Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Udiku wanyisha bumpianyi buetu bua mu nyuma anyi?

Udiku wanyisha bumpianyi buetu bua mu nyuma anyi?

‘Nzambi uvua mutume ntema yende kudi bisamba bia bende bua kupatula munkatshi muabi bantu bakuabu bua bikale ne dîna diende.’​—BIEN. 15:14.

1, 2. a) ‘Nzubu wa Davidi’ uvua tshinyi? Bavua bamuibakulule mushindu kayi? b) Mbanganyi badi benza mudimu pamue bu bena mudimu ba Yehowa lelu?

MU TSHISANGILU tshinene tshivua kasumbu kaludiki ka mu Yelushalema kenze mu 49 panyima pa Yezu, muyidi Yakobo wakamba ne: “Simeona [Petelo] mmulonde mudi Nzambi mutume ntema yende bua musangu wa kumpala kudi bisamba bia bende bua kupatula munkatshi muabi bantu bakuabu bua bikale ne dîna diende. Bualu ebu budi bupetangana ne mêyi a baprofete, anu muakafundabu ne: ‘Pajika malu aa, nempingane, nengibakulule nzubu wa Davidi udi mupuke; nengibakulule bitupa biende bidi binyanguke, nemmulongolole, bua bantu badi bashale bakebe Yehowa ne muoyo mujima, pamue ne bantu ba bisamba bionso, bantu badi babikidibua ku dîna dianyi; ke mudi Yehowa udi wenza malu onso aa wamba, malu adi mamanyike katshia ku kale.’”​—Bien. 15:13-18.

2 ‘Nzubu [wa bukalenge] wa Davidi’ wakupuka pakumbushabu mukalenge Sedekiya mu nkuasa wa bukalenge. (Amo. 9:11) Kadi bu mudi Yezu muikale Mukalenge udiku bua kashidi ne muikale kankanunuina ka Davidi, yeye ke uvua ne bua kuibakulula ‘nzubu’ au. (Yeh. 21:27; Bien. 2:29-36) Anu muvua Yakobo muleje mu tshisangilu tshiende lumu tshivua tshienzeke atshi, mulayi wa Amosa uvua wenda ukumbana pavuabu basangisha bapianyi ba Bukalenge munkatshi mua bena Yuda ne bantu ba bisamba bia bende. Lelu, bashadile ba ku bena Kristo bela manyi ne miliyo mivule ya “mikoko mikuabu” ya Yezu mbadisangishe bua kumanyisha bulelela bua mu Bible bu mudibu bena mudimu ba Yehowa.​—Yone 10:16.

BANTU BA YEHOWA BADI BAPETA LUTATU

3, 4. Mmunyi muvua bantu ba Yehowa bashale bamulamate pavuabu mu Babilona?

3 Pavuabu baye ne bena Yuda mu bupika mu Babilona, biakamueneka patoke ne: ‘nzubu wa Davidi’ wakupuka. Bu muvua ntendelelu ya dishima yenda ivulangana mu Babilona, mmunyi muvua bantu ba Nzambi mua kushala bamulamate munkatshi mua bidimu 70 bivuabu baye nabu mu bupika kumbukila mu 607 too ne mu 537 kumpala kua Yezu? Bavua mua kuenza nunku anu bu mudi bantu ba Yehowa badi bashale bamulamate mu bulongolodi budi ku bukokeshi bua Satana ebu benza. (1 Yone 5:19) Bumpianyi bua pa buabu bua mu nyuma ke budi buambuluisha bua kushala balamate Nzambi.

4 Tudi ne Dîyi dia Nzambi difunda didi tshitupa tshia bumpianyi buetu bua mu nyuma. Bena Yuda bavuabu baye nabu mu bupika mu Babilona kabavua ne Bible mujima to, kadi bavua bamanye Mikenji ya Mose ne Mikenji dikumi ivuamu. Bavua bamanye “misambu ya Siona,” bavua mua kuvuluka nsumuinu ya bungi ne bavua bamanye bimpe nsombelu ya batendeledi ba Yehowa ba kale. Bushuwa, bapika aba bakadila pakavulukabu Siona ne kabavua bapue Yehowa muoyo to. (Bala Musambu wa 137:1-6.) Malu aa akabambuluisha bua kushala balamate Nzambi nansha muvuabu mu Babilona muvua bitendelelu ne bilele bia dishima bia bungi.

DILONGESHA DIA BUSATU BUNSANTU NDIA KALE

5. Ngimue nzambi kayi ya mitu isatu ivua bena Babilona ne bena Ejipitu batendelela?

5 Busatu bunsantu anyi nzambi wa mitu isatu tshivua tshimanyinu tshinene tshia mu ntendelelu ya mu Babilona. Umue wa ku nzambi wa mitu isatu wa mu Babilona uvua muenza ne nzambi-ngondo (Sin), nzambi-dîba (Shamash) ne nzambi mukaji wa lulelu ne mvita (Ishtar). Mu Ejipitu wa kale, bavua misangu ya bungi bamona nzambi bu uvua musele nzambi mukaji uvua mumulelele muana wa balume, “bonso basatu bavua benza busatu bunsantu anyi nzambi wa mitu isatu uvua muenza ne tatu uvua kayi misangu yonso mfumu to. Kadi uvua imue misangu wenza mudimu bu bayende wa mukalenge mukaji, pavua eku nzambi mukaji ushala yeye nzambi uvuabu batendelela.” (New Larousse Encyclopedia of Mythology) Umue wa ku nzambi ya mitu isatu wa mu Ejipitu uvua muenza ne nzambi Osiris, nzambi mukaji Isis ne muanabu wa balume Horus.

6. Busatu bunsantu ntshinyi? Mmunyi mutudi bakubibue ku dilongesha dia dishima edi?

6 Bukua buena Kristo budi pabu ne wabu nzambi wa mitu isatu, mmumue ne: Busatu bunsantu. Bamfumu ba bitendelelu badi bamba ne: Tatu, Muana ne nyuma muimpe badi benza Nzambi umue. Bualu ebu budi busua kuleja ne: Yehowa ki ngua bukole buonso to, bienze bu ne: bukole buende mbuabanya mu bantu basatu, mmumue ne: udi umue wa ku ba-nzambi basatu. Kadi, bantu ba Yehowa mbakubibue bobu ku dilongesha dia dishima edi bualu badi bitaba mêyi mafundisha ku nyuma a ne: ‘Umvuayi Isalele, Yehowa Nzambi wetu udi biende Yehowa umue.’ (Dut. 6:4) Yezu wakambulula pende mêyi aa, kudiku muena Kristo udi mua kumuela mpata anyi?​—Mâko 12:29.

7. Bua tshinyi kabiena mua kuenzeka bua muntu udi witabuja dilongosha dia Busatu bunsantu kutambulaye bua kuleja mudiye mudilambule kudi Nzambi?

7 Dilongesha dia Busatu bunsantu didi dibengangana ne mudimu uvua Yezu mupeshe bayidi bende wa ne: “Nuvuije bantu ba mu bisamba bionso bayidi; nubabatize mu dîna dia Tatu, mu dia Muana ne mu dia nyuma muimpe.” (Mat. 28:19) Bua muntu kutambula ne kulua muena Kristo mulelela anyi Ntemu wa Yehowa, udi ne bua kuitaba mudi Yehowa muikale Tatu ku mutu kua bionso, ne kumanya muaba ne bukokeshi budi nabu Yezu Muana wa Nzambi. Muntu udi utambula udi kabidi ne bua kuitaba ne: nyuma muimpe ke bukole budi Nzambi wenza nabu mudimu, kadi ki ntshitupa tshia mu Busatu bunsantu to. (Gen. 1:2) Muntu udi utungunuka ne kuitaba dilongesha dia Busatu bunsantu kena ne bua kutambula bua kuleja mudiye mudilambule kudi Yehowa Nzambi to. Tudi ne dianyisha bua mudi bumpianyi buetu bua mu nyuma butukube ku dilongesha dia dishima didi dipuekesha Nzambi milongo edi.

MALU A MÎDIMA

8. Bena mu Babilona bavua bamona ba-nzambi ne bademon mushindu kayi?

8 Bena mu Babilona kabavua anu bitabuja nzambi ya dishima nkayayi to, kadi bavua kabidi bitabuja bademon ne malu a mîdima. Mukanda kampanda udi uleja muvua bena mu Babilona bitabuja ne: bademon badi mua kutua muntu disama. Bantu bavua mua kulomba nzambi yabu bua ibakube kudi bademon.​—The International Standard Bible Encyclopaedia.

9. a) Mmunyi muvua bena Yuda ba bungi bafike ku dilonda malongesha a mu ntendelelu wa dishima panyima pa dipatuka diabu mu bupika mu Babilona? b) Mmunyi mutudi bakubibue ku njiwu ya didia malanda ne bademon ku budisuile?

9 Pakumbuka bena Yuda mu bupika mu Babilona, ba bungi bakitaba malongesha a dishima a bena Greke ne bakatuadija kuitaba ne: bademon bavua mua kubenzela bibi anyi kubakuba. Bumpianyi buetu bua mu nyuma budi butukuba ku njiwu ya kudibueja mu malanda ne bademon ku budisuile, bualu tudi bamanye ne: Nzambi wakabenga bilele bia malu a mîdima bia bena mu Babilona. (Yesh. 47:1, 12-15) Mushindu udi Nzambi umona malu a mîdima udi kabidi utulombola.​—Bala Dutelonome 18:10-12; Buakabuluibua 21:8.

10. Tudi mua kuamba tshinyi bua bilele ne malongesha a mu Babilona munene?

10 Ki nganu bena mu Babilona nkayabu bavua benza malu a mîdima to, nansha bantu badi batua Babilona munene udi nsangilu wa bitendelelu bia dishima nyama ku mikolo batu benza pabu malu aa. (Buak. 18:21-24) Diksionere kampanda didi diamba ne: “Babilona [munene] ki mmuaba kampanda wa pa buloba mumanyike udi ne bilele kansanga to, kadi badi baleja mudiye mumanyike bua ditendelela dia mpingu dia bungi.” (The Interpreter’s Dictionary of the Bible Vol. 1, dib. 338) Bakadi pa kubutula Babilona munene mu katupa kîpi emu bua malu ende a mîdima, bua ditendelela dia mpingu ne malu ende mabi makuabu.​—Bala Buakabuluibua 18:1-5.

11. Mmadimuija kayi avuabu bafile bua bidi bitangila malu a mîdima?

11 Yehowa wakamba ne: ‘Tshiena mua kutukija ne lutulu bua malu’ a mîdima. (Yesh. 1:13) Malu a mîdima avua matue ntanga tshibua mu bidimu bia 1800. Tshibumba tshia Nsentedi tshia Siona (Angl.) tshia ngondo 5 mu 1885 tshiakamba ne: “Dilongesha dia ne: bafue badi batungunuka ne kuikala ne muoyo muaba kampanda ki ndituadije lelu to. Divuaku mu bitendelelu bia kale ne divua nshindamenu wa malongesha onso a mu bitendelelu.” Tshibejibeji etshi tshiakamba kabidi ne: ‘bademon badi bamba mudibu bantu bakadi bafue ne bajinga kuyukila ne bantu badi ne muoyo. Nunku, badi banyanga lungenyi ne bienzedi bia bantu ba bungi.’ Kakanda ka kumpala kavuabu bapatule kavua ne tshiena-bualu tshia ne: “Bible udi wamba tshinyi bua malu a mîdima?” (Angl.) kakafila kabidi madimuija a muomumue anu mudi mikanda yetu itubu bapatula lelu yenza.

BAFUE BATUKU BAKENGESHIBUA MUABA KAMPANDA ANYI?

12. Ntshinyi tshivua Solomo muambe bua bafue ku diambuluisha dia nyuma wa Nzambi?

12 “Bantu bonso badi bafike ku dimanya bulelela” badi mua kuandamuna lukonko elu. (2 Yone 1) Tudi bushuwa tuitaba mêyi a Solomo a ne: ‘Mbua udi ne muoyo udi upita nyama wa ntambue mufue. Bualu bua badi ne muoyo badi bamanye ne: netufue; kadi bafue kabena bamanye bualu bumue. Malu onso audi wenza, wenze ne bukole buebe buonso; bualu bua kakuena mudimu, kakuena kulongolola kua malu, kakuena lungenyi anyi meji ku Muaba wa bafue kuudi uya.’​—Muam. 9:4, 5, 10.

13. Mmunyi muvua ntendelelu ne bilele bia bena Greke binyange bena Yuda?

13 Bena Yuda bavua bamanye bimpe tshitu tshifikila bafue. Kadi pavua basalayi ba Alexandre munene babanyangane bukalenge bua Grèce, bakenza malu bua kusangisha Yuda ne Sulia ku diambuluisha dia ntendelelu ne bilele bia bena Greke. Nunku, bena Yuda bakitaba dilongesha dia dishima dia ne: muntu udi ne anyima udi kayi ufua, ne dia ne: kudi muaba muinshi mua buloba udibu bakengesha bantu padibu bafua. Bena Greke ki mbavua batuadije ne lungenyi lua ne: bantu ba bungi badi bafua batu bakengeshibua muinshi mua buloba to. Bilondeshile mukanda kampanda, bena Babilona bavua bamona “muinshi mua buloba . . . bu muaba udi muule tente ne ntatu, . . . udibu balombola kudi ba-nzambi ne bademon ba bukole bua bungi ne badi ne tshikisu tshikole.” (The Religion of Babylonia and Assyria) Bushuwa, bena Babulona bavua bitabuja ne: anyima katu ufua to.

14. Ntshinyi tshivua Yobo ne Abalahama bamanye bua lufu ne bua dibika dia bafue?

14 Nansha muvua Yobo muntu muakane kayi ne Bible, uvua mumanye bulelela bua bidi bitangila bafue. Uvua kabidi mumanye ne: Yehowa Nzambi wa dinanga uvua ne bua kumujinga ne kumubisha ku lufu. (Yobo 14:13-15) Abalahama uvua witabuja pende dibika dia bafue. (Bala Ebelu 11:17-19.) Bu mudibu kabayi mua kubisha muntu udi kayi mua kufua, bantu bavua batshina Nzambi aba kabavua bitaba dilongesha dia ne: muntu udi ne anyima udi kayi ufua to. Kakuyi mpata, nyuma wa Nzambi wakambuluisha Yobo ne Abalahama bua kumvua tshidi tshienzeka padi muntu ufua ne bua kuitabuja dibika dia bafue. Malu malelela aa adi pawu enza tshitupa tshia bumpianyi buetu.

“DIPIKUDIBUA KU DIAMBULUISHA DIA TSHIA KUPIKULA NATSHI” DIDI NE MUSHINGA

15, 16. Mmunyi mutudi bapikudibue ku bubi ne lufu?

15 Tudi ne dianyisha bua mudi Nzambi mutuleje kabidi bulelela bua mushindu udiye utupikula ku bubi ne lufu bituvua bapiane kudi Adama. (Lomo 5:12) Tudi bamanye ne: Yezu “kavua mulue bua bamuenzele mudimu to, kadi wakalua bua kuenzela bakuabu mudimu ne kufila muoyo wende bu tshia kupikula natshi bantu ba bungi.” (Mâko 10:45) Tudi ne disanka patudi tumanya bua “dipikudibua ku diambuluisha dia tshia kupikula natshi tshivua Kristo Yezu mufile.”​—Lomo 3:22-24.

16 Bena Yuda ne bantu ba bisamba bia bende ba mu bidimu lukama bia kumpala bavua ne bua kunyingalala bua mibi yabu ne kuleja ditabuja mu mulambu wa Yezu udi upikula. Bobu kabayi benze nanku, kabavua mua kubafuila luse to. Ke mudibi kabidi lelu. (Yone 3:16, 36) Muntu yeye mushale mulamate ku malongesha a dishima bu mudi dia Busatu bunsantu ne dia ne: anyima katu ufua, mulambu udi upikula kawena mua kumuambuluisha to. Kadi udi mua kutuambuluisha tuetu. Tudi bamanye bulelela bua bidi bitangila “Muana wa dinanga [wa Nzambi], utudi tupikudibua ku butuangaji buende ku diambuluisha dia tshia kupikula natshi, ndibuikidibua dia mibi yetu.”​—Kolos. 1:13, 14.

TUTUNGUNUKAYI NE KUENZELA YEHOWA MUDIMU

17, 18. Nkuepi kutudi mua kupetela malu avua mafikile Bantemu ba Yehowa adi mua kutuambuluisha?

17 Tudi mua kuamba malu a bungi bua malongesha malelela atudi bitabe, malu atukadi bamone bu mutudi batendeledi ba Nzambi ne masanka a ku mubidi ne a mu nyuma atudi bapete. Kukadi bidimu bia bungi bidi mikanda yetu ya Annuaire yakula bua malu mimpe a mu mudimu wetu udi wenzeka mu matunga a pa buloba bujima. Mbalonde muyuki wa muakatuadija Bantemu ba Yehowa ne malu makuabu adi mabafikile mu filme wa La foi en action tshitupa tshia 1 ne 2 ne mu mikanda bu mudi wa Les Témoins de Jéhovah: Prédicateurs du Royaume de Dieu. Bibejibeji bietu bitu misangu ya bungi ne miyuki mimpe ya bena Kristo netu.

18 Mbimpe bua kumanya malu avua menzekele Bantemu ba Yehowa anu muvuabi bimpe bua bena Isalele kumanya muvua Nzambi mubapatule mu bupika mu Ejipitu. (Ekes. 12:26, 27) Bu muvua Mose muntu mukulumpe uvua mukumbane bua kujadika malu a kukema avua Nzambi muenze, wakadimuija bena Isalele ne: ‘Nuvuluke matuku a diambedi, nuelangane meji a bidimu ne bikondo bia bungi, webeje tatu webe ne yeye neakuleje; ne bakulu benu, bobu nebakuambile.’ (Dut. 32:7) Bu mutudi ‘bantu ba Yehowa ne mikoko ya mu tshidiilu tshiende tshidi ne mashinde,’ tuetu bonso tudi tumutumbisha ne disanka ne tuambila bantu bakuabu malu ende manene adiye muenze. (Mus. 79:13) Mbimpe tukonkonone kabidi malu avua mafikile Bantemu ba Yehowa, atulongeshe ne tulongolole tshitudi mua kuenza matuku atshilualua.

19. Bu mutudi mu butoke bua mu nyuma, tshitudi mua kuenza ntshinyi?

19 Tudi ne dianyisha bua mutudi mu butoke bua mu nyuma bua kudi Nzambi ne bua mutudi katuyi mu mîdima. (Nsu. 4:18, 19) Nunku, tulongayi Dîyi dia Nzambi ne muoyo mujima ne tuyishe bantu bakuabu bulelela ne tshisumi bikale ne lungenyi lua buena lua mufundi wa Misambu wakatumbisha Mukalenge Yehowa mu disambila wamba ne: ‘Nengambile bantu bua buakane buebe, bua buakane buebe nkayabu. Nzambi, wewe wakunyisha ku buana buanyi too ne mpindieu; too ne mpindieu ntshidi ngambila bantu bua bienzedi biebe bia kukema. Nzambi, kundekedi nansha, too ne ku bununu buanyi ne pangikala ne mvia; kundekedi too ne pangambila ba mu tshikondo tshialua bua tshianza tshiebe tshikole, ne pangambila badi bandonda kunyima bua bukole buebe.’​—Mus. 71:16-18.

20. Mbilumbu kayi bivua bijuke? Bidi bikusaka ku dienza tshinyi?

20 Bu mutudi badilambule kudi Yehowa, tudi bamanye tshilumbu tshivua tshijuke tshivua tshitangila bumfumu bua Yehowa ne tshivua tshitangila muoyo mutoke wa muntu. Tudi bushuwa tumanyisha bulelela budi muntu kayi mua kuela mpata bua ne: Yehowa ke udi Mfumu ku mutu kua bionso ne mmukumbane bua tuetu kumulamata ne muoyo mujima. (Buak. 4:11) Bu mutudi ne nyuma wende, tudi kabidi tumanyisha lumu luimpe kudi bantu bapuekele, tusangaja mioyo ya badi batamba kunyingalala ne tusamba badi badila. (Yesh. 61:1, 2) Nansha mudi Satana ujinga kukokesha bantu ba Nzambi ne bukua bantu bonso, tudi tuanyisha ne muoyo mujima bumpianyi buetu bua mu nyuma ne tudi badisuike bua kushala balamate Mukalenge Yehowa ne kumutumbisha mpindieu too ne kashidi.​—Bala Musambu wa 26:11; 86:12.