole kuna Babele, Ayuda ayingi bayantika kwikila muna ngindu zaluvunu. Ekolo malongi ma esi Ngerekia masayananga, Ayuda ayingi bayisia muna wisa kia nkwiya kadi bayantika kwikila vo nkwiya milenda kubavanga e mbi yovo wete. O vwa kweto kwa mwanda kukututaninanga mu lembi kuyisia muna wisa kia nkwiya, kadi tuzeye wo vo Nzambi watumba Babele mu kuma kia mavangu mandi ma mpandu. (Yes. 47:1, 12-15) Vana ntandu, tubadikilanga mavangu ma mpandu nze una Nzambi kebadikilanga mo.—Tanga Nsiku 18: 10-12; Lusengomono 21:8.

10. Adieyi tulenda vova mu kuma kia mavangu mambi ye malongi maluvunu ma Babele Anene?

¹⁰ O unu mpe, ayingi bena muna nsambila zaluvunu besadilanga mpandu, nze una wavanganga esi Babele kuna nz’ankulu. Ekiaki i kuma Nkand’a Nzambi uyikilanga e nsambila zawonso zaluvunu ova nza vo Babele Anene. (Lus. 18:21-24) E nsambila zazi zaluvunu zina nze nsambila za Babele yankulu kadi i kuna kwatuka malongi maluvunu ye mavangu mambi. Muna kuma kia mavangu ma mpandu, nsambila za teke ye masumu makaka, ke kolo ko e Babele Anene ifwaswa emvimba.—Tanga Lusengomono 18:1-5.

11. Nkia lulukisu luvewanga muna nkanda mieto mu kuma kia mavangu ma mpandu?

¹¹ Yave wavova vo: “Kilendi siamina bi (yovo mpandu) ko.” (Yes. 1:13) Muna mvu mia 1800, wantu ayingi bayivananga muna mavangu ma mpandu. Muna kuma kiaki, e finkanda A Torre de Vigia de Sião (owau Eyingidilu) fia Mayu 1885 fiavova vo: “Elongi dia sia vo mafwa bekwenda zinganga diaka mu fulu yakaka ke diampa ko. I diau dialongwanga muna nsambila za nz’ankulu, i tuku mpe dia malongi mawonso maluvunu.” Diakudikila vo e nkwiya bevwatanga nitu za wantu afwa ana bevavanga mokena y’awana ben’o moyo. Muna mpila yayi, e nkwiya belendanga vunginika wantu ayingi. Lulukisu lwalu lwavewa mpe muna finkanda fiakala yo ntu a diambu O Que Dizem as Escrituras Sobre o Espiritismo? Diau adimosi mpe tulukiswanga muna ulolo wa nkanda mieto mu lumbu yeto.

12. Adieyi Solomo kavumunwinwa mu vova mu kuma kia mafwa?

¹² “Awonso . . . bazeye e ludi” balenda vana mvutu za kiuvu kiaki. (2 Yoa. 1) Tukwikilanga muna mvovo mia Solomo oku vo: “Mbw’amoyo isundidi nkosi afwa. Kadi wantu bazeye wo vo fwa befwa, kansi afwa ke bazeye diambu ko . . . O koko kwaku, konso eki kusolol’o vanga, vanga kio ye ngolo zaku; kadi ke vena mfuntu ko yovo lukanu, yovo zayi yovo ngangu muna nsi-a-fwa [ziami], kun’okwenda.”—Kim. 9: 4, 5, 10.

13. Nki’elongi diatuka muna nsambila ye fu ya Kingerekia bayantika kwikila Ayuda?

¹³ Yave walonga Ayuda e ludi mu kuma kia mafwa. Kansi, vava ayadi a Ngerekia babaka Yuda ye Suria, bakomekena wantu mu tambulwila nsambila ye fu ya Kingerekia. Muna kuma kiaki, Ayuda bayantika kwikila vo moyo a muntu ke ufwanga ko ye vena ye fulu kina mafwa bekwendanga yo mweswa mpasi. Esi Ngerekia ke yau ko i wantu antete bayantika kwikila vo vena ye fulu kina mafwa bebangikilwanga. Nkanda mosi (A Religião de Babilônia e Assíria) uvovanga vo esi Babele bakwikilanga vo vena ye nza yakaka ina nzambi ye nkwiya bebangikilanga wantu. Elo, esi Babele bakwikilanga vo moyo ke ufwanga ko.

14. Adieyi Yobi yo Abarayama bazaya mu kuma kia mafwa yo lufuluku?

¹⁴ Kana una vo Yobi wa nkwa kwikizi kakala yo Nkand’a Nzambi ko, wazaya e ludi mu kuma kia mafwa. Wazaya wo mpe vo Yave i Nzambi anzodi, okala y’etima dia kumfula. (Yobi 14: 13- 15) Abarayama mpe wakwikilanga muna lufuluku. (Tanga Ayibere 11: 17-19.) Akwa kwikizi awaya ke bakwikilanga ko vo moyo ke ufwanga ko, wau vo muntu ona kefwanga ko kalendi fulwa ko. Mwand’a Nzambi wasadisa Yobi yo Abarayama mu bakula e nkal’a mafwa yo kwikila muna lufuluku. Malongi mama mena mpe se vwa kweto.

15, 16. Aweyi tulenda vevolwelwa mun’esumu ye lufwa?

¹⁵ Tufwete vutulanga matondo wau vo Nzambi watuzayisa e ludi mu kuma kia nkubika kavanga ya kutuvevola muna ubundu w’esumu yo lufwa twasambukiswa kwa Adami. (Roma 5: 12) Tuzeye wo vo Yesu “kayiz’asadilwa ko, kasadila kaka, yo vana moyo andi se lukulu lua wantu ayingi.” (Maku 10: 45) Ekwe kiese kia kala yo zayi mu kuma kia “lukulu luna muna Kristu Yesu.”—Roma 3: 22-24.

¹⁶ Muna tandu kiantete, diavavanga vo Ayuda kumosi y’esi zula bavilukw’o ntima muna masumu mau yo kwikila muna kimenga kia Yesu kia lukûlu. Avo ke wau ko, ke balendi lolokwa ko. Diau adimosi divavwanga kwa yeto o unu. (Yoa. 3: 16, 36) O muntu okwamanananga muna malongi maluvunu, nze elongi dia Nzambi mu ntatu ye dia moyo ulembi fwanga, kalendi vwa nluta mia lukûlu ko. Kansi oyeto tulenda vwa nluta mia lukûlu. Tuzeye e ludi mu kuma kia “Mwan’a zola [kwa Nzambi]; ona tunina yo lukûlu, o luyambulwilu lua masumu meto.” — Kol. 1: 13, 14.

17, 18. Akweyi tulenda longokela lusansu lwa Mbangi za Yave? Nkia nluta tulenda vwa muna longoka lusansu lwalu?

¹⁷ Mayingi tulenda vova mu kuma kia ludi tulongwanga, lusansu lweto nze selo ya Nzambi ye nsambu zayingi tuvwanga. Tuka mvu miayingi, o nkand’eto Anuário ukutuzayisanga nsangu zayingi zakiese mu kuma kia salu tusalanga mu nza yawonso. Lusansu lweto lusongwanga muna vídeo ina yo ntu a diambu Fé em Ação, Parte 1 ye 2, ye muna nkanda nze Testemunhas de Jeová — Proclamadores do Reino de Deus. Nkumbu miayingi, muna yinkanda-nkanda yeto Eyingidilu ye Despertai! muvaikiswanga tusansu twayingi twa mpangi zeto z’akala ye z’akento.

¹⁸ Tulenda vwa nluta miayingi vava tulongokanga lusansu lwa nkubik’a Yave, nze una nkangu a Isaele bavwilanga nluta vava babadikanga una Nzambi kabakûdila muna ubundu kuna Engipito. (Luv. 12: 26, 27) Mose, ona wamona mavangu mankuma ma Nzambi, wavovesa Aneyisaele vo: “Bakul’e lumbu yankulu, badik’e mvu mia mbidi a mbandu: Yuvul’o s’aku kàzingwila; ye mbuta zaku bàsamwina.” (Nsi. 32: 7) Wau vo tu ‘nkangu a Yave ye kambi kevungulanga,’ yambula yeto awonso twateleka nkembo andi kuna kiese kiawonso yo zayisa masivi mandi kw’akaka. (Nku. 79: 13) Vana ntandu, diambote twabadikanga lusansu lweto, twalongokela vo diambu yo yambula vo lwatusadisa mu sikidisa una tusadila zingu kieto.

19. Adieyi tufwete vanga wau tuzeye e ludi?

¹⁹ Tufwete vutulanga matondo wau twavaika muna tombe yo kwiza muna ntemo utukanga kwa Nzambi. (Nga. 4: 18, 19) Muna kuma kiaki, yambula twakwamanana longoka Diambu dia Nzambi yo zayisa e ludi kw’akaka. Yambula twatanginina ntozi a nkunga ona wakembelelanga Yave vo: “Nyindulwisa unsongi waku, owaku kaka. E Nzambi, okundonganga tuka kuna kileke kiame; yamu wau nsamunwini masivi maku. Kanele muna ununu wa mvu, e Nzambi, kungyambula ko; yavana nsamwina koko kwaku kwa mbandu ilanda, yo ukesa waku kw’awonso bekwiza.”—Nku. 71:16-18.

20. Nkia diambu tufwete sungamenanga? Aweyi omonanga mu kuma kia kimfumu kia Nzambi ye kwikizi kia wantu?

²⁰ Wau vo tu nkangu wakiyekola kwa Yave, tusungamenanga e diambu dia kimfumu kia Nzambi ye kwikizi kia wantu. Elo, tuzayisanga akaka e ludi kia sia vo Yave i Mfumu a nz’amvimba, yandi kaka tufwete sambila. (Lus. 4: 11) Muna lusadisu lwa mwand’andi, tusamunanga nsangu zambote kw’alembami yo fiaulwisa awana babudikw’e ntima y’awana bedilanga. (Yes. 61: 1, 2) Kana una vo Satana ovanganga wawonso muna yala nkangu a Nzambi ye wantu awonso, tuyangalelanga vwa kweto kwa mwanda. Tuna y’ekani dia sikila ye kwikizi muna Nzambi yo kembelela Yave wa Mfumu eto tuka wau yakwele mvu.—Tanga Nkunga 26:11; 86: 12.